324
EDÝTÖRDEN
Týp bilimine yön veren ne?
What is the driving force of medical science?
Tolga Binbay11Doç. Dr., Klinik Psikiyatri Dergisi Editör Yardýmcýsý
Dokuz Eylül Üniversitesi Týp Fakültesi, Psikiyatri Anabilim Dalý, Ýzmir, Türkiye
Geçtiðimiz günlerde týp dýþý bir alanda faaliyet gösteren bir dergi tarafýndan bir liste yayýnlandý. Ýnternet sayfasýndaki bilgilere göre dergi "yatýrým-cýlara" piyasalarla ilgili çarpýcý analizler sunmaya çalýþan, "küresel" ve yerel piyasalarýn nabzýný tutan bir yayýn. Kendilerini "aylýk ekonomi ve iþ kültürü dergisi" ve "dijital teknolojilerden ihracata, yönetim ve liderlikten tüketici ekonomisine iþ dünyasýnda yaþanan yeni geliþmeleri her ay okuyucularýna" taþýyan bir dergi olarak tanýmlamýþlar (1).
Ýþte bu "iþ dünyasý" dergisi geçtiðimiz günlerde bir liste yayýnladý: Týp Bilimine Yön Veren 100 Türk. Liste ayrýca kitap olarak da basýldý. Bir holding sponsorluðunda hazýrlanan kitap "yurtdýþýnda Harvard, Yale, John Hopkins University, University of Chicago gibi dünyanýn önde gelen bilim kurumlarýnda ve yurtiçinde de ülkemizin bu alanda en baþarýlý kurumlarýnda araþtýrma yapan baþarýlý Türk týp insanlarýnýn" bilimsel göstergeleri-ni ve öykülerigöstergeleri-ni bir araya getirmiþ (2).
Özel bir firma sponsorluðunda, yine bir baþka özel þirket tarafýndan hazýrlanan liste geniþ yanký uyandýrdý ve arka planý çok da sorgulanmadan, basýnda ve týp camiasýnda hýzla kabul gördü (3). Hatta liste o kadar ciddiye alýndý ki listede yer alan bilim insanlarý için ödül törenleri düzenlendi (4,5). Listenin hazýrlanýþýna dair Turkishtime yeterli bilgi vermese de liste temel olarak "h-indeksine" dayalý olarak hazýrlanmýþ. Web of Science'da yer alan h-göstergelerinin sýralanmasý ile Türkiye kökenli "týp insanlarý" listesi elde edilmiþ. Listede yer alan isim-lerin önemli bir kýsmý listenin hazýrlandýðý Mayýs 2018 tarihi itibariyle Türkiye dýþýndaki bir üniver-sitede çalýþýyor. Yurtdýþýnda çalýþma, özellikle h-göstergesi arttýkça yoðunlaþýyor. Öte yandan Türkiye içindeki bir üniversitede görevli olanlarýn yaklaþýk yarýsý ise özel üniversitelerde çalýþýyorlar. Listede bu iki özellik dikkat çekiyor. Ancak listenin
ayrýntýlarýna geçmeden önce dayandýðý bilimselliðe ve yönteme göz atmakta fayda olabilir.
Kapitalist üretim iliþkileri her þeyin kategorize edilmesini, deðer biçilmesini ve kullaným-deðerine göre kýymetinin sýralanmasýný da beraberinde getirir. Bu sýnýflandýrma ve sýrlamanýn dolaylý olsa da ilerletici bir yaný da bulunur. Yani üretim iliþki-lerinin getirdiði bir zorunluluk bir yandan bilimin deðerlendirilmesini saðlayabilir. Ancak bunu çok dolaylý, zahmetli ve birçok bedele raðmen saðlar. Yani bilimsel üretim ve çalýþma da bu sýnýflandýrma ve sýralamadan muaf deðildir. Bu nedenle bilimsel çalýþmanýn ve bilim insanýnýn sürdürdüðü faaliyet-lerin deðerlendirmesi devlet için, piyasa için, þir-ketler için, üniversiteler için önemli bir ihtiyaçtýr. Bu ihtiyaç özellikle 20. yüzyýlýn ikinci yarýsýnda giderek önemli bir baþlýk haline gelmiþtir ve çeþitli deðerlendirme yöntemleri geliþtirilmiþtir (6). Fizikçi Jorge E. Hirsch'in 2005 yýlýnda geliþtirdiði h-göstergesi de bu deðerlendirme yöntemlerinden bir tanesi ve son 10 yýl içinde alanda neredeyse tartýþ-masýz egemenlik kurmuþ bir deðerlendirme yolu (7,8). Gösterge, bilimsel niceliði, yani temel olarak yayýn sayýsýný niteliksel bir özelliðe çevirmeye dayanýyor. Her bir makalenin aldýðý atýf sayýsý o makalenin h'ýný belirliyor. Bir araþtýrmacýnýn yayýn-ladýðý makale sayýsýna dayanýyor ve h-göstergesini kiþinin yayýnladýðý toplam makale sayýsýný geçen sayýda atýf alan makaleleri belirliyor.
Bir örnek üzerinden açýklamak gerekirse, bir bilim insanýnýn sýrasýyla 13, 6, 3, 5, 3 kez atýf almýþ beþ makalesi olduðunu varsayalým. Bu durumda bu kiþinin h göstergesi 3 oluyor. Yani en az 5 kez kay-nak gösterilen 3 makalesi vardýr. H-göstergesini belirleyen bu üç makale örneðin 1000'er kez atýf almýþ olsun sonuç yine deðiþmeyecektir (9).
(Klinik Psikiyatri 2018;21:324-325) DOI: 10.5505/kpd.2018.08760
Klinik Psikiyatri 2018;21:324-325 Binbay T.
325
Bilim dünyasýnda bu tür göstergeler kiþinin bilimsel üretiminin etkisi deðerlendirmek için kullanýlýyor (7). Ancak sorun da burada baþlýyor. Çünkü nice-liksel bir veri nitenice-liksel bir deðerlendirme kadar, hatta ondan daha çok sýrlamalar yapýlmasý için kul-lanýlýyor. Çünkü bilimsel bilginin etkisini ölçmek için geliþtirilmiþ en karmaþýk yöntemler bile baþka birçok faktör tarafýndan belirlenen bir bilim ortamýnda gidiþatý, etkiyi öngörmekte yetersiz kala-biliyor (10). Dahasý bazý bilimsel "baþarýlar" ya da bir bilimsel bilginin etkisi tüm bu ölçümlerden baðýmsýz olabiliyor.
Ancak daha önemli bir sorun daha bulunuyor. Bilime yön veren temel dinamiklerin ne olduðu h-göstergesi gibi deðerlendirme yöntemlerinin içinde kaybolup gidiyor. Ya da bu tür göstergeler bilimsel üretimin toplumsal etkisini çok dolaylý olarak ölçe-biliyor. Bu nedenle bazý araþtýrmacýlar bir bilim insanýnýn deðerlendirilmesinde birden çok göster-genin kullanýlmasýnýn (örneðin konu, bilim dalý, yayýnlanan dergi, yayýnýn yapýldýðý araþtýrma merkezi, söz konusu araþtýrma merkezinin olduðu ülke) daha nesnel bir deðerlendirme sunduðunu savunuyorlar (11).
Tüm bu tartýþmalar göz önünde bulundurulduðun-da "Týp Bilimine Yön Veren 100 Türk" listesinin
neyi yansýttýðýný sormak kaçýnýlmaz oluyor. Bir kere bir listenin yapýlmasý zaten en baþta sorun teþkil ediyor (12). Bu listenin bir kamu kuruluþu tarafýn-dan deðil de sponsorlar eþliðinde ve denetimsiz bir biçimde yapýlmýþ olmasý ayrý bir sorun teþkil ediyor. Öte yandan listedeki görünüm de Türkiye'deki týp bilimi hakkýnda oldukça farklý bir görüntü veriyor: Önemli bir kýsmý Türkiye dýþýnda ve yaklaþýk yarýsý da özel sektörde "bilimsel" çalýþma yapan bir toplam var karþýmýzda. Türkiye'nin bilimde ki dýþa baðýmlýlýðýný ve saðlýkta kamunun tasfiye edilmiþliðini oldukça net gösteren bir liste aslýnda. Yine de yayýnlanan liste ve etrafýnda oluþan farklý tepkiler Türkiye'de týp biliminin tarihsel ve güncel durumuna dair bir fikir verdiði düþünülebilir mi? Evet, düþünülebilir. Ve Türkiye'de týp bilimine yön verenin bilimsel baþarýlardan daha çok belirsizlik-ler, dünyanýn egemen bölgelerindeki araþtýrma trendleri ve bireysel çýkýþlar olduðu söylenebilir. Ne yazýk ki durum budur.
Yazýþma adresi: Doç. Dr. Tolga Binbay, Dokuz Eylül Üniversite-si Týp FakülteÜniversite-si, PÜniversite-sikiyatri Anabilim Dalý, Ýzmir, Türkiye tolga.binbay@deu.edu.tr
KAYNAKLAR 1. http://www.turkishtimedergi.com/hakkinda/ (Eriþim tarihi:
11.10.2018)
2. http://www.turkishtimedergi.com/saglik/tip-bilimine-yon-veren-100-turk/ (Eriþim tarihi: 11.10.2018
3. http://www.hurriyet.com.tr/kampus/tip-bilimine-yon-veren-100-turk-40946030 (Eriþim tarihi: 11.10.2018)
4. https://www.aa.com.tr/tr/saglik/hacettepeli-doktorlar-tip-dun-yasina-adlarini-yazdirdi-/1269425 (Eriþim tarihi: 11.10.2018) 5. http://www.ankahaber.com.tr/saglik/dunya-tip-bilimine-yon-veren-hacettepeliler-h46581.html
6. http://haber.sol.org.tr/bilim-teknoloji/karl-marxin-hayaleti-yeniden-gorundu-haberi-82265
7. Hirsch JE. An index to quantify an individual's scientific research output. Proc Natl Acad Sci USA. 2005;102:16569-7. 8. https://www.researchtrends.com/issue14-december-2009/pe-ople-focus/
9. http://haber.sol.org.tr/bilim/bilim-kulturu/h-gostergesi-anlam-sizligi-183903
10. Mallapaty S. Predicting scientific success. Nature, 2018: 561, S32-S33.
11. Bornmann L, Daniel HD. The state of h index research. Is the h index the ideal way to measure research performance? EMBO Rep 2009;10:2-6.
12. http://haber.sol.org.tr/yazarlar/tolga-binbay/tip-bilimine-yon-veren-100-248413
