fifiEEY
YH
H fifiÜ
ÜC
CA
AA
AD
DD
D‹‹N
N K
KÜ
ÜLLLL‹‹Y
YEESS‹‹
EErrooll AALLTTIINNSSAAPPAANN**
Ö ÖZZEETT
Seyitgazi ‹lçesi Arslanbeyli Köyü’nde yer alan fieyh fiücaaddin Külliyesi, iki türbe, cami, minare ve içinde sosyal ifllevli mekânlar›n bulundu¤u bir binadan oluflur. Külliyenin iki türbesi de Seyitgazi Kül-liyesi ile yine ayn› ilçede bulunan Üryan Baba ‹mareti’nin türbeleriyle sekizgen prizma biçimli gövde-leri ve mimari kurulufllar› itibariyle benzer kurulufltad›r. Türbegövde-lerin cephe biçimgövde-lerindeki benzerlik, sö-zü edilen tüm yap›lar›n tarikatlarla iliflkili olufluna ba¤lanabilir. Battal Gazi ve Mihalo¤lu Türbeleri’nin, cephe yüzeylerini dört yandan çevreleyen düz, kal›n fleritlerin fieyh fiücaaddin ve Üryan Baba Türbe-leri’nin cephelerinde aynen tekrarlanm›flt›r. Battal Gazi’nin uzun sandukas›n›n di¤er türbelerdeki san-duka biçimlerine de yans›m›fl olmas› Seyitgazi Külliyesi’nin çevresini inanç düzeyinde oldu¤u kadar mimari olarak da etkisi alt›na ald›¤›n› göstermesi aç›s›ndan önemlidir. Bu nedenle bu çal›flmada, fieyh fiücaaddin Külliyesi tan›t›larak, mimari benzerlikler üzerinde durulmufltur.
A
Annaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: Eskiflehir, Seyitgazi Külliyesi, fieyh fiücaaddin Külliyesi, Mimari, fieyh fiücaad-din Türbesi
A ABBSSTTRRAACCTT
The complex of Sheikh fiücaaddin, situated in the Arslanbeyli Village of Seyitgazi Township, con-sist of two tombs, a mosque, a minaret and a building with social functions. Both tombs of this comp-lex have resemblances with the tombs of Gazi compcomp-lex and the tombs of Üryan Baba Imaret (soup kitc-hen) at the Seyitgazi Township where all have octagonal prismatic bodies and similar architectural fe-atures. Facade similarities of all these buildings lead us to conclude that they could be sectarian facili-ties. Straight and thick linings surrounding the facades of Battal Gazi and Mihaloglu Tombs are comp-letely similar to the ones in Sheikh fiücaaddin and Üryan Baba Tombs. The long coffin of Battal Gazi is similar to the ones in other tombs. These important similarities strongly suggest that the complex of Seyitgazi influenced other such buildings not only with its faith characteristics but also with architec-tural resemblances. To that effect, this work concentrates on Sheikh fiücaaddin Complex and its archi-tectural resemblances and interaction with others.
K
Keeyy WWoorrddss:: Eskiflehir, Seyitgazi Complex, fiücaaddin Complex, architectural, Sheikh fiücaaddin Tombs
G G‹‹RR‹‹fifi
Arslanbeyli Köyü’nün kuzeydo¤usunda yer alan külliye, türbe kitabesine göre 16. yüzy›l bafl›na tarihlenmektedir (Ayd›n, 1971: 201). Her y›l›n 10 May›s’›nda bir kez külliyede flenlikler düzenlenmektedir.
Yap›lar, genifl bir arazinin do¤u ve bat›s›na iki grup teflkil edecek biçimde yer-lefltirilmifllerdir. Bat›da iki türbe, cami, çift flerefeli minare, havuz ve mezarlar, do-¤uda meydan evi, mutfak ve deponun bulundu¤u bir yap› ile bu yap›ya
güneydo-¤u köflesinden bitiflik f›r›n›n yer ald›¤› imaret bulunur. Kemerli bir düzenlemeyle birinden di¤erine geçilen avlular›, do¤u ve bat›daki bu yap›lar› birbirlerine ba¤la-maktad›r. ((ÇÇiizziimm::11))
fifiEEYYHH fifiÜÜCCAAAADDDD‹‹NN TTÜÜRRBBEESS‹‹
Bat›da yer alan iki türbeden fiücaaddin Veli’ye ait olan›d›r. Yap›n›n iki kitabesi bulunmaktad›r. Bunlardan kap› kemeri üzerindeki panoya yaz›lm›fl kitabeden; “Ev-liyan›n öncüsü Hazreti Sultan fiüca-“Allah kabrini nurland›rs›n’›” seven Bali Be-yo¤lu Kas›m Bey, bu binay› H.921/M.1515 tarihinde ve Sultan Bayezid’in o¤lu Sultan Selim’in saltanat› zaman›nda imar eyledi” yaz›s› (Ayd›n, 1971: 208) okunur.
Kitabelerden kubbe kasna¤›na yaz›lm›fl olan›ndan; “Bendli Muhammed aleyhi bühyen bendadi Muhammed Emin Vakf› fiücaaddin Baba, kul kabulrabbil âlemin, 20 Mart 1183/1769” yaz›s› (Ayd›n, 1971: 208) okunmaktad›r.
Sekizgen planl› kubbe örtü-lü türbenin do¤usunda, dik-dörtgen planl›, kubbe örtülü bir girifl mekân› yer al›r. Girifl mekân›n›n do¤u cephesinde, yüzeyden hafifçe d›fla taflk›n, yanlar› ile üst bölümünden profilli bir silme grubuyla çer-çevelenen, profilli konsollara oturtulmufl aynal› bas›k kemer-li portal bulunur. ((ÇÇiizziimm::22))
Girifl mekân›na, portalden geçilerek, üzerinde dikdörtgen biçimli kitabe panosunun yer ald›¤› bas›k kemerli bir kap›yla girilir. Kuzey ve güney cephe-leri sa¤›r tutulmufl girifl mekâ-n›n›n, d›flar›ya ve türbeye aç›-lan do¤u ve bat› cephelerinde-ki kap›lar›n d›fl›nda hiçbir aç›k-l›¤› bulunmamaktad›r. Mekâ-n›n dört duvar›na da birer
ke-Ç
Çiizziimm 11:: fifieeyyhh fifiüüccaaaaddddiinn KKüülllliiyyeessii VVaazziiyyeett PPllaann›› ((FF.. AAyydd››nn,, 11997711’’ddeenn))
mer dayanmaktad›r. Bu kemerler aras›ndaki köflelerde yer alan üçgen biçimli ge-çifl elamanlar›yla kubbeye geçilmektedir. Bat› duvar eksenindeki dikdörtgen bi-çimli bir kap›yla türbeye geçilmektedir.
Türbe cepheleri, dört yönden dikdörtgen biçiminde kal›n bir fleritle çerçevele-nerek çerçeve içlerindeki yüzeyleri çökertilmek suretiyle hareketlendirilmifltir. Gü-ney ve kuzeybat› cephe eksenlerinde, dikdörtgen biçimli parmakl›kl› birer pence-re bulunmaktad›r. Cephelerin saçaklar›yla kasna¤›n üst k›sm›n› profilli silmeler do-lan›r. On alt› cepheli kasna¤›n kuzeydo¤u, kuzeybat›, güneydo¤u ve güneybat› cephelerinde sivri kemerli birer pencere yer al›r. Bunlardan kuzeybat›daki kapat›l-m›flt›r.
Türbe duvarlar›n içte de, cephelerde oldu¤u gibi dört yönden kal›n fleritlerle dikdörtgen biçiminde çerçevelendi¤i ve bu çerçeveler içerisinde kalan yüzeyleri-nin çökertildi¤i görülür. Güney ve kuzeybat› duvar eksenlerinde dikdörtgen biçim-li parmakl›kl› birer pencere yer almaktad›r. Do¤u, bat› duvarlar›yla kap›n›n iki ya-n›ndaki güneydo¤u ve güneybat› duvar eksenlerinde, üst bölümleri dilimli kemer-li dikdörtgen biçimkemer-li birer nifl yer al›r. Türbe kap›s›, bunlardan do¤udaki nifl içeri-sine oturtulmufltur.
Ç
Çiizziimm 22:: fifieeyyhh fifiüüccaaaaddddiinn KKüülllliiyyeessii ‹‹mmaarreett PPllaann›› ((FF.. AAyydd››nn,, 11997711’’ddeenn))
Mekân›n ortas›na, uzunlu¤u 5 metreye yaklaflan do¤u-bat› do¤rultulu bir san-duka yerlefltirilmifltir. Sansan-dukan›n bafl k›sm›, bat› duvar›n dilimli kemerli nifline yasland›¤›ndan, nifl içine, sandukan›n bafl k›sm›ndaki yanan mumlardan akan s›v›-n›n toplanmas›na yarayan küçük bir havuzcuk oluflturulmufltur.
Türbe duvarlar› üstte, köflelerde yer alan mukarnas ve prizmatik dilim s›ralar›y-la yuvars›ralar›y-lat›lm›flt›r. D›fltan on alt›gen içten daire ps›ralar›y-lanl› bu kasnak üzerine kubbe oturur. Türbe ve girifl bölümünün cepheleri kesme tafl, kubbeleri kurflun kapl›d›r. Her iki bölümün de duvarlar› içten s›vanarak boyanm›flt›r. Duvarlar›n pencere alt-lar›ndaki bölümleri Kütahya çinileriyle kapl›d›r. Duvarlar›n üst bölümleriyle türbe ile girifl mekân›n›n birbirine ba¤layan kap›n›n girifl mekân›na bakan duvar yüze-yindeki çevresi ve bu bölümün kemer altlar›nda kalan duvar yüzeyleri sar›, aç›k ve koyu mavi renklerin kullan›ld›¤› kalemifli bitki motifleriyle bezenmifltir. Türbe için-de, k›rm›z› boya ile mukarnas ve prizmatik dilimlerin s›n›rlar› belirtilmifltir. Ayr›ca kalem ifli yaz›lar›n bulundu¤u türbenin bat› duvar›nda bulunan, sandukan›n bafl k›sm›n›n dayand›¤› nifl içerisine perde, niflin üst köfleliklerine birer vazo motifi ifl-lenmifltir.
D
DEEMM‹‹RRTTAAfifi ((MMÜÜRRVVEETT AALL‹‹)) PPAAfifiAA TTÜÜRRBBEESS‹‹
fieyh fiücaaddin Türbesi’nin kuzeyinde yer al›r. Yap›n›n kubbe kasna¤›nda, fieyh fiücaaddin Türbesi’nin kasna¤›ndaki kitabe metnin tekrarland›¤› bir kitabe bulunur (Ayd›n, 1971: 208). Tarih veren kitabesi bulunmad›¤› için yap›, di¤er tür-benin kitabesi dikkate al›narak 16. yy’a tarihlenmektedir (Ayd›n, 1971: 201).
Malzeme hariç tutuldu¤unda, fieyh fiücaaddin Türbesi’nin plan›n› tekrarlayan türbe her biri kubbe örtülü iki mekândan oluflmaktad›r. Tümüyle tu¤ladan infla edi-len türbenin her iki kubbesi de d›fltan kurflunla kaplanm›flt›r. Cephelerin üst k›sm›-n› tek, sekizgen kasna¤›n üst k›sm›k›sm›-n› iki s›ra kirpi saçak dolak›sm›-n›r. Do¤u cephesinde yer alan girifl mekân› dikdörtgen, türbe bölümü sekizgen planl›d›r. Cepheler, fieyh fiücaaddin Türbesi’nin aksine düz yüzeylidir. Türbenin kuzey ve güneybat› cephe eksenlerinde sivri kemer al›nl›kl›, dikdörtgen biçimli parmakl›kl› birer pencere bu-lunur. Di¤er cepheler sa¤›rd›r.
Girifl mekân›na, do¤u cephe ekseninde bulunan bas›k kemerli bir kap›yla giri-lir. Buradan da bat› duvar ekseninde bulunan bir kap›yla as›l türbe k›sm›na geçil-mektedir. Girifl mekân›n›n kuzey ve güney cepheleri sa¤›rd›r. Bu bölümün kubbe örtüsü duvarlara dayanan dört kemer üstüne oturur.
Bu mekân›n bat› duvar ekseninde bulunan bas›k kemerli bir kap›yla türbe k›s-m›na geçilmektedir. Türbenin güney, kuzeydo¤u ve bat› duvar eksenlerinde birer nifl bulunur. Bunlardan kuzeydo¤u ve bat› duvardakiler sivri kemerlidir. Güney du-var›ndaki befl cepheli nifl mihraba aittir. Türbe duvarlar›, yerden 1 metre yüksekli-¤e kadar 1996 y›l›nda Kütahya çinileriyle kaplanm›flt›r (Alt›nsapan-Parla, 2004: 254).
Damarl› mermer yüzeyine benzetilerek boyanm›fl duvar yüzlerinin üst bölüm-lerine, kalem ifli nak›fllar yap›lm›flt›r. Sütunlara oturtulan kemerlerin ifllendi¤i bu nak›fllarda, kemer kavisleri mavi boyanm›fl, kemer tafllar› renkli taramalarla vurgu-lanm›fl, kemer kar›nlar›na yaprak ve çiçek motiflerinin bulundu¤u dolama dall› bit-kisel bezemeler yap›lm›fl, kubbe ete¤ine sar› ve koyu yeflil renklerle çizilmifl efl ara-l›kl› bitkisel motifler yerlefltirilmifltir (Alt›nsapan-Parla, 2004: 256).
M M‹‹NNAARREE
Oldukça yeni tarihli camiden ba¤›ms›z, kitabesiz eski minare, fieyh fiücaaddin Veli Türbesi’nin girifl bölümünün güney cephe ek-senine d›fltan bitifliktir. ((RReessiimm::11--22)) Kaide ile pabuç k›sm› kesme tafltan, gövde ile petek k›sm› tu¤la-dan infla edilmifltir. fierefe korku-luklar›nda demir kullan›lm›flt›r. Külâh saç kaplamal›d›r. Dikdört-gen prizma biçimli kare planl› ka-idesinin üzerinde çift flerefeli silin-dirik gövde yükselir. Kaide ile göv-de aras›nda köflelergöv-de pahlanm›fl bir pabuç k›sm› yer al›r. Her iki fle-refenin de altlar›nda befler s›ra kir-pi saçak bulunmaktad›r. Gövde bafllang›c›, gövdenin flerefe alt›na denk gelen bölümleri ve pete¤in üst bölümünde bir s›ra mavi çini fleritle bu fleridi üstten s›n›rlayan
‹‹MMAARREETT
Yap› toplulu¤unun, günde-lik ifllere ayr›lm›fl ifllevlere sa-hip mekânlar›n›n bulundu¤u imarettin meydan evi, mutfak ve depo bölümleri do¤u-bat› do¤rultusunda yan yana s›ra-lanmaktad›r. Hiç birinin infla tarihi veren kitabesi bulunma-maktad›r. F›r›n, bu yap›n›n ve depo mekân›n›n güneydo¤u köflesine d›flar›dan bitifliktir. ((ÇÇiizziimm::22))
Yap›n›n bat› bölümünde kare planl›, mukarnasl› kon-sollara oturan tromp geçiflli kubbe örtülü meydan evi yer al›r. Meydan evine mekân›n güney duvar eksenindeki sivri kemer al›nl›kl› bas›k kemerli bir kap›yla girilir. Kap›n›n önünde, üç kemer gözlü re-vakl› bir bölüm yer al›r.
Mekân›n do¤u duvar›, do¤usunda bulunan mutfak bölümünün bat› duvar›na dayand›¤›ndan sa¤›rd›r. Bat› cephe ekseninin iki yan›nda sivri kemer al›nl›kl› dik-dörtgen biçimli birer pencere vard›r.
Kubbe kasna¤›n›n kuzey hariç, di¤er ana yönlerdeki cephelerinde yuvarlak ke-merli birer pencere bulunur. Kasna¤›n do¤u cephesindeki pencere meydan evinin daha önce yap›ld›¤›n›, do¤usundaki iki mekân›n daha sonra eklendi¤ini göster-mektedir (Alt›nsapan-Parla, 2004: 258). Meydan evinin kuzey cephe ekseninin ar-d›ndan külliye içerisinde yer alan tüm bacalardan daha büyük boyutlu olan dik-dörtgen prizma biçimli külâhs›z baca yükselmektedir.
Meydan evinin iç duvarlar›nda dikdörtgen kesitli birtak›m nifller bulunmakta-d›r. Güney duvarda kap›n›n iki yan›na ikifler nifl yerlefltirilmifltir. Do¤u ve bat› du-varlarda üçer nifl bulunur. Kuzey duvar ortas›nda bulunan nifl oca¤a aittir. Kubbe
R
Reessiimm 22:: DDoo¤¤uu CCeepphhee ((PPaarrllaa,, 22000044,, ss.. 225522))
merkezine, kubbe ete¤ine ve tromp kemerleri aras›nda kalan bofl yüzeylere, çiçek ve yaprak motiflerinin ifllendi¤i kalem ifli bitkisel bezemeler yap›lm›flt›r.
Meydan evinin kuzey ve bat› cephelerinde kesme tafl, güney cephesinde mo-loz tafl, kubbe ile bat› cephenin pencere kemerlerinde tu¤la kullan›lm›flt›r. Bacada kesme tafl tu¤la almafl›kl›¤› görülür.
Meydan evinin do¤usunda bulunan mutfak, kare planl›d›r. Tafl konsollara otu-ran sivri kemerli tromp geçiflli kubbe örtülü mekân›n güney cephe ekseninin bat›-s›nda dikdörtgen biçimli kap›, eksenin do¤usunda sivri kemer al›nl›kl› dikdörtgen biçimli bir pencere bulunur. Di¤er cepheleri sa¤›rd›r.
Kubbe kasna¤›n›n güney cephe ekseninde yuvarlak kemerli bir pencere yer al›r. Bu mekândan piramidal külâhl› iki baca yükselmektedir. Ayr›ca, kasna¤›n do¤u duvar› ile, depo mekân›na ait kasna¤›n bat› duvar› aras›ndan dikdörtgen biçimli kirpi saçakl› üç baca yükselmektedir.
Mekân›n zemini tafl kapl›d›r. ‹ç duvarlar›nda dikdörtgen kesitli çeflitli büyüklük-te nifller bulunmaktad›r. Bunlardan kuzey duvar ekseninin iki yan›ndakilerle do¤u duvardaki üç ocak nifli yaflmakl› ve dikdörtgen kesitlidir. Kubbede alt›gen biçimli üç aç›kl›k bulunmaktad›r. Mutfa¤›n kuzey ve güney cepheleriyle, pencere keme-rinde kesme tafl kullan›lm›flt›r. ‹ç duvarlarda tafl-tu¤la almafl›kl›¤› görülür. Kubbe,
R
Reessiimm 33:: GGiirriiflfl MMeekkaann›› BBaatt›› DDuuvvaarr,, KKaapp›› ((PPaarrllaa,, 22000044,, ss.. 225533))
tromp kemerleri ve bacalar-da tu¤la, çat›bacalar-da kiremit, ba-ca külâhlar›nda kurflun kul-lan›lm›flt›r.
Mutfa¤›n do¤usunda ka-re planl›, konsollara oturan sivri kemerli tromp geçiflli kubbe örtülü depo mekân› bulunur. Depoya güney du-var› eksenindeki üç yandan çerçeveye al›nm›fl, hafifçe yüzeyden taflk›n portal ku-ruflu içerisinde yer alan ba-s›k kemerli kap›yla girilir. Portal kemeri sivridir. Depo mekân›n›n kap› d›fl›nda hiç-bir aç›kl›¤› yoktur. Sadece, kasna¤›n›n güney cephe ek-seninde yuvarlak kemerli bir pencere bulunur. Mutfak ve depo mekânlar›n›n kasnak-lar› aras›ndan mutfak bölü-mündeki üç ocak nifline ait üç baca yükselir. Bu mekâ-n›n da duvarlar›nda farkl› boyut ve biçimlerde dik-dörtgen kesitli nifller bulun-maktad›r. Güney duvardaki
farkl› boyutlu iki niflten kap›n›n bat›s›ndaki daha büyük boyutlu olan› sivri kemer, do¤usundaki dikdörtgen biçimlidir. Do¤u ve bat› duvarlarda dikdörtgen biçimli dörder nifl bulunmaktad›r.
Kuzey ve güney cephelerde kesme tafl, do¤u cephede moloz tafl kullan›lm›flt›r. ‹ç duvar örgüsünde tu¤la-tafl almafl›kl›¤› görülür. Tromp kemerleri ile kubbede tu¤-la, portal kemerinde mermer, çat›da kiremit kullan›lm›flt›r. Mutfak ve depo mekân-lar›n›n süslemesi bulunmamaktad›r.
‹maretin önemli mekânlar›ndan bir di¤erini kare planl›, tromp geçiflli kubbe ör-tülü, ahflap döflemeli f›r›n teflkil eder. F›r›n kuzeybat› köflesinden depo mekân›n›n
R
Reessiimm 44:: DDeemmiirrttaaflfl PPaaflflaa TTüürrbbeessii GGüünneeyybbaatt›› CCeepphhee ((PPaarrllaa,, 22000044,, ss.. 225555))
R
Reessiimm 55:: ‹‹mmaarreett,, GGüünneeyybbaatt››ddaann GGöörrüünnüümm ((PPaarrllaa,, 22000044,, ss.. 225577))
R
Reessiimm 66:: ‹‹mmaarreett,, FF››rr››nn BBööllüümmüü GGüünneeyybbaatt››ddaann GGöörrüünnüümm ((PPaarrllaa,, 22000044,, ss.. 226600))
güneydo¤u köflesine bitiflik olmakla birlikte di¤erlerinden ba¤›ms›z bir kuruluflta-d›r. Bu bölüme bat› cephe eksenindeki üç yandan çerçeveye al›nm›fl, hafifçe cep-heden d›flar›ya taflk›n portal kuruluflu ile girilir. Bat› cephe önünde 4 kemer gözlü bir revak yer al›r. Revak güneyinden bir kemer gözüyle içinde yer ald›¤› avluya aç›l›r. Portal aynal› bas›k kemerlidir. Portal niflinin içindeki bas›k kemerli kap› f›r›-na aç›l›r. Bat› cephenin portal d›fl›nda baflka aç›kl›¤› bulunmamaktad›r. Bu cephe-de efl aral›kl› yerlefltirilmifl dört konsol bulunur. Güney cephe ekseninin iki yan›n-da, sivri kemer al›nl›kl› dikdörtgen biçimli birer pencere, pencerelerden bat›daki ile bat› köfle aras›nda bir konsol bulunmaktad›r. Do¤u cephe ekseninin iki yan›n-da dikdörtgen biçimli, parmakl›kl› birer pencere yer al›r. Kuzey cephe ekseninin bat›s›nda bas›k kemerli bir kap›, kap›n›n do¤usunda sonradan kapat›lm›fl dikdört-gen biçimli iki pencere yer al›r. Bu mekân›n kasna¤› on alt› cephelidir. Kasna¤›n güney ve bat› cephe eksenlerinde bas›k kemerli birer pencere yer al›r. Kasna¤›n do¤u cephesinden bir, kuzey cephesinden üç piramidal külâhl› baca yükselir. ((R Ree--ssiimm::77))
Mekân›n duvarlar›nda di¤er birimlerde oldu¤u gibi de¤iflik boyut ve biçimli dikdörtgen kesitli nifller bulunur. Bat› duvara kap›n›n kuzeyine içinde haç biçimli bir teknenin bulundu¤u sivri kemerli bir nifl yerlefltirilmifltir. Teknenin dayand›¤› duvarda üst üste yerlefltirilmifl iki musluk deli¤i bulunmaktad›r. Kap›n›n güneyinde
R
Reessiimm 77:: FF››rr››nn,, DDoo¤¤uu vvee KKuuzzeeyy CCeepphheelleerr ((PPaarrllaa,, 22000044,, ss.. 226611))
de¤iflik boyutlu iki nifl bulunmaktad›r. Kuzey duvardaki kap›n›n üzerinde sivri ke-merli bir nifl yer almaktad›r. Ayr›ca, bu kap›n›n do¤usunda yaflmakl› bir ocak nifli bulunur. Ocak niflinin önünde yer alan do¤u-bat› do¤rultulu tek kollu merdivenle afla¤›ya inilmektedir. Alt bölümün kuzey cephe ekseninde ve eksenin do¤usunda birer f›r›n kap›s› bulunmaktad›r. Bunlardan do¤udaki sonradan kapat›lm›flt›r. Do¤u duvar ekseninde büyük boyutlu bir ocak nifli bulunmaktad›r. Oca¤›n iki yan›nda-ki pencereler, cephede dikdörtgen, içeride sivri kemer biçimindedir. Güney duvar-daki nifllerden ortaduvar-daki sivri kemer, di¤erleri dikdörtgen biçimlidir.
F›r›n›n bat› ve güney cephelerinde kesme tafl, di¤er cephelerinde moloz tafl kul-lan›lm›flt›r. Kubbede moloz tafl-tu¤la almafl›kl›¤› görülür. Portal kemerinde mer-mer, pencere kemerlerinde tu¤la, çat›da kiremit kullan›lm›flt›r. F›r›n›n duvarlar›n›n üst bölümlerindeki tromp kemerleri aras›nda kalan yüzeylerde, kalem ifli bitkisel süslemeler bulunur.
D
DEE⁄⁄EERRLLEENNDD‹‹RRMMEE
fieyh fiücaaddin Külliyesi, baz› yap› farkl›l›klar›yla Seyitgazi Merkez ‹lçe’de yer alan Seyitgazi Külliyesi ve Yaz›dere Köyü’nde bulunan Üryan Baba ‹maret ve Tür-besi ile benzer kurulufltad›r. Di¤er yap›lar› günümüze gelememifl olmakla birlikte, sadece türbesi ayakta bulunan Üçsaray Köyü Zaviyesi’ni bu gruba dâhil etmek mümkündür.
Seyitgazi Külliyesi’nde di¤erlerinden farkl› olarak Selçuklu ve Osmanl› Dönem-leri’ne tarihlenen iki medrese kuruluflu bulunmaktad›r. Yine Selçuklu ve Osmanl› Dönemleri’ine tarihlenen türbeleri ve Selçuklu dönemine tarihlenen çilehane oda-lar›yla külliyenin geçmifli di¤erlerinden farkl› olarak çok daha eskiye dayanmakta-d›r.
fieyh fiücaaddin, Demirtafl Pafla, Üryan Baba ve Elveren Türbesi 16. yüzy›la ta-rihlenmektedir. Bu türbelerin tümü tarikatlarla iliflkilidir. Sekizgen prizma biçimli gövdeleri ve mimari kurulufllar›yla özellikle fieyh fiücaaddin, Demirtafl Pafla ve Ür-yan Baba Türbeleri Seyit Battal Gazi Türbesi’ne benzerler (Alt›nsapan-Deveci, 2000: 62-63).
Seyid Battal Gazi Türbesi’nin türbe mekân› içerisinde oluflturulan girifl bölümü, Elveren Türbesi hariç sözü edilen di¤er türbelerde ana yap›dan ba¤›ms›z ancak onunla irtibatl› ve hemen önünde kubbe ile örtülü ba¤›ms›z birer mekâna dönüfl-müfltür (Alt›nsapan-Parla, 2004: 400).
Sekizgen prizma gövdeli olmalar›na ra¤men Demirtafl Pafla ve Elveren Türbe-si’nin cepheleri düz örgüleriyle di¤erlerinden farkl›d›r. Seyitgazi külliyesindeki Battal Gazi ve Mihalo¤lu Türbesi’nin fieyh fiücaaddin ve Üryan Baba Türbeleri’nin cephe düzenlemelerine etkide bulunduklar›, bu türbelerin cephe yüzeylerini dört yandan çevreleyen düz, kal›n fleritlerin içinde kalan çökertilmifl yüzeyleri aç›kça göstermektedir. Mimari etkileflim bununla da s›n›rl› kalmamakta, fieyh fiücaaddin Türbesi’nin on alt›gen kasna¤›nda, Battal Gazi Türbesi’nin kasnak biçimi tekrarlan-maktad›r. Ayr›ca, fieyh fiücaaddin, Elveren Türbeleri ile Seyitgazi ‹lçe’sine ba¤l› Melekgazi Mezras› Melekgazi Türbesi’nin sandukalar›nda Battal Gazi Türbesi’nin uzun sandukas›n›n etkisi bulunmaktad›r (Alt›nsapan-Parla, 2004: 400-401).
K
KAAYYNNAAKKLLAARR
AYDIN, Filiz. (1971). “Seyitgazi Arslanbeyli Köyü’nde fieyh fiücaaddin Külliyesi”, Vak›flar Dergisi, IX, Ankara.
ALTINSAPAN, E.-PARLA C. (2004). Eskiflehir Selçuklu ve Osmanl› Yap›lar› 1 Günyüzü Mihalgazi Mi-hall›çc›k Sar›cakaya Seyitgazi Sivrihisar. Eskiflehir: Anadolu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yay›n-lar›.
ALTINSAPAN E. -A.DEVEC‹. (2000). “Eskiflehir Seyitgazi Üçsaray Elveren Zaviyesi ve Türbesi”, Anado-lu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi I, S.2, Eskiflehir.
D
D‹‹PPNNOOTTLLAARR
∗ Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Türk ve ‹slam Sanat› Anabilim Dal› Ö¤retim Üyesi
