Önsöz

J

»Vvc

Derneğimizin Reis V e k i l i Ziyaeddin Fahri BeyğFransız İçtim a ­ iy a t ç ıla r ın d a n l e P la y ’ m n a z a riy a tı i l e ondan müteessir olan Türk m ütefekkiri Prens Sabahaddinin f i k i r l e r i hakkında b i r eser neşrediyor Derneğimizin 34 üncü s a y ı l ı A n e ş riya tın a giren bu eser bilh assa

şayanı i s t i f a d e b i r mesainin mahsulüdür.

Son altm ış y ı l l ı k tarih<ef s iy a s î ve fik rim iz d e prens Sa­ bahaddinin y e r i malûmdur » Fakat bu vukuf,pek az kimselerde bulunmak­ t a d ı r .H u s u s i y l e yeni n e s ille r,m e s e le n in tamamiyle y a b a n c ıs ıd ır '« Bu i t <tSi i l e arkadaşımızın e s e r i alâka i l e k a r ş ıla n a c a k tıı .

Sabahaddin Beyin e„fkâr ve mülâhazatını- n e ş r e y le d iğ i d evre­ ttin £ yakın mensubu ve müşahidi olmaklığım d o l a y i s i y l e e s e r i takdim eden bu mütaleanamede merhum m ütefekkirle olan temasımı ve intibağla«- r ı hikâye etmeği b iy o g r a fik noktai nazardan f a y d a lı buluyorum.

Malumdur ki daha 1908 den e v v e l P a r is t e n eşredilen (Meşveret) ve (Terakki) g a z e te le rin d e a t ı l a n i k i s iy a s î noktai nazar v a r d ır « Bunlardan b i r i m erkeziyy^pi, d i ğ e r i t e v s i i mezu­ n i y e t t i id a re görüşüdür . E vvelk isi**-"İttih a t (Terakki F ır k a s ı" , i k i n ­ c i si**-" — F ırk a s ı " benimsedi , 1908 H ürriyet h a rek etin i

müteakip,hor^i k i is tik a m etin memleket dışındaki mümessilleri raemleke- te e t t i l e r ve s iy a s i f i k i r l e r i n i neşre b a ş la d ıla r .

Ben o d e vird e ,y a n i 1909 da T ic a re t Mpktebi A l i s i müdür­ lüğüne tayin edilm iştim . Her i k i t a r a f ı n bazı ş a h s iy e t le r i merkezi­ y e t ç i l e r l e ademi merkeziye t t i l e r arasında b ir anlaşma zemini arayor-

l a r d ı . 0 zaman îttih ad frfT erak k i F ı r kası Uım::.-rıi p ^ olur. T a la t ~~ Bev Peni ¿Sabahaddin Bayla görüşme,re memur e t t i . IjCü sene-J s in in brr gününde MbrkezijOhmmî b in a s ında-ki bugünkü ' . ğ

J ü' e ■! .. i ;; ’ ~ ' iğ '■ -rs — > s J A

DUİmağa ç a l ı ş t ı k . Ben Sabahaddin Beyle _mülâkatında

v - •' . ra zamanda heyecanl ı vetanse-■‘Ve’r^şaKsıyebi /unu i n t i b a ı n ı eîcte "ettim . Bu arada derin b i r iman

i l e b a ğla n d ığı f i k i r l e r d e n ayrılmağa a sla yanaşmayordu . Hattâ k a r ş ı­ sındakini ikna g a y r e t in i arfetm eğe de pek lüzum görmüyordu . Muayyen f i k i r l e r üzerinde duruyor,fakat k a r ş ı l ı k l ı münakaşaya yanaşmıyordu. C Anlaşma imkânı bulunmamasına rağmen kendisinden hürmet h is s iy a tım la Ç! a y r ı l d ı ğ ı m ı bugün g i b i h a tırlıyoru m «Görüşme anının Haziran olduğu hususu da bu h a tıra la rım ın arasında şimdi b e lirm e k ted ir . Y nımızda y a ln ız hayranlarından F a z lı Bey vardı .

Sabahaddin Bey hü rriyet hareketinin ferdasında memleke­ te döndükten sonra Şehzade başında b i r t i y a t r o salonunda kon feranslar ve rm iş ti . Bu konferanslardan b i r kaçında ben de bulundum . Güzel ko­ nuşan b i r hat£b i n t i b a ı edindiğim i de bu h a tıra la rım a a i l â v e etmek

is t e r im , J *

Doğrudan doğruya d e ğ ils e b i l e d o la y is iyle / P ren s Saba­ haddin i l e alâ k a d a lı b i r başka hatıramı da nakletmek fayjdalı o lu r. Malûm olduğu v e ç h ile Sabahaddin Beyin t e v s i î mezuniyetçrğiıO »g a y rı müslim vatan daşları son cferece alâkadar ediyordu . B ir in c i Dünya Har­ binin vukuundan b ir a z e v v e l, 1914 y ı l ın d a Maliye Müsteşarı olduğum

zamanda birgün aynı zamanda Maliye N azır V e k ili olan d a h iliy e nazarı T a l ’ a t Beyi Bab’ ı A lid e z iy a r e t etmiştim . T a l ’ at Beyin odasında i k i z i y a r e t ç i v a rd ış . Haber gönderdim . ' g e l s i n l " demiş. Yanına girdim . T a l 'a t Bey benim yanımda m i s a f i r l e r i m e müzakeresine çekinmeden devam e t t i ve (^Tahsin Bey yabancı d e ğ i l d i r Yanında njuJUii-xX.<ut^

g ö r ü ş e b ilir iz ^ dedi . Bu z iy a r e t ç ile r d e n b i r i Rusyada idam mahkûmu iken Türkiye hududuna kaçan,fakat bu esnada Rus hududu a s k e r le r i tarafından ayağından vurulduğu i ç i n to p a l olan V a r te k e s ,d iğ e r i

i í e

A.

1C İ J . a j.

O zaman ____ ___ Fulan >¡

Meşhur avukat Zahrap i d i . O zaman Van Mebusu olan Var t eli es çok küstah b i r eda ve kendisine mahsus kaba b i r ş iv e i l e d a h iliy e n a zırın a :

«—•Biz bu hakkı vermezseniz b iz almasını b i l i r i z i

d iy o r ve pantolonunun arka cebindeki tabancayı gö terecek b i r t a v ı r

tık m ıy o rd u . â ^ ^

D a h iliy e nazarı is e :

—-Aman Vartefî&s i dikkat e t böyle b ir n-uyati* ^ kimin hangi t a r a fın galebe çalacağı b e l l i olmaz . 5tiyBxdEY5cpxYKrd±x Hem£n o. gün­ l e r i Allah göstermesini diye cevap v e rd i .

İstanbul Mebusu olan »n ü k teli > e s p r i i l e ş ö h reti ahrap endi (^ a h u 'b iz bu&aMa ğavgaya d e ğ il, barışmağa uyuşmağa g e ld ik . Görüyorum k r i k i ‘ t a r a fın aa s i n i r l e r i pek g erg in , müzakereyi i l e r i d e d aha*sakin b i r hava içinde,devam etmek üzere burada keselim ) dedi . Varto6.es* in hak d iy e i s t e d i ğ i şey k±rx Ermenilerin bulunduğu v i l a y e t l e r d e azamî b i r t e v s i i mezuniyet r e jim i olduğu a n la ş ılıy o rd u . Yakından şahit olduğum bu münakaşa,döne dolaşa " İ t t i h a t ve Terakki F ır k a s ı" i l e " teşebbüsü şahsi ve ademi m erkeziyet* cereyan ı^arasm - daki anlaşm azlığın b i r t e c e l l i s i i d i . r r^-A_

1918 de ve Damat F e r it kabinası zamanında b ir çok İ t t i h a t ' Terak­ k i mensuplarının t e v k i f e d i l d i ■!, ve Ü n ive rs ite bahçeci arkasındaki Bekirağa bölüğü'ne haps

lık t a n a z l edilmi

olunduğu z iy a r e t e giderdim

malumdur . 3u esnada ben de müsteşar- olduğumdan ş » x^c sık s ık mevkufların b a z ı l a r ı n ı

Z ira hepsi yakın arkadaşlarım i d i . Bir gün z iy a ­ r e t in e g i t t i ğ i m s ı n ı f arkadaşım Hüseyin Cahit • c ti k /

- Tahsinl buraya pek sık g e l i y o r un, Galiba

g i d i ş i l e seni de t e v k i f e d e r l e r ve bizim yanımıza gör.d e r i r - 1er\demişti . Hakikaten b i r kaç gün sonra t e v k i f e d ile r e k mevkufla-

gönderildim . İr, r a.rp s t n d a. Ş fthü l^ a lâ ı If_ »

z ı r ı Abbas Halim Paşa, »: ' — y H a riciye , Maarif N a z ırı Şükrü B eyler i l e Fethi Bey, Ağaoğlu

Ah-— j a Ok _ .

i l e ağa l e r

M e v k u f i y e t b i r ha fta sürdü . En sonra t e v k i f ed ilen ŞO k i ş i b i r l i k t e t a h liy e e d i l d i k , Öç dört gün sonra da Bekir bölüğünde bulunanları İ n g i l i z i ş g a l k u v v e t le r i Maltaya

gönderdi-0 s ıra la rd a Sabahaddin Bey i k i n c i defa Fakat bu defa kendisi i l e her hangi b i r

Avrupadan memlekete temasım olmamıştır, l e r neşrederek ö t e

-içtimai.ve :i e t r a f l ı olarak döndü

Bu devrede de Prens Sabahaddin Bey "Çeyyanname’

denberi in an dığı İç t im a î mülâhazaları sadakat ve iman i l e n e ş r e t t i ğ i b i l i n i r . Bu eserde de mütefekkirin e fk â r ı

b e l i r t i l m i ş bulunuyor .

Ziyaeddin Fahri Beyin,gerek Fransız i ç t i m a i y a t ç ı s ı gerek onun müridi sayılan Jabahaddin Beyi yeni n e s i l l e r e tanıtması büyiik b i r hizmet t e ş k i l etmektedir . Derneğimiz her nevi iç t im a iy a t d o k t r i n l e r i n i tam b i r t a r a f s ı z l ı k i l e tanıtmak mefkuresini, b öyle b i r e serin neşri i l e de is b a t eylemiş oluyor .

İlm î n e ş riy a t hizm etinibizden bekleyen münevver halkım ı­ zın da "m a rife te i l t i f a t " düsturuma r ia y e t e y le m e le rin i r ic a ederim.

/

X '.

î * K • 2h

Reis Pro f.H .T .A yn î

Taha Toros Arşivi