AŞAGI SAKARYA NEHRİNDE AKIM DEGİŞİMLERİNİN iNCELENMESİ

SAU

Fen Sılınıleri

Eıı�t:tlisü Deıgı�i 7.Cılt,? .Sayı

(

1 ernnıu1. 2002)

Aşağ1

Sal<aı·ya N

_e h rinde Akım Deği&iml('rin in

i

nrclenmesi I.S:ıltabaş, S.l Şik, !\1.Şaşal, E.Doğan

AŞAGI SAK.L\.RY

A

Nl�-:HRİNDE

AKIM

DEGİŞİM.LERİNİN iNCELENIVIESİ

lAitii

SAI/l';\BAŞ, Sabahattin IŞIK., Mustafa ŞAŞAt.�, En1rah DOGA.N

Özet

Barajlar ve bazı diğer hidrolik

y

a

p

ılar, inşaatartndan sonra nehrin hidrolojisinin önemli öJçiide değişıncsin(• neden olurhır. 't'ukarıda Gökçel{aya baraj anın 1975 _{"te i�lct} nıc

y

_c geçmesinden sonra Aşağı Sakarya :\'chrindt', hidrolo.iil< özellikler\ nehir rejinıi, katı nuıddc taşuna kapasitesi \'(.' nelırin ınorfolojil\ yapısanda ünt•nıli değişimler meydana gelmiştir . .ı\şağı Sakarya

Nl•hı�indc

akın1 ölçünıleri grafiksel olarak de�crlendirildiğindc., nehirdc 1975 _{yalından sonra taşkın}

pik dcbilt.·rinin düştüğü nıiniınuın dehileı·in ise arttığı göriihnü�tlir. A.yru.�a, l\atl ınadde _{taşınnıa nıiktarJan}

(;ök�·el<ay�t

B

ara

j

ının işletmeye geçmesinden sonra diişii� g()sterıniştir, bunun sonucunda da ııchir yatağ1nda h!ızı _{o�·tılnıalar nıeydana gelmiştir.}

Annllfı11· kelinıeler-

Akını dcğişinlleri, katı n1adde mil<.tarı, barajların ınansaha _{etkisi, Aşağı Sakarya} Nrhri.

Abstract

-- Dan1s

and

sonıc other hvdraulic structures

•

causc soınc chang(.'S hydrology of river after their construction. /\ft(."'r the construction of the Gökçt:•kaya Dan1 abovc the rivcr in

1 975.,

sonu� c han ge s occurrcc.l on the Lower Se:ıkıu·ya Rivcr such as hydrological rhararteristi<'.ı

river

regiınc� sedinıent transport rates, and rnorphulo�ical changes. The mcasurenıcnts of sedinı<'nt rah· and _{the \\'a}t

e

r

tlo\V

lıave becn evaluated

graphicall).

Results

show that '''hile flood peak d ise ha rges in the L\:nvcr Sakarya

Rivcr

c.Jecreasc, ınininHun discharges increase after 1975. _{Furthern1ore,} sediıncnt transport rates decrcase aftcr th(.� construction of the Gökçekaya Daın. As a result of this ttıere is somc degradation in the river bed

Keywords-

FJo''' changes, sedin1ent discharge,

downstreanı cffect of dams, Lo'''t'ı· Sakarya Rivcr.

L.Sıılt<tbcış. S.lşık.

:Vf.Şaşal.

_E Do�:ııı; Sakarya _{Unıvcr�itcsı.}

Mlihcndblık

Fakult::liı, İnŞJ<tl Müht.ıı<.lislıği BölLr·ıü. Sakarya

l. (;İH.iŞ

Barajların in

ş

nlann

d

nn sonra, nehr

i

n ınansab1ndaki hidro]ojik Vt' katı n1adde öze11iklerindc baz1 değişimierin

olduğu bilinnıektediı. ('ok sayıda araştınnacı bu değişin1leri incelen1i!;>tir [1]. Diğer t araftan Sakarya

N

e

h

rinde

1956

'dan bc1i büylik

barajlar

çalıştırılnıasnıa rağmen n_chird_ck

1

dcğişinıler ü7crine

herhangi

bir in_celerne yapılnıaTnışt1r.

B

una ek olarak son

50

yı

]

dn_· Aşağı Sakarya l\ehrinden çevredeki biiyük illerin yap1

ınalzernesi

i

h

ti

y

acın1 k arşılan1al, için öne1nli miktarda kurn

alnınıaktadır A:ynı 7an1unda

1960 1970

ytlları esnastnda

Aşağı Sakarya

1\ehrindc

ha71 sed

d

eler 1nşaa e

d

il_mışt

i

r.

Tlinı

bu faaliyetler Aş�1ğı Sakarya

J\ehıiııin

nchir

karaktcnstı k lerı n in değışnıes1ne neden o ln1uştur l8]. B u

çahşınada:

Aş

ağı Sakarya

j\;

eh

n

udeki sedde ve banıj ınşaatfarınnı, nchir akınıında \'e katı nıadde taşm1nıında nıey

d

_an_<.l getırdığı

değışiınler

tn..:elennıiştir.

Il.

Si\KAR'\rA NEHRİNi� ÖZELLİKLERİ

Fsk1şehir'in Çifteler ilçe nıer

k

e_zinin

3

kın

giineydoğusundan doğan _ve daha c;onra birçok küçük

derelerlc beslenen Sakarya Nehri ülkenıizııı önen11i akarsulanndand ır. Türki yeni n kuzeybat1sı nda

L

.. ı lunnıak ta o lup top 1 anı tıLun lu ğu

51 O

k nı, genişi

i

ği

60-70

_01, yer yer

1 50 lll �ye varabilmcktcdir. Sakarya

N

e

h

ı

i

n1n tün1 drenaj

alanı

)5 3 I 2

knı2 dir. Czeriı1de kurulan barajlarla eJcktıi1 üretilen, geçtiği bölgelerdeki tarın1sal topra

k

ların

su bnına� t nı <>ağlayan, hö lg e

ç

a

p

ında inşaat kuınunun

tern1

n

ed ı

ld

iği Sakarya

:'\1

ehıi,

P

aınukova i

lç

es

i

n in güneyindej1

Sakarya 1h topraklanna girer. Aşağ ı Sakaı·ya

N

e

h

r

i

nin

drenaj alanı, Doğançay ölçünı istasyonu ve Karadeniz

areisında Sakarya �chr1nin tüın drenaj havzasını içerir (Şekıl

1 )

.

rab,ın k

otunda K.araden iz' den

Adap8znrı

,11a

doğru 24 nı

cıvannda

bir artış

g

özlenir

.

1\elıir yatağn1ın

1aban eğ

i

nıi her 1000 nı. 'de

0.3

m dcğışir

��hır

nıan�:.ıp

k

ısn1ındn ha

fi

f nıenderesJi güzergah izler. 1956 yı lıııda

'r'ukan Saknr)a

Havi'as

_{nda ilk büyük baraJ olan Sarıvar} BaraJının işletnıeye açılınası, daha sonra aşağıda ba�ka bir büyük baraj olan Gökçekayrı Barajın1n tesis edi lnıesi 1 <)7 5 yılında ışletnıcye alnınKısı,

_'r.'

eni ce Barajınin in

ş

aası ve

nchir yatağından

kum

ahnıt Aşağı Sakarya 0Jehnn1n öze11iklcr1ni o lunısu? yönde etki lenıiştlr.

SAU F�ıı

l3ilimleı i En!>titüsli

Dergı<:>ı

7 ( ilt.

2.Sayı

(TeınnıuL

.,003)

Aşağı Sak:ır�

a

Nchrinde

Akını

Değişimlerinin inrcknnll'si

I.Saltaha�, S.l�al, :\1.�a�al, E.Oo�an

---�--- --��---·----·--��---�--�---� .. ..

K

1

.

KARADENIZ

._$ile

·� �

·- QJ oc

ANADOLU

010YOLU .

ANKARA-C>

Doğançay

Şrkil

1

Aşağı Sakc.ıya

Nehı i Planı

10

SAU [·en Bilimleı i Enstitüsü Dcrgi�i

7 .Ci _{lt, 2}

Sayı (Temmuz 2003)

Aşağı Sakarya

Nelırin<lc Akım D<'ğişimlcrinin İncel4mmesi

l.Saltabaş, S .I

şık, \1.Şaşal, E.Doğan

lll.

iKLiM

_VE

NEHRİN llillROLOJİSi

Ç

a

l

ışn1a sahasında en yüksek ay

l

ık

ortalarna yağış

102.9

nınıile Arahk a

y

ın

da,

en

d

ü

şük yağış 43.7 nıtn

ile

Temmuz a)'lnda gözlenmiştir.

Ortalama

yıllık yağış nıiktan 805.7

ınm, yıltak orta1an1a sıcaklık l4.2°C, yıllık

or

t

al

ama karla

kaplı

gün

sayısı 8.6,

donlu gün

sayısı

23.3,

sisli gün sa-yısı

ise 31 .9

ol

arak kaydedilmiştir. Bölgede rüzgar genel

olarak

kuzey.

kuzey-doğu

ve

kuLey-batı yön

l

erin

d

en esınektedir.

Y11lık

ortalanıa kuvveili

riiL.garh

(

l

0.8-

17.1

m/s)

gün

say1sı

18.2 ve fırtınalı (>17.1 m/s) gün

l

ec

i

n

sayısı 0.8

d

ir.S

o

n 30 yr1l

içinde Yu kan, ()rta ve ı'\şağ1

Sak

ar

ya havzalannda i

n

ş

a

edilen baraj v

e

se]

ka

p

anı gibi su biriktirnıc

y

a

p

1lan

nehıin

akış rejirnln1

oldukça düzenlemiştir.

Ö7ellik1e

1972 yılında Gökç.ekaya Barc�jı inşaatının bitınesinden

sonra,

Aşağı Sakarya Ooğa

n

�·.a

y

ve B

otba

ş

1

aktnı gözleın

ista

sy

on lannda

(I 975 :'lll sonrası a]\lın

la

r

da

pik

değerleıin düştüğü

te

s

pi

t

ed1lnıiştır.

Barajın

tan1 kapasite ilc 1975

yılında

devreye

gırdiği esas alınarak, hesaplarda 197"-1994

yı

Jlan arası

ak

ı

n1la

r

değerlcndim1eye a

l

ınm

1

şt

ır

.

düLenlemiştir. Özeilikle 1972 yı

h

nda Gökç

e

kaya

Barajı

inşaat1n1n bit

mes

inden sonra Aşağı Sakarya

'da Doğançay

ve

Bo

tb aşı

Akım

Gözlem

İ

stas

y

o

n

lannda 1975 yı h

sonrası

akımlarda pi1< dcğcrleıin düştüğü tespit edilnıiş

ti

r. Barajın

tam kapasitesi ilc 1975 yı1ında devreye girdiği esas

alı n

ara k, he

sa

pl

a

rd

a

197

5 yı

lı önc

e

s ı

ve

so

n

rası akımlar

karşı hklı olarak değerlendirilmiştir. Doğançay

ve

Botba

şı 'nda

1975 yı

h önces ı

ve

sonrası

aylık ortalanıa,

minınıum ve n1aksnnurn akım değc

r

l

e

ı

i Şekil 2

ve

Ş

e

k

i

l

3 'de vcrihniştir. 1 975'ten önce Doğançay'da en

düşük

oı1alaına

Ağustos

ay

ı

n

d

a 61 .9 1n3 /s ve en y

ü

ksek

ortalanıa

Nisan ayında 247.1

m3/s'd1r.

1975'ten

<>onra is

e

en

düşük

ortalaına Ağustos'ta 70.3

rn3/s

ve en

yüksek ortalama Mart

]

da

170 m·!s bulunnluştur.

20 yılın

genel

ortalan1as1

1975'ten

önce

ve sonra s

ı

r

as

ıyla 136.9 ve 1

15.2

ın3/s olarak

elde edilmiştır fS]. En yük

s

e

k maksirnum akını 1975 'ten

.,

önre Şubat ay

ı

nda

556

m"/s iken 1975'te

n

sonra Maıi

1\'.

IIİDROLO.JİK

_ANALİZ

IV .1

Aşağı Sak:ı-ıı·ya

Nehrinde

Ak1n1 Değişinllerinin

N ehir

_ı

_{lidrolojisiııe Etkileri}

Ynl<an, ()rta ve Aşağl Sakarya havzalannda inşa edilen baraJ, rcg

ülatö

r

ve

sel kapan

ı

gibi su biriktinne

yapılan

Aşağı Sakarya Nehri 'nin akış re

j

inıini

oldukça

ayanda �32.4

m 1/s

o)arak gerçekleşmiştir. Minimum akım değerlerinin

ortalanıası

32.7'den 43.6 m3/s\ye

yükseln1iştir.

Maksin1un1 akıınların

ortaJanıası

305.4 m3 ls' den

220.3

nı1/s

'ye

dü

ş

nüi

ştü

r. B ot başı 'nda 1975 'ten önce en

düşük

ort(llanıa

1\

ğ

ustos ayında 80.6 ın3/s \'C en yüksek

ortalanıa

Mart ayında 342.1 m3 /;-; olarak tespit edilmiştir. 197 5 'ten sonra ise en düş

ü

k

o

rta

l

an

ı

a Ağusto

s

'ta 86.3 m3/s ve

en

yLiksek

ort

a

lanıa Mart'da 256.5 ın3/s bulunmuştur.

D

oğan

ç

a

y

'da

20 y

ıh

n

gene

l

aıtalaması I 975't

e

n

önce ve

s

onr

a s1nısıyla 195.7 ve 160.5

nı3/s'd1r.

Minimum

ak1m

dcğerlcrin1n ortalaması 88.7'ten 63.8

nıJ/s'ye düşmüştür.

600,0

r

--- -· --- --- ·--·-·-·--· .. - . --- - ·--- --· --. - . -- - - -- . ... ---.. ----·- --- --·--·--_·-·--

1

--- -

----/---..._

/

---__ / ... ... / -- -- - - ----.-... ... c: _// ... ... CJ) / ' � '

ME

400,0

-- ---·--·· - -- --··---· i/- - --- --·--- -\ - _/ / \ _\

�

/

..o_

\

w

300,0

. // ---· ,.; - __ .-_:: ":::--o- - ---o \

.::::!

/ o---- -o--' ,.; _{' ... --·--,-,} al / // ' ... ,../ / ' ...

�

200,0

� --- ,.; .,.r/-�. -0" /' / - - --·

--

-�-'·�..;;..-

--o-

_

-- - ---4 --- --- �---- ' � - ' --- ' _'---- '<>---<> _--­

100,0

o--o .,. -- .. C> - - -.. .. .. --- ----· -o. - • • -� • - • -o-• - v- - - ' .. .. - ' � _{- �} ... - - - ----...,._ " - - -o.. : .. . -t>--- - .. ... . <O' ':. -:. - <>-- - - -- - .. o - - · O - .. .. - .. .. - - -

-0,0

-r--- ---�---· �--- --- ..

--1

2

- --Ort-1975 Öncesi -<r-_-Ort-1975 Sonrasi

3

---�-- ---·

4

-5

6

7

8

_________

AYLAR (Ekim-Eyl

_

ül)

- - - Min-1975 Öncesi - o - Min-1975 Sonrast -- ----

-Şekil

2 I

_{975 Sonı ası Doğança) ıstasyonundaki Akım Değcrleıi}

] 1

9

10

11

--- Mak-1975 Öncesi - <>- Mak-1975 Sonrası

12

--

-SA U fen Bıliınicrı Enstitüsü Dergisı

7.Cı!t. 2.Sayı

(Temmuz

2003)

Aşağ1 Sakarya Nehrinde Akım Oeği�imlerinin incelenmesi I.Saltabaş, S.l�ıl{. 1\·l.Şaşal. F .Ooğan

t\1aksimunı ak1n1lann

ortalaması 371

ın_,/s'dc

n

292.3

ın3 /s

'ye

düşmüştür.

Her iki

istasyonda görüldüğü

üzere

1975 y1hndan

sonra akım değerleri

düzcnlenınişt1r.Genel

olarak pik

değerler

azalırken

nıinimum

değerler artınlŞtlr.

Doğançay

ve Botbaş1

akım gözlem

istasyonlarına

ait

yıllık

ortalama

ak1mların debi gidiş

çizgisi

Şekil 4

'te

veri _{I mişt}

i

_r.

Doğançay

ve Batbaşı

istasyonlanna

ait

Debi

Süreklillk

çizgileri ise _{Şekil 5 ve Şekil 6'da} vcrihniştir.

Doğançayıda

zamanın

°/o50'sinde 113.5 m3/s'lik

akım

bulunnıakta ve 100

"

nı-l/s ve üzeri ak1m, zamanın% 67'sinde n

eh

i

rdc

nıevcultur.

Botbaşı,da ise

zanıanın

<yo 50's1nde,

161.3

nı3/s'lik akıtn

bulunmakta

ve lOO m3/s ve üzeıi ak1nı,

zaınannı (1()

97'sindc

nehirde

_nıcvcuttur.

.-.. t: en � ("")

600,0

500,0

- - --- --- . - -- - - - "-- -- ··---- - ---... -- . --____ .. __________ .., _{_}___________ -- ___ ....,. / ' / ' / ' ' / _' --- --- - - --- / . -."Ç--� '> -::---...._ -· -- --- - --- --- -- _... / ... / ... / ' _\ ---- --- / --·-·-- ---· ---.. - -- - ----ı--· --/ _,....o.. \ / / _{... ...} / / ... \

§,

400,0

. --- --- ·-� / .// _ ... 'o.-- ---- _' .. / p--·-.. -w--Q"'--- - ·--� ... ...._ ., / _/ -'() ' ---

---0::

w

...J

·-m w c

300,0

/ / ' \ / / ', \ / _/ ' --- ---· / / - - --... , __

,

_____ _ / _{/ '\ '} // _- --d ... v--- �' _-�

200,0

---_----�...:g.,..-- ---- " - ... _ --- :;:..:r '\ _--o-----o . - - - �

100,0

.. -... ... ... o . : - - o-- ... ... -o ... _� ---.. - ., _{.. -o- ..} - ---,o.- -- ·--- o- -���---....:...:::_ - If .,. .. .. .. .. .. o-... .. - -.. .. -o .. .. _.. - _... -..._ _____ _ ... .. ... ... .. -o- .. - - -o .. ... .. - - - -- • .. _-�� - - - -_{.. ..} .. _-o

0,0

-+---...----.---..-- ---.·----ı----r---··-.---··�----..· --�- ----·--�

1

2

3

-- --- Ort-1975 Öncesi

-o- Ort-1975 Sonrast

4

5

6

7

----

AYLAR (Ekim-Eylül)

- - - Min-1975 Öncesi - o - Min-1975 Sonrast

8

9

10

11

--·-· ---- ----·--·- --- Mak-1975 Öncesi - <>- Max-1975 Sonras1

Şeı,il

_{J 1 C)75 Scwra�ı Botbaşı}

İstasyon�mdaki

_Akım

Değerleri

12

3 5 O ı O ... ---·--- _ ... _.._...._.._ ---··"----�-- ww. ---·---·-... -._....,_. __ .. ,._.. .,..--·-·"···---·�-_{--.... -��··-------·--} ---3 o o _ı o -- -· 2 O O ,O ·-· •• 1 1 . •­ . ' 1 • - -- . . • 1 f • • • • • • • . ' • • . -�_._ __ _ • • _' . -' . . • • • .� -·­ • • ·-m 1 s o .o w ı ' --- -.. ·-� -, , , • -, - · ----1 _{, ,} ' 1 ' , o _{1 o o. o} 5 O ,O 0,0 1953 1958 1963 1 9 6 8 1973 YILLAR ... .. .. - ... . . --- Doğançay 1978 --- ---1983

Şekil

4 Doğançay ve Botbaşı· na Ait Debı

(Jtdi� C,'i.<:gilcri

12

' -· - ---

--- :__---

B�tba

ş�J

1988 1993

SAU Fen Dilimleri Enstitüsü

Dt;rgı:,ı

7.Ci:t 2 �ayı

(Tenımıız 2003)

A�a�ı S'lkar�

aNdırinde

Akam Değişimlerinin incelenmesi

I.Saltaba�, �.lş1k, M.Şa�al, E.Doğan

-s: U)

300,0

�---� 2ö0,0

200,0

' -�--- - -- -- ··-- -· .. ---- ---- --- ---·-·--·-·--·--· - --- -

--�

._.

150,0

·-- --- - -- --- --- - -- -

·-ca

w

c 100,0

. ... __ .... --_ .... _ - .. -- - . --- ---- -� ---�

·-m

w

c

50,0

0,0

0,02

0,12

350 _o 300.0 -- - ---· . -- --

--0,21

0,31

0,40

0,50

--- - -·-- .. _ - --- --

----0,60

0,69

0,79

0,88

Zaman

(0/o)

Şekil

S Doğanc;a} _{'a Aıt Debi Süreklilil< C,'izgısı}

-- --- . ----··- ---- ---. . .. ,_ --______ , __

0,98

250.0

��----...:

---

-- -200,0 150.0 100,0 501 _o -- . . --· - - - --

�

-

�

-

�

-

-��llıııııı...-·--··-- --- - --- -- -- - ·-.----·--·--- --- -- ---·- -- -·· --- ----0,0 _{--·���·-r-T�--� -�,--r��������-r��--�---r-����--���--��} 0,03 0,15 0,26 0,38 0,50 0,62 0,74 0,85 0,97

Zaman

(0/o)

�cldl6 13otha�ı'nil Aıt

Dehi Süreklilik \'izgisi

IV.2

Taşkın

Debileri

_{olnıuştur. Bundan dolayı taşkın debileri hesabında 1975 y1la}

öncesi ve sonrası aknnlar değeılendirilnıiştir.

Doğançay için 1953-1 994 ve 13otbaşı i çın 1961-1994 yıllan

arası dikkate alınarak gelnıesi nıuhteınel 25, 50,

100

ve

'iOO

y

tllık taşkın lan hesap ediliniştir [3]. Yukarı, Oıia 'c Aşağı

Sakarya havzalarınd<l 1nşa edilen barajlar ve sel kapanlan

gibi su yapılan nehrin rejinıini düzenleyici bir rol

oyııaınışlard ır. Öz�l1 i kle

1 972 yılı

nda Gökçekaya Baraj ı 'nın

bitirilrnesj ile .

Aş

a

ğ

ı Sakarya'da pik değerlerde düşüş

13

{)oğançay içın 1953-1994, 1953-1975 ve 1975-1994 yıllan arası Yılhk Anlık Maksinıun1 Akını değerleri dıkkate

alınarak gelmesi nıuhtcme1 25, 50,

l 00

ve

500

yıllık taşkınlar Citnı1bel n1etocluna göre hesap �dilnıiştır, hesap edilen bu taştonlar Tablo

1 'de

verilmiştir.

SAU Fen Bilimlerı Enstitusil Dergisi

7 .Cılt, 2 Sayı

(Temmuz 2003)

Doğançay'da 50

yı

lda

gelnıesi

nndıtenıcl taşkın

1 953-1 ₍₎₉₄ ar

a

sı

.. 1975

öncesi ve

sonrası için

sıras1yla 1 074.3 .. 1

2

92

.

5

ve 679.8 1113/s o

la

ra

k elde edihniştir. Yapılar ycıpıldıktan

sonra muhtemel taşkınlarda

_{0/o 47.4}

�lük bir

azalnıa

görüln1ltştür. 100 yllda gelmesi

nnıhtenıcl

taşionda ise

1447.3

nl/s'deıı

741 3

ın3ts'ye inerek

%

48.8'hk

bir düşüş göstermıştj

r.

Benzer şekilde

_B

o

t

ba

ş

1 '

nda

1961-1994, 196

1

-1975 ve

1975-1994

)'lllan arası Y'1llık An

h

k Mak�nnunı .Akım değerlcr1 dikkate a

lı

narak ge

l

n

ı

es

i

muhteıncl25, 50,

100 ve

Aşağı Sakaı·) _{a Nehrinde} Akm1 Değişimlerinin incelenmesi

I.Saltabaş, S.lşak,

\1.Şaşal, E.Doğan

500

_yı

ll

ı k taşkınlar

Gurnbel

tnctoduna

göre

hesap

e

d

i

l

n1i

ş

tir. Hesap edilen bu ta

ş

kı

n

lar

Tablo 2.

'de

vcriln11ştir.

Botbaş1'nda 50

yı

l

da gelmesi

rnuhtcnıel

1961-1994

arası,

1975 önces1

ve

sonrası

i

ç

i

n

sırasıyla 995.8, 1 1

8

7.

0

ve 797.7

m3/sn olarak

elde

edi hniştir. Yap1lar yapıldık tan sonra

m

uh

t

e

m

d

taşk1nlarda

'}ü

:12.8'11k bır

aza lm a göıiilınüştür.

100

y1 lda geltnesı ınuhteıne

1 _taşkn1d

a

ise

_130H.2

nı1/s'

_den 860.8 _nı3/s�ye

1

_nere

k

_{0/c>34.2'1ik bır düşüş g östcnn}

_işt

_{1r. Bu}

da g

ös

t

er

i

r ki

yukanda bahsettiği ın

ız gibi 197

5\

den

sonra

ne

hrin rejiminde bir

düLenlen1c

olnıuş ve pik

değerler

düşnıüştür [3].

---

---Tablo ₁

Do

ğ

aı

�

çay

-

�

'

u

)

yoııuna

Ait Gelmesi

\:1uhtemc1

_Ta:ıkınlar

---TAŞKINL1\R

(yı�)

- - -_. __ ..._

25

so

100

soo

TAŞI<INLAR

(yıl)

25

so

100

500

•• • 1953-1994 75

ONCESI

75

SO'lRASI

(m3

/s)

(m3/s)

(m3/s)

947.

ı

ı 136.6

6 1

7

.

9

1074.3 1292.5 679.8

J

200.5 1447.3 741.3 1492.1

1805.0

883.4 --- -

-__ Tabio 2

Bothaşı istasyonuna

Ait Gelmesi M u h temel Taşkın lar

•• • 1953-1994 75

ONCESI

75

SONRASI

(ınJ/s)

(m

3

/

s)

(an3/s)

---.. ---- . 900. 1 _{ı 064.9 734.2}

995.8

1187 .O

797.7

1090.7

1308.2

860.8

1310.2

1588.4

_ı

006.7

A1�A�LMA

(<Yo)

- -45.6 47,4 48 )

8

5

1 _{, 1}

-l\ZALMA

(«Yo)

--31.

ı

32.8

34.2

36.6

V.

NEIIİRDE

K.�'"I'J MADDE

TAŞINJMI

Aşağı

Sakarya

Nehrinde

sadece

Botbaşı

istasyonunda

1

9

64

yılından

₁

ti

ba

rcn katı n1adde

ölçüınıeri

yapıhnaktadır.

1964 ₁₉₈₅

yılları

_sıras

₁

_{nda Botbaşı istasyonundan al ınan} ask1 nıaddesi

nurnu11elerine

göre

n

e

hri

n oıtalama ak1mının

taş

ı

dığ

ı

kat1 madde konsantrasyonun

y

a

klaş

ı

k

1200

ppm

olduğu

görülnıü�Hir. Aknnn1 taşıdığı

askı maddesi toplam

kat1

nıaddcni·n

%<�0-o/o60�ı arasında _de

ğ

_i

_{şikh k}

göstcrnıcktedir.

Debinin

b

ü

y

ük olduğu

a

kınılar

da katı

madde konsantrasyon un 5000

pp

ın

'i u

üzerine

çı

kt1ğı

görl.ilnıüştür

_r

6].

korelasyon katsayısı

0.705

b

u

l

u

n

muştur

.

_{Denklem ı 'den}

görüldüğü gibi

katı ı

_n

a

dde taşın1a kapasitesi su debisı aıttı kça

artnıaktadı

r.

1975 öncesi ölçü

lınüş

ak

ı

n

ı

l

ar iç11ı katı

nıadde

miktarlannın

debi ile

değiş1nli Şekil 7'de

gösteıiltniştlr.

Şekil

7'den

su

deb1sı ve kat

1

tnadde taşıma ka

p

asi

t

esi arasındaki ilişki ,

Qs

= 2.5866Q ı

6247

( ı )

ola

r

ak

el

de

ed

i

l

n

ı1 şt

i

r.

Burada,

Q5

(ton/gün)

katı madde

1aş1nım

nı

ı k

tan

Q

(m3

/s)

su debisi dir.

B

ll veıiler

için

14 (/) Q) ... en ro cı ro � ro.-... E

:§

c en (/)'. -ro c ... o ... Q)-"0 "' ro E 1000000 ' 100000 �

1

10000 _,

ı

1000

_ı

100 j

Qs

=

2.58660

1·6247 R2 = 0.705 10 -ı--

-1

10 100 Debiler

(m3/s)

1000

Şekil

7 197 5 Öncr-ıi Nehri _{n Katı .\1adde Taşıma Kapasitesi iıe} Debisi

SA.U Fen Bılimlerı Enstıtüsü Dergic;ı

7.Ci!t, 2.Sayı

(Tcnımuz 2003)

1975

sonras1

Qs

ile Q arasındaki ilişki Ş

ek

il

8'de

verı

tm

i

ş

t

i

r.

Buradan kat1

n1adde

ıniktarı

i

le

debi ar

ası

n

d

aki

i

h

ş ki,

( 2 )

ıle elde

edi

l

r

n

i

ş

tir.

Bu durunıdaki korc·lasyon katsayısı

0.5744 bulunnıuştur.

Yukarıda bu lu

nan d

en

k

l

en

ı

ler kullanarak debi ile

katı

madde taşınnn nııktarı arasındeıki

ilişki,

Şekil 9'da

veri lnıiştir. Ş eki

Iden

nehri n ka

t

1

nıadde taşını

m

ın i

ktann1n

z_anı_a

n

l

a

düştüğü

görülnıekicdir. (/) ro o. ro � ro -E

.�

c _- •_(J) ,J (/)4 ... ro c �_g <1.> "' "O ro �

-1000000

1

100000

10000

1000

ı '

100

-ı

10

1

Os= 0.957801

671ü ., R .. =

0.5744

- _{---- --·-...--} ---..---� •

10

100

1000

Debiler

(m3/s)

"3ekil

8 197 ;<; Sonra s ı Nch ı ın Katı Madde Taşınıı:l Kapas ı tc sı

İle Debisi

Arasınciakl

i 1

i�ki C/) QJ ... -C/) ro o. ro �

ro-300000

250000

E

.

� 200000

· c _{- Q)} · -- (/)'t-ro c �

g

150000

-<

�

_"O

ı

�

100000

50000

o ..

1975

öncesi

- · - · · i 975

sonrası

- - .. ; ;

,

,

.. -.---r-·--..,....--� ·-- ·---··

50

250

450

650 850 1050

Debiler

(m3 /s)

�ckil

9 197

5 Öncesi

Ve Sonrası Nehrııı Katı

Kapasıtelerinin Ka ı �ılaştırı lması

Madde Tasıma •

15

Aş_{ağı Sakarya Nchrinde Akam Değişimlerinin}

incelenmesi

I.Saltaba�, S.lş1k, M.Şaşal, E.Doğan

Vl. SQN(jÇ

Bu çalışnıada Aşağı

Sakarya

�

e

h

r

i

n

d_e katı

madde ve akını

değişinıleri

incelcnnliştir.

Katı

maddenin

v

e debi değişinılerinin bir

ç

ok

nedeni o1taya konn1uştur.

Aknnlann değişnıes1ne özellikle Orta

ve Yukan Sakarya Nchtinde

yapılan

yapılan

n neden old

u

ğu

yapı lan

h

idr_ol

oj i

k

analizle

tespit

_{edi Imi}

ştir.

Bu çalışmadan şu sonuçlar

çıkarı]abilir;

l.

;\şağı

Sakarya Nehri

nde,

1 97 5 s

o

n

ra

s

1n

da ay h

k

n ehir

akın1lan

düzenlcnnıiştir.

2. l975,ten

sonra

Aşağı Sakarya Nehrinde geln1esi

nıuhtenıcl

_p

i

k

aktnıhır �1o30-50 ci v

a

n

n

d

a

düşınüştür.

3.

Son

₃₅

yıld_a

katı nıaddc ta

şım

a

kapasitesi %50 _civ

annd

a

dü�nıüştür.

4.

Aşağı

S

a

kar

y

a

Nehıinde neh1r özellik1erin1n değişimleri çok

sayıda

prat

i

k sonuçlar

vemıiştir.

Örneğin, su yüzeyi

seviyesi düşnıüştlir.

Çok

büyük pık akınılannın geçmişte

stk.ça görüldüğü

anlaşılmtşltr.

1(,\

YNA.KLAR

ll]

Ağualioğlu,

N.,

Çallı, İ., Saltabaş,

L.,

Sünıcr,

B.;

Eryılın

a

z_, D.,

()ün

düL.

Z., Ş aş al,

M., Karpuz,

S.

ve

Dernir,

İ.

_H.,

Aşağı Sakarya Nehn

Ulaş11n

Projesi

F

iL

i

b

i

l

i

t

e

Çahşmass, Sakarya

Ünıv.,

S

a

k

a

ry

a

, Ocak�

1998, 192 sayfa.

[2) DSİ, Feasibillty

_R

e

p

or

t

For

Lo,ver

S

ak

ar

y

a

ProJeCt,

DSi

Mutbaast, Ankara,

Dcccınbcr, 1

96

5, 225 sayfa.

[3] l)Sİ,

Türkiye Akarsu

1-Javzalan Maksimunı

A

k

ı

n

₁

l

ar

Y:rekans Anali�:i.

Ankara,

1994.

[4]

DSİ,

Aşağı Sakarya Fizibilite

Rap_�ru, Ankara.

I _965.

rsı

EİE, Ayhk

Orta

la

ına Akımlar (1935-1990), 1995,389

sayfa.

l6] EiE,

'Türkiyedeki Kat1

Madde

Verileri

ve

Katı Madde

Taşınına M

i

k

ta

r

l

a

n,

An

kara. 1993

f7]

Erkek,

C.,

Ağıralioğlu,

N.,

1998.

Su

Kaynak',. 1

Mühendisliğl, Beta Ya)'lnları, Cağaloğlu, İstanbul.

[SJ

Erkek,

C.,

Müftüoğlu, F.� /\ğıra1ioğlu,

N.

ve S

al

ta

b

a

ş

_,

L.,

1976.

A

şa

ğ

1

Sakarya

Nehrinde

Navigasyo1ı

Ol

anaklannın

i

n_eel_en nı esi, Teknik ve

Mali

Fizibilite

Ön

Etüdü.

İ.T.

t>

İnşaa1

Fakültesi .Ma

tb

aa

s

ı

, İstanbul.

[9] K

o

mur

a

_.

S. r'\nd Sinıons,

D. 13., ( 1967

)

.

'' River-Bed

Dc

gr

a

d

ati

on Bclow Danıs

" ,

J.

of

the

l-lydraulics Division,

ASC'E,

93

( 4 )

.

PP.

1-14.

[ 1 Ol

Si

rno

n

s

_,

D

B. and

Ş

_en

t

ü

rk_.

F.,

1992. Sediment

Transport Technology,

Water

Rcsources

Publlcations,

Littleton,

Co lanıdo.

[

1 1 J Sünıer, M.

B

.. Ünsal,

L

ve Bayazlt,

l\1

.. 1983. Hidrolik,