KIBRIS FOLKLORU MU KIBRIS TÜRK FOLKLORU M U ? .. .
"K ıb rıs’la iki toplıını tarafından ortak olarak oynanan
bazı h alk oyunlarına, ortak olarak icra edilen bazı tür külere, benzerlik gösteren bazı kıyafetlere bakılarak
bir Kıbrıs kültüründen sö z edilemez."
M u ıa t KARABULUT
Kıbrıs’ın jeopolitik konum u sebebiyle tarih boyunca birçok milletin (M .Ö . 3000 yıllarından itibaren Süm erler, Babiller, A ka T ürklcri, A surlular, M ısırlılar, Finikclilcr, İranlılar, R om alılar, M üslüm an A rap la r ve M.S. 1040 yıllarında Bizansların, Türk Moğol İm paratorluğunun A nadolu ve A vrupa kıyılarına dayandığı zam an Cengiz H an ’ın torunu Cuci H an ve ondan sonra da Balu H a n ’ın, 1335’de Latinlerin, 1500 yıllarına doğru da V enediklilerin) hakimiyeti altına girdiği görülm ektedir.
O sm anlı T ürklerinin Kıbrıs’a çıkmaları 1570 yılında başlar ve 1572’de ise, ada kesin olarak T ürklcrin hakim iyetindedir.
1571’den sonra A n ad o lu ’nun Konya, A k saray, K astam onu, Amasya, Alanya, B urdur, Silifke, A nam ur, E dirne şehirlerinden 30.000 (daha sonra 65-70 bin) T ürkün adaya gelip yerleştiği bilinm ektedir.
1571 yılından 1878 yılma kadar (307 yıl) Kıbrıs A dasının hakimiyetini ellerinde bulun d uran T ürkler, yıllarca R um larla b irarada yaşamış olm alarına rağm en, dinlerine ve geleneksel yapılarına uygun olarak adada yaşayan insanlara karşı herhangi bir düşm anlık beslem edikleri gibi, aksine burada yaşayanlara gerek İdarî gerek siyasî, gerek İk tisadî, ve diğer konularda Iıer zaman yardımcı olmuş ve huzur içerisinde hayat larım sürdürm elerini sağlam ışlardır.
Kıbrıs 1878 de şartlı olarak İngiltere’ye verilinceye kadar, G üney A nad o lu ’nun bir vilayeti sayılarak geçirdiği bu zam an içerisinde İdarî, iktisadı ve coğrafî bakım dan önemli bir T ürk nüfus çoğunluğu sağlanm ıştır. A danın T ürk idaresinden çıkm asından sonra ise Türk halkı İktisadî, İdarî ve siyasi haklar itibariyle Hıristiyan halktan farklı bir işleme tâbi tutulm uş; özel likle T ü rk ler’e karşı kin ve düşm anlık be sleyen M akarios dönem inde yapılan zulüm ve işkenceler ile, izlenen "Türklcri adadan uzaklaştırma" politikasının sonucu olarak 300 bin Türk, A m erika, Avusturalya, ve A vrupa ülkelerine göçe zorlanm ıştır.
1974 Türk Barış H arek atın a gelinceye kadar adadaki T ürklerin karşılaştıkları güçlüklerle bin türlü eziyet ve baskı altında yaşadıkları hâlâ hafızalarım ızdan gitm em iştir.
Tabiatiylc, siyasî ve İktisadî alanda iz lenen bu politikayı kültürel alandan ayrı düşünemeyiz.
T ürklerle R uınlar yıllarca (403 yıl) bir likle yaşamış olm alarınae rağm en iki milletin Folkloru birbirinden farklıdır. Özellikle bizim de bulunduğum uz bir ekip tarafından Kıbrıs T ürklerinin halk müziği, halk oyunları ve kıyafetleri ile ilgili yapılan araştırm a, in- cclem e ve analizlerde de görülm üştür ki, bu
konularda bazı o rtak yönler görülüyorsa da tem elde bir çok farklılıklar vardır.
Buğün K ıbrıs’ta R um lar tarafından icra edilen sözlü ve sözsüz ezgiler incelendiğinde görülecektir ki, bu ezgilerin-türkülerin söz, usûl, tavır, üslûp ve m akam yapıları itibariyle tam am ına yakım T ürk müziğidir. Bu türkü ve ezgilerin içerisine eklenen bazı küçük m elodiler bu gerçeği değiştirm ez. Ö rneğin T ürkiye’de T R T G enel M üdürlüğü T ürk H alk M üziği R ep ertu arın d a bulunan "Dolam a Dolamayı"*- adlı türküyü K ıbrıs’ta R um lar d a T ürklcr d e çalıp oynam aktadır. Türkiye’de ve Kuzey Kıbrıs T ürk Cum- huriyeti’n de yaygın olarak söylenen bu türküyü R um lara mal edebilir miyiz? (Ö rn ek ler çoğaltılabililir, Karşılam alar, Aziziye Sir tosu v.b) B urada dikkati çeken husus şudur: R um lar K ıbrıs’ta Folklor sahasında çok önceden araştırm alar, derlem eler yapm ışlar bu konuda bir çok yayın çıkarm ışlar ve T ürklere ait pekçok kültür değerlerini sahiplenm işlerdir. B una rağm en yapılan araştırm a ve incelem elerde de görülm üştür ki, bu konularda ayrılan noktalar çoktur.
Sonuç olarak Kıbrıs’ta iki toplum tarafından ortak olarak oynanan bazı halk oyunlarına, orlak olarak icra edilen bazı türkülere, benzerlik gösteren bazı kıyafetlere bakılarak ortak b ir Kıbrıs kültüründen (A da K ültüründen) söz edilem ez, O rtak bir Kıbrıs K ültüründen bahsedilem eycceği folklorun diğer konuları da (H alk Edebiyatı, Tiyatrosu, G elenek görenek ve İnançları, M addi ve M anevi K ültürü v.b.) incelendiğinde görülecektir. Çünkü h er şeyden önce Kıbrıs’ta iki millet bulunm aktadır, bunların da dilleri, dinleri, gelenek ve görenekleri, yaşayış tarzları tam am en birbirlerinden farklıdır. Yazımı M ustafa Serdengcçti’nin 25 Şubat 1983 tarihinde H alk Sanatları D erneği
(H as-D er) tarafından yapılan 1. Halkbilim P anelinde sunduğu bildirinin şu paragrafı ile bitirm ek istiyorum: "Kıbrıs’ta bir T ürk Folkloru ve bir de R um Folkloru vardır. A ncak bugün R um lar Politik n edenlerden dolayı Kıbrıs R um Folkloru tezi ile ortaya çıkıyorlar. U luslararası alan d a K ıbrıs’ta yalnız kendileri vardır. K ıbrıs’ın sahibi ken dileri imiş gibi gösterm eye çalışıyorlar. Bunun için d e Kıbrıs R um Folkloru diye isim lendirm iyorlar. Ç ü n k ü bunun karşısında Kıbrıs T ürk Folkloru d a olduğu ortaya çıkacaktır. Kıbrıs Folkloru dediklerinden karşılarındakilere Kıbrıs T ürk Folklorunun varlığını anım satam azlar. R um lar politik am açlan nedeni ile uzun zam andan beri bize ait Folklor değerlerim izi de kendilerine mal ederek bugün seyrettirdikleri folkloru (halk oyunlarını kasdediyor) ortaya çıkarm ışlardır. Bunun için de ,çok çalışm ışlardır. O nların bu am açları O sm anlı’mn adayı feth etm esi ile başlam ıştır. İngiliz dönem inde hızlanmıştır. Bugün devam etm ektedir."
BİBLİYOGRAFYA
H IN Ç E R , İhsan: T ürk Kıbrıs’ın T arihi ve E t nolojisi, T F A 8,179 (M art 1964) 3329-3330 Y U N D , Kerim: Kıbrıs’ta T ürkler, TFA 8,177(Nisan 1964) 3385.
Halkbilim. Sempozyumları, KKTC. T.K.B. Yayınları, İstanbul 1986, (Y aşar Ersoy, s. 13- 17 Sevgül U ludağ, s. 41-48, K utlu adalı, s.73- 78, A hm et AN, s.105-110, Bekir A Z G A N , s.111-112, tarafından sunulan bildiriler).
(1 ). B u tü rk ü ü z e r in d e a y /ıc a in c e lc m e v e a n a liz y a p ıla c a k o lu p b a şk a b i r y a z ım ız d a d a h a g e n iş o la r a k bilgi v e rile c e k tir.
