Mevlana, tıp ve felsefe tarihimiz

(1)

(

E s e rle r arasın d a )

Mevlâna, Tıb ve Felsefe

^

.Tarihimiz /c»?a.

/

$ ■Kam/ruje v\reL i-U

f-Mevlânamn yedi öğüdü. M. F. Nafiz Uzluk yönünden bastırıldı. Farsça metin 122, tercümesi 147, mukaddeme ve Mevlâna tercümei hali 108 sa- hife, İstanbul Bozkurd Basım evi, fiatı 3 lira.

Türk tefekkür tarihi yeni bir eser daha kazandı. Değerli âlimimiz doktor F. Nalız Uzluk Anadolu Selçukileri gününde Mev levi bitikleri birinci numarasını teşkil eden Mevlânamn Yedi Öğüdü namile bu mü - him eseri neşretmekle bahtiyardır. İbrıi Sinanın Kanununu iki asır evvel tercüme eden Tokadlı hekim Mustafa Efendinin buna taktığı Tahbizülmathum yani ekmek yapılmak için hazırlanmış un manasına bihakkin lâyık bütün fikir adamlarımızın kendi sahalarında istifade edecekleri yani ekmek yapabilecekleri öğütülmüş ve ha - zırlanmış bir un gibidir.

Mevlâna şüphesizdir ki şark ve Türk fel sefe ve metafiziğinde büyük bir mevkii ha izdir. Yüksek bir şairdir. Onun incelikleri ne vâkıf olanlar ve olmıyanlar da bu fi - kirdedir. Lâkin birşeyin inceliğini duyma - dan sırf taklidle takdirin de bir manası yoktur.

Fakat bu eserler mahiyetleri itibarile o kadar kıymetlidir ki anlaşılması kolaylaş- | tırılmış bir halde insan önünde bulduKça takdirin takiidden menşeini alamıyacagın- dan seviniyor. Yani kendi anladığı şeylerle insan daha çok iftihar hissediyor. İşte Mev- lânanın bu Yedi Öğüdü ve dolayısile hak- j kında yazılan mütalealar insanda bu hissi hasıl ediyor.

Yedi Öğüd diyip geçmemeli. Burada eski Türk felsefesi ve Buhara mektebinin ve şark folklorunun en mütekâmil düşünceleri ı vardır. Bunlar öyle düşüncelerdir ki ifade olunamaz. Lâkin insanı zevkli bir surette düşündürür.

Yedi Öğüdleri okurken insan birçok şey leri hatırlıyor. O da temsil kuvvetile ifade. O zaman şark temsillerinin ve birşeyı hi kâye ile ifadenin mahiyetindeki derin hik met hissolunuyor. Demek geçmişin hâdisa- tından hisse kapmak an’anesi şarkta çok eski. Şarkın bu itinalı cephesini garb bu vasıfta kazanamamıştır.

Ruhun mahiyetindeki esrar perdesini hâdisata bile teşmil etmişler ve şark te - fekkürünün daha ulvî esaslara dayandığını göstermişlerdir. İnsanın ruhunda menkuz olan bu his daha asilleşiyor. Mevlâna gibi ruhan yükselmiş insanların ne ince hislere ve buluşlara sahib olduğunu görmekle de hayran kalıyor.

Mevlânamn Öğüdlerinde zikrettiği tem sillerin bugünkü medeniyet ve tıbbın men şei olan folklor noktasından da ehemmiyet leri pek büyüktür. Bunlardan bu kısa sü - tunlara misaller seçmek kitabı yeniden basmak demektir. Basılmış bir kitabın as lını okumak onun inceliklerine vukuf için çok lâzımdır. Pek çok fikir adamlarmm Mevlâna gibi bu ince buluşlara malik oi - uladıklarından üzülmelerinde mana yok - tur. Onu okuyup anlıyabilmek de şahsi te kâmüle bir misaldir. Bugün bile fen âle - minde ahlâk tekâmülü bütün tekâmüllerin müntehası gibi görülürken onun ne demek istediği daha iyi anlaşılıyor.

Bu Yedi Öğüdün M. Hulûsi tarafından dikkatle türkçeye tercüme edilmiş bulun - ması eserin bu noktadan değerini artırı - yor.

F. Nafiz Uzluğun mukaddimesinde Mev lâna ve Selçuk hekimleri, insan nefsi kan ile mi diri veya başka şeyle mi diye Mevlânamn bir izahı, Mevlâna ve tıb, Sar- mısak, Sarı Helile, Hekimleri şaşırtan bir hâdise gibi Türk tıb tarihini alâkadar eden bahisler vardır.

Mevlânamn fikirleri Türk hekimlerine de müessir olmuştur. Nitekim hekim Emir Çelebi 1035 (1625) te Enmuzec eserinin hekimlere vesaya kısmında Mevlânadan misal almıştır.

Mevlânamn resmini yaptırması, onun ne açık fikirli ve mütekâmil insanlığa tam bir misal olduğunu gösterir. Mevlânanm ölü - mü dikkatle okunmağa lâyık bir bahistir.

Bu vesile ile Türk tıb tarihine dair şu kı sa mülâhazayı yapmak istiyorum. Tıb tari himizin bu kaynaklarını bilmiyenler belki Türk tıb tarihi esaslarının zengin olmadığı zihabına kapılabilirler. Fakat hakikat böy le değildir. Bu bulunan ve bugün önümüze hazırlanmış konan bu eserlerin taranma- sile tıb tarihimiz çok zenginleşiyor. Bida yette Selçuk tababeti birinci müsveddesi - ni Türk Tarih Kurumu adına hazırlarken tetkik membalarının az olacağım düşüne rek üzülüyordum. Fakat gördüm ki şimdi tekrar tevsian yeniden yazmağa çalıştığım bu eseri bir türlü ikmal edemiyorum.

Zira bu hususu tenvir eden vesikalar tahminimin fevkinde çok çıkmıştır, ve da ha da çıkacaktır. Bütün böyle eserler dik katle taranmakta devam olunacak olursa yanlışlıkla Arab tababeti çerçevesinde yek olan, lâkin İslâm tababetinin sağ kolu me sabesinde olan Türk tıb tarihi çok zengin- llyecektir. Bu tababetin Selçuklara aid kıs mını ve bunun bugüne kadar bilinmiyen karanlık taraflarım aydınlatmak şerefini doktor F. Nafiz Uzluk kazanmıştır. Bu gene ve değerli âlim her veçhile olduğu gibi bu cihetten de takdire lâyıktır.

Mevlânamn Yedi Öğüdleri eseri garbda olduğu gibi bizde de müşterek çalışmağa bir misaldir. Kastamonu saylavı Veled Çe lebi İzbudakm farsça ve türkçe tahrizi eserin kıymetini tebarüz ettiriyor. Ahmed Remzi Akyürek eserin dikkatle istinsahım ve tashihlerini üzerine almıştır. Bu dört zat bir pırlanta üzerinde işliyen kuyumcu lar gibi vazifelerini ifa etmişlerdir. Bu zat ların vücude getirdikleri esas üzerine F. Nafiz Uzluğun kurduğu abide cidden şa - yanı iftihardır. Onun vücudile bu memle - ket iftihar etmekte haklıdır. Zira o bütün maddî varlığını son raddesine kadar tüke terek bizim kütübhanemizi bu gibi hediye lerle çoğaltmağı kendisine zevk edinmiş - tir.

Her münevverimiz cidden kıymetli olan bu eseri almakla kütübhanesini ve tefek - kürü nekadar zenginleştirdiğini ve diğer kitablarm neşrine de ne büyük zemin ha- zırlıyacağım unutmamalıdır.

Dr. A . Süheyl Unver

İST,

İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi