Ergonomic wet spaces: design factors in bathrooms designed for all

(1)

17.Ulusal Ergonomi Kongresi 14-16 Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 549

ERGONOMĠK ISLAK MEKANLAR: HERKES ĠÇĠN TASARLANMIġ

BANYOLARDA DĠKKAT EDĠLMESĠ GEREKEN TASARIM

FAKTÖRLERĠ

Yasemin AFACAN

Yrd. Doç. Dr., Bilkent Üniversitesi, Güzel Sanatlar, Tasarım ve Mimarlık Fakültesi, Ġç

Mimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü 06800 Bilkent Ankara, e-posta: yasemine@bilkent.edu.tr

ÖZET

Konutlarda kullanımların verimli iĢleyebilmesi ve mekanların her türlü kullanıcı isteklerine eĢit olarak cevap verebilmesi tasarım sürecinde alınan kararlarla doğrudan iliĢkilidir. Mimar ve tasarımcıları en zorlayan kararlar ise ıslak mekan çözümlerinin ayrımcılığa yol açmadan gerçekleĢtirilmesidir. Bu anlamda, yaĢlı ve engelli nüfusun hızla artığı günümüz Türk toplumunda özel ve ayrımcı çözümler yerine, herkes tarafından kullanılabilir, eriĢilebilir ve anlaĢılabilir çözümler içeren banyo ve mutfak mekanlarına ihtiyaç vardır. Bu amaçla, dünyadaki banyo literatürü evrensel tasarım, herkes için tasarım ve kapsayıcı tasarım prensipleri doğrultusunda analiz edilmiĢtir. Yapılan analiz sonuçlarına göre herkese uygun ergonomik banyolar için gerekli değiĢkenler setinin faktörleri 7 ana baĢlık altında belirlenmiĢtir: (1) dolaĢım, (2) saklama üniteleri, (3) tuvaletler, (4) lavabolar, (5) duĢ/küvet , (6) aydınlatma, (7) malzeme. Ayrıca bunlar arasındaki iliĢkiler farklı kullanıcı gruplarına göre yorumlanmıĢtır. Sonuç olarak, fiziksel yetersizliğin çeĢitlenmesine bağlı olarak kullanıcı ihtiyaçları parametrik artmakta ve ek çözümler yerine bütüncül bir tasarım anlayıĢını gerekli kılmaktadır.

Anahtar Kelimeler: 1.Herkes için tasarım, 2. Ergonomik banyolar, 3. Tasarım faktörleri

ERGONOMIC WET SPACES: DESIGN FACTORS IN BATHROOMS DESIGNED FOR ALL

ABSTRACT

Design decisions are directly related to efficient functioning of residential environments and equally responding of those environments to diverse user demands. The most challenging decisions of architects and designers are the solutions that are required for non – discriminating wet spaces. In that sense, rather than special solutions, there is a need of usable, accessible and understandable kitchens and bathrooms in Turkish society, where there is an increase in aging and disabled society. Therefore, this study analysed the bathroom literature under the three approaches: universal design, design for all and inclusive design. According to the analysis results, the design factors for ergonomic bathrooms for all are elaborated under seven titles: (1) circulation, (2) storage units, (3) WCs, (4) basins, (5)

(2)

17.Ulusal Ergonomi Kongresi 14-16 Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 550 shower/bathtub, (6) illumination, (7) materials. Furthermore, the relationships among those are discussed according to diverse user groups. As a result, user needs are changing parametrically based on the diversity of disabilities, which makes an integrated approach essential rather than additional design solutions.

Key words: 1. Design for all, 2. Ergonomic bathrooms, 3. Design factors

1. GĠRĠġ

Konutlardaki banyo ve tuvaletler her türlü kullanıcı grubunun (yaĢlı, engelli, yetiĢkin, çocuk) sağlıklı ve bağımsız olarak kullanmak isteyecekleri ıslak mekanlardır. Mutfaklardan farklı olarak mahremiyetin ön plana çıkması banyo mekanlarında gerek fonksiyenel ve gerekse biçimsel kısıtlamaları da beraberinde getirmiĢtir. Bu anlamda, mimar ve tasarımcıları en zorlayan kararlar ise banyo ıslak mekanlarının ayrımcılığa yol açmadan tasarlanması ile ilgili olan kararlardır. Banyoların ilk olarak ev mekanına girdiği 1900‟lü yıllar, ortalama insan ömrünün 44 yaĢ olduğu ve kullanıcı çeĢitliliğinin az olduğu zamanlardı (Mullick, 2001).Fakat teknolojinin geliĢmesi, sağlık ve tıp alanındaki ilerlemeler ve insan ömrünün uzaması kullanıcı profilinin banyo istek ve ihtiyaçlarının değiĢmesine neden olmuĢtur. YaĢlı ve engelli nüfusun hızla artığı günümüz Türk toplumunda özel ve ayrımcı çözümler yerine, herkes tarafından kullanılabilir, eriĢilebilir ve anlaĢılabilir çözümler içeren banyo ve tuvalet mekanlarına ihtiyaç vardır. Tasarım sürecinde alınan kararlar ve sonrasında kullanım iĢlevselliği tasarımcı-çevre-kullancı üçgeninden geçmektedir (ġekil 1). Tasarımcının belirli mimari kurallar, yönetmelikler ve standartlar çerçevesinde tasarlamıĢ olduğu banyo mekanı, kullanıcı ihtiyaçlarıyla Ģekillenmekte; tasarımcı ise bunu sorgulayıp sürekli geliĢtirmekte ve tekrar yenilenmiĢ banyolar olarak kullanıcıya sunmaktadır. Bu döngüsel üçgende tasarımcı-çevre-kullancı değiĢkenleri sürekli olarak birbirleriyle etkileĢim halindedir.

ġekil 1. Tasarımcı-çevre-kullancı döngüsel üçgeni

Bu döngünün daha verimli iĢlemesi amacıyla, son 20 yıl içerisinde Avrupa, ABD, Japonya, Ġngiltere ve daha birçok hem geliĢmiĢ hemde geliĢmekte olan her ülke yasalarına engel koymayan, engelleri yok eden, evrensel ve kapsayıcı tasarım gibi kavramları dahil etmiĢ ve ıslak mekan tasarımlarının bu kriterlere göre ergonomik yapılmasını zorunlu kılmıĢlardır (Ostroff, 2001). Ana banyo mekanı literatürde tekne, lavabo ve tuvalet olarak 3 tasarım elemanı altında açıklansa da (Mullick, 2001); yapılan analiz sonuçlarına göre bu çalıĢma, herkese uygun ergonomik banyolar için gerekli değiĢkenler setinin faktörlerini 7ana baĢlık altında belirlemiĢtir: (1) dolaĢım, (2) saklama üniteleri, (3) tuvaletler, (4) lavabolar, (5) duĢ/küvet, (6) ıĢık, (7) malzeme. Bu çalıĢmada, dünyadaki banyo literatürü herkes için tasarım, evrensel tasarım ve kapsayıcı tasarım prensipleri doğrultusunda değerlendirilmiĢtir.

Tasarımcı

(3)

17.Ulusal Ergonomi Kongresi 14-16 Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 551 Bir sonraki bölüm bu baĢlıkların nasıl ve hangi kaynaklardan belirlenmiĢ olduğunu detaylı olarak açıklamaktadır.

2. YÖNTEM

Herkes için tasarlanmıĢ banyoya iliĢkin literatür çalıĢmaları yukarıda da belirtilmiĢ olduğu gibi 3 yaklaĢım altında yapılmıĢtır: 1. evrensel tasarım (universal design), 2. herkes için tasarım (design for all) ve 3. kapsayıcı tasarım (inclusive design). AraĢtırmanın yöntemi eleĢtirel bibliyografya taraması yöntemidir. Evrensel tasarım tüm insanların ihtiyaç ve isteklerinin eĢit Ģekilde karĢılanmasını öngürür. Evrensel tasarım terimi daha çok ABD kullanılırken, Avrupa ve Ġngiltere deki tasarımcı ve mimarların bu tanıma karĢılık olarak kullandığı terim „herkes için tasarım‟ veya „kapsayıcı tasarım‟dır. Bu iki terim arasındaki farkı Cassim et al. (2007), evrrensel tasarımı kapsamlı bir felsefe ve sonuç ürün, „herkes için tasarım‟ veya „kapsayıcı tasarım‟ı ise uygulamalar ve süreç içerisindeki kararlar bütünü olarak tanımlamaktadır. Banyo tasarımının bütüncül bir tasarım anlayıĢı gerektirmesi, hem süreç hem de bir sonuç ürünü olması nedeniyle, bu çalıĢma bu konudaki kavramsal literatürü ve araĢtırmaları bu 3 yaklaĢım ıĢığı altında irdelemiĢtir. Tablo 1‟ de taranan literatür detaylı olarak listelemiĢtir. ġunu belirtmek gerekir ki bu çalıĢmanın kapsamında konuyla en çok adı geçen kaynaklara referans verilmiĢtir. Bu yaklaĢımların tanımı farklılık gösterse de, genellikle benzer kavramlar üzerinde durduklarında tabloda bir kaynak birden çok yaklaĢım altında yer almıĢtır. 3. bölüm olan „Bulgular‟ bölümünde ise toplanan verilerin önemi tartıĢılmıĢ, herkes için tasarlanmıĢ banyo kavramı ile olan iliĢkileri kurulmuĢtur. Ayrıca bunlar arasındaki iliĢkiler farklı kullanıcı gruplarına göre yorumlanmıĢtır.

Tablo 1. Herkes için tasarlanmıĢ banyoya iliĢkin taranan literatür çalıĢmaları Evrensel tasarım Herkes için tasarım Kapsayıcı tasarım

Practicing Universal Design Wilkoff and Abed (1994)

UlaĢılabilirilik Ġçin Avrupa El Kitabı (1995)

YaĢamın AkıĢına Göre Ev Düzenleme (Atala, 1990)

The International Best Practices in Universal Design: A

Comparative Study (Canadian Government, 2000)

The International Best Practices in Universal Design: A Comparative Study (Canadian Government, 2000) YaĢlıların Kullanacağı Mutfak ve Banyolarda Göz Önünde Bulundurulması Gereken Tasarım Kuralları (Savut, 2007) Affordable and Universal

Homes (NCSU, 2000)

Design for all (Aaoutils, 2003)

Design for Inclusivity (Coleman et al., 2007) Universal Bathrooms (Mullick,

2001)

YaĢlıların Banyo

Kullanımlarındaki EriĢim Problemleri Üzerıne bir ÇalıĢma (Tezel, 2005)

Inclusive Design

Toolkit (Clarkson et al., 2007)

Gold, Silver and Bronze Universal Design Features in Houses (NCSU, 2001)

Mimari Projelerde Engelli ve YaĢlılarla Ġlgili Olarak Uyulması Gereken Kurallar (Ġzmir Mimarlar Odası, 2005).

Designing Inclusive Features (Langdon et al. 2008)

(4)

Tablo 1. Devam

Evrensel tasarım Herkes için tasarım Kapsayıcı tasarım

Residential Rehabilitation, Remodelling and Universal Design (NCSU, 2006)

Build for All (European Commission, 2006)

Designing for an Aging Population: Residential Preferences of The Turkish Elderly to Age in Place (Afacan, 2008a)

YaĢlıların Kullanacağı Mutfak ve Banyolarda Göz Önünde Bulundurulması Gereken Tasarım Kuralları (Savut, 2007)

A Computer Assisted Universal Design (CAUD) Plug-in Tool for Architectural Design Process Place (Afacan, 2008b)

Designing for an Aging Population: Residential Preferences of The Turkish Elderly to Age in Place (Afacan, 2008a)

Designing Inclusive Interactions (Langdon et al. 2009)

Konut Mimarisinde Evrensel Tasarımın Önemi: YaĢlılarla Yapılan Bir Saha ÇalıĢması (Afacan, 2011)

A Computer Assisted Universal Design (CAUD) Plug-in Tool for

Architectural Design Process Place (Afacan, 2008b)

3. BULGULAR

Her türlü kullanıcının banyo ve tuvalet mekanlarını kolaylıkla kullanabilmesi, engellilerin ihtiyaçlarını sorunsuz giderebilmesi ve yaĢlıların kendi kendine banyolarda yetebilmesi banyo mekanlarının tasarımı ile doğrudan iliĢkilidir (UlaĢılabilirilik Ġçin Avrupa El Kitabı, 1995). Banyo tasarımı ise bir çok mimari elemanın (dolaĢım, saklama üniteleri, tuvaletler, yıkanma alanları, ıĢık, malzeme) aynı anda birarada düĢünülmesini gerektirir. Bu elemanların eriĢilebilir, kullanılabilir ve değiĢen ihtiyaç durumlarına adapte edilebilmesi ise süreç boyu bütüncül bir anlayıĢla ele alınmasıyla doğrudan iliĢkilidir (Clarkson et al., 2007). Her ne kadar Mullick (2001) banyo mekanlarının ilk olarak evlere entegre olduğu 1900‟lu yıllarda ergonominin ve kullanılabilirlik kavramlarının göz ardı edildiğini bahsetse de, günümüz 21. yüzyıl banyosu kullanıcı merkezli hale gelmiĢ, geri dönüĢüm, efektif su ve enerji kullanımı anlayıĢıyla mimari elemanlarının çeĢitliliği artmıĢtır. AĢağıdaki 7 alt baĢlık ergonomik düzenlemere uygun olarak banyo elemanlarının nasıl olması gerektiğine değinmektedir.

3.1. DolaĢım

Geleneksel Türk evleri ve apartman kültürü düĢünüldüğünde banyo mekanları genellikle gerekliliğinden küçük, sıkıĢık ve dar inĢa edilmiĢ mekanlar olarak karĢımıza çıkmaktadır (Afacan, 2008a; 2008b; 2011). Oysaki „evrensel tasarım‟, „herkes için tasarım‟ veya „kapsayıcı tasarım‟ anlayıĢlarındaki ortak nokta, banyoların tekerlekli sandalye kullanıcısı için

(5)

17.Ulusal Ergonomi Kongresi 14-16 Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 553 ileri geri manevraya elveriĢli olması (çapı en az 150cm‟lik temiz alan), her türlü kullanıcı güvenliği için basamaksız eriĢilebilirlik sağlanması ve geçiĢlerin uzun boy ve ĢiĢmanlık gibi fiziksel yapı ayırt etmeksizin rahat ulaĢıma imkan sağlamasıdır (Canadian Government, 2000; Aaoutils, 2003; Savut, 2007). Lavabo önlerinde en az 120x150cm temiz kullanım/dolaĢım alanı bulunmalıdır. Kapılar iç kullanımı rahatlatacak ve emniyetli kılacak Ģekilde dıĢa açılmalı, dıĢ kullanımda ise fiziksel ve yaĢa bağlı engeller dikkate alınarak yatak odasına yakın olmalıdır (Mullick, 2001). Esnek dolaĢıma izin vericek, adapte olabilen mobilya ve vitrifiye çözümleri barındırmalıdır (Afacan 2008a; 2008b; 2011). DuĢ kabini, tuvalet ve lavabo önünde her türlü engelden arınmıĢ en az 76x120cm ve küvet önünde en az 76x150cm olan temiz dolaĢım dörtgeni bırakılmalıdır.

3.2. Saklama Üniteleri

Banyolarda gerekli olan saklama üniteleri genellikle tezgah altı ve üstü olarak 2‟ye ayrılmaktadır. Clarkson et al. (2007), özellikle görme engeli olan ve yaĢlılık nedeniyle görme kaybı yaĢayan kullanıcılar için dolap içi aydınlatma kullanımını önermektedir. Mullick (2001), dolap yüksekliklerinin eriĢilebilir olmasının ve içersindeki rafların ergonomik olarak kullanımının tüm kullanıcılar için gerekli olduğunu vurgulamaktadır. Banyo planı ve ölçülerine bakmaksızın lavabo altı dolabın istenildiğinde tekerlekli kullanıcılar için kolaylıkla çıkabilir olması gerekmektedir (NCSU, 2001). Güç kaybı yaĢayan ve el beceri eksikliği yaĢayan kullanıcı grupları için kapaklı ünitelerin kolay kullanımı önemlidir. Ergonomik köĢe düzenlemeleri gereklidir. Her türlü kullanıcı emniyeti için sivri tezgah köĢelerinin yontulması gerekmektedir (NCSU, 2000, 2001, 2006). Ayna yükseklikleri saklama üniteleri ile beraber düĢünülmeli, 100cm den 200cm kdar kadar yükseklik tespit edilmeli, tekerlekli sandalye kullanımı gibi gerektiği durumlarda ise açı verilmelidir. Son olarak, Savut (2007) nin önermiĢ olduğu gibi gömme olarak önerilen saklama üniteleri hem yerden kazanç sağlayacak hemde temiz dolaĢım alanına pozitif olarak katkıda bulunacaktır.

3.3. Tuvaletler

Banyolarda tuvalet/bide kullanımı ile lavabo ve duĢ/küvet elemanlarının yeri ve boyutları arasında güçlü bir iliĢki vardır. Tıpkı yukarıda bahsedilen diğer elemanlar gibi tuvaletlerin kolay kullanımının eriĢilebilir olması, emniyetli kullanımı 3 tasarım yaklaĢımında da ortak tasarım kararı olmak zorundadır. Tuvalet kullanımı, kullanıcının tekerlekli sandalye kullanıp kullanmamasına, sağ veya sol el becerisine ve baston, değnek vb. protez kullanımına göre çeĢitlilik gösterebilmektedir ( Clarkson et al., 2007). Bu anlamda mümkün olduğunca her iki taraftan ulaĢılabilen tuvalet tasarlamak gerekmektedir. The International Best Practices in Universal Design (Canadian Government, 2000) adlı kaynağa göre tuvalet oturum yüksekliği bitmiĢ döĢemeden ABD standartlarına gore 43-48cm arasında, Ġspanyada 45-50cm arasında değiĢirken ideal ölçüyü 46-48cm olarak belirtmiĢtir. Bu yükseklik hem fiziksel engelli bireylerin hemde yaĢdan dolayı meydana gelen eğilme doğrulma güçlüklerinin en aza indirgenerek tuvalet oturumunu sağlamayıı amaçlar (Canadian Standard Association, 2007). Tuvaletin konumu ise merkezden ölçü alındığınde ideal olarak duvara 46-48cm uzaklıkta olmalıdır. Sifon, otomatik veya sensörlü olarak tasarlanmalı, duvara monte olacak ise yerden ideal yüksekliği 60-110cm olmalıdır (Canadian Government, 2000). Zamanla değiĢebilecek olan kullanıcı istekleri doğrultusunda duvarın taĢıma kapasitesi düĢünülerek 120kg yükü taĢıyabilecek tutunma barları için uygun yanlarda uygun alan bırakılmalıdır. Tuvalet kağıdı askısının merkezden yer zeminine olan uzaklığı 48cm olmalıdır.

(6)

3.4. Lavabolar

Lavabo kullanımında el yıkama, saç tarama, makyaj yapma, tıraĢ olma gibi aktivitelerin kolaylıkla ve emniyetli bir biçimde yapılması önemlidir (NCSU, 2000, 2001, 2006). Savut (2007) der ki; iki lavabo kullanımında ise 2 kullanıcının aynı anda rahatlıkla iĢlev yapabilmesi önemlidir ve merkez aksdan olan mesafeleri 75-90 arası yapılmalıdır. Lavabo ideal yüksekliği 80-85cm arası olmalıdır. Tekerlekli sandalye kullanıcısının ihtiyaçları doğrultusunda lavabo altı tesisatı düĢünülmeli ve ön yaklaĢımda ideal olarak 68,5cm yüksekliğinde ve 43cm geniĢliğinde borulardan temiz altta boĢluk olmalıdır (Canadian Government, 2000). Musluk bataryalarının termostatlı, çok güç sarf etirmeyen ve her türlü duruĢ pozisyonundan rahat eriĢilebilir olması önemlidir (Mullick, 2001). Sensörlü olucak ise minimum 10 saniye açık kalması gerekmektedir.

3.5. DuĢ/küvet

Yukarıda bahsedilen diğer 4 banyo elemanında olduğu gibi duĢ ve küvet kullanımının ergonomik olması yapılan banyo ve temizlenme aktivitelerini kolay kılacaktır. Savut (2007), banyo yapmak için duĢ seçiminin küvet kullanımına göre daha kolaylık ve emniyet getireceğini belirtmiĢtir. Bunun nedeni ise Türk kültüründe küvetlerin eriĢilmesi zor ve genellikle leğen deposu olarak görülmesidir. Eğer küvet kullanımı olacaksa 3 tasarım yaklaĢımında da mutlaka oturak konulması gerektiği, eriĢim için basamak veya herhangi bir yükseltiden kaçınma gerekliliği ve tutunma barlarının konulması zorunlu kılınmıĢtır (Canadian Government, 2000; Mullick, 2001; Canadian Standard Association, 2007). Bu barlar yan ve arka duvarda tasarlanmalı, yerden ideal olarak 75-85cm arasına (gerektiğinde 2 yüksekliğe de) konulmalı, 3-4cm çapında ve uzunlukları ise yan duvarda 35cm arka duvarda ise 60cm olmalıdır. Küvet armatürleri ise aynı lavabolarda olduğu gibi fazla güç gerektirmeden kullanılmalı ve küvet dıĢından rahat eriĢime imkan vermelidir. Kapsayıcı tasarım anlayıĢına göre değiĢken seviyede duĢ baĢlığı kullanımı ve acil durum yardımı için alarm sistemi gererk yaĢlılar gerekse tüm engelli kullanıcı grupları için önem taĢır (Clarkson et al, 2007). DuĢ kullanımını terkerlekli sandalye kullanıcıları için eriĢilebilir kılmak adına, mutlaka seviye farkından kaçınılmalı, kapı tasarlanmıĢ ise kolay çıkabilirliği düĢünülmeli, duĢ kabininde oturum birimi tasarlanmalı ve tekerlekli sandalyeden bu oturuma geçiĢ rahat olmalıdır (Mullick, 2001). Ayrıca duĢ boyutları 160x140cm‟ e çıkarılmalıdır (Ġzmir Mimarlar Odası, 2005).

3.6. IĢık

Apartman yaĢamında banyolar genellikle karanlık ve doğal aydınlatmanın minimumda olduğu mekanlardır (Afacan, 2008a). Bundan dolayı yapay aydınlatma elemanlarının yeri ve sayısı özenle tasarlanmalıdır. The International Best Practices in Universal Design (Canadian Government, 2000) adlı kaynağa göre, aydınlanma seviyesinin 200lx olması gerekmektedir. Her ne kadar yaĢlılar 2kat ıĢık seviyesine ihtiyaç duysalarda (Savut, 2007), görme engelli kullanıcıların görme özürlerine göre fazla ıĢık ve aydınlanma seviyesi rahatsız edici olmaktadır (Afacan, 2008b). Aydınlanmanın en çok önem kazandığı yerin lavabo alanı ve ayna çevresi olduğunu unutmamak gerekir. Aydınlanma ile beraber havalandırma da beraber düĢünülmeli, gerek havalandırma penceresi gerekse mekanik havalandırma tasarımı olsun banyoyu kullanan kullanıcının ısı konforuna özen gösterilmelidir.

(7)

3.7. Malzeme

Günümüz 21.yüzyıl modern banyosunda malzeme kullanımı yalnızca seramik ya da porselen ile sınırlı kalmamakta, taĢ, corian, duvar kağıdı, cam ve paslanmaz çelik kullanımı görülmektedir. 3 tasarım yaklaĢımında da malzeme seçimi konusunda dikkat edilecek nokta kaydırmazlık ve yansıtmayı engelleyebilme özelliğidir. Özellikle baston ve tekerlekli sandalye kullanımına engel teĢkil etmeyecek malzemeler seçilmeli, pürüzlü yüzeylerden kaçınılmalıdır. Ama bunun yanı sıra görme engelli kullanıcıların da ihtiyaçları düĢünülmeli, banyo elemanlarına uzaklık yakınlık iliĢkisine yön vericek lavabo ve duĢ önleri malzeme değiĢikliği ile belirtilmelidir. Ayrıca zemin ve tezgah malzemelerinin kontrast renkte kullanımı hem görme engelliler hem de yaĢlılar için önemlidir (Afacan, 2008b).

4. SONUÇ ve ÖNERĠLER

Özetle, banyolar yaĢama mekanlarının vazgeçilmez ve tüm kullanıcıların eĢit, engelsiz ve esnek kullanıma sahip olmak zorunda oldukları mekanlardır. Yukarıda belirtilen 7 tasarım elemanının aynı anda değiĢik kullanıcı profiline göre birarada düĢünülmesi parametrik bir denklem gibi gözükebilir ve maliyet artırıcı gelebilir. Fakat herkes için tasarlanmıĢ banyolarda uzun seneler boyunca ayrımcılığa ve ek çözümlere gerek kalmaksızın kullanım sürdürülebilirliği de beraberinde gelecektir. Neden bizi zorlayan lavabo ve tuvaletleri kullanalım? Neden banyolarımızı eriĢilmesi güç, rahatsız mekanlarda yapalım? Sadece engelleri olan kullanıcı grupları ve yaĢlılar için özel çözümler sunmak, proje maliyetini daha da artırmakta ve bu yüzden kullanıcı çeĢitliliği mimarların ve tasarımcıların göz ardı ettiği unsurlar haline gelmektedir. Kültürün kullanımını belirlediğini unutmamak gerekir. Ama esas olan mimari tasarım sürecinde ve iç mekan planlanmasında bütüncül bir anlayıĢın disiplinler arası bir sistematikle ele alınması gerektiği ve kullanıcı merkezli bir tasarım yaklaĢımının benimsenmesinin önemidir. Sonuç olarak ġekil 2, yukarıda bahsedilen 7 banyo elemanının herkes için tasarlanmıĢ bir banyoda nasıl olması gerektiğini açıklamaları ile birlikte özetlemektedir.

(8)

(9)

KAYNAKLAR

Aaoutils Project (2003) Design for All Booklet http://www.anlh.be/aaoutils/index.html Son eriĢim tarihi: 9 Eylül 2011.

Afacan Y. (2008a) Designing for an Aging Population: Residential Preferences of the Turkish Elderly to Age in Place, Designing Inclusive Futures, Hazırlayanlar: Langdon P, Clarkson P J, Robinson P, Springer, London, 241-252.

Afacan Y. (2008b) A Computer Assisted Universal Design (CAUD) Plug-in Tool for Architectural Design Process. YayınlanmamıĢ Doktora Tezi. Bilkent Üniversitesi, Ankara, Türkiye.

http://bliss.bilkent.edu.tr/blissweb.php?islem=2&dil=0&d=bilkutup&n=0405979 Son eriĢim tarihi: 9 Eylül 2011.

Afacan Y. (2011) Konut Mimarisinde Evrensel Tasarımın Önemi: YaĢlılarla Yapılan Bir Saha ÇalıĢması, Yapı Dergisi 357 Ağustos, 96-99.

Atala E. (1990) YaĢamın AkıĢına Göre Ev Düzenleme, Türk Silahlı Kuvvetleri Rehabilitasyon ve Bakım Merkezi yararına Tepe Grubu Basım, Ankara.

Canadian Government (2000) The International Best Practices in Universal Design: A Comparative Study, Betty Dion Enterprises Ltd, Canada, CD-ROM.

Cassim J., Coleman R., Clarkson J., Dong H. (2007) Why Inclusive Design? Design for Inclusivity, Hazırlayanlar: Coleman R., Clarkson J., Dong H., Cassim J., Gower Publishing, Hampshire, 11-23.

Clarkson J., Coleman R., Hosking I., Waller, S (2007) Inclusive Design Toolkit, Engineering Design Centre, Cambridge.

Coleman R., Clarkson J., Dong H., Cassim J. (2007) Design for Inclusivity, Gower Publishing, Hampshire.

European Commission (2006) Build for All Reference Manual http://www.build-for-all.net/ Son eriĢim tarihi: 9 Eylül 2011.

Ġzmir Mimarlar Odası (2005) Mimari Projelerde Engelli ve YaĢlılarla Ġlgili Olarak Uyulması Gereken Kurallar, Dizayn Konstrüksiyon Dergisi, 230 (20), 81-86.

Langdon P, Clarkson P J, Robinson P (2008) Designing Inclusive Futures, Springer, London. Langdon P, Clarkson P J, Robinson P (2009) Designing Inclusive Interactions, Springer,

London.

Mullick A. (2001) Universal Bathrooms, Universal Design Handbook, Hazırlayanlar: Preiser F.E.W., Ostroff E., McGraw-Hill, New York, 42.1-42.24.

North Carolina State University (NCSU) (2000) Affordable and Universal Homes: A Plan Book Center for Universal Design, Raleigh, NC.

North Carolina State University (NCSU) (2001) Gold, Silver and Bronze Universal Design Features in Houses, Center for Universal Design, Raleigh, NC.

North Carolina State University (NCSU) (2006) Residential Rehabilitation, Remodelling and Universal Design, Center for Universal Design, Raleigh, NC.

(10)

17.Ulusal Ergonomi Kongresi 14-16 Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 558 Ostroff E. (2001) Universal Design: The new paradigm, Universal Design Handbook,

Hazırlayanlar: Preiser F.E.W., Ostroff E., McGraw-Hill, New York, 1.1-1.12.

Savut Y. (2007) YaĢlıların kullanacağı mutfak ve banyolarda göz önünde bulundurulması gereken tasarım kuralları, Mimarlar Odası Ankara ġubesi Dosya 04, Bülten 46, 28-44. Tezel, E. YaĢlıların Banyo Kullanımındaki EriĢim Problemleri Üzerine Bir AraĢtırma (2005)

Öz-Veri Dergisi, Cilt 2 (1), 477-499.

UlaĢılabilirilik Ġçin Avrupa El Kitabı (1995) Türkiye Sakatlar FederasyonuYayınları, TBMM Basımevi, Ankara.

Wilkoff W.M., Abed L.W. (1994) Practicing Universal Design, Van Nostrand Reinhold, New York.