The Efficiency of Chitin and Chitosan of Shell Waste of Manta Shrimp (Squilla Sp.), Squid (Sepia Sp.) and Blue Crab (Callinectes sapidus, Rathbun, 1896)

Manta Karidesi (Squilla Sp.), Sübye (Sepia Sp.) ve Mavi Yengeç

(Callinectessapidus, Rathbun, 1896) Atýk Kabuklarýnýn Kitin ve

Kitosan Verimi

1

Mersin Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Yeniþehir Kampüsü, Mersin. 2

Mersin Üniversitesi Týp Fakültesi/ Biyoistatistik ve Týbbi Biliþim Ana Bilim Dalý, Mersin. * Sorumluyazar: Teslime Özbay Tel.:0324-3412815

E-mail: teslimetoku@gmail.com

Geliþ Tarihi : 28.03.2012

The Efficiency of Chitin and Chitosan of Shell Waste of Manta Shrimp (Squilla Sp.), Squid (Sepia Sp.) and Blue Crab (Callinectes sapidus, Rathbun, 1896)

Abstract

This study was undertaken to determine the efficiency of chitin and chitosan of shellwaste ofmantashrimp, squid and bluecrab. Chitin and chitosan production was carried out by a chemical method. Inthestudy, moisture%, nitrojen content%, crudeash% andcrudelipid% of thewasteshell, chitin and chitosan were also analyzed. Theefficiency of chitin and chitosan of the shell waste of mantashrimp, squid and blue crab was determined as %14.89 with %12.52, %2.87 with %1.69 and %10.21 with %7.55 respectively. Consequently, it is determined that theefficiency of chitin and chitosan of mantashrimp and bluecrab is significiantly higher than the efficiency of squid fish bone when compared.

Keywords: Chitin, chitosan, blue crab, manta shrimp, shell waste

Özet

Bu çalýþma manta karidesi, sübye ve mavi yengeç atýk kabuklarýnýn kitin ve kitosan verimini incelemek amacýyla yapýldý. Kitin ve kitosan üretimi kimyasal yollarla gerçekleþtirildi. Araþtýrmada ayrýca atýk kabuk, kitin ve kitosanýn %nem, %nitrojen içeriði, %ham kül ve %ham yað analizleri de yapýldý. Manta karidesi, sübye ve mavi yengeç atýk kabuklarýnýn kitin ve kitosan verimi sýrasý ile %14.89 ile %12.52, %2.87 ile %1.69 ve %10.21 ile %7.55 olarak tespit edilmiþtir. Sonuç olarak manta karidesi ve mavi yengecin atýk kabuklarýnýn kitin ve kitosan veriminin sübye iç kabuðuna kýyasla önemli derecede yüksek olduðu belirlenmiþtir.

Anahtar Kelimeler: Atýkkabuk, kitin, kitosan, manta karidesi, mavi yengeç

Kitin; N-asetil-D-Glukozamin ünite-lerini sahip olup su, alkol, seyreltik asit ve bazik içeren ve dünyada selülozdan sonra en yaygýn çözeltilerde çözünmez. Bir poli aminosakkarit bulunan bir biyo polimer olup, adýný Yunancada olan kitosan ise, kitinin alkali ortamda “zýrhlý örtü” anlamýna gelen “chiton” deasetilasyonu ile elde edilmektedir. Suda kelimesinden almýþtýr. Omurgasýzlar, böcekler, çözünmemesine karþýn zayýf organik asitlerde mantar, yengeç ve karides gibi canlý kabuklarýna çözünebilmektedir (Fernandez-Kim, 2004). saðlam yapý kazandýran kitin, inatçý bir yapýya

© Su Ürünleri Merkez Arastýrma Enstitüsü Müdürlügü, Trabzon

Giriþ

1 1 2

Kitin ve kitosan moleküler yapý bakýmýndan sýra kabuk, kitin ve kitosanýnfiziko-kimyasal birbirine benzerlik gösterse de kitinin yapýsýnda parametrelerinin incelenmesi amaçlanmýþtýr. asetilamin, kitosanda ise amin ünitesi bulunur.

Bu nedenle kitosan kullaným olanaklarý

Materyal ve Metot

1970'li yýllardan sonra kitin, kitosan ve Çalýþmada materyal olarak kullanýlan atýk türevleri sularýn arýtýlmasýnda (boya, protein, kabuklar balýkçýlarýn ýskarta ürünleri arasýndan metal iyonlarýndan) ve gýda sanayinde (kilo ve Mersin Balýk Pazarýndan temin edildi. kontrolü, besin takviyesi, kaplama materyali, Laboratuara getirilen kabuklar yýkandýktan, antioksidan amaçlý) kullanýlmaktayken 70oC'de 24 saat kurumasý için etüvde günümüzde medikal (cilt ve diþ tedavisinde, ilaç bekletildikten sonra Waring Commercial sanayinde), kozmetik (kiþisel bakým ürünleri), Blender ile öðütüldü. Kabuklardan kitin ve kâðýt ve tekstil sanayi gibi endüstriyel alanlarda kitosan ekstraksiyonunda Chang vd. (1997)'nýn da tercih edilmektedir (Khor, 2001). kullandýðý yöntem uygulandý.

Kabuklu su ürünleri, ortalama %30-40 Kitin ve kitosan verimi, extraksiyon iþlem protein, %30-50 mineral madde ve %20-30 kitin basamaklarýndaki örnek miktarlarýndan içermektedir. Bu kabuklardan kitin ve kitosan faydalanýlarak hesaplandý. Hesaplamada,Verim ekstraksiyonu birbirini izleyen birkaç iþlem (Dönüþüm oraný) % = Son ürün miktarý (g) /

basamaðýndan oluþur. Bunlar: minerallerin Baþlangýçtaki ürün miktarý (g)x 100 baðlantýsý

uzaklaþtýrýlmasý, proteinlerin uzaklaþtýrýlmasý, kullanýldý. Nem, nitrojen içeriði, ham kül ve ham renksizleþtirme ve deasetilasyon dur (Khor, yað analizleri AOAC (1995) metotlarýna göre

2001). yapýldý.

Kitin ve kitosanýn fiziko-kimyasal Ýstatistiki analizler SPSS v.11.5 paket parametrelerinde farklýlýklar gözlenebilmek- programýnda yapýldý. Ýstatistik analizlerde tedir. Bunlar türlerin avlanma yýllarý (Youn vd., p<0,05 ise sonuçlar anlamlý kabul edildi. 2009), deasetilasyonun ortam þartlarý (Yaghobi Analizlere iliþkin verilerin deðerlendirilmesinde ve Mirzadeh, 2004), ekstraksiyon iþlem ise One-Way ANOVA testi kullanýldý. ANOVA basamaklarýnýn yer deðiþtirilmesi (Nadarajah sonucunda anlamlý farklýlýk bulunan gruplarýn vd., 2006, Lavall vd., 2007, Fernandez-Kim, belirlenmesi amacýyla Tukey HSD post hoc test 2004), farklý kimya-sallarýn ve yöntemlerin istatistiðinden yararlanýldý.

kullanýlmasý (Naczk vd., 1981), ürünlerin

depolama süresi(No ve Prinya-wiwatkul, 2009)

Bulgular

imalatýndan (Cho vd., 1998) kaynaklanmaktadýr. Yapýlan analizler sonucunda türlere göre Manta karidesi vücut yapýsý bakýmýndan kabuktan kitin, kabuktan kitosan ve kitinden karidese benzemekle birlikte, et verimliliðinin kitosan verimleri (%) Tablo 1'de verilmiþtir. düþük olmasýndan dolayý ticari deðeri yoktur Kabuktan kitin ve kabuktan kitosan (Cunningham, 2008). Sübye ve mavi yengeç eti veriminin türler arasýnda istatistiksel olarak ise sevilerek tüketilen ekonomik türlerdir. Bu farklýlýk gösterdiði tespit edilmiþ (p=0.001); bu türlerin fazla miktarda avlanmasý ya da farklýlýðýn tüm gruplar arasýnda ortaya çýktýðý tüketilmeleri sonucunda büyük miktarda atýk gözlenmiþtir (p=0.001). Kitinden kitosan oluþmaktadýr. Bu kapsamda, üç farklý su ürünü veriminin de türlere göre farklýlýk gösterdiði türünde (manta karidesi, sübye vemavi yengeç) (p=0.001), bu farklýlýðýn sübye'den kaynak-kitin ve kitosan veriminin belirlenmesinin yaný landýðý belirlenmiþtir.

Kitin ve kitosan moleküler yapý bakýmýndan farklý olduðu belirlenmiþtir (p=0.001). Kitinde, birbirine benzerlik gösterse de kitinin yapýsýnda manta karidesi ile sübye arasýnda(p=0.005), asetilamin, kitosanda ise amin ünitesi bulunur. kitosanda ise mavi yengeç ile sübye arasýndaki Bu nedenle kitosan kullaným olanaklarý açýsýndan (p=0.042) farklýlýk istatistiksel açýdan anlamlý

daha fazla önem taþýr. olurken, diðer gruplarýn birbirine benzer olduðu

Sübye hem manta karidesi hem de mavi tespit edilmiþtir (p>0.05).

yengeçten anlamlý þekilde farklýyken (p=0.001), %Kül deðerleri tüm kabuk türleri arasýnda manta karidesi ve mavi yengecin birbirine benzer istatistiksel olarak farklýlýk göstermekteyken olduðu bulunmuþtur (p>0.05). Kitin vekitosan (p=0.001), kitin örneklerinde tam aksine tüm veriminin en düþük sübyede en yüksek ise manta gruplarýn birbirine benzer olduðu (p>0.05) karidesinde olduðu saptanmýþtýr (Tablo 1). saptanmýþtýr.Kitosan örneklerinde ise yine Çalýþmada kullanýlan türlerin kabuk, kitin gruplar arasýnda bir farklýlýk olduðu ve en düþük ve kitosan örneklerine ait kimyasal analiz deðeri (%0.47)manta karidesinin aldýðý sonuçlarý ise Tablo 2'de verilmiþtir. belirlenmiþtir (p=0.001).

Tablo 2 incelendiðinde; Manta karidesi, Yüzde ham yað miktarlarý açýsýndan, sübye ve mavi yengeç kabuk örneklerinde %nem kabuk örnekleri arasýnda istatistiksel bir farklýlýk deðeri bakýmýndan anlamlý farklýlýk olduðu olduðu ve en yüksek deðeri manta karidesinin (p=0.001); bununda en düþük deðeri alan a l d ý ð ý b e l i r l e n m i þ t i r ( p = 0 . 0 0 1 ) . K i t i n sübyeden kaynaklandýðý belirlenmiþtir örneklerinde ise tüm gruplarýn birbirinden farklý (p=0.001). Kitin ve kitosan örneklerinde ise nem olduðu (p=0.001) gözlenmiþtir. Kitosan deðerleri tüm gruplar arasýnda birbirine benzer örneklerinde en düþük yað içeriðine sahip olan bulunmuþtur (p>0.05). %n içeriði bakýmýndan, sübyeden kaynaklanan bir farklýlýðýn olduðu kabuk örneklerinde tüm gruplarýn birbirinden (p=0.001) tespit edilmiþtir.

Tablo 1. Türlere Göre Kabuktan Kitin, Kabuktan Kitosan ve Kitinden Kitosan Verimi (%)

Kabuktan Kitin (%) Kabuktan Kitosan(%) Kitinden Kitosan (%)

Türler

Manta Karidesi 14.89±1.47 a 12.52±1.24 a 75.47±4.58 a

Sübye 2.87±0.08 b 1.69±0.02 b 56.64±1.57 b

Mavi Yengeç 10.21±0.83 c 7.55±1.13 c 71.03±5.15 a

: Aritmetik Ortalama ± Standart Sapma a,b ve c harfleri gruplar arasý farký göstermektedir.X SX

: Aritmetik Ortalama ± Standart Sapma a,b ve c harfleri gruplar arasý farký göstermektedir.X SX

X SX X SX X SX

Türler

Tablo 2. Kabuk, Kitin ve Kitosan Örneklerinin Türlere Göre Kimyasal Analiz Sonuçlarý (%)

% Nem % N % Ham Kül % Ham Yað

Manta Karidesi 68.07±1.35 a 7.26±0.39 a 27.93±1.02 a 5.90±0.75 a Sübye 1.61±0.15 b 1.04±0.03 b 86.69±1.29 b 0.65±0.03 b K ab u k Mavi Yengeç 66.93±1.56 a 5.04±0.57 c 46.42±1.57 c 0.71±0.11 b Manta Karidesi 1.71±0.08 a 6.01±0.14 a 1.47±0.25 a 0.65±0.04 a Sübye 1.56±0.02 a 5.50±0.14 b 1.54±0.02 a 0.14±0.02 b K it in Mavi Yengeç 1.52±0.14 a 5.79±0.39 ab 1.45±0.26 a 0.47±0.10 c Manta Karidesi 1.56±0.27 a 7.12±0.19 ab 0.47±0.17 a 0.45±0.02 a Sübye 1.51±0.02 a 7.24±0.09 a 1.17±0.17 b 0.07±0.01 b K it o sa n Mavi Yengeç 1.49±0.07 a 7.01±0.15 b 1.38±0.32 b 0.46±0.15 a X SX X SX X SX X SX

Tartýþma ve Sonuç

ya da kitosan aðýrlýðýnýn baþlangýç kabuk 2000) ve karideste %70.4-74.3 (Cira vd., 2002) aðýrlýðýna oraný ile ifade edilen bir parametredir. olarak yapýlan çalýþmalarda belirlenmiþtir. Cira Tür, büyüklük ve cinsiyet ile ektraksiyon vd. (2002), yüksek nem deðerinin atýk kabuklarýn basamaklarý verimi etkileyen en önemli baþ kýsmýnda bulunan ve çýkarýlamayan içerikten etkenlerdir. Atýk kabuklardan kitin verimi kaynaklandýðýný vurgulamýþlardýr. Atýk

Pandalus borealis'te %11.4-16.5 (Kjartansson kabuklarýn nem içeriði manta karidesinde

vd., 2006), Artemia urmiana kist kabuðunda (%68.07) ve mavi yengeçte (%66.93) yüksek %29.3-34.5 (Tajik vd., 2008), krill'de %34-49 bulunurken sübye iç kabuðunda (%1.61) oldukça (Naczk vd., 1981),Podophthalmusvigil'de düþük bulunmuþtur (Tablo 2). Yüksek nem %20.15-22.6 (Das ve Ganesh, 2010), karideste deðerinin, Cira vd. (2002)'nin bildirdiði gibi %11.4-13.1 (Cira vd., 2002) ve Chionoecetes kabuk ve kýskaçtan uzaklaþtýrýlamayan et

opilio'da %17.35-20.62 (Youn vd., 2009) olarak içeriðinden kaynaklandýðý olasýdýr. Sübye atýk

bildirilmiþtir. Çalýþmamýzda atýk kabuklardan kabuðunun diðer türlerin kabuklara kýyasla bir iç kitin verimi; manta karidesinde %14.89, sübye iç kabuk olmasý ve az miktarda organik madde kabuðunda %2.87 ve mavi yengeç kabuðunda % içermesi nem deðerinin düþük bulunmasýna 10.21 olarak belirlenmiþtir. Manta karidesi ve neden olmuþtur.

mavi yengeç kabuklarýndan kitin verimi yukarýda Kitinin nem içeriði yapýlan bazý anýlan çalýþmalarla uyum içerisindedir. Ancak çalýþmalarda Pandulas borealis'te %3, Crangon sübye iç kabuðunda kitin veriminin düþük crangon'da %4.92-6.17 (Synowiecki ve

Al-çýkmasý kabuðun yüksek kalsiyum karbonat Khateeb, 2000) ve ticari marka yengeç kitininde içeriðinden kaynaklandýðýný düþündürmektedir. (Fluka Biochemika) %5.8 (Lavall vd., 2007) Mevcut çalýþmada atýk kabuklardan olarak bildirilmiþtir. Çalýþmamýzda kitinin nem kitosan verimi en düþük sübye iç kabuðunda içeriðinin (%1,52-1,71) benzer çalýþma (%1.69)iken,en yüksek manta karidesinde sonuçlarýna göre düþük bulunmasý kitin (%12.52) olduðu tespit edilmiþtir(Tablo 1). Bazý ekstraksiyonu esnasýnda atýk kabuklardaki araþtýrmacýlar atýk kabuklardan kitosan verimini organik materyalin yeterince uzaklaþtýrýldýðý

Potamonpotamios'ta %4.65 (Bolat vd., 2010), söylenebilir (Tablo 2).

Artemia urmiana'da %19.2-22.9 (Tajik vd. 2008) Manta karidesi, sübye ve mavi yengeç ile

vekerevitte %16.4-18.8 (Fernandez-Kim, 2004) yürütülen bu çalýþmada kabuklardan ekstrakte olduðunu bildirmiþlerdir. Araþtýrma bulgularýmýz edilen kitosanýn %nem içerikleri %1.49-1.56 yapýlan önceki çalýþmalarla karþýlaþtýrýldýðýnda arasýnda deðiþim göstermektedir. En yüksek nem sübyenin kitosan verimi oldukça düþük içeriði manta karidesinde (%1.56), en düþük ise bulunmuþtur. Sübye kabuðunun yüksek kalsiyum mavi yengeçte (%1.49) gözlenmiþtir (Tablo 2). karbonat içeriði ekstraksiyon iþlemi sonrasýnda Benzer çalýþmalarda kitosanýn %nem deðeri kitosan veriminin düþük çýkmasýna neden Nototodorussloani'de%2.1 (Shepherd vd., 1997), olmuþtur. Manta karidesi ve mavi yengeç Metapenaeus stebbingi'de%1.33 (Küçük gülmez

deðerlerinin diðer çalýþmalarla uyum içerisinde vd., 2011), Chinoecete sopilio'da %3.75-4.50

olduðu tespit edilmiþtir. (Jeon vd. 2002) ve Artemia urmiana'da%1.0-1.3

Su ürünleri atýk kabuklarýnda %nem (Lavall vd., 2007) olarak belirlemiþlerdir. içeriði Penaeusindicus'da %12.3 (Ravichandran Araþtýrmamýzda kullanýlan türlerin kitosanlarýna

ait nem içerikleri diðer araþtýrmacýlarýn kitosanýn %n miktarý %7'nin üzerinde olmasý bulgularýný destekler niteliktedir. gerektiði (Fernandez-Kim, 2004) sonucunu

Naczk vd. (1981) %n içeriðini krill atýk desteklemektedir.

kabuðunda %8-9.4, Healy vd. (2003) ise karides Kabuklu su ürünlerinin mineral madde atýk kabuðunda %4.44 olarak tespit etmiþlerdir. içeriði genel olarak %30-50 arasýnda olup, Mevcut çalýþmamýzda atýk kabuklarýn %n içeriði miktarýnýn belirlenmesinde ham kül analizi en düþük sübyede (%1.04), en yüksek ise manta yaygýn olarak kullanýlmaktadýr (Einbu, 2007). karidesinde (%7.26) olduðu gözlenmiþtir (Tablo %Ham kül içeriði krill kabuðunda %28.2 (Naczk 2). Kabuklarýn %n içeriðinin protein bazlý kalýntý vd., 1981), Chionoecete sopilio kabuðunda miktarýna baðlý olduðu düþünülmektedir. %49.47-51.07 (Youn vd., 2009), Pandalus Kimyasal analiz sonuçlarýna göre kitin borealis kabuðunda %34 (Einbu. 2007), Crangon

grubunun %n içeriði %5.50-6.01 arasýnda crangon'da %27.5 ve Pandulas borealis'te %29.2 deðiþim gösterirken, en yüksek deðerin manta (Synowiecki ve Al-Khateeb, 2000) olduðu karidesinde en düþük ise sübye kitininde olduðu yapýlan çalýþmalarda bildirilmiþtir. Üç farklý su belirlenmiþtir (Tablo 2). Yapýlan bazý çalýþma- ürünleri türünün atýk kabuklarý ile yürütülen bu larda %n deðerleri beþ farklý ticari kitinde çalýþmada, kabuklarýn kül içeriði %27.93-86.69 (yengeç ve karides kabuklarýna ait, Sigma, arasýnda deðiþim göstermiþtir (Tablo 2). Sübye Keumho, Pronova, DuPont ve Chungmu kabuðunda inorganik madde içeriðinin yüksek markalý) %5.97-7.01 (Cho vd., 1998), kerevit bulunmasý, canlýya destek görevi yapan bu kitininde %7.01 (No vd., 1989) ve karides materyalin bir iç kabuk olmasý ile açýklanmaya kitininde %6.31 (Healt vd., 2003) olarak çalýþýlmýþtýr.

bildirilmiþtir. Çalýþma bulgularýmýz diðer Kitin örneklerine uygulanan ham kül çalýþma sonuçlarýna benzerlik gösterirken, kitin analizi minerallerin uzaklaþtýrýlmasý iþlem örneklerinin %n deðerleri Fernandez-Kim basamaðýnýn etkinliðini belirlemek amacýyla (2004)'in belirttiði gibi%7 deðerinin altýnda yapýlmaktadýr (Fernandez-Kim, 2004). Bu

bulunmuþtur. nedenle yapýlan bazý çalýþmalarda Kjartansson

Kitosan örneklerinin %n içeriði incelen- vd. (2006) Pandalus borealis'te minerallerin diðinde, manta karidesinde %7.12, sübyede uzaklaþtýrýlmasý iþlem basamaðý sonrasýnda %7.24 ve mavi yengeçte %7.01 olarak %2.5-3.5 ve proteinlerin uzaklaþtýrýlmasý iþlemi saptanmýþtýr. Yapýlan literatür araþtýrmalarýnda sonrasýnda %2.5-4.4, No vd. (1989) kerevit kitosanýn %n içeriði Nototodorus sloani'de %7.5 kitininde %0.1, Synowiecki ve Al-Khateeb (Shepherd vd., 1997), beþ farklý marka ticari (2000) ise Crangon crangon kitininde %0.31-kitosanda (yengeç ve karides kabuklarýna ait 1.56 ve Pandulas borealis kitininde % 0.09 Sigma, Keumho, Pronova, DuPont ve Chungmu olarak belirlemiþlerdir. Çalýþmamýzda ise kitin marka) %6.91-7.16 (Cho vd., 1998), Artemia örneklerinin ham kül içeriði %1.45-1.54 arasýnda

urmiana'da %7.32-7.51 (Tajik vd. 2008), kerevit bulunmuþtur. Bu düþük içerik, atýk kabuklardan

kitosanýnda %6.91-8.23 (Fernandez-Kim, 2004), minerallerin uzaklaþtýrýlmasýnda kullanýlan

Chinoecete sopilio'da %7.55-7.70 (Jeon vd., yöntemin yeterli olduðunu göstermektedir.

2002) ve sigma marka yengeç kitosanýnda %7.01 Yüksek kalitedeki kitosanýn kül içeriðinin (Shepherd vd., 1997) olduðu bildirilmiþtir. %1'den az olmasý istenir. Kitosanýn kül miktarý Kitosanýn %n miktarý yapýsýnda bulunan amin düþtükçe içerdiði kalýntý miktarý azalacak grubundaki azot ile baðlantýlýdýr. Mevcut dolayýsý ile viskozitesi ve çözünürlüðü üzerine çalýþmada kitosan grubunun %n miktarý benzer katký saðlayacaktýr (Fernandez-Kim, 2004). çalýþma bulgularý ile paralellik gösterirken, Yapýlan literatür araþtýrmalarýnda kitosanýn

%ham kül içeriði Nototodorus sloani'de %0.17 olduðu olasýdýr. Buna karþýn sübye iç kabuðunun (Shepherd vd., 1997), Fenneropenaeus indicus'ta kitin ve kitosan veriminin çok düþük bulunmasý %1.07 (Mohan vd., 2012), Artemia urmiana'da nedeniyle ekonomik bir kaynak olarak %0.19-0.51 ve Chinoecetes opilio'da %0.25-0.30 deðerlendirilemeyeceði düþünülmüþtür.

(Jeon vd., 2002) olarak bildirmiþlerdir.

Sonuçlarýmýza göre kitosan grubunda en düþük

Teþekkür

yüksek ise mavi yengeçte (%1.38) belirlenmiþ Bu çalýþma Mersin Üniversitesi Fen (Tablo 2) olup, diðer çalýþmalarla uyum Bilimleri Enstitüsü Su Ürünleri ABD Doktora

göstermektedir. Tezine ait olup BAP-FBE-SU-(TÖ)-2008-3DR

Besin madde bileþenlerinden biri olan ham proje no ile MEÜ. Bilimsel Araþtýrma Projeleri yað miktarý; tür, cinsiyet, göç ve benzeri Birimi tarafýndan desteklenmiþtir.

faktörlerin etkisi ile deðiþim göstermektedir. Yapýlan bazý çalýþmalarda atýk kabuklarýn %ham yað içeriði krillde %4.8-6.7 (Naczk vd., 1981),

Chionoecetes opilio'da %0.01'den az (Youn vd.,

2009), Pandalus borealis'te %0.3-0.5 (Einbu. 2007), Penaeus indicus'ta%9.8 (Ravichandran vd., 2009), Pandalus borealis'te %10.23,

Crangon crangon'da %9.95 (Synowiecki ve

Al-Khateeb, 2000) ve kerevitte %9.1 (No vd., 1989) olarak bildirilmiþtir. Manta karidesi, sübye ve mavi yengeç atýk kabuklarýnýn ham yað içeriklerinin %0.65-5.90 arasýnda bulunmasý ham yað miktarýnýn türlere göre deðiþim göstermesi ile açýklanabilir (Tablo 2).

Kitin örneklerinin ham yað deðerleri %0.14-0.65arasýndatespit edilmiþtir (Tablo 2). Naczk vd. (1981) krill kitininde ham yað deðerini %4.8-6.7, Diaz-Rojas vd. (2006) ise karides kitininde %0.2-1.3 olarak bildirmiþlerdir. Sonuçlarýmýza göre, kabuklardan kitin ekstraksiyonu sonrasýnda ham yað miktarýnýn düþüþ gösterdiði ancak, deðerlerin literatür verileri ile uyum içerisinde olduðu belirlenmiþtir. Yine kitosanýn ham yað içeriði kitindekine benzer olarak düþüþ göstermiþ, en düþük deðer sübyede (%0.07) en yüksek ise mavi yengeçte (%0.46) tespit edilmiþtir (Tablo 2). Yapýlan literatür araþtýrmasýnda kitosanýn ham yað i ç e r i ð i n e a i t h e r h a n g i b i r ç a l ý þ m a y a rastlanmamýþtýr.

Sonuç olarak manta karidesi ve mavi yengeç kabuklarý iyi bir kitin ve kitosan kaynaðý

Kaynaklar

AOAC,1995. Official Methods of Analysis of AOAC Ýnternational, AOAC Ýnternational, Arlington, VA. Bolat, Y, Bilgin, Þ. Günlü, A.,Izci, L., Koca, SB., Çetinkaya,

S. ve Koca, H.U. 2010. Chitin-Chitosan Yield of Freshwater Crab (Potamon potamios, Olivier 1804) Shell. Pak Vet J. 30(4): 227-231.

Chang, K.L.B.,Tsai, G., Lee, J. ve Fu, W.R. 1997. Heterogeneous N-Deacetylation of Chitin in alkaline Solution. Carbohydrate Research, 303: 327-332.

Cho, Y.I., No, H.K. veMeyers, S.P. 1998.Physicochemical Characteristics and Functional Properties of Various Commercial Chitinand Chitosan Products. J. Agric. Food Chem., 46: 3839-3843.

Cira, L.A.,Huerta, S., Hall, G.M. ve Shirai, K. 2002. Pilot Scale Lactic Acid Fermentation of Shrimp Wastesfor Chitin Recovery. Process Biochemistry. 37: 1359-1366.

Cunningham, J.A.,Hof, C.H.J. Ve Braddy S.J. 2008.

Lenisquilla Californiensis: A New Species Of

Stomatopod Crustacean. J. Paleont., 82(2): 431435. Das, S.,ve Ganesh, E.A.2010. Extraction of Chitinfrom TrashC rabs (Podophthalmusvigil) by an Eccentric Method. Journal of Biological Sciences. 2(1): 72-75.

Diaz-Rojas, E.I.,Arguelles-Monal, W.M., Higuera-Ciapara, I., Hernandez, J., Lizardi-Mendoza, J. Ve Goycoolea, F.M. 2006. Determination of Chitinand Protein Contents Duringthe Isolation of Chitin from Shrimp Waste. Macromol. Biosci. 6: 340347. Einbu, A.2007. Characterisation of Chitinand a Study of its

Acid-Catalysed Hydrolysis. 1-85, The sisfor the Degree of Philosophiae Doctor,

Trondheim, Norwegian University of Science and Nadarajah, K.,Prinyawiwatkul, W., No, H.K., Sathivel, S. Technology, Faculty of Natural Sciences and veXu, Z. 2006.SorptionBehavior Of Craw fish Technology , Department of Biotechnology. Chitosan Films As Affected By Chitosan Extraction Fernandez-Kim,S.O. 2004. Physicochemical and Processes and Solvent Types. Journal of Food

Functional Properties Of Crawfish Chitosan as Science. 71(2): E33-E39.

Affected by Different Processing Protocols. 1-99, A No, H.K., Meyers, S.P. ve Lee, K.S. J. 1989. Isolation and Master Thesis, Submitted to the Graduate Faculty of Characterization of Chitinfrom Craw fish Shell the Louisiana State University and Agricultural and Waste. Agric. Food Chem. 37 (3): 575-579.

Mechanical College, Seoul National University. No, H.K. Ve Prinyawiwatkul, W. 2009. Stability of Chitosan Healy, M.,Green, A. Ve Healy, A. 2003. Bioprocessing of Powder During Long-Term Storage at Room

Marine Crustacean Shell Waste. Acta Biotechnol. 23 Temperature. J. Agric. Food Chem. 57: 84348438.

(23): 151160. Ravichandran, S.,Rameshkumar, G. Ve Rosario Prince, A.

Jeon, Y.J., Kamil, J.Y.V.A. and Shahidi, F. 2002. Chitosan as 2009. Biochemical Composition of Shell and Flesh an Edible Invisible Film for Quality Preservation of of the Indian White Shrimp Penaeusindicus Herring and Atlantic Cod. J. Agric. Food Chem. 50: (H.milneEdwards 1837). American-Eurasian

5167-5178. Journal of Scientific Research. 4 (3): 191-194.

Khor, E. 2001. Chitin: Fulfilling and Biomaterials Promise. Shepherd, R. Reader, S. Ve Falshaw, A. 1997. Chitosan Elsevier Ltd Press. The Netherlands. 136 pp. Functional Properties. Glycoconjugate Journal, 14: Kjartansson, G.T.,Zivanovic, S., Kristbergsson, K. veWeiss, 535-542.

J. 2006. Sonication-Assisted Extraction of Chitin Synowiecki, J. ve Al-Khateeb, N.A.A.Q. 2000. The From North Atlantic Shrimps (Pandalus borealis). Recovery of Protein Hydrolysateduring Enzymatic J. Agric. Food Chem. 54: 5894-5902. Ýsolation of Chitin from Shrimp Crangon crangon Küçük gülmez, A.,Celik, M., Yanar, Y., Sen, D., Polat, H. processingdis cards. Food Chemistry. 68: 147-152.

And Kadak, A.E. 2011. Physicochemical Tajik, H.,Moradi, M., Rohani, S.M.R., Erfani, A.M. veJalali, Characterization of Chitosan Extracted from F.S.S. 2008. Preparation of Chitosan from

Metapenaeus stebbingi Shells. FoodChemistry, BrineShrimp (Artemia urmiana) Cyst Shells and

126: 11441148. Effects of Different Chemical Processing Sequences

Lavall, R.L.,Assis, O.B.G. veCampana-Filho, S.P. 2007. Â- on the Physicochemical and Functional Properties Chitinfrom the Pens of Loligo sp.: Extraction and of the Product. Molecules. 13: 1263-1274.

Characterization, BioresourceTechnology, 98: Yaghobi, N. and Mirzadeh, H. 2004.Enhancement of

24652472. Chitin's Degree of Deacetylation by Multistage

Mohan, C.O., Ravishankar, C.N., Lalitha, K.V. ve Srinivasa Alkali Treatments. Iranian Polymer Journal. 13 (2): Gopal, T.K. 2012. Effect of Chitosan Edible 131-136.

Coating on the Quality of Double Filleted IndianOil Youn, D.K. No, H.K. And Prinyawiwatkul, W. 2009. Sardine (Sardinella longiceps) During Chilled Physicochemical and Functional Properties of Storage, Food Hydrocolloids, 26: 167-174. Chitosans Prepared from Shells of Crabs Harvested Naczk, M.,Synowýecký, J. veSikorski, Z.E. 198l. in Three Different Years. Carbohydrate Polymers,

TheGrossChemicalComposition of AntarcticKrill 78: 4145. Shell Waste. FoodChemistry, 7: 175 179.