8
? 5 o
PALİKARAKİ EVİ
Nizam Caddesinde 1241 m2’lik bir
alanda yer alan 65 numaralı üç katlı bah
çeli altı kârgir üstü ahşap ev, ilk sahibi
Yani oğlu Andon Palikaraki adma kayıtlı
iken (Man 1916) , 1933’de satış yoluyla
Mahmnd Esad Bey’e (B ozkurt),™ onun
ölümünden sonra eşi Feheda, oğlu Yük-
sel<21T1 üe kızlan Ay ve Gün’e (21 Eylül
1937), onlardan da satış yoluyla bugünkü
sahipleri İsmail Sarper ile oğlu Mehmet
ve gelini Sema Sarpel’e (Ö zcan/21^ geç
miştir (10 Ağustos 1953).
Palikaraki Evinin Mazlum Bey Köşkü kulesinden görünüşü.
Hukukçu, siyaset ve devlet adamı Mahmut Esat BOZKURT.
(2 1 6 )1 8 9 2 yılında İzmir’in Kuşadası ilçesinde doğan Mahmut Esat Bozkurt, çiftçilik ve ticaretle uğ raşan, bir ara İzmir Umumi M eclis üyeliğinde bulunan Hacımahmudoğullan'ndan Haşan Bey'in oğlu. İlk öğrenimini Kuşadası’nda yaptı. Öd yıl İzmir tdadisi'nde okuduktan sonra İL AMülhamki’in istibdat yönetimine karşı müca deleye katılan dayısı Ubeydullah Efendi ile bir likte İstanbul’a giderek Hukuk M ektebi’ne gir di (1908). Bu okulu bitirdikten sonra (1912), İs viçre'de Lausanne ve Freiburg Üniversitelerin de yeniden hukuk öğrenimi gördü ve lisans ve doktora diplomalarını aldı. Kapitülasyonlar konusundaki 'Osmanlı İmparatorluğu hun omuzlaruta yükletilmiş olan Kapitülasyonlarm Türkler tarafından tek taraflı olarak kaldırılmışı hukuk'a aykırı değildir' adh doktora tesini sa vunarak 'H ukuk D oktoru' unvanı ve diploma sim aldı (9 Eylül 1919). Mütareke’den önce Lausanne'da kurulan Türk Talebe Cemiye- u’nin başkanlığına seçildi ve Şükrü Saraçoğlu, Kâzım Nuri gibi arkadaşlanyle birlikte müca deleyi buradan sürdürdü. Atatürk’ün Samsun’a çıkışından sonra başlayan Millî M ücadeleye
yi-Nizam Caddesindeki Palikaraki Evinin ön cephesi (1980). tik sahibinden sonra Mahmut Esat Bozkurt'un konutu olan ev, 1953’ten beri de İsmail Sarper’in oğlu Mehmet ile eşi Sema Özcan'a ait bulunmaktadır.
^ < 1
Palikaraki Evinin yan cephesi.
Mahmut Esat Bozkurt, A da’daki evinde. Mahmut Esat Bozkurt, eşi Feheda Hanım ile A da’daki evlerinde (1927).
Mahmut Esat Bozkurt’un babası Hacı Mahmud oğul larından Kuşadalı Haşan Bey.
Mahmut Esat Bozkurt, oğlu Yüksel ile Ada’daki evlerinde.
ne Şükrü Saraçoğlu ve Kâzım Nûri ile birlikte silâhla katılmaya karar vererek Cenevre’den yola çıktılar. Yunan Başvekili Elefterios Venl- zelos, bunların kararlarından kuşku duydu. A nadolu’ya geçm elerine engel olunması için Roma’daki Yunan elçisini ve İtalyan hükümeti ni uyardı. Buna rağmen iki arkadaşıyla birlikte Roma-Napoli yolu ve bir İtalyan Vapuru ile İz mir’e çıktılar. Kuşadası bölgesinde efelerle bir likte direnme savaşına katıldı. TBM M ’nde I. Dönem den ölümüne kadar İzmir milletvekili olarak görev yaptı. 12 Temmuz 19 2 2 ’de kuru lan Hüseyin Rauf Orbay Kabinesinde İktisat Bakanlığına getirildi. Bu görevi sırasında Zira at Bankası’nın İslahı, çiftçi kredi kooperatifleri kurulması, Esnaf Teşkilâtlarının reorganızas- yonu gibi sosyal ve ekonoik davarlarla uğraştı. Büyük Zaferraen sonar Mahmut Esat Bey’in
önerisi ve Atatürk’ün onayı ile Türkiye’de ilk kez Atatürk’ün onursal başkanlığında “Millî İktisat Kongresi" İzmir’de toplandı. Bu kongre nin, Türkiye ekonomik bünyesi üzerinde bü yük hamleler yaratacak kararların uygulama alanına koyamadan 14 Haziran 1923’de ba kanlıktan aynldıysa da bir yıl sonra Adliye Ba- kanlığTna getirildi (Kasım 1924). Bu görevdey ken Ankara Hukuk Mektebi ni kurarak bunun la ilgili çalışmaları yönetti. Batı hukuku ilkele rine dayanan kanunları hazırlanmasına önayak oldu. M edenî Kanun’un İsviçre M edenî Kanu- nu’ndan çevrilerek düzenlenmesinde ve kabu lünde ençok çalışanlardan biri oldu. Bu kanu nun “esbab-ı mucibe lâyihasını"(gerekçe) kale me aldı. 4 Nisan 1926’da yayınlanan kanunun, altı ay gibi kısa bir geçiş döneminden sonra ke sin olarak uygulanmasını kabul ettirdi. Bu sü
renin çok kısa olduğunu ileri süren ve İsviç re’de bite dört yıllık bir geçiş döneminin öngö rüldüğünü hatırlatarak din kaynağına dayanan hukuk düzeninin kolay kolay değiştirilemeye ceğini ileri sürenlere karşı Türk hukukçular için altı aylık bir sürenin yeterli olacağına dair inancım belirtti. Kanunun uygulanmaya geçil mesindeki başarı Mahmut Esat Bey’in haklı ol duğunu gösterdi. Yeni Ceza Kanunu, İcra-Iflas kanunu, Deniz ve Kara Ticaret kanunların ha zırlanarak uygulanmasını sağladı. La Haye Yüksek Adalet Divanı’nda görüşülen “Boz-
kurt-Lotus" Davası’nda Türk Hükümetini tem
sil ederek davayı kazandı (7 Eylül 1927). Bu başarısından dolayı “Bozkurt" soyadını aldı
(1934). Mahmut Esat, Mülkiye Mektebi (Siya
sal Bilgiler) ve Ankara Hukuk Mektebi’nde
Mukayeseli Hukuk-ı Esâsiye (Anayasa) ve
Hu-G O m Y û ı n â a j
iBaMe&r tlW<m’ttun
öncûiüğiinder'
1 9 2 3 - i $ 3 Ü ) o t m m % f y $ m < w \ j
S te k iittfa
U m a
drntk
o ta t
omrlwvı< ödümüz,
tuturnr w k m i& b u sem u ıb d ş& ıd
iMıkesirûrosıı
T. C M Ü N A K A LÂ T V E K Â L E T İ
''rTTiT'S. T D M.
i l k M ERK EZ N o K E L İM E'T F J ¿o
_ T a r i ht
,
l
J,i A r * ■
■
o - ^
■ >
T E L G R A F
A tíre « : ^ ^ U í f e í r ___________—
..¿ ^ 7
V E R İL D İĞ İ R E S M İ O R T A T a r i h S a a t z zİr '
| H U S U 8 Î f Ö m efc : 2 5 1 /1 *Yol
S e rv i* t a r e t l e r i ^ ^ ™~y--- — — - .. . . ---' ß « ^ -
___
e?-¿c¿~ £¿OU~ V * -¿Ly a / . e>> r r U ^ ^ Al. ^
e t & a ^ é s i______
¿ Á u-¿
V t > * ¿ p > / i *u u l. ^ r A u . < U y A e * .c L , & * - * _ / * u ^ c ¿ ¿u~ -4ML /^ t,. ^ f p / J 'f T~ Jm L • ^ W A ' SLU+* SfJo*¿. ¿ j f . * * *Ár^ Ul Esai ^ zki rt,.un.v.ef^ do ^ y ^ y * « Büyükada’da oturan ailesine, Cumhuriyet Hakimleri adma Temy Özyörük tarafından gönderilen başsağlığı telgrafı.
Mahmut Esat Bozkurt’un vefatı dolayısiyle Büyükada’da oturan ailesine, Cumhuı a kemesi Birinci Reisi Halil özyörük tarafından gönderilen başsağlığı telgrafı.
T E L G R A F
' )
t* î
/
/?___ «
r Sİ- (
/
1/ 1 ( gr
*1--- ---- ---T. C M Ü N A K A LÂ T V E K Â L E T İ P T T ü MA<3 re« : „
2 " 7 ÎC O O C t S r c , —- ? /
~l6=^ ? C / n A
-~~U~~
İLK M E R K EZ N o K E L İM E V E R İL D İĞ İ R E S M İ O R T A ? / ' b : ^ ^ T a n h ______ | / f e a a t ' H U S U S İ ^^cj>me* : »1/1)Yol
8e rv l* i ş a r e t l e r i 7 '/{ V/ C \S y / A L IN D IĞ I ' >rt t f-i J E S S l S
¿ A i Ç îC . J u j ß d : ı C e , ' / J , • X ... Í . Í . i t t > ; < z y7 -} • f ' ı . r , t v t J A . J L ? / f e s C - C ' á s j s L c aJ x i o ~ t e . K , ' ¿■ SU '<, t «?¿J -¿ A * (. -€ £
; ' / t í ■''rW'Á: / ¿ V / í ¿ « - <.Ol*. » ¿ V u“ a ^ ö „ Ä ^ 3 ^ 1 Ä yle BÜyÜkada'da ~ a"eSlne- ^ C ü c e s i talebe Mahmut Esat Bozkurt’un eşi Feheda Hanım (7WÖJ.
kuk-ı Düvel (Devletler hukuku) Profesörlüğü yaptı. 1934’ten başlayarak İstanbul, Ankara Üniversiteleri Türk inkılâbı dersleri profesör lüğü de kendisine verildi. Ölünceye kadar bu görevde kalan Mahmut Esat, ölümünde (2/ Ara/ık 1943)vasiyeti üzerine Selçuk (Ayasu- luk) takı kendi çiftliğine gömüldü.
Cumhuriyet döneminin inanç ve devlet adam larından olan Mahmud Esat Bozkurt, Yeni Tür kıye nin hukuk düzeninin kurulmasında gerek içtenlikle davranışı, gerekse fikirlerini uygula mada gösterdiği azim ve irade gücü ile dikkati çekti. Türk devriminin ideolojisini ilk kez sağ lam temeller üzerine oturtan ve Kemalizm’in ilkelerini açık ve yanıltmaz bir üslûpla ortaya koyan odur. Dili ve anlatanı, Atatürk’e gerçek ten inanmış bir fikir mücahidinin coşkun ses lenişlerini dile getirir. “Atatürk İhtilâli" (19 4 0 ) adlı eseri, hem Atatürk devrimlerinin gerçek çizgilerini açıklıkla vermek, hem de Bozkurt’un milliyetçi yönünü yansıtmak bakımından bü yük değer taşır.
ESERLERİ
1- Lotus Davası’rıda Türkiye-Fransa Müdafa
aları (Atık., 1927); 2- Du Regime des Capitula- tion Otlomanes (Osmarılı Kapitülasyonları Reji
mine Dair, 1928); 3- Avrupa ve Amerika Devlet
ler Umumi Hukuku Mehde'leri (K. Strupp'dan çeviri; A nk., 1929); 4- Türk İhtilâlinde Vatan Müdafaası (1934); 5- Türk Köylü ve İşçilerinin
Hakları (Ank., 1939); 6- Devletlerarası Hak
(Ank., 1940); 1- Atatürk İhtilâli (İst., 1940; 2.b. 1967); 8- A ksak Timur'un Devlet Politikası (İst., 1943); 9- Rossel Şerhi (üç cilt); 10- Kurtî Şerhi (İki cilt); 11- Martin’in Borçlar Kanunu Şerhi;
12- Overback m İcra İflâs Kanunu Şerhi.
K A YNAK
1- M .T.M ., c.I,s. 298; c.II.s. 1157-1164 ; 2-
T.H.,S . 106-109, 82; 160; 3- C.A., c.III.s. 776;
4- M .T.H ., s.483-485; 5- T.M .A, s.74; 6-
Türk.A., c.IV , s. 56; 7- T.A., c.V IH , s. 8- A ö A O ö L U , S.. Kuvây-ı Milliye Ruhu İst 1964,s. 223-224; 9- B O Z K U RT. M .E ., Atatürk
İhtilâli, İst., 1967; 10-TÜLBENTÇİ, F.F. Geç
mişte Bugün, c.II .s. 27; 11- IŞITMAN, T .Z .,
Mahmut Es'at Bozkurt, İzm ., 1944; 12- Yakın
Tarihimiz, c .l,s. 309; c.II.s. 376; c III s 37T c.IV .s. 88, 411; 13- TBMM Sicilli. No: 226; 16-’ ULUS. 22 aralık 1960; 15- MİLLİYET a 7
Kasım 1981; 16- M .T .H ., 483-485.
Mahmut Esat Bey'in 1927 yılında “Lotüs-
Bozkurt davasını kazanarak Türkiye’ye dönü*
şünde şair Midhat Cemal Kuntay tarafından yazılarak Mahmut Esat’a sunulan aşağıdaki şii rin son altı mısraı, Mahmut Esat Bey’in Sel
çuk takı çiftliğinde bulunan aile kabristanında ki mezar taşında yazılıdır.
La hey Zaferi Huzurunda,
Hakkımız bir fecre müstağrak alındır parlıyor Ijık in az çok haklı olmak hem kolaymış, hem de zor,
Pek kolaymış, haklıyız zira, kıyamat kopmadan Haklıyız bozmaksızın dünyayı kan ukbayıkan Haklıyız katlanmadan harbin mehib afatına Haklıyız basmaksızın yüzbin şehidin sırtına Pek de zormuş, haksızız zira asırlardan beri Hak bizimçün daima beynelmilel bir serseri A d i uman bizsek adalet daima bir mürteşi Daima gayzın kilitlenmiş, köpüklenmiş dişi Daima zulmün sıkılmaktan morarmış yumruğu İşte Türkün hak ararken adlı umarken bulduğu Haklıdır ancak huruşanı sayha, haksızdır enin Kullanan bir elde hak, binbir çelikten âhenin. Bir esatir-i kılıçtır yıldırımlardır kını
Sen de bir kudretle kullandın ki Türkün hakkını Hakkımız kurtuldu artık bir muamma olmadan Kahramansm, hem de bir topsuz tüfeksiz kahraman.
Midhat Cemal
(217)M ahm ut Esat Boztkurt’un genç yaşta ölen gaze teci oğlu «Yüksel , şüre meraldi idi ve Büyüka da’da haftalık P A N D İSP A N YA gazetesini çıka ranlardandı. YükseFin yazdığı bir şüri sunuyo ruz:
K A N D A M L A L A R I Bir dilim ekm ek m i üzüldüğün Katıksız.
Bir çift postal mı düşündüğün Ökçesiz - tabansız.
Yoksa bir saçak - altı mı ararsın fıldır fıldır Ismmak için.
Hem yaygısız Hem kaygısız. Yok be birader Yok hiç biri. Ve bu,
Toplumun sosyal kiri! Düşsün yakanlarından iri iri Kalbimi yakan kan damlaları.... Yok be birader
Yok hiç biri
Ve işte beşerin sosyal kiri. Yüksel Esat Bozkurt Büyükada
3 6 7
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
