FR U M ET
TEK TA Ş'ın
aziz
hâtırasına
Ayşe
Frumel
Tektaş
İstan b u ld a doğ d u, b a b a sı b ü yü k e lçile rim izd en Suad D a v a z 'd ır. R om ada ilk ta h silin i y a p tığ ı es n ad a b a b a sı kü çük Frum et'in resm e o lan istid a d ın ı ke şfed ip onu « V illa M edicis» F ran sız A k a d e m isin e gönd erd i. O ra d a Em ile B ea u m e, C a sta in g gibi ta n ın m ış h o c a la rla ç a lış m a y a b a ş la d ı; sonra V ia M a rg u tta 'd a k i İn g iliz A k a d e m isin e d eva m etti; bu e sn ad a m eşhur re ssa m la rın a te ly e le rin d e de ç a lış m a k fırs a tın ı b uld u.
Y ed i se kiz sene süren sa ğ la m a k a d e m ik bir ta h silden so n ra , b a b a sın ın Parise n a k le d ilm e si, genç ressam ın Paris a te ly e le rin d e d a h a geniş ve ser best bir m uhite k a v u şm a sın a v e sile old u. B ilh a ssa « G ra n d e C h a u m iè re » e ve A n d ré Lhote'un atelye- sine beş sene k a d a r d eva m etti.
1938 de İstan b u la döndü ve A f if T ektaş ile e v lend i. İki çocuğu oldu. İsim leri Ö m er ve A y lin 'd ir.
İlk resim serg isini 1945 te Filârm o n i Derneği s a lo n la rın d a a çtı.
1946 senesinde m ü zisye n le rle ve m üzik d o stları ile b erab e r kurduğu F ilârm o n i D erneğinin onbeş sene boyunca c a n la n d ırıc ıs ı oldu.
Uzun süren b ir h a s ta lık ta n sonra 4 Ş u b a t 1961 de s a n a tk â rla ra h as bir te v e k k ü l içinde h a y a ta g öz lerini k a p a d ı.
Yeni evlendiği günlerdeki resmi
Atatürk bu münevver Türk kızına İsminin has Türkçe karşılığı olarak «Parla» demişti. Bu klişe, büyük Atatürk'ün elyazısı ile o günün hatırasını canlandırıyor.
Frumet
Tektaş'ın
ardından
Cemal Tollu
Bir y ıl a ra v e rd ik te n sonra LHO TE a te ly e sin d e te k ra r ç a lışm a ğ a b a şla d ığ ım g ü n le rd e , a te ly e n in id are işlerin e b a k a n P o ly a k o f (Serg e P o ly ak o f d eğ il): «Bir v a ta n d a ş ın ız , T ü rk iy e S e firin in kızı M atm a ze l Suad b u ra d a ça lıştı» d iye söze başlı- y a r a k , h a y ra n ı oiduğu bu genç k ızın z e k â s ın d a n , n ezaketin d en s ita y işle b ah setm işti. Frum et T ektaş H anım ı 1930 y ılın d a böylece g ıy a b e n ta n ım ıştım . Y ılla rc a so n ra , Fiıârm o n i D erneğinin bulund uğ u b in a n ın üst k a tın d a k i a te ly e sin d e e serle rin i ilk d e fa g örd üm . Hiç bir su n 'ilik b u lu n m a y a n h al ve ta v ırla rı g ib i, eserleri de şa h siy e tin in ren kle rle ifa d e ed ilm iş bir portresi id i. A n d ré LH O TE'un öğ rettiği ve fo rm ü lle ştird iğ i k lâ s ik k a id e le rin ve d isip lin li ç a lış m a la rın izle rin i ta ş ıy a n çoğu eser lerin d e y in e de a ç ık , d ü rü st, b ir kelim e ile sa m im î bir insan v a r d ı. Bu sa m im iy e ttir k i, onu hocasının tesirind en u z a k la ş tırıy o r, a y n ı estetikle ta ze bir k işiliğ e k a v u ştu ru y o rd u .
S a n a tk â r y a ra d ılış lı bu in sa n ın to plu m a ve y u v a s ın a d a h a fa y d a lı o lm a k a m a c iy le , küçük y a şta n beri g österdiği ve sah ip olduğu im k â n la rla g e liş tird iğ i istid a d ın ı bir k e n a rd a b ıra k m ış o lm a sın ı, ölüm ünden sonra te k ra r toplu bir h ald e g ö rd ü ğ ü m üz eserleri önünde üzüntü ile k a rş ıla ş ıy o ru z .
İn sa n lığ ı seven , o uğu rd a v a k tin i v e m a d d î im k â n la rım h a rc a m a k ta n hususî bir z e v k d u y a n Frum et T e kta ş, hiç şü p h e siz, e vin in h a n ım ı, çocuk la rın ın a n a sı o la ra k y u v a s ın a ne k a d a r gönülden b ağ lı ise, top um h izm etind e de a y n ı derecede g önüllü b ir m ücahid id i. F ilârm o n i D erneğinin tem el d ireğ i o la ra k g ö rd ü ğ üm üz g ü n lerd e prog ra m la rın h a z ırla n m a s ın d a n , konser ve k o n fe ra n s la rı ta kib e d e n le rin k a rş ıla n m a s ın a , y e rle rin i a l m a la rın a k a d a r en kü çük te fe rru a t ile b izza t u ğ ra şm a sı, so syal durum u a y n ı se v iy e d e olan pek çok h a n ım la rım ız ın y a p a c a ğ ı işlerden d e ğ ild i. Bir dostuna y e rin i g österirken d e, bu kü ltü r
ketinin tek n a zım ı olduğu her h alin d en a n la ş ılır d ı. F a k a t, bütün bu m eziyetlerin in v e so syal f a a li y e tle rin in ötesinde bir sa n a t k işiliğ i olan Frum et H a n ım ın eserleri ü zerind e d a h a çok d u rm a k ica- beder. Ç ün kü san atçı Frum et'in geri k a la n f a a li y e ti, onu ta n ıy a n la rın ve seven lerin h a fız a s ın d a (B ir Hoş Ş a d a ) o la ra k bir z a m a n d a h a y a ş a r , sonra bu fa n i d ü n y a d a her geçici şey g ib i, u nu tu lup g id er. A m a b ıra k tığ ı b irka ç tab lo nesilden nesile onu h a tırla tm a k ta d eva m ed e b ilir.
Frum et T ektaş'ın birinci ölüm yıld ö n ü m ü m ü n ase b e tiy le h a z ırla n a n bu sergi ile , Türk resim sa n a tın d a yen i bir y ıld ız d o ğ u yo r. Bu ta b irim i y e rsiz b u la n la r o la b ilir. Şunu dem ek isterim ki, şim d iy e k a d a r Frum et'in eserlerin i a n c a k pek m ah d ut s a y ıd a k i d o stları ta n ırd ı. Zaten kend isi de toplum k a rş ıs ın a bir ressam o la ra k ç ık m a y ı, son suz bir te v a zu ile , hiç bir z a m a n istem em işti. H a l b uki bu sergi ile s a n a tç ıla rın ve sa n 'a t severle rin te tkik n a z a rla rın a a rze d ile n bu eserlerin sah ib in e a rtık b a şk a bir gözle b a k m a k d u ru m u n d a y ız . Bu n a z ik Türk K a d ın ın ın g üler y ü z ü n ü , dostça in sanca h a re k e tle rin i g ö re m iye ce ğ iz a m a , Türk s a n 'a tın a k a ttığ ı ve bu sergide g ö rd ü ğ üm üz eserlerin i ze v k le se yred e b ile ce k ve ölüm ünden sonra kend isine o lan sa y g ı ve se vg im iz d a h a derin m â n a d a a r ta c a k tır. G e le ce k nesiller onun h a k k ın d a k i h ü kü m lerin i bu ese rle ri in ce liy e re k ve re ce k le rd ir.
Bu ta b lo la rd a ilk b a k ışta göze ç a rp a n nokta, sa m im iy e t ve a ç ık y ü r e k lilik tir. İnce bir ka d ın ruhunun a y n a s ı olan bu ta b lo la r, a y n ı za m a n d a derin bir sa n 'a t kü ltü rün ü n de iyi m e y v e le rid ir.
Frum et T ektaş'ı ister istem ez A v ru p a n ın ta n ın m ış k a d ın re ssa m la rı ile m u k a y e se ed iyo ru m . Ö rn e k leri son y a rım a srın s a n 'a tç ıla rı a ra s ın d a n seçerek, (S u zan n e V a la d o n ) ve (M a rie Lau ren cin ) ile k a r ş ıla ş tıra lım . Bu iki k a d ın sa n a tç ın ın , üstünlüğü sad ece çok ç a lış a n p rofesyo nel ressam o lm a la rın
d a , e serie rin i her ta r a fa y a y m a k ve ta n ıtm a k im kâ n ın ı b u lm a la rın d a d ır. Bugün m üzelerd e y e r a la n eserlerin i gözönüne g etirecek o lu rsa k , b irind e k u ru lu k , d iğ erin d e silik lek ele rd e n , h attâ çok d e fa sevksiz ren kle rin bir te k ra rın d a n ib are t o ld u k la rım g ö rü rüz. F a k a t z a m a n ın s a n a t a k ım ı içinde yer a ld ık la rı içind ir k i, ke n d ile rin e göre bir değer ta ş ırla r.
Frum et'in her h an g i bir y a ğ lı b oya ta b lo su n d a ise, y a ğ lı boya resim ta d ın ı veren bir m atye r ol g u n lu ğ u , çok a sil bir ze v k in y a ra ttığ ı renk a heng i ve sağ la m bir kom pozisyon düşüncesi göze ç a r p a r. K ad ın h a ssa siy e tin in d oğurduğu «Subtil» ren kle r m a ty e r ze n g in liğ i sa y e sin d e p lâstik bir değer a lm a k ta d ır.
Bu ta b lo la r, y a p ılış ta rih in d e n çok so n ra, h azin bir v e s iy le ile Türk sa n 'a t ta rih in d e y e r a lm a k ta d ırla r. T e va zu duygusu içinde s a k la n m ış o lan bu eserleri Türk to p lu m un a sunan G ü ze l S a n a tla r A k a d e m isin in , a y n ı z a m a n d a bu eserlerd en b ir kaçım Resim ve H eykel M üzem ize k a z a n d ırm ış o lm a sın ı d a , Türk S a n 'a tı a d ın a ş ü k ra n la k a rş ı la rız .
Sö zlerim e Frum et T ektaş'ın to p ra ğ a v e rild iğ i gün (11 Ş u b at 1961 C u m arte si) bir a m a tö r k a d ın şa irim izin göz y a ş la r ı a ra s ın d a sö yled iğ i şu s a tır la rla son ve rm e k isterim : M üzik
Resim Top luluk S iy a h gözler «G ü zel» her şey B a n a onu H a tırla ta c a k Ben y a ş a d ık ç a A d a şım «A yşe» FRUM ET T E K TA Ş H a y a lim d e Hiç ö lm iyecek. 7
Resim ve
Heykel Müzesinin
yeni
beş resmi
1 9 3 7 de A ta tü rk 'ü n em ri ile k u ru la n Resim ve H eykel M ü zem iz, b atı a n la m ın d a ç a lışm a ğ a baş- lıy a n Türk s a n a tç ıla rın ın y ü z y ıla y a k ın z a m a n d an beri m e y d a n a g etird ikle ri seçm e eserle ri bir a r a y a to p la m a k ta d ır. Her neslin b e'li b aşlı öncü leri s a y ıla n ve y a ş a d ık la r ı y ılla r ın estetiği içinde m ü te va zı ve id e a list o lan bu s a n a tç ıla r, Türk s a n a tın a çok d eğ erli eserle r h ed iye etm işle rd ir.
B u ra d a sîzlere b ah setm ek istediğim beş resim se a rk a d a ş ım ız Frum et T ektaş'ın eserid ir ve b u n lar n eslim iz için de ço k ta n d ır lâ y ık olduğu y e ri şim di a la b i'iy o r.
« K ırm ızı e lb iseli K a d ın » p ortresi, ritm i ve sağ la m in şası b a k ım ın d a n k lâ s ik bir h a v a ta ş ır. Buna k a rşı re n k le ri, a ç ık lı ko yu'u kıy m e tle ri b a k ım ın d a n bizi çok y a k ın z a m a n la ra g e tirir. Ö y le ki bu eser sa n a tç ın ın d iğ er ç a lış m a la rı gibi â d e ta y e n i ile eskin in bir k a rışım ı o lu r. Renk çeşitleri zengin ve titreşim i çok o lan ve tam bir h a y a tiy y e t ta ş ıy a n bu portre çok ifa d e lid ir.
«Pipo içen a d am » resm i, gri m a v i arm o n i h â kim iy e ti a ltın d a , ön p lâ n d a d a h a h a re k e tli, çok z a r if ve d u yg u lu bir a ç ık koyu d üzeni ve n ad ir bir renk h a v a s ı için d e d ir. Bu eserde y a r a tıla n ve piposunu içen a d am se y irc iy i â te d a kendi d üşü n celerine sü rü k le r.
« Ç içekli N atü rm o rt» sıca k bir gri h a v a içinde züm rüt y e ş ille ri serp ilm iş h a v a d a r , ışık lı bir ta b ia t p a rç a sıd ır. Y a p ılış ı çok spo ntan e olan bu eserin a ltın d a sa ğ la m ve çok h esap lı bir kom pozisyon titizliğ i g ö rü lm e kted ir. T a b lo 'a rın ın bir çoğunu in san fig ü rü teşkil eden bu s a n a tç ı, d iğ er ko n u la rı ele a ld ığ ı z a m a n da bir sa n 'a t eserinin son sözü o lm ası g ereken h g y a tiv e ti bu ölü ta b ia t p a rç a la rın a da b a sa rı ile n a k le d e b ilm istir.
«G ene K ız b ası» resm i, y u k a rıd a d iğ er eserlerd e b e lirttiâ im iz h a slık ve d uvg u b a k ım ın d a n b a şk a bir ö ze llik d a h a ta ş ım a k ta d ır ki o da im k â n la rı ve Sabri Berkel
tesirleri en a z a in d irip d a h a fa z la kend in d en ilâ v e lerle ça Iışış ta rz ın d a d a h a virtü ö z o la b ilm e kte ve böylece b ü yü k bir sa d e liğ e u la ş m a k ta d ır. Ö nce her şeyi in k â r ed ip sonra yen id en b u lm a k h e y e canı ile y a p ıla n bu eser bize b ü yü k sa n 'a t d e v ir lerini h a tırla tır.
« V a zo lu N atürm ort» çok m ü te va zi b ir ko nu nu n, usta bir elde o la ğ a n ü stü sa n 'a t ürünü ve özüd ür. P lâ n la rı sırlı ış ık la rla a y r ıla n , ilg iy i y a rım mey- v a d a to p lıy a n , a rk a p lâ n la rı b ü yü k bir m a h a re tle b irb irin e b a ğ lıy a n bu küçük resim , bize bir fr a g m an hissi v erm esin e ra ğ m e n , tam bir b ütünlük içind ed ir.
N eslim iz içinde çok m ü m taz bir ye ri olan bu a rk a d a ş ım ız ın ta b lo la rı M üzem izin önem li eser leri a ra s ın d a y e r a la c a k tır. Her b a k ım d a n gerçek bir s a n a tk â r ku d retind en d oğan c id d ilik , sa m im i lik , k iş ilik ve b ilgi ile y o ğ ru la n bu e se rle rin , yen i Türk resm inin toplu bir h ald e bulund uğ u M ü ze m ize g irm esi bizi çok se v in d irm e k te d ir. B u n la ra b a k a rk e n çok se vd iğ im iz a rk a d a ş ım ız ı sa y g ı ile h a tırlıy a c a ğ ım ız için de ke n d im izi a y rıc a m utlu s a y m a k ta y ız .
H â tıra la rım beni y a n ıltm ıy o rs a Frum et T ektaş'ı 1940 y ılın d a ta n ım ıştım . O y ıl, Beyoğlu Tün elin e y a k ın bir han içinde a te ly e le rim iz in k a p ıla rı ka rşı k a rş ıy a id i. Frum et'in İta ly a d a , sonra P ariste, bir z a m a n la r bizim de h o cam ız olan A n d ré Lhote'un a k a d e m isin d e ça lışm ış old uğ unu b iliy o rd u m . A m a o h a n d a ka p ıko m şu o ld u ğ u m u z h a ld e neler y a p tığ ın ı, n asıl ç a lış tığ ın ı g örm ek fırs a tın ı elde ed e m em iştim .
Frum et T e k ta ş, d a h a s o n ra la rı, Filarm o ni D erne ğinin b ulu nd u ğ u b in a d a , en üst k a tta k i atel- yesin d e de ç a lış m a la rın ı herkesten s a k la d ı. M ü z ik s e v e rliğ in d e n , kü ltü rel h a y a tım ız d a ne önem li rol o y n a d ığ ı b ilinen D ernek yü rü tü cü lü ğ ü n d en ötede, se v g ile rin in , m e ra k la rın ın a p a y rı bir kö şe sinde ressa m lığ ın da v a r olduğunu g izle d i, s a n a t çılığ ın ı u nutturd u.
Y a ş a d ığ ım ız ç a ğ d a , s a n a tç ıla rın çoğunun tutu m una k ıy a s la a lç a k g ö n ü llü lü ğ ü n bu k a d a rı kişiyi şa ş ırtıy o r. Doğru d ürüst k a le m , fırç a tu tm asın ı bil- m iye n , ressa m lığ ın ilke le rin d e n h ab e rsiz san atçı ta s la k la r ın ın ke n d ile rin i öne sürm ek için b a ş v u r d u k la rı bir ta kım ş a rla ta n c a o y u n la r k a rşısın d a Frum et g ibi resm in te kn iğ in i iyice k a v ra m ış bir kim sen in y a p tığ ın ı ye te rsiz bulup onu â lem d en s a k la m a s ı, ken d in i sad ece bir a m a tö r bilm esi ne b ü yü k erdem !
O nun usta bir ressam , d u yg u lu bir san atçı o ld u ğunu öğ renm ek için a ra m ız d a n a y rılm a s ın ı mı b e k liy e c e k tik ? Bu serg isin i h a z ırla rk e n , uzun y ıl la r, a te ly e sin d e , y ü z le ri d u v a ra dönük tuttuğu y a ğ lı b o y a la rı, d esen leri bir bir seyrettiğ im izd e a y d ın k a d ın a k a tıla n ressam k işiliğ in in de yok o lu şu n a y a k ın d ık . N eden hiç sergi a çm a m ış, bu g üzel eserleri gösterm em iş, k e n d in i, bir za m a n resm e heves etm iş, a m a h a y a tın bin bir işi içinde p a le ti, fır ç a la rı b ıra k m a k zo ru n d a k a lm ış bir a m a tö r ta n ıtm ıştı?
Hiçbir ç a b a boşa g itm ez, h içbir verim silin m e z, b a za n b öylesine acı bir k a y b ın b a h a sın a da o lsa . Şim di Frum et'in b ıra k tığ ı bu resim lere bir b ir b a kıy o ru z da onun, ta n ın m ış s a n a tç ıla rı b ile k ıs k a n d ıra c a k k a lite le rle dolu d esen in in , ren g inin z e v kin e k a p ılıy o ru z .
Hele reng i. Koyu v a lö rle rd e b ile ş e ffa flığ ın ı kay- b etm iyen , zengin d o ku lu , çok d e fa k a d ife y u m u ş a k lığ ın d a , k a lın k a lın , b a z a n sp a tü lle tu v a lle re y a y ıla n ren g i. Bu renk ö z e llik le fig ü rle rd e , p ortre lerd e, yü zle rin d u yg u lu p lân a y ır ım la r ın d a , e lb i selerd e , fo n la rd a hem s a ğ la m , hem de ne k a d a r göz o k şa y ıc ı.
N a tü rm o rtla rın ın , ç ıp la k e tü tle rin in , d esen lerin in b a şa rısı bir y a n a , Frum et'i d a h a fa z la bir fig ü r ressam ı o la ra k ele a la b ilir iz . O , resim sa n a tın ın bu n an kö r, güç ko lun d a kend ini ra h a tlık la göste riy o r. Bu serg id eki p ortrelerin e b a k ın ız : Pipo içen a d a m , Y e şilli portre, Küçük k ız , d a h a b a ş k a la r ı, hepsi tip o la ra k , k a ra k te r o la ra k a y rı a y rı ince lenm iş, «O to m atizm »d en çok u za k bir titiz lik le , d ik k a tle san ki p siko lo jile rin e v a r ılm a k isten m iştir. M odelle ressam a ra s ın d a köprü ku ru lm u ştu r ve Frum et, m od ellerinin her b irini b a şk a bir h a v a -b aşka bir psikolojik ve ressam ca h a v a - içine a lm a k b a şa rısın ı g ö sterm iştir.
D esenleri üstünde de d u rm a k g ere k. D esen, res sam ın en önem li s ın a v ı! Bütün y e te rs iz lik le rin , a k s a k lık la rın b elli old u ğ u, k a ç a m a k la ra y e r verm i- yen a la n ! Boya p ıh tıla rın d a n , renk o y u n la rın d a n yoksu n sad ece ç izg iy e , g ölg eye d a y a n a n desen san atçın ın gerçek gücünü g ö stereb ilecek tek ko l d u r. Frum et'in d ese n le ri, b o y a la rı k a d a r d o yu rucu . Kâh h a fif, kâh biçim lerin a ğ ırlığ ın ı k o v a lıy a n d esen i, örneğin İsp an yo l k a d ın ın d a h atırı s a y ılır bir u sta lığ a e rişe b iliy o r.
Resim ve H eykel M üzem ize g irecek 5 e seriyle Frum et T e k ta ş, Türk p lâ stik s a n a tın ın öteki u sta
la riy le ö lü m sü zlü ğ e k a v u ş a c a k tır. Keşke bu 5 ta b losunun a ltın a onun sad ece bir ressam o lm a d ığ ı, m em leketi o ölü Doğu b estelerind en k u rta rıp çok sesli Batı m üziğ ine k a v u ştu rm a k y o lu n d a ne bü y ü k hizm eti olduğu y a z ıla b iis e y d i. F ran sız d ü şü nürünün sö yled iğ i gibi « B iz, kişi o la ra k , tek d e ğ iliz , pek çoğuz: Nous som m es in n o m b rab le » . Her k ıy m e tli v a r lık , gücü yettiğ i k a d a r bir çeşit e v re n selliğ e u la şm a k ister. O n a u la şm a d a gösterdiği ç a b a n ın d e ğ eri, ç a p ı, v a r lığ ı, y a da yo kluğ u e tra fın d a o la y la r ne o lu rsa olsun o k işiy i ölm ezliğ e g ö türü r, hiç d eğ ilse a d ı k u şa k ta n k u şa ğ a a tlıy a r a k u n u tu lm a z, a n ılır .
Frumet
Paris le 12-12-1961
«V oici la clef de mon a te lie r, vou s p ou vez en disposer com m e il vous p la ira » me dit un jour M ad a m e A f if T e kta§, que je n'o sais a p p e le r Frum et; et p a r la suite ¡'y suis ven u bien souvent d ans cet a te lie r q u 'elle a v a it a m é n a g é a ve c a u ta n t de goût que d 'o rig in a lité .
C'est là que je l'a i vu e peindre ces toiles dont je reg ard e au jo u rd 'h u i les p ho tog rap hies a v e c l'ém otion que suscite l'évocatio n d'un être d 'e xce p tio n, car Frum et, com blée de dons les plus c h a r m an ts, é ta it exce p tio n n e lle en tout et si, p ar leur style et leur fa c tu re , ses d essin s, ses peintures tém o ig nent d'un réel ta le n t de p ein tre, le c la v ie r de ses dons lui eut perm is de b rille r de toutes f a çons d an s le d o m ain e des A rts ; m ais, p ar m odestie san s doute, p ré fé ra - t - elle se consacrer à ses a m is, fa v o rise r leur succès, être en fin le tra it d'union entre les artistes q u i, com m e m oi, a v a ie n t eu le bonheur de co n n a ître et d 'ap p récier le ra yo n n e m e n t, le charm e de sa p erso n n alité .
A u ssi m 'arrive-t- il encore d 'esp é rer, com m e par le p assé, à chacun de ses p assag e s à P a ris, l'h e u reuse su rp rise de son a p p e l au télép ho ne, tan t Frum et est toujours présente d an s mon so u ve n ir, Louis Sue v iv a n te d a n s mon coeur.
Paris le 1
Nous a vo n s perdu une a m ie très ra re et très chère. En possession d'un au th en tiq u e ta le n t de p ein tre, e lle a u ra it pu ne songer q u 'à s'y consacrer u n iq uem ent, et, a v e c succès. M ais sa g énéro sité, sa m odestie et sa passion pour tout ce qui m éritait d 'être a im é l'e n tra în a it encore, et d a v a n ta g e peut-être, à se p assio nn er pour le ta le n t, le génie et la consécration des a u tre s. A ce titre elle fû t pour son p ays le plus précieuse des a n im a trices dont il co n vie n d ra it de g lo rifie r le so u ve n ir.
Pour m oi, si, d ans m a m odeste m esure, je p o u vais p ar ces m ots, être associé à l'ho m m age que l'on se propose de lui ren d re, ¡'en se ra i h eu re u x et fie r.
Ş a h siy e tin in bütünü ile Frum et Tektaşı h a tır la m ak istediğim z a m a n , b a z a n , sisli bir b u la n ık lık içinde h a fız a m ın â c iz v e çare siz k a lış ın d a n ko r ku yo ru m . V icd an a z a b ın a b enzer bir g a rip iç e r g in liğ i, vü cu tta h an g isi olduğu b ilin m eyen bir uzvun derin ve sa ğ ır a ğ rısı ve te se llisiz bir b oşluk.
Y o k sa o ince a rtist, g erçek id e a list, â ş ık zevce, fe d a k â r a n n e , ş e fk a tli h em şire, v e fa k â r dost d a rg ın ım d ır? Ü zg ü nm ü dü r?
B öyle bir ih tim alin dehşet u çurum una y u v a r la n m ak üzere iken im d ad a yetişen y in e o.
S e vg i ile a çılm ış te m iz, p a rla k , zeki gözleri ile y a k la ş ır , k a p ıd a k a rş ıla r , çiçekle rin in a ra s ın a gö tü rü r, şöm inenin k a rş ısın a o turtur, bir kad eh u z a tır. H a y a t, h a re k e t, neş'e ve üm it dolu binlerce güzel şeyd en b ah sed er, C a n lılığ ı ile, eyim se rliğ i ile, h e d e fle rin in , ta s a v v u r ve k a ra rla rın ın d a y a n ılm a z a s a le t v e câzib esi ile in san ı b ü y ü le r, ir a d en izi bir örüm cek a ğ ın ın y u m u ş a k lığ ı, fa k a t çelikten te llerin k u v v e ti ile ke n d isin in kin e b a ğ la r. C ennet b ah çesine h ap sed ilm iş bir esir k a d a r m e sut o lu rsu n u z.
Ö lü m ü n ü n birinci yıld ö n ü m ü n d e onu d ü şü n ü r ken y in e böyle oldu. Bir
rü'ycj---Frum et T e k ta ş, sisler a ra s ın d a n b e lird i, ko lum d an tuttu, F ilârm o n i D erneğinin a rk a o d a sın d a k i m a sa sın ın b a şın a geçti, beni k a rş ısın a oturttu. Kon ser p o d yo m u n d a, d ü n y a n ın en ünlü s a n a tç ıla rın ın p a rm a k la rın d a n süzülen sesler, bir ka le y id o sk o p .
U y a n ık ve ileri bir g en çlik. D a lg a d a lg a a lk ış la r . S essiz ve k e lim e siz ko n u şu yo ru z.
O n a elli y ıl önceki g e n çliğ im izin , G ülşen-i-M usi- k i'le r, D ar-ül-M usikii O s m â n île r, D a r-ü l-b e d a y î'le r, D a r-ü l-e lh a n 'la r y o lu n d a geçen ve Filârm o n i Der neğine k a d a r g ele n , ilkel m a ce ra sın ı a n la tm a y a ç a lış ıy o ru m . O n u n , m üzisyen kocası ve b irkaç dostu ile b erab e r Filârm o n i D erneğini k u rm a sın ın , Mesut Cemil
bu d erneğ i bütün m edenî d ü n y a y a ta n ıtm a sın ın d eğ erini te k ra rlıy o ru m .
Ku rulu ş fik rin d e ve d ern eğ in bütün a k siy o n u n d a bu ö yle bir d a v ra n ış tır k i, T ü rk iy e n in y a şa m a s ı için yü z elli seneden beri g erçekleşm esi lüzum unu sezd iğ im iz ve A ta tü rk ü n ışığ ın d a a çık ç a görüp a n la d ığ ım ız ş a rtla rd a n b irin i, y u rt ve d ü n y a ölçü sü n d e, y e rin e g etirm iştir.
Frum et T ektaşın g ö zlerin d eki g ülü m ser ışık b ü yü d ü , o d a y ı, k ü tü p h a n e y i, konser salo n u n u , bütün d ern ek b in a sın ı k a p la d ı, d ış a rıla ra ta ştı, bütün çe v re yi u fk a k a d a r d old u rd u.
Kendisi de o nura s a rın d ı, k a y b o ld u .
Fa - Re - Sol - Fa - Mi - Fa
F : Fa R : Re U : Sol M : Fa E : Mi T : Faİsm inin h a rfle rin d e n doğan bu a ltı notayı kendi kend im e h a fif h a fif m ır ıld a n ıy o r u m ...
Bunca sen elik dostluğun içim de b ıra k tığ ı h â tıra la r b irer b irer c a n la n ıy o r.
S im a sın ın bin bir ifa d e si g ö zlerim in önünden g e ç iy o r ... y a ş ıy o r ... y a ş ıy o r ...
Usulca okuduğum a ltı n o talık küçük m elodi, bir de b ak ıy o ru m k i, bu ifa d e le re göre, a y rı a y rı ş e k ille r a lıy o r ...
İşte, neş'eli bir günün s im a s ı... ku ru p yetiştird iğ i Filârm o n i'n in p a rla k g ü n lerin d en b irinin verd iğ i n e ş 'e ... M elod i, sü r'a tle , «d oub le-croches»ların k a n a tla rı ü zerin d e, h a fif, genç, a y d ın , ko şu yor, ne d iy o ru m ? u ç u y o r...
FA RE SO L FA Mİ F A ...
İşte, c id d î, v a k u r, z e k i, « B a şk an » s im a s ı... ve işte, 2 / 4 lük ölçülere y e rle ştirilm iş «noire» iki «croches», «noire» iki «croches» v e z in li m elodi.
F A - R E SO L, F A - M İ F A . ..
İşte, şe fk a tli zevce ve a n a sim ası ve işte nefis bir A n d a n te .
9 / 8 : FA RE SO L, F A - M İ, F A —. . . K a ra gün dostu s im a s ı...
A d a g io 4 4: F A —RE (b em o l)—SO L(bem ol) FA M İ, F A —. . .
H a ssas bir s a n a tk â r ve s a n a t h â m is i... FA , RE, S O L ...
Türk k a d ın lığ ın ın en z a r if ve c a zip bir ö r n e ğ i... FA Mİ F A . ..
Bütün bu s im a la r - bir tek sim a n ın bütün bu if a d ele ri - g ö zlerim in önünden g eçiyo r, g id iy o r ... u z a k la r a ... fa k a t s ilin m iy o r ...
İşte, son bir s im a ... m u zta rib fa k a t m üte v e k k il... y a v a ş y a v a ş sükûn etin e n g in liğ i ile u y k u y a d a lıy o r ...
A s îl bir N in n i...
F A - R E SO L, F A —M İ—FA — . . . Cemal Reşid Rey
Filarmoni Derneğinde dünyaca tanınmış artistleri kabul eder, onları Dernek âzası ile tanıştırırdı. İşte büyük piyanist Wilhelm Kempff ve Cemal Reşid Rey ile beraber.
Şim di onu Filarm o ni D erneğinde v erile n ko nser lerd e, her za m a n içinden y a n a n , ış ık lı, ta tlı-şeh lâ k a ra g ö zle riy le herkesin h u y u n a s u y u n a , m eşre b ine, se v iy e sin e göre, bazen m üstehzi, bazen site m li, bazen iğ n e li, fa k a t d a im a k ib a r, n a z ik , şen, ince esp irili sö zcü klerle m isa firle rin i a ğ ır la r ken g ö rü yo ru m .
M ü zik kü ltü rü m ü zü n zen g in le şm esin d e s a y ıs ız h izm etleri geçen F ilarm o n i Derneği onun b ü yü k a ş k ın ın çocuğ u yd u. M em leke tim izd eki her k a lite li teşebbüs gibi bu D ernek de n an kö r, s a ğ ır, a n la y ış s ız bir çevre d e a n c a k bu â ş ık k a d ın ın h a y a tın ı söm ürerek y a ş ıy a b ild i.
« B a n a bir d a y a n a k noktası v e rin , size d ü n y a y ı yerin d en o y n a ta y ım » d iyen a d a m g ib i, biz de « D â v a sın a onun k a d a r in a n m ış , kend isini bütün ru hu , v a rı yoğu ile a d a m ış bir iki bin insan verin bu m em leketi cennete çe vire lim » d iy e b iliriz .
Frum et H a n ım e fe n d i, b ü yü k sevg inin cezbesi içinde çilesin i d old urm uş ve ye ri h aşred ek bomboş k a la c a k ö lü m sü zler a ra s ın d a d a im a hürm et ve ra h m etle a n ıla c a k tır.
Kaybettiğimiz
dost
öksiiz kalan san'at
ocağı
Behçet Kemal Çağlar
O n a ltın c ı y ü z y ılın usta ş a iri B a ğ d a tlı Ruhî m eş hur Terkib-i B end 'inin sonunda der ki:
R u h î'yi eğer bir so rar ister b ulu nu rsa D erlerse buluştun mu o bîberk-ü n e v â y a Şu m atla-i g a rra y ı oku ebsem ol a n d a M âlu m o la a h v a lim iz erb âb-ı v e f â y a : H a lâ ki biz üftade-i huban-i D ım ışkız S e rh a lk a -i rindan-ı m elam etkeş-i ışk ız .
B a ğ d a tlı Ruhî Ş a m 'd a sa n 'a t a şk ı ile , y â ra n a şk ı ile y a n a n k a b iliy e tle r ve ü sta tla r h a lk a s ın ın T ektaşı h a lin d e n asıl p a rıld a rd ı, bu id d iası ne k a d a r ye rin d e idi b ilm iyo rum a m a , İsta n b u ld a k i resim , m usiki ve şiir u sta la rın ın h a lk a s ın d a a z iz ve m uhterem Frum et T e ktaş'ın n asıl bir te ktaş g ib i, k a d irş in a s lık , n e zak e t ve m isa firp e rv e rlik le işlenm iş bir y e k p a re elm a s g ib i, p a rıld a d ığ ın ı y a k ın d a n b iliy o ru m . R u h u n d aki eşsiz in celik ve s a n a tse v e rliğ in d e k i şuu rlu ıs ra rla g özleri k a m a ş tırm a m a k için ne k a d a r g ölgede k a lm a y a n asıl g österişsiz d ik k a t ettiğ in i de a y rıc a h a tırlıy o ru m . O k a d a r ki onun usta bir ressam o ld u ğ u n u , en çok m ektep ve staj görm üş re s s a m la rım ız k a d a r sa n 'a tın ta h silin e g irişip çilesin i çek tiğ in i, ve rd iğ i eserlerin y ü z y ıllık resim s a n 'a tım ız d a m ü m taz bir ye ri o la b ileceğ in i ben de neden sonra öğrenm iş b u lu n u yo ru m .
Istan b u ld a kend im i y ü zm e b ilm ed en su y a d üş müş bir d en iz â şık ı gibi ça re siz g ö rd ü ğ üm , sa n 'a t z e v k im i, gerçekten a n la y a n in sa n la rın m uhitind e o k u y a ra k ve d in liy e re k , g ö rerek ve k a v r ıy a r a k tatm in etm ek im k â n la rın d a n m ah rum bulduğum z a m a n la rd a birden onun F ilârm o n i D erneği h a tırım a g e lird i. O ra n ın h a v a s ın a g irip de yen i bir eserim e niçin ve n asıl b a ş la d ığ ım ı ze v k sa h ib i, te şv ik edici y e tk ilile re a ça b ild iğ im a k sa m o esere d eva m şe vkim in ta z e 'e n d iğ in i h issed erd im .
Evim in te le fo n su zlu ğ u n a , ç a lıştığ ım ve u ğ ra d ı ğım y e rle rin ç e şitliliğ in e , z a m a n la rım ın
ğine ra ğ m e n , bilm em beni her m evsim d e n asıl k o la y c a b ulur v e d erh al bir k o n u şm a y a ç a ğ ırırd ı. B â b ıâ li'd e hem en her d ile pelesenk olm uş, hem en herkese « B eye fe n d i» y e rin e h itab e d ilecek bir lâ u b â li tâ b ir h â lin e g elm iş «Ü stat» kelim esi onun a ğ z ın d a bir sa m im î d eğ er, bir güzel m ân a k a z a n ırd ı. T ıp kı Y a h y a K e m a l'in «G eçm iş Y a z » ş iiri nin son m ısra ın d a k i « V e lh a sıl» ın k a z a n d ığ ı ince ve olgun değ er g ib i... T e lefo n d a bu a z iz in sa n ın «Ü stat» d iyen sesini d uyd u m m u, İstan b u ld a k a d ir b ilir, y e tk ili ve seçkin bir çevred e bir isim y a p m ış o ld u ğ u m a , s a n 'a tım d a bir m erteb eye erd iğ im e in a n ırd ım . İçim e g üven ve g uru r d o la rd ı. «Ü stat, d e rd i, bu m evsim d e d ern ekte b ir ko n u şm an ızı b e k liy o rla r. Ben hepsi a d ın a rica e d iyo ru m .» Bek- liy e n le r v a r mı id i, hepsi d ediği k im le rd i, d üşü n m ezdim b ile. «D eğ ilm iki o beni h a tırla m ış , konuş tu rm a y a v e d in le tm eye lüzum g örm üş, dem ek ki ben d inlenm eğ e d eğ erim ; beni a n lıy a r a k ve se ve rek d in liy e ce k çe vre yi h a z ır lıy a c a ğ ın ı, to p a rlıy a - cağ ın ı a k lı kesm ese beni ç a ğ ırm a z ki!» d iye d ü şü n ü rd ü m .
R iy a la r la , n ü m a y işle rle dolu olduğunu b ild iğ im bir ç a ğ d a , böyle em in , sevim li bir köşe bulup içimi d ö keb ilm e n in şevki d a h a g ününü k a r a r la ş tır m a d an beni s a ra rd ı. İh tifa lci Z iy a Bey'e döndüğüm bol ko n u şm a lı bol törenli bir h a fta d a o ls a , ilk d e fa bir seçkin k a la b a lık ta ko nuşm a te k lifi a lm ış bir h e v e sk â r gibi se v in ird im .
S a b ır la , z e v k le , a n la y ış la ve h o şg ö rü rlü kle , d in lem esini ne iy i b ilird i y a ra b b i!
K a p ıd a n öyle bir k a r ş ıla y ış ı, içerid e a ğ ırlıy a c a k - la rı b ulup beni oturttu ktan sonra salo n a bir çeki d üzen verm esi v a rd ı k i, k a la b a lık a z da olsa in san ı y a ln ız onun için, onu m em nun etm ek için ko n u şm ak a rzu su s a ra rd ı.
K o n fera n s v e y a konser bittikten so n ra, onun e tra fın d a , m ü zisye n , ressam , h e y k e ltra ş, ş a ir,
m u h a rrir, sa n 'a t dostu seçkin lerin h âlesi in sa n ın ru hu nd a k a r a n lık bir köşe b ıra k m ıy a c a k ince bir a y d ın lık la g en işle r ve y a y ılır d ı. C em al R eşid 'i, M es'ut C e m il'i, Bedri R a h m i'y i, S a b ri B erkel'i N u ru llah B e rk 'i, V e d a t N ed im 'i böyle bir h â le y i m e y d a n a g etirm iş görüyorum d a « A h , o g itm iş, a y , yo k ki, ne h â le si? O g ü n ler nerede a rtık ? » d iy e içim b u rk u lu y o r.
Ü sta tla r a n la tırla rd ı ve b iz o k u y a ra k ö ğ renird ik ki eski F ra n sa d a nice s a n a tk â rla rın ta n ın ıp g e liş m esine, sa n 'a t eseri y a ra tm a y a uygun ve e lv e rişli bir h a v a n ın d o ğ m asın a a sıl sebep o la n , seçkin ve s a n 'a tk â r, b ilg ili ve k ib a r k a d ın la rın sa lo n la rı im iş ... O n la rın neye y a ra d ığ ın ı sa n 'a t y a r a t m a la rın ı n asıl b esled iğ ini ben Filârm o n i D erneğinin s a lo n la rın d a iyice k a v rıy a b ilm iş im d ir ve em inim ki o s a lo n la rd a n hiç biri bu s a lo n la r k a d a r g a r a z sız, iv a z s ız , bu s a lo n la r k a d a r a f if ve ıs ra rlı, g e r çek sa n 'a ta ku cak a ç a m a m ış la r ve y a r a r lı o la m a m ışla rd ır. B a k a lım , b ü yü k şeh rin , Frum et Tektaş- tan sonra a r a y a giden bu a s îl ih tiy a cın ı kim ne z a m a n g id e re b ile c e k ? ...
İlk sergisinden intibalar
Bayan
Tektaş'ın
resim
sergisi
Peyami Safa B a y a n A f if T e kta ş, resm in sırrın ı te kn ik k lâ s ik kü ltü rün y a ta ğ ın d a eld e etm iş b irk a ç re ssa m ım ız d an b irid ir. İlk üstadı İta ly a d a n a ld ığ ı ölçü ve â h e n k şu u ru , d esen lerin d en p ortrelerin e k a d a r bütün resim lerin d e g ö rü n ü yo r. R om ad an so n ra , yed i y ıl k a d a r serkeş h a v a s ı içinde k a ld ığ ı P a ris, ona bir çizgi h ırçın lığ ı ve renk coşkunluğ u v e rm iş, fa k a t p ortrelerinin iske le tin d e ki k lâ s ik tenasüb ü a s la h ırp a la m a m ış tır. F ra n sız a v a n g a rd ın ın y a l nız rü zg â rın ı ta ş ıy a n b irka ç p ortresinde b ile y e n i lik sad ece bir m a k iy a jd a n ib are t.B a y a n A f if T ektaş okul v e n a z a riy e krizi çekm e m işe b e n ziyo r. Ç ekm işse bile bunu ça b u k a tla t m ıştır. V e resim lerin d e b öyle b ir tered d üd ün izine ra s tla m a k m üm kün d e ğ ild ir. O nun m em lekete döndükten so n rak i bütün eserle rin d e sisli ve derin bir h u zu ra şah it o lu yo ru z. S a n a tk â rın re a list ba- k ış la rile ta b ia t a ra s ın d a , nisb etleri b o z m ıy a n , ince ve ş e ffa f bir z iy a ta b a k a s ı v a r . O nun a rk a s ın d a , erişecek g ibi d u ran eşya ve y ü z le r, bütün re a li te siy le can lı k a lıy o r, u z a k la ş ırk e n y a k la ş ıy o r ve soluk to n la r içinde ken d in i b u lu y o rla r.
B a y a n A f if T ektaş bu hzu r a tm o sferi içinde r a h a ttır ve p ortrelerinin m od ellerini g ittikçe d a h a sa k in ru h la r a ra s ın d a n seçm iştir. R en kler, to n la r ve in san y ü z le rin in m â n a la rı a ra s ın d a k i bu â h e n k , s a n a tk â rın n e fsiy le d id işm ekten ka çtığ ın ı ve iddi- a s iy le eseri a ra s ın d a k i m u v a ze n e y i hiç bir sp e kü lâ sy o n a fe d a etm em ek için, zihn in n a z a ri m ü d a h a le le rin d e n k u ru lm a y a can a ttığ ın ı gösteriyor.
S erg id e p e y iz a ja hiç te sa d ü f etm e m e kliğ im iz, B a y a n A f if T e ktaşa k a d ın , hattâ erkek s a n a tk â r la rım ız a ra s ın d a , b elki de y a ln ız kend isine has bir y e r a y ırm ış tır. N atü rm o rt da pek a z . Ressam ın kend in i bu k a d a r p ortreye v e rm e si, p lâ stik k ıy m etlerle d o y m a d ığ ın a ve şe kille ri a şıp m â n a la ra d a lm a k isted iğ in e mi işa re ttir, y o k sa ta b ia t, bütün h â z in e le riy le insan y ü zü n d e mi b e lirm e k te d ir?
G iz li ve uzun bir h a z ırlık ta n sonra Türk resm inde a n sız ın d oğan bu s a n a tk â rı, y o 'd a ve en u m m a d ığ ı b ir a n d a elm a s b u la n la rın h a y re t ve se v in ciy le te b rik ed e riz.
Bayan
Afif Tektaş'ın
resim
sergisi
Ekrem Reşid
H enüz çiçek açm a z a m a n ın d a s a n d ığ ım ız bir fid a n ın olgun m e y v e le r ve rm e sin i görm ek ne k a d a r b e k le n m e d ik , hoş bir h â d ise y le k a r ş ıla ş m ak ise bizim için de B a y a n A f if T e ktaş'ın resim serg isini g ezm ek a y n ı sevin ç ve ze v k i d u y m a m ız a v e sile old u. F ilv a k i B a y a n A f if T ektaş'ın e v v e lce çok üm it verici b irka ç eserin i b ilh a ssa etüd ve kro kile rin i görm üş ve genç s a n a tk â rın hususi atel- ye sin d e g ü n lerin i a ra ş tırm a la r a hasretm iş old u ğ u nu d u ym u ştu k. F a k a t d oğrusunu itira f etm ek lâzım g elir ki sa n a tın d a bu serg id e şah id old u ğ um uz olg u nlu ğ u b u la c a ğ ım ız ı tah m in e tm iyo rd u k . Y a l nız o lg u n lu k d e ğ il, a y n ı z a m a n d a d a d erin bir ta h lil, ruh ta h lili k a b ile y e ti, ince, z a r if, m od ern, â d e ta g izli k a lm a k isteyen m ah cu p b ir h a ssa siy e t ve kıy m e tli h a s sa la rı ta k v iy e eden derin b ir a n a tomi b ilg isi, çizg id e v u k u f, ka lem v e y a fırç a d a e m n iye t.
S erg id e g örd ü ğ üm üz her resim fik rim iz i teyid et m ekted ir. İşte iki uzun ö rg ü lü , koyu k ırm ız ı e lb i seli bir genç k ız . A srım ız ın m ü d e k kik ad esisin d en g örü lerek v ü cu d a g e tirilm iş (p rim itif) lere h as m a su m iyeti ve sa d e liğ i ifa d e eden bir p ortre; işte badem y e şili ve g ü m ü şile re b ürü nm ü ş b a şın a z a m a n ım ızın a c a y ip ş a p k a la rın d a n b irini oturtm uş sa rışın bir g ü z e l; işte k a ra k te r ve h a k ik a t dolu bir s u n a , k ız ıl s a ç la rı o rta d a n a y rılm ış genç b ir k a d ın ; a y n ı şah sı desen ve h a tla rın sa d e liğ ile pek yü k se k kıym ete u la ştıra n d iğ er b ir ta b lo d a da g ö rü yo ru z; işte şöm inenin önün d eki ko ltu kta ke n d ini d üşü nceye ve re h a v e te terketm iş d iğ er bir genç k ı z . .. Son ra ta tlı ve sıca k bir a h e n k içinde ren klerin b irb iriy le ç a rp ış tığ ı, m ezcolduğu bir fon ü zerind e b aşı tü rb a n lı g üzel b ir k a d ın .
D a h a , d a h a nice p o rtreler, Her b irin d e a y n ı k u d ret, a y n ı ifa d e k a b iliy e ti, a y n ı h a s sa s iy e t. F a k a t b u n la rın hepsini s a y m a k m üm kün d e ğ il. B ira z da Rey d ik k a ti çeken (n atu re m orte) la rın önünde
m ak lâ z ım d ır. G eçm iş z a m a n ı h a tırla ta n silik to n la rla y a p ılm ış bir ş a m d a n , bir m asa örtüsü ve iki k ita p . K itab ın biri can lı k ırm ız ı rengi ile â d eta çerçeveden d ışa rı fır lıy o r v e o soluk to n la ra s ıc a k lık , h a y a t v e riy o r. Bu ta b lo M a lla rm e 'n in bir (sonnet)sini a n d ırıy o r. K ırm ızı kita p b u ra d a son- net'yi ateş k ız ıllık la r ın a b ürüyen bir kelim enin v a z ife s in i g ö rm ekted ir.
F a k a t B a y a n A f if T ektaş y a ln ız z a rif m odeller in tih a p etm iyo r, k a le m i, k u v v e ti, h are ke ti de if a d eye m u k te d ird ir. Buna m isal o la ra k (sa n g u in e) le y a p ılm ış g üreşm ekte olan p e h liv a n la rı zik re d e b i liriz. G e n e (sa n g u in e) ve (fu sa in ) le y a p ılm ış bir çok vücud etüd leri s a n a tk â rın a n a to m id e k i v u k u fu n u bize en b a riz şe kild e g österm ekted ir.
B a y a n A f if T ektaş'ın bu ilk tecrübe h am lesi â d e ta bir üstad h am le si olm uştur ve bize b ü yü k bir s a n a tk â rın doğum unu m ü jd e le m e kte d ir.
L'Exposition
de peinture
de Mme Tektache
Léopold - LEVY
Chef de la section de peinture à l'Académie des Beaux - Arts
J 'a i vu la peinture de M a d a m e T e ktach e , retour de Fran ce. J e l'a v a is v u e , m ais bien rarem en t d ep uis, un peu entre d e u x portes. J e l'ai revu e a u jo u rd 'h u i présentée com m e la peinture m érite de l'être. Cet a rt, est p articu liè rem en t v u ln é ra b le , et plus que tout a u tre . C a r, si com m e le d isa it Rodin, la sculp ture doit résister à toutes les lu m ières, il n'est pas de m êm e pour ta p ein tu re. Dieu sa it, cep en d an t, a v e c q u e lle nég lig en ce, vo ir in e xp é rie n ce , on l'exp ose le plus so uvent.
M ad a m e Tektach e prend de jour en jour une con fiance a n im ée p ar le sentim ent que doit a v o ir un v é rita b le a rtiste de sa conception p ersonnelle de la v ie . Cette co n fia n ce est exce llem en t ju stifiée p ar la visio n q u 'e lle nous en donne a u jo u rd 'h u i.
Un d ésir très é le vé ap p o rte à ses o euvres des a ffin ité s les asso cia n t, d a n s nos so u ve n irs, a u x m eilleu res co m p ag n ies. D e van t ses toiles l'on a le sentim ent bien ra re de se tro u ve r entre gens bien. Leur clim a t est v iv ifia n t, et cela seul im porte.
Ce que j'a v a is pu vo ir de M a d a m e T ektach e, il y a q uelq ues a n n é e s, é taie n t m arq u ées p ar de lég itim es curiosités m asq u a n t sa propre n atu re .
Elle nous ré vè le a u jo u rd 'h u i que ce fût g ran d d o m m ag e.
M ad a m e Tektach e a de g ra n d s y e u x (d 'a ille u rs fo rt b e a u x ), un g ra n d coeur (sans doute fo rt tend re) et par-dessus tout une b elle â m e . Tout cela rép and u en d ouleur sur de la to ile, d irig é au su rp lu s, p ar une sag e et c la ire ra iso n , ne peut d onner qu'une b elle o e u vre dont un critiq ue d 'art s a u ra it p a rle r plus long. Pour m oi, a y a n t quitté P aris d epuis trop longtem ps je n 'ai plus en m ém oire (g râce à Dieu) ces term es obscurs et s a v a n ts a p p o rta n t à leurs écrits ce sentim ent red o u tab le de «technicité».
Me g a rd a n t de m 'em p êtrer en de sa v a n te s con-29
sid é ra tio n s, je d ira i, ici, tout bonnem ent mon sen tim en t, et tenterai de tirer un en seig nem ent de cette exp o sitio n .
Il fû t un tem ps où les m usées la issa ie n t à la jeunesse une em p rein te, lui a p p o rta n t san s doute, de g ra n d es a sp ira tio n s. M ais la conception des m aîtres q u 'elle in terro g ea it, q u 'elle su b issa it, se ra tta c h a it (entre au tres préoccupations de tous les tem ps) à des soucis d'ép oq ue ne p o u van t être la sie n n e ; p a rta n t en com bran t souvent son esp rit plus q u 'e lle ne l'é c la ira it.
A u jo u rd 'h u i (j'en tend s depuis q u elq u e 3 0 a n s) de n o u velles g én ératio ns ont pu se v o ir con firm er d ans leurs a sp ira tio n s p ar q uelq ues g ran d s précurseurs.
D'où ce sentim ent retrou vé d'un contact direct a v e c la n ature et ce g ra n d d ésir de n'en raconter que l'essentiel et p erm an en t.
D irais-je en fin qu'une peinture p rêtan t à ces ré fle xio n s ne peut être qu'une exce llen te p ein tu re.
J 'y vo is pour moi le plus sincère hom m ag e que je puisse rendre au ta le n t de M a d a m e Tektach e.
L'Exposition
des Oeuvres
de Madame
Afif Teklache
Bien souvent les expo sitions de p ein tu res, m êm e celles de p eintres de ta le n t, nous rem ettent en m ém oire la fa ctu re de tel ou tel artiste contem p orain en vo g u e, su iv a n t le goût du jour: Tel n'est pas le cas pour l'exp ositio n de M a d a m e A f if Tek- tache.
Les nom breuses toiles et d essins que nous p ré sente a u jo u rd 'h u i cette a rtiste éch ap p en t to ta le m ent à ce genre de c la ssific a tio n , ne sa c rifie n t rien à la m ode ou à un goût p assa g e r et nous pouvons su iv re , d an s les o euvres de d iffére n tes ép oq ues, le d évelo p p em en t d'un ta le n t dont l'o rig in a lité s 'a ffirm e chaq ue jo u r; d epuis cette tête a u x p uissan tes to nalités rouges ju sq u 'au p ortrait de fem m e à mi corps dont l'h a rm o n ie de bruns s'accorde si bien a v e c l'attitu d e sim p le et réservée du m odèle. D ans tous ces ta b le a u x nous tro uvo ns, d an s un dessin très la rg e , une couleur de cho ix posée p ar g ra n d e s touches: J a m a is de m ièvrerie d an s les o euvres de ce peintre qui p a r lent un la n g a g e é le v é et vise n t au plus h au t.
A mon a v is , une des q u a lité s p rin cip ale s de cette peinture est q u 'elle reste essen tiellem en t sur un p la n , com m e celle des p rim itifs ou de certain es peintures chinoises; ja m a is de trom pe l'o eil, le sujet ne sort pas du c a d re : A u ssi d e v a n t de g ra n des natures m ortes, d'un e ffe t contenu, d e v a n t ce portrait de fem m e à la longue fig u re ascétiq ue je ne puis m 'em p êch er, p a r la pensée de tra n s poser en fresq u es ces peintures et d 'im a g in e r les belles com positions m u ra les que nous d o n n e rait M m e A f if T ektach e si elle v o u la it étud ier le noble procédé de la Fresque.
Louis Süc
Professeur à l'Académie des Beaux - Arts d'Istanbul
Pipo içen adam - Resim ve Heykel Müzesi - İstanbul
Genç kız başı - Resim ve Heykel Müzesi - İstanbul
Çiçekli natürmort - Resim ve Heykel Müzesi - İstanbul
Kırmızı elbiseli kadın - Resim ve Heykel Müzesi - İstanbul
Vazolu natürmort - Resim ve Heykel Müzesi - İstanbul
Pí
Ressam Frumet Tektaş'ın birinci ölüm yıldönümünde sanatkâr arkadaşları tarafından Güzel Sanatlar Akademisinde tertibedilen sergi münasebetiyle hazırlanan bu broşür, bin beşyüz adet olarak 1962 Şubatında Doğan Kardeş matbaasında basılm ıştır.
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi
