hidir TOPKARAOGÎ
âziımep İ i Merkezi. Kepenek M a W l e s i ,
• a h C i ; - J'-' k i t a ' . • i ı i > l < ı ı a . ğ ı n d a n . ^ a ^ • j i n i s i Ş e > h , .. j h ' ı n 2 3 R v -c e p 9 6 6 H . ' ' 5 5 9 M . U D ve 1 R - r , u . r 3 n 9 7 1 M . V İ 3 M M ' •" ; . ' ' n d e d ı i z e r • • . yidugu i v ' I, jıvrf V İ N - . . . ı ,
If). •.... .
V.AKFİVh .1 def-.. - •• 1. M i f u . . : . : . ı u r m , 2 . V .-;'.nı m a h a l i t - d e ' De; 3i' -.;'i -eMnt*.. . : . •. M.) l i r i W i v a k f ı * e. i>;"vh i e t h u -S e h f . , ! . j , d ı r icaiw,
m e k t t - n w j v ı y e i ç i n . " u î e r ı V a k f ı v ı K,<iydtru gfore, H z . . ; d a « g e l e n S."vt- . \ b d ü l l i ( i f opl-.. i Hu M u h a ' - . ı e ı . -. " " K i f n &' .va, ı.me, >ehri.-.tftt>- Mar..- \ei\> e
b.-çotukların Nuf
. . . H K e r i m u ğ i ı . : m«4.tfp i i e d e r v i ş k r i n hjk. z a v i y e yap:-rmi^'ir. j • ! . m e i c ı -. 2 1 3 4 n f, 9-;! H. nShJ
â %
• •• ^,ıir. . u b e k i r K . ' \ u n -r e î h u l l a h . • - T v e s c i d X • • 3îSİ .• cani! vjpitrctii • . ^ r i i ç i n ! • .art i ç i n ü f ' ' i r . . n ({idr . i i a n r ı . i : "ar c i a u m a-•.ik!
4. 5. \ .:• • .-. : t s r r t i a , . . n a y a n IV.: ' . : J e b u l u n a n d ; . - • . ı t a m a m ı C i a / . : ' > t e p ( n A l a u k .: . r j i n d e b u l u n a n h i n av... A l a c a b a : . . 8 u Ş.: • • , ı i j t e v e i l i \ e I N -. miîTTSfa y a r ı m k-.•'^jeklik • .. -^a n a r :. . m^Mm •.• J ı . - - • • . • -.»en: ••• • • ^ ı f a , k 2 n u i l c > : \ we u b a h i a n zjt\ ca'-. ca'-. okuv • ••• • lİ .1 • • •. •
C » i \ T\\: . • -l i r t i -l e n ^ a i ü s -l j ; . ı n t t p k a d ı s ı n ı » -. ' ı r s J a n CJ' •M\3 • •• • • m n c ' J . - i'ı, . M c t U n a ^ a ! : \ . ı ••>;^j. S*>nra • -ır.j (Ft:" ..A ı » . . . n a n ı a > a ! .•^a.': | '•iv b a ğ ı n tamaîTü. • e^incio b u l u n a n i « a m ı . - . 8 ^ - . . 1 . . . , c n ı n ; . ; n a m . . v ı ' . • ;l HCİit . • I - a , <.abiye ^ î j f - . M i d i ; | T.1, h i z n w t m t t e kuso*: -. ^•a;ıf>e b i f R • I d a hu'.;>e o k u , a n h a l •'• f- . . . i n . • V I •.•f • ' : ı ı. • . --.n i r j . â l ' . , â m ü . "•.âmil • . n k ı t a , ş;t;i.cı. - •. >ie tç3n M r f v a s c ı y J . • L - * - i c T V ı e ı l e n > .-> I ( f t - - ' " i - b ' . k..j k ı t a , -krışc-- â d ı i İ l e r i n Kclirleri. « a k t i v ı j f ) i t ı t d ı k t a n s o n e . ı . n e ! ' ! ; ! İ n d e , v a k f r n . ' k t f / a w i y c n ' i t a ' -• V -•- -• . ' n V» -• -•. a . - n r t u v i ' i . . » I d T ı a Y a h v a \t\c\-. v c l e b ı ' d e n s v ^ r a .ruwr- i i ^ i l a r ı n t f t 1 o g u ^ ' a r m i n ^iy.Ai - n ^ - m i l i } a r . > j ü l ' - . '11. • . a d . . . . ı ' V C U I , . -ı a û a v ' A . : M İ U -• « g ü n . : ı m k ı U , eiRwvwi v e i . \ r a n i v e • k t U , 3. mc-kıeptc . •• . .ÖK--• . ; ı e İ k i drv k a p a -v s f t r » terta, " î î n e t l e n • ; t bir . . , a r ı Vva r s Vva , ( * * z i • • n \ c ! ! i i ! t a -.. hakımı-• MZır - . • v e ü ı • a m ı j l ı r . j n e n r c f i j • } i ı ! t ı i a n t . ' r r j ı d . d ı ^ ' 1 . -«rrt.. , »r • > ..'1 i-i'.L f - U » » » " ' » ! -^^ •-•••»' ^^.•^'•;r^ )• • • 1 » » « « ,208 NADİR TOPKARAOĞLU Cami, mektep, zaviye, tamiri mOmkün olma
yacak şekilde harap olursa, vakfettiği pyrimen-kullerin gelirleri Mekke ve Medine'ye (Haremeyni Şerifeyn), eğer bu mümkün olmazsa iîmmeti Mu-hammed'den fiakir ve yolculara sarf olunmasını şart koşmuştur.
Valcfiye, 1 Ramazan 971 H. tarihinde düzen lendiğine dair kayıtla sonuçlanmakudır.
YAPI HAKKINDA DİĞER K A Y N A K L A R Şeyh Fethullah Camii ve yanındaki yapılar hakkında bilgi ve kayıtlar. Evliya Çelebi Seyahat namesi ile Gaziantep Şer'i Mahkeme Sicillerinde bulunmaktadır.
Evliyi Çelebi biri 1648, diğeri bu tarihten birkaç yıl sonra olmak üzere Gaziantep'e iki d e ^ uğramıştır.(2> Gaziantep şehrinde bulunan cami, medrese ve hamamların ad ve sayılarını verirken, camiden Şeyh Efendi Camii, camiin karşısında yer alan mektep veya medreseden Şeyh (Bali Paşa) Medresesi, hamamdan da Şeyh Hamamı olarak bahsetmektedir.^) O yıllarda Antep, Halep Sanca ğına bağlı bir kasabadır.
Şeyh Fethullah Camii'nif»#dı Şer'i Mahkeme Sicillerinde Aşağı Şeyh CâmK olarak geçmektedir. Bunun nedeni Şah Veli Câmii'ne halk arasında Y u karı Şeyh Camii deniimesindendir. Bu Şer'i Sicil lerde cami için çeşitli zamanda, çeşitli kişilerce düzenlenmiş onüç adet vakıf ve vasiyetname ile birçok berat kayıtlı bulunmaktadır. Bunlar camiye arsa, bağ, tarla bağışlanması ile ilgili vakıflardır.
Şeyh Fethullah'ın kendisi ve yakınları hakkın da fazla bilgi bulunmamaktadır. Mevcut olan bilgi ler de yetersizdir. Şeyh Fethullah hakkında araş tırma yapan araştırmacılar, şahsiyeti üzerine birbiri ile çelişkili görüşler ileri sürmektedirler. Kimi araş tırmacılar Gaziantep'te kadılık yaptığını, halen bir rahle üzerinde bulunan ve zincirle duvara bağlı 25 x 40 cm. boyutundaki el yazması Kur'an-ı Ke-rim'in hattatı olduğut*', kimi araşürmacılar tara fından da medresede müderrislik yaptığı belirtil mekte ise de(5), öne sürdükleri kaynaklar görüşleri ni doğrulamamaktadır.
1564 tarihli vakfiyede Şeyh Fethullah'ın oğ lunun adı Mevlâna Yahya Çelebi olarak, 5 Rebiyül-ahir 991 H. (1583 M.) tarihli fermanda ise Bayın dır şeklinde belirtilmektedir.(6) 1583 tarihli fer man Halep, Azez, Kilis, Gaziantep, Oğuzeli, Nizip, Araban'a bağlı onaltı köyün ondalığının (öşür) Şeyh Fethullah'a verilmesi ile ilgilidir.
YAPI TOPLULUĞU
Cami, mektep (medrese), zaviye, hamam, ev
ve kastel'den oluşan yapı topluluğundan, bugün
medrese ile ev yıkılmış olduklarından mevcut değildir.
Vakfiyede mektep, Şer'i M ^ k e m e Sicillerin de onarımını yaptırtan Bali Paşa'nm adı ile birlikte
medrese olarak belirtilen yapı. Cumhuriyet d ö
neminde Orhaniye adını taşıyan ilkokula dönüş türülmüş ve daha sonra yıktırılarak o r U d a n kal dırılmıştır. Bir giriş kapısı ile sağlı sollu iki büyük odadan oluşan mektebin (medrese), avlusunun şa dırvanı halen ayaktadır.»?)
Kastel'm doğu cephesine bitişik ev 1974 yıh onarımında yıktınlarak yerine Kur'an Kursu binası yaptırılmıştır.
Cami ile zaviye aynı tarihte yapılmıştır. Zavi
ye, cammin doğu cephesine bitişiktir.
Hamam, cami ile zaviyenin doğu cephesine yakın bir yerde bulunmakta ve tahminen 1559 y ı lında inşa edilmiştir. Hamam, caminin ihata duva rına, üzeri beşik tonozla örtülü bir geçitle bağlan mıştır.
Şeyh Fethullah, caminin güneyinde yer alan hazirenin içinde, cami mihrap çıkıntısının d o ğ u sunda, üzeri açık bir mezarda yatmaktadır. Meza-rm bulunduğu bu hazire, halk arasında Şıh Ocağı diye anılmaktadr.
Şeyh Fethullah Hamamı ve mezarı Ermeniler
ce kutsal sayılmaktadır. Şeyh Fethullah'a Sürp
Ağa adını vererek, yılın belli üç gününde kendileri
ne tahsis edilen hamama yıkanmaya geldiklerinde,
türbesni de ziyaret ederlerdi. Bu ziyaret sırasında
müslümanlar gibi yanlarında getirdikleri yeşil ö r t ü
ve mumları mezara bırakır, kurban keserlerdi. Has talık nedeniyle gelemeyenlere hamamın suyundan götürijrlerdi.<8.9)
İkinci bir hazire de zaviyenin doğu cephesi yanında bulunmaktadır. Kurtuluş Savaşı sırasında, Antep Fransızlar tarafından kuşatılınca, savaşta yaralanan ağır yaralıları tedavi edebilmek i ç i n
(2) C . C . G Ü Z E L B E Y , " C a m i l e r i m i z " , G a z i a n t e p ' I T a n ı tıyoruz, Ayiıl< T a r i h ve Sanat Dergisi, S a y ı : 4 , G a z i antep, 1 9 6 2 , s. 7
(3) Yılmaz Ö Z T U N A , " A y n t a b - G a z i a n t e p " , B ü y ü k T ü r i<lye T a r i h i , istanbul, 1 9 7 9 , s. 2 7 1 - 2 7 2 . ( E v l i y a Ç e lebi Seyahatnamesi'nin 9 . cildinden)
(4) Metin S Ö Z E N , " E l n e Moschee v o n S e l t e n e m T y p in Anatolia: Die $eyf Fethullah M o s c h e e İn G a z i a n t e p " Anatollca, Sayı 1 9 6 9 - 1 9 7 0 , s. 1 7 7 - 1 8 7 . (5) C . C . G O Z E L B E Y , Gaziantep Camileri T a r i h i , s. 1 5 7 . (6) C . C . G Ü Z E L B E Y , Gaziantep C a m i l e r i T a r i h i , s . 1 5 6 . (7) C . C . G O Z E L B E Y , G a z i a n t e p C a m i l e r i T a r i h i , s . 1 5 8 . (8) C . C . G Ü Z E L B E Y , G a z i a n t e p E v l i y a l a r ı , 1 9 6 4 , G a z i antep, s. 6 6 . (9) Hikmet T A N Y U , A n k a r a ve Çevresinde A d a k ve Adak Yerleri, A n k a r a . 1 9 6 7 , s. 2 0 7 .
G A Z İ A N T E P F E T H U L L A H C A M İ İ V E Z A V İ Y E S İ 209 Şeyh Fethullah Câmii hastahaneye
dönüştüriilmüş-tîr. Tedavi için getirilen ağır yaralılardan bir kısmı şehit dOsünce, zaviyenin yanındaki bu hazireye gö-ııiinıii$İerdir.
CAMİ
Cami, ortada sekizgen taş ayağa oturan ve yel-paıe şekfinde açılan tonozlarla askı kemerlerine bağlanan örtü sistemi ile dikkati çekmektedir. Cani ırimari^nde bu tür örtü s'ıstemi. Şeyh Fet-huBah Câırii'nden başka bir camide şinKİiye kadar teloarfamıamıştır. Bu örtü sisteminin kullanılmış ohnası. camin yapridığı tarihlerde tekke olarak da İGuBuMİmış olabileceğini akla getirmektedir. Çikı-i â camÇikı-iye bÇikı-itÇikı-işÇikı-ik zavÇikı-iye de, camÇikı-i gÇikı-ibÇikı-i kare kesÇikı-itfÇikı-i tek ayak üzerine tekne (aynab) tonozla örtülüdür. Zmyenin de cami ile hemen hemen aynı tür örtü sistemine saMp olması bu düşünceyi kuvvetlendir-meidMir (Çizim: 1).
Kare planlı, mihrap önü çıkıntılı, ortada se-Idzgen ayak üzerine yelpaze gh] açılan tonozloria 8ıtiB caniye, son cemaat yerinden bir kapı ile girftnektedir.
CauninBi kuzey duvanna bitişik son cemaat yeri. beş yığma ayağa oturan dört sivri kemer azerine, a h ş ^ çatı ile örtülüdür. Ahşap çatı kuzey-güMy doğrultusunda ahşap kirişlerle desteklen miştir. Ayaklardan ortada yer alan üç adedi siyah voikanH(, batı ile doğu duvanna bitişik diğer iki ayak beyaz ve siyah taşlardan, yığma tekniği ile in şa edilniştenfir. Birer basit kaideye oturan ayakla-m başlıklarından ikisi ayakla-mukaayakla-maslı, diğer üçü ise d ü z a l m e D t f i r l Ç i ^ r a ) (Resim: 1).
Son cemaat yerinin batı ve dc^u cepheleri birer duvarla kapatılmıştır. Batı duvarda, dış cep
heden
dikdörtgen kesitfi, içerden sivri kemerii bir pencere yer almaktadır. Pencerenin üst kısmı Bursa kemeriniandıran
yuvarlak hatlı silme içine alın-mıştr. Penceretin dış cephedeki lento ve söveleri beyaz ve siyah taşlardan yapılmıştır (Resim: 2). Aynı duvarm çatıya yakın bölümitinde sivri kemerii 3ü adet pencere açılmıştır.Doğu duvarda, bu duvara bitişik ve beşik to nozla önia& müezzin odasmın basric kemerli kapısı He odanm pencere» yer almaktadır. Kapı ve pence re dıştan snri kemerii ve yuvarlak hatlı bir silme içine
abnmıştR-.
Müezzin odasmın diğer penceresi doğuya açılmaktadır. Duvarın çatıya yakınbölü-mOnde, dıştan sivri kemerii, içten Bursa kemerii iki pencere yer almaktadır (Çizim: S) (Resim: 3).
Son cemaat yerinin güney duvarında, mukar-nastı üzengilere oturan dört sivri kemer bulun-maktadr. Bu kemerler taşıyıcı olmaktan ziyade, dekoratif fonksiyona sahiptir. İbadet mekânır»
girişi sağlayan kapının portali, sağdan ikinci ke merin içine yerieştirilmiştir (Çizim: 2 ) . Kapının basık kemerindeki birbirine geçmeli palmetler kır mızı ve siyah renkli taşlarla, alınlık ise yedi sıra sarkıtlı mukamaslaria oluşturulmuştur (Resim: 4-5). Kapının kırmızı ve siyah renkli söve taşlan, kemerde olduğu gjbi birbirine geçmelidir. Kapı kemeri ile alınlığı arasında olması gereken kitabe yeri boştur. Bugün kitabenin yerine mermer bir levha yerleştirilmiştir (Çizim: 3).
Kapı sivri kemerli hafifletme kemeri içine alınmıştır. Kemerin iç yüzeyinde değişik boyutlar da sarı renkli mermerier kullanılmıştır. Kapı porta li içten ve dıştan sivri kemerli iki silme içine alın mıştır. İçteki silme kapıyı çevreleyen hafifletme kemerinin, dıştaki silme portali çevreleyen keme rin şeklini alarak, içteki silmenin shrri kemerine bitişecek şekilde yaklaşmıştır. Silmelerin arasın da kalan yüzey, kapı kemeri hizasına kadar içleri sarı mermerlerle doldurulmuş kare ve dikdörtgen panolaria, diğer kısımlar da kırmızı, sarı ve siyah renkli taşlarla oluşturulmuştur. Kapı portaline bü tünü ile bakacak olunursa, Memluklu etkisi açıkça gözlenmektedir. Gaziantep İlinin de yer aldığı Gü neydoğu Anadolu Bölgesi Memluklu etkilerine açık bir bölgedir. Bunun belirgin örnekleri Şeyh
Fethullah Câmii ile çağdaş, Diyarbakır'da Nebi Câmn (1530), Safa Câmü (1513), Şeyh Matar Câmii (1500), Lala Bey Câmii (16. y.y.), Fatih Paşa Câmii (1516-1520), Hüsrev Paşa Câmii (1534-1537), iskender Paşa Câmii (1551), Behram Paşa Câmu (1564-1572), Melek Ahmet Paşa Câmii (1587-1591), İskender Paşa Türt)esi (1565) ile Adana'da Ulu Câmii'nde (1513-1541) göriilmekte-dir.
Giriş kapısının sağında ve solunda birer adet mihrabiye ile birer adet pencere yer almakudır. Mîhrabiyelerin nişleri beş yüzlüdür (Resim: 6). Sağda yer alan mihrabiyenin kavsarası beş, sol-dalü mihrabiyenin kavsarası ise üç s r a mukamas-lardan oluşmaktadır. Pencereler dikdörtgen kesitli ve sivri kemer alınlıklıdır. Pencerelerin söve, lento ve alınlık kemerleri kırmızı ve siyah uştandır. Len to ve alınlık kemerleri kırmızı ve siyah taştandır. Lento ile alınlık kemerini oluşturan Uşlar birbirine geçmelidir. Sağdaki pencere alınlığının içi kırmızı ve siyah taşlardan meydana gelen kırlangıç kuyru ğu motifi ile, şokla yer alan pertoere abnbğının içi ise, yine aynı renkleri uşıyan Uşlardan sekiz kollu y ı l d u ve yıldızların arasında kalan kırlangıç motifi ile doyurulmuştur (Çizim:6) (Resim: 7-8).
Son cemaat yerinde ibadet mekânına giriş ka pısı önünde, onikigen madalyon içhde onSci kolkı yıldızdan oluşan bir zemin döşemesi bulunmakta dır (Çizim: 7).
210 NADİR TOPKARAOĞLU Son cemaat yerinin solunda bulunan basık ke
merli kapı zaviyenin priş kapısıdr. Kapı kemeri sarı ve siyah taşlardan ohışturubnuştur.
Asıl ibadet mekânı, kare planlı ve ortada se kizgen ayak üzerinden yelpaze gibi açılan tonozlar la örtülü ana bölüm ile üzeri yıldız tonozla örtülü mihrap çıkıntısı diye adlandınlan bölümden oluş maktadır (Çizim: 1).
Kare planlı mekânın üzerini örten yelpaze şek linde açılan tonozlar, sekizgen ayağın üzerinden çıkarak yan duvarlara bağlanmaktadır. Tonozların yan duvarlara bağlanması, duvarlara bitişik ayak lar, köşelerde bulunan tromplar ve ayaklan birbiri ne bağlayan kemerler ile olmaktadır. Her cephede ikişer ayak bulunmakta ve bu ayaklan birijirine bağlayan sivri kemerler üç sıralı mukamas üzengile re oturmaktadır. Askı görevini yapan sivri kemer lerin aralanna gergi demirleri yerleştirilmiştir. Kare mekânın köşelerinden üst örtüye geçiş, beş yüzlü tromplaria olmaktadır. Bu tromplar yukarda sivri kemerlere saplanmaktadır. Duvarlara bitişik ayak ların dış yüzeyleri mukamaslı kemer üzengilerine kadar san ve siyah renkli taşlarla kaplanmıştır. Kaplama taşlarının dış hatları içiçe dört silme ile çevrelenmiştir.
Volkanik siyah taştan yapılmış sekizgen yığma ayağın, kaide kısmının çapraz eksenlerine, dışa taşkın bir kaide üzerine soğan biçiminde mo tifler yerleştirilmiştir. Sekizgen kaideden gövdeye iki adet silme ile geçilmektedir. Ayağın başlığı, dışan doğru açılan yirmidört adet yaprak motifin den oluşmaktadır (Çizim:4).
Yelpaze şeklinde açılan tonozlar, sekizgen ayak çcvresindie, ilk önce üçgenlerden bir sekizgen, sekizgenin her bir ucundan çıkan birer üçgenle de sekiz kollu yıldız ortaya çıkmaktadır. Bu sekiz kol lu yıldız da, askı kemerlerine dayanan ikişer üçgen le tamamlanmaktadır. BöyleBkle kemerlerle sınırla nan ikinci bir sekizgen şema ortaya çıkmaktadır.
Tonozları oluşturan üçgenlerin birieşme nok-talannda üç kollu çiçek motifi, trompların içinde altı kollu yıldız motifi, tromplann sivri kemerlere saplandığı yerde ortadan ikiye ayrılmış gibi duran ve sadece dört koki mevcut çiçek motifi yer al-maktadr. Çiçek motiflerinin kolları baklava moti fine benzemektedir.
Tonozların üstii, eskiden düz toprak dam ile örtülü iken, bugün kiremit kaplı çati ile örtülüdür (Çizim: 4 ) .
İçerde ibadet mekânına girişi sağlayan kapı nın üzerinde müezzin mahfili bulunmaktadır. Bu kısma kapının sağından, duvar içinden taş basa maklı merdivenle çıkılmaktadır. Bugün merdive nin ahşap kapısı kapalı tutulmaktadır. Bunun ne
deni 1974 yılında cami onarılırken, demir doğra madan yeni mahfel yapılınca, müezzin mahfiline çıkış bu yeni mahfelden sağlanmış olmasındandır. Yeni yapılan demir doğrama mahfelin yerinde es
kiden ahşap mahfel bulunmakta imiş. Yeni
mahfe-le demir doğrama merdhrenmahfe-le çıkılmaktadır. ibadet mekânının doğu cephesinde dikdört gen kesrtli küçük bir kapı ile zaviyeye geçilmekte dir (Çizim: 1).
Mihrap önü bölümü, kıble duvarından dışarıya doğru çıkıntı yapmakta ve ibadet mekânından sivri kemerle ayrılmaktadır. Bu bölümün üzeri değl-şik bir yıldız tonozla örtülmüştür. Yıldız tonozun tam orta yerinde sekiz kollu yıldız motifi bulun maktadır. Mihrap, mihrap önü bölümünün güney duvarında yer alan kemer içine yerleştirilmiştir.
Mihrap, içinde yer aldığı kemerin üzengi n o k tasına kadar yükselmektedir. Tamamen beyaz, kır mızı ve siyah renkli taşlardan yapılmıştır. M i h r a p nişi yarım daire kesitiidir. Nişin içi kazayağı, zik zak ve dikey hatiı motiflerle bezenmiştir. Mihrap nişinin sivri kemeri, mihrabın sağ ve solunda yer alan ayakların mukamaslı başlıklarına oturmakta dır. Kemer birbirine geçmeli beyaz ve siyah renkli taşlardan oluşturulmuş ve kemerin iki yanında geometrik motifli birer rozet bulunmaktadır. R o -zetierin çevresi rumîlerle doldurulmuştur ( Ç i z i m : 8).
Mihrap nişi iç içe dört silme içine alınmıştır. Sırası ile, en dıştaki silme beyaz ve siyah renkli taşlardan birbirine geçmeli palmet dizilerinden, ikinci silme siyah renkö taşdan yuvarlak hatlı sil meden, üçüncü silme düz hatlı beyaz renkli taşlar dan, dördüncü silme kare ve dikdörtgen şeklindeki panolardan oluşmaktadır.
Dördüncü silmedeki kare panoların içinde geo metrik desenli motifler, dikdörtgen panoların i ç i n de kırrom ve sarı renkli mermerier yer almaktadır. Silmenin düşey hattında bir kare pano, bir dikdört gen pano değişimli olarak yerleştirilmiş ve mihra bın iki yanmda tdplam oniki adet pano yer almak tadır. Mihrap nişi kemeri hizasındaki iki panonun arasında, yuvariak kemerii açıklıklar bulunmakta-dr. Bu açıklıklardan ^ineş ışığı içeriye girdi ğinde panolarda yer alan kırmızı renkli ince (jiermerier panldamaktadır. Silmenin üstteki yatay hattına da içleri geometrik motiflerie süslü, kare şeklinde beş adet pano yerleştirilmiştir. Mihrap ta cı dendan dizilerinden oluşturulmuştur (Çizim: 8 ) . Mihrap taçı ile mihrabı çevreleyen kemer ara sında fil gözü şeklinde bir pencere yer almaktadır.
ibadet mekanının güney - batı köşesinde b u l u nan minber, kırmızı renkfı tnermerler ile beyaz ve siyah renkli taşlardan yapılmıştr. Kori<uluk, yan
G A Z İ A N T E P F E T H U L L A H C A M İ İ V E Z A V İ Y E S İ 211 aynalık ve siçürgelik kırmızı renkli mermerden,
kapı sövesi aynalık ve tacı beyaz renkli taştan, diğer kısımlar syah renkfi taştandır. Minberin
köşk kısmı ile külahı ahşaptır. Süpürgelik kıs
mında palmet şeklînde ikişer adet niş, köşk kısmı-n kısmı-n altıkısmı-nda basık kemerli bir geçit bulukısmı-nmaktadır. Minber değişik renkli taşlardan oluşturulmasına rağmen, tezyinat açısından sade bir görünüme sa hiptir (Resim: 9 ) .
İbadet mekanının güney - doğu köşesinden basık kemerli bir kapı ile doğu duvarı içinde yer
alan çile odasına girilmektedir. Çile odasının üzeri
tekne tonozla örtülü o k ı p , tonozun zeminden yük sekliği fazla değildir. Odayı aydınlatan herhangi
bir pencere bulunmamaktadır ( Ç i z i m : 1).
Camiyi aydınlatan pencerelerden, zemine ya kın olanları dış cepheden dikdörtgen kesitli (Re sim: 10), içten sivri kemer alınitkiıdır. ( R e s i m : n ) Bu t a n m a uygun kuzey ve güney cephede ikişer,
doğu ve batı cephede üçer, mihrap önü bölümünün doğu ve batı cephelerinde birer pencere yer almak tadır. Pencerelerin iç yüzeylerindeki lento ve söve-ler birbirine geçmeli kırmızı ve siyah renkli taşlar
dan oluşturulmuştur. Sivri kemerli pencere alınbk-l a n n r içi rumi ve paalınbk-lmetalınbk-leralınbk-le dokJuıualınbk-lmuştur. K u
zeyde son cemaat yerine bakan iki pencere hariç
tutulursa, diğer pencerelerin dış cephe lento ve
sö-veleri beyaz ve siyah renkli taşlardan yapılmışlar da. Pencere korkukıkları kîkmalı ve demirdendir.
Doğu cephede yer alan üç pencere, camiye bi tişik zaviyeye açılmaktadır. Yalnız bunlardan bir tanesi sonradan kapatılarak dolap haline getirilmiş
tir.
Yapı doğu, batı ve kuzey duvarlarının üst kıs mında yer alan, dikdörtgen kesitli küçük pencere ler ile de aydınlatılmaktadır. Güney cephede mih rabın üstündeki fil gözü pencere, dış cephede dikdörtgen kesitli bir pencere şeklinde düzenlen miştir.
Caminin duvarları kesme taştan inşa edilmiş tir. Duvarlar güney ve batı cephelerden payandalar la desteklenmiştir. Güney - doğu ile güney batı kö şelerdeki payandalar altı yüzKi, batı cephede ibadet nr>ekanı ile son cemaat yerinin birleştiği yerde bu-kınan payanda ile mihrap çıkıntısının köşelerinde yer alan iki payanda yuvarlak kesitlidir (Çizim: 1) (Resim: 12).
Minare, kuzey - doğu köşede, son cemaat yeri nin doğu duvarına bitişik vaziyette kesme taşl;
inşa edilmiştir ( Ç i z i m : 5). Minarenin kare
kaide-strKİen sifindirik gövdeye ü ç ^ n pahlardan okışan pabuçlukla geçilmektedir (Resim: 13). Pabuçluk ile sindirik gövde altındaki küçük nişlerden olu
şan bilezik ile gövdenin tam o r u yerinde zencerek
motifli üçüncü bir bilezik ve gövdenin avluya ba kan yüzünde i ç i sülüs yazılı bir rozet bulunmakta dır. Gövdeden şerefeye iki sra silme, iki sıra mu-kamas ve tekrar bir sıra silmeden oluşan şerefe altı ile geçilmektedir. Şerefe korkulukları, petek ve konik külah taştandır.
Minareye avluya bakan basık kemerli kapıdan girilmektedir. Kapı avlu zemininden yüksekte oldu ğundan, beş basamaklı taş merdivenle çıkılmakta dır. Kapıdan, son cemaat yerine açılan odanın üs tünde yer alan ve beşik tonozla örtülü ikinci odaya basamaklarla girilmekte ve bu odanın kuzeyinde bulunan bir kapı ile minareye geçilmektedir. Oda nın doğu duvarında bir pencere bulunmaktadır.
Minare kaidesinin kuzey cephesi önünde taş lahitli mezar yer almaktadır. Mezar taşındaki yazılar silindiğinden, mezarın kime ait olduğu bili nememektedir (Resim: 14).
Z A V İ Y E :
Caminin doğu duvarına bitişik zaviyenin, 1564 tarihli vakfiyeye göre cami ile birlikte aynı tarihte yapılmış olduğu anlaşılmaktadır. Vakfiye de zaviyeden şu şekilde bahsedilmektedir. "Birde zaviye bina edüp onu mürşidlerin fukarasına vak f e t m i ş t i r " Bu ifadeden anlaşılan şudur; Şeyh Fethullah yaptırmış okluğu zaviyeyi fakir dervişle re tahsis ederek, oluşturduğu vakfın gelirlerinden de masraflarının karşılanmasını istemiştir.
Zaviyeye biri son cemaat yerinden, diğeri de ca minin içinden olmak üzere iki ayrı kapıdan girilmek tedir. Son cemaat yerindeki kapının basık kemeri sarı ve siyah renkli taşlardan oluşturulmuştur.
Zaviye yekpare siyah taş üzerine tekne (ayna lı) tonozla örtülüdür. Tonoz ayrıca doğu duvarına bitişik bir ayak ile iki sivri kemerle de desteklen mektedir. Volkanik siyah taştan, yekpare ayağın yüzeyleri yivli silmelerle hareketlendirilmiştir Aya ğın kaide ve başlığı oklukça sade olup, üzerlerinde sadece yatay silmeler bulunmaktadır. Zaviye doğu duvarındaki dikdörtgen kesitli iki pencere ile ay-Jmlatılmaktadır. Caminin doğu duvarında yer alan üç pencereden ikisi zaviyeye açılmaktadır (Çizim: 1 - 4 ) .
Güney duvarının ortasında yarım daire kesitli ve beş sıra mukamas kavsaralı bir mihrap yer al maktadır. Yine bu duvarın doğu ve batı kenarları na yakın, basık kemerli birer kapı ile derviş odala rına girilmektedir. Bu derviş odalarının üzerleri gü ney - kuzey doğrultusunda uzanan tekne (aynalı) tonozla örtülüdür. Odalar güney duvarında yer alan birer pencere ile aydınlatılmakladır. Sağdaki oda nın doğu, soklaki odanın batı duvarında birer niş bulunmaktadır. Caminin doğu duvarında bulunan
212 M A H İ R TOPKARAOĞLU ve kapatılanJc dolap haline getirilen üçüncü pence
re, sağdaki odanm batı duvarına isabet etmektedir. Zaviyeye son cemaat yerinden girişte soUa ka lan ve bir seki ile çıkılan oda şeyh odasıdır. Basık kemerli bir kapı ile girilen odanın özeri tekne (ay nalı) tonozla örtülüdür. Tonoz odanın doğu duva rına bitişik sivri kemerle desteklenmektedir. Oda doğu duvarındaki dikdörtgen bir pencere ile aydın latılmaktadır. Güney duvarında bulunan ve ahşap kanatlı pencere ile aydınlanmaktadır. Güney duva rında bulunan ve ahşap kanatlı pencere zaviyenin içine bakmaktadır.
Doğu duvarında bulunan, ikisi zaviyenin, biri şeyh odasının, diğer biri de son cemaat yerinin do ğusuna bitişik odanın olmak üzere toplam dört adet pencerenin alt söveleri, dış cephedeki hazine nin zemin kotu ile aynı hizadadır.
Zaviyenin düzgün kesme taştan inşa olunan duvarlarının yüksekliği, bitişik olduğu cami duva rının yüksekliğinden daha alçak tutulmuştur. Za viyenin üzeri dıştan eğimli çatı ile örtülüdür (Çi zim: 4).
KASTE L.
Gaziantep'te yeraltı kanatları ile gelen suya ulaşmak için toprak altında yapılan ve merdivenle inilen su tesislerine kastel denilmektedir.! 10 - ı i ) > Cami ile aynı tarihte yapıkJığı sanılan kastel, cami avlusunda yer almaktadır. 1974 yılında geçir diği onarım nedeniyle, dış görünümü az da oba bozulan kastele, on basamaklı merdivenle inilmek tedir. İnişte solda iki havuz ile bir çeşme, sağda tuvaletler yer almaktadır. Tuvaletlerin üzeri beşik tonozla örtülüdür. Kastele kuzeyden ikind bir mer divenle de inilmektedir.
1564 tarihli vakfiyede cami, zaviye ve mekte be vakıf olarak bırakıldığı belirtilen ev, b c ^ n mev cut değildir. Vakıflar Genel Müdürlüğü arşivinde bulunan 1/100 ölçekli eski bir rölöve projesinin in celenmesinden, evin kastele bitişik olduğu anlaşıl maktadır. Î974 yılında Şeyh Fethullah Camii Onarma ve Yaşatma Oemeği'nce kastele bitişik bu ev yıktırılarak, yerine i k i katlı betonarme yeni bir bina yaptırılmıştır.
H A M A M :
Caminin doğu cephede yer alan ihata duvarı na, üzeri beşik tonozla örtülü bir geçitle bağlı bulu nan hamam, 1559 yılından önce Şeyh Fethullah tarafından inşa ettirilmiştir. 1564 tarihli vakfiye ile de cami, zaviye ve mektebe vakıf olarak bırakıl mıştır.
Tek plânlı hamam. Klasik Osmanlı hamamları tarzındadır.
Hamamın kare plânlı soyunmalığına kuzey cepheden dikdör^en kesitli bir kapı ile girilmekte dir. Soyunrhalik onikigen kasnak üzerine kubbe ile örtülü olup, kubbenin ortasında aydınlık feneri b u lunmaktadır.
Soyunmalıktan sivri kemerli bir kapı ile ılıklı ğa geçilmektedir. Ilıklığın üzeri ortada pandantif geçişli ve onikigen kasnaklı kubbe ve kubbenin iki yanı tozonlarla örtülüdür. Sıcaklık, ortada yer alan pandantif geçişli ve onikigen kasnaklı merkezi kubbenin etrafında, dört eyvan ve dört halvet (hüc resinden oluşmaktadır. Köşelerde yer alan halvet hücreleri kubbe ve çapraz tonozla, eyvanlar beşik tonozla örtülüdür. Külhan sıcaklık kısmının d o i j u cephesine bitişiktir.
Hamamın duvarları düzgün kesme taşla inşa olunmuştur.
O N A R I M L A R :
Caminin onarımı ile ilgili ilk kayda Şeri M a h keme Sicillerinde rastlanılmaktadır. Şeri Sicillerin dokuzuncu cildi, 1103 sahifesinde kayıtlı 15 R a mazan 1005 H. (1596) tarihli tespit tutanağından, onarımı için mahkemeye başvurulduğu ö ğ r e n i l mektedir.
Cami 1974 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü denetiminde. Şeyh Fethullajh Câmii O n a r m a \ e Yaşatma Derneğince onarılmıştır. Bu o n a r ı m esnasında, duvarlarda derz, raspa ve sıva y a p ı l ması, son cemaat yerinin camekanla örtülmesi, ahşap mahfefin demir doğrama olarak yenilen mesi, ahşap kapı ve pencere doğramalarının değiş tirilmesi, minare onarımı, toprak damı ö r t e n kire mit çatı ile döşeme taşlarının değiştirilmesi g i b i işlemler yapılmıştır.
Vakıflar Genel Müdürlüğü arşivinde mevcut 1/100 ölçekli eski rölöve projesinden, son c e m a a t yerinin 1.5 m. önünde bir ihata duvarı b u l u n d u ğ u anlaşılmaktadır. Kastel ile minare bu ihata duvarı nın dışında kalmaktadır. Son onarımda bu i h a t a duvarı kaldırılarak, şadırvan ve kasteli de içine aia cak şekilde yeni bir ihata duvarı inşa edilmiştir.
Kastel'in üst örtüsü betonarme malzemeş le yeniden ihya edilmiş,avluya karo döşenmiş, kastc le bitişik ev yıktırılarak yerine iki katlı yeni bir bi na yaptırılmıştır.
(10) Nusret Ç A M , " G a z i a n t e p ' t e K a s t e l A d ı V e r i l e n S . Tesisleri", Val<ıflar Dergisi, S a y ı ; X V l i l , A n k a o, 1984, s. 166 - 174.
G A Z İ A N T E P F E T H U L L A H C A M İ İ V E Z A V İ Y E S İ 213 Hamam 1 9 5 7 , 1 9 6 0 ve 1972 yıllarında Vakıf
lar Genel Müdürlüğü tarafından onarılmıştır. Ha mamda yapılan onarımlar şunlardır: Dış cephede derz, içte srva, soyunmalık kısmının ahşap soyun ma kabinlerinin yeniden yapılması ile üst örtünün mozaikle kaplanmasıdır.
D E Ğ E R L E N D İ R M E .
Anadolu Türk Mimariande, tek ayak üzerine tekne (aynalı) tonoz ve yelpaze şeklinde açılan tonozlarla oluşturulan, değişik örtü sistemi ile dik kati çeken Şeyh Fethullah Camii ve Zaviyesi, ta-rihlendirilmeleri açısından Klasik Osmanlı Mimari dönemi içinde yer almaktadır.
Ana kubbenin akında merkezi bir plânın oluş-turuklugu dönem diye anılan, klasik mimari anla yışına bu tür örtü sistemi ters düşmektedir. Cami
ve zaviyede ilk defa tek ayak üzerine tonozlarla örtme sistemini deneyen mimarın adı ve hangi yö reden gekliği bilinememesi büyük şanssızlıktır. Bu örtü sisteminin en erken örneklerine, Azerbeycan bökesinde rastlanılmaktadır. Bu örnekler, 542 H. 91147) tarihli Künbed-i Surkh (Kırmız) ile 582 H. (1186) tarihli Mümine Hatun Kümbetleri'dir.
Azerbeycan'ın Merâga kentinde Abdul-Aziz bin Mahmut bin Sa'd tarafından. Mimar Ebû Bekr Muhammed bin Bendan'a yaptırılan kümbet mes cit ve kryptadan oluşmaktadır. Kuzey cephede yer alan kûfi k i t l e d e n 542 H. (1147 - 1148) yılı Şev val ayının 1 1 . günü tamamlandığı anlaşılmaktadır. Kare gövde üzerine içten tromptu kubbe ile ör tülü kümbetin, dıştan kubbeyi piramidal bir çatı nın örtmüş okluğu sekizgen kasnaktan anlaşılmak tadır. Kırmızı renkli tuğlalardan inşa edikiiğinden, Künbed-i Kırmız olarak da anılmaktadır. Mescit kısmına kuzey cepheden beş basamakla çıkılan kapıdan girilmekte, doğu cephedeki yuvarlak ke merli küçük bir kapıdan da mumyalık odasına giril mektedir. Mumyalık (kr>'pta) ortada kare ayak üzerine tonozla örtülüdür. Bu tonoz ortadaki ayak ile duvarlara desteklenen ve iç içe girmiş kareler den okışan bir yıldız şeklindedir.
İ k i n d örnek, Azerbeycan'ın Nahcivan kenti Atabek"! b. Şams al-Din Nusrat al-İslâm İUeniz'in eşi Malika Calâl al-Ounyâ va'l-din Mu'mina Hatun için oğlu Kızıl Arslan tarafından 582 H. (1186) yı lında, Mimar Acemî bin Ebubekir'e yaptın ilan kümbettir.
Şemsettin IWeniz 1146 yılında Büyük Selçuk lular tarafından Azerbaycan Valisi olarak atanmış, aynı tarihten itibaren kendi bağımsız idareani kur muştur. Daha sonra Büyük Selçukkı Hükümdarı I I . Tuğrul'un dul hanımı ile evlenerek Selçuklu sü lalesine girmiştir.
İçten silindirik, dıştan ongen plânlı, ongenin her yüzü mukarnas nişlerle şekillendirilmiştir. Üst te konik veya piramidal külâhla sonuçlanmakt^ır. Tuğladan inşa edilen kümbedin külahı yıkılarak, al tından kubbe ortaya çıkmıştır. Tuğla duvarların üst kısmında firuze renkli çinilerle örgülü kitabe yer almaktadır.
Mumyalıkta, ongen payeden açılan üçgen t o nozlardan önce bir ongenin uçlarından çıkan üç genlerle bir yıldız oluşmakta, bu yıldızda ongenin kenar uçlarından desteklenen ikişer üçgen tonozla Umamlanmaktadır. Bu sistem Şeyh Fethullah Câ-mii'nde uygulanan örtü sistemine benzemektedir.
Üçüncü örnek, Erzincan, Kemah'ta bulunan Melik Gazi Kümbeti'dir. 13. y.y.'m ilk çeyreğinde, Mengücüklü devrinde inşa edilmiştir. Dıştan sekiz gen, içten daire plânlı türbenin duvarları tuğladan dır. İki katlı türbenin, sekizgen plânlı mumyalık kısmı sekizgen ayak üzerine, çepeçevre dolanan tekne (aynalı) tonozla örtülüdür. Şeyh Fethullah Zaviyesi'nin üst örtüsü ile yakın bir benzerlik gös termektedir.
Bazı araştırmacılar, Tokat-Niksar Kırk Kızlar Kümbeti'nin mumyalık kısmının tek ayak üzerine tonozla örtRilü olduğunu belirtiyorlarsa da, mum yalık k ı s m ı n r tamamen tahrip olması nedeniyle, diğer örneklere dahil etmek zordur.
Bütün bu örnekler. Büyük ve Anadolu Selçuk lu dönemlerine aittir. Kümbedler kare veya çokgen plânlı, tuğla gövdeli, piramidal külahlı ve mumya-lıkları tek ayak üzerine tonozla örtülüdür. Mumya-lıkların tek ayak üzerine örtülmesini, Orta-Asya çadır mimarisine bağlamak gerekir.
İlk örneklerin görüldüğü Azerbeycan Bölgesi ile Doğu Anadolu'nun Erzincan yöresinden olduk ça uzak bir kentte inşa edilmiş Şeyh Fethullah Câmii ve Zaviyesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'n-de sahip oWuğu örtü sistemi neBölgesi'n-deniyle tek örnek tir. Şeyh Fethullah Câmii ile çağdaş, Kilis Canbo-lat Câmii (1553), Diyarbakır - Melek Ahmet Paşa Câmii (1587 - 1591) Behram Paşa Câmii (1572), İskender Paşa Câmii (1563), Fatih Câmii (1516 -1517) klasik dönem Osmanlı mimari anlayışını yansıtan yapılardır. Bu anlayış bütün mekanın bir merkezi kubbe altında toplamak şeklinde ifade edilmektedir. Bu camilerde bu anlayış tam olarak gözükmüyorsa da klasik donem plân anlayışı belir ginleşmiştir. Şeyh Fethullah Câmii sahip olduğu değişik plânı ile klasik dönem mimari plân şema sına ters düşmektedir. Güney Anadolu Bölgesinde okluğu gibi, Türkiye ve liatta tüm İslâm dünyasın da geçmişten günümüze kadar, Şeyh Fethullah Câmii ibadet mekanının tek ayak üzerine yelpaze gibi açılan tonozlarla örtülmesi, başka bir camidr denenmemiş olmasından rlol^yi tek örnek olarak kalmıştır.
214 NADİR TOPKARAOĞLU
Şeyh Fethullah Zaviyesi için aynı şeyi söyle mek mümkün değiMir. Çünkü tekke mimarisinde, İstanbul Merdivenköy'de bulunan ye 19. y.y.'di Barok üslupla inşa edilen Bektaşi Tekkesi ikind örnek olarak karşımıza çıkmaktadır.
İlk örnekler olarak verilen kümbetlerin mum-yalıklarındaki tek ayak ve tonozlar tamamen tuğla malzeme ile inşa edilmiştir. Selçuklu döneminde duvarlar ve taşıyıcı unsurlarda hep tuğla kullanıl mıştır. Osmanlı döneminde taş ağırlıklı olan bir malzeme olmakta ve tuğla daima ikind plânda kalmıştır, özellikle Gaziantep yöresinde taş bol bulunan malzeme okluğundan. Şeyh Fethullah Câmii'nin inşaasında da taş kullanılmıştır. Bu nedenle örtü ve taşıyıcı sistem de taştandır.
Caminin giriş kapısı porUli, mihrap, min ber ve pencere sövelerinde MemKk sanatının etki leri göıülmektedir. Bu etki kendini daha çok renk li taş işçiliğinde göstermektedir. Güney Anadolu Bölgesinin Diyarbakır ve Gaziantep şehirleri ile Akdeniz Bölgesinin Adana şehri MemKiklü etkileri ne açık yörelerdir. Şeyh Fethullah Câmii ile çağ daş, Diyarbakır'da İskender paşa Câmii, Behram Paşa Câmii, Melek Ahmet Paşa Câmii, Adana Ulu Câmii'nde Memluklu etkisi çok yoğundur. Bunun nedeni bu şehirlerin Irak ve Suriye'ye yakm olma sındandır. Şeyh Fethullah Câmii'nde Memlüklu etkisi içerde yoğunluk kazanırken, diğer örnek lerde yoğunluk hep dış cephede olmuştur.
Şeyh Fethullah Câmii son cemaat yeri zemin süslemesi ile 1564 tarihfi Diyarbakır Behram Paşa Câmii kapısı önünde yer alan zemin süslemesi ara sında yakın bir benzerlik görülmesi dikkat çekid-dir.
Şeyh Fethullah Câmii, tekrarlanmamış deği şik örtü sistemi ile Türk Sanatı içinde önemli bir yere sahiptir.
B İ B L İ Y O G R A F Y A :
A S L A N A P A O k t a y . . K ı r ı m ve A z e r b a y c a n ' d a T ü r k E s e r l e r i , İstanbul, 1 9 7 9 , s. 6 7 - 7 2 .
— TOrk Sanatı 1, İstanbul, 1 9 7 2 , s. 1 1 4 . — Türk Sanatı I I , İstanbul, 1 9 7 3 , s. 1 2 3 . — Türk Sanatı 11, s . 1 3 0 . N C U M H U R İ Y E T İ N 5 0 . Y İ L İ N D A G A Z İ A N T E P , s . 7 2 - 7 5 . G O Z E L B E Y C . C a h i t . , " C a m i l e r i m i z " , G a z i a n t e p ' ! T a n ı t ı yoruz, A y l ı k T a r i h ve Sanat D e r g i s i , S a y ı : 3 , G a z i a n t e p , 1962, s. 1 0 . — " C a m i l e r i m i z " , Gaziantep"! T a n ı t ı y o r u z , A y l ı k T a r i h ve Sanat Dergisi, S a y ı : 4 , G a z i a n t e p , 1 3 6 2 , s . 7 — Gaziantep Camileri T a r i h i , G a z i a n t e p , 1 9 8 4 , s . 155 . 163. — Gaziantep Evliyaları, G a z i a n t e p , 1 9 6 4 , s . 6 6 - 7 3 . M I N O R S Y V . , " N a h ç ı v a n " , İ s l â m A n s i k l o p e d i s i , C i l t 3 İstanbul, 1 9 6 4 , s. 3 4 . Ö Z G O Ç T a h s i n . , Mengikaklere A l t B i r T ü r b e , M i l l e t l e r a r a sı B l r i n d Türk Sanatları K o n g r e s i , A n k a r a , 1 9 - 2 4 E k i m 1 9 S 9 , s. 325 - 3 2 7 . Ö Z T U N A Y ı l m a z , " A y n t a b - G a z l a n t e p " , B ü y ü k T ü r k i y e T a r i h i , İstanbul, 1 9 7 9 , s . 2 7 1 2 7 2 . ( E v l i y a Ç e l e b i S e y a -hatnamesl'nln I X . cildinden)
S Ö Z E N Metin, " E i n e Moschee von s e l t e n e m T y p in A n a tolia: Die S e y f Fethullah Moschee in G a z i a n t e p " , A n a -toHca, S a y ı : 1 9 6 9 - 1 9 7 0 , s . 177 - 1 8 7 . — Türk Mimarisinin Gelişimi ve M i m a r S i n a n , İ s t a n b u l 1 9 7 5 , 5 . 1 1 - 1 2 - 7 4 - 2 1 3 - 3 4 1 . T A N Y U H i k m e t , A n k a r a ve Çevresinde A d a k ve A d a k Y e r l e r i , A n k a r a , 1 9 6 7 , s . 2 0 7 . T O G A N A . Z e k i , " A z e r b e y c a n " , İ s l â m A n s i k l o p e d i s i , c . 2 , İstanbul, 1 9 4 3 , s. 110. T U N C E R Orhan C e z m i , " A n a d o l u ' n u n ilk D ö r t S e l ç u k l u Kumandanı ve Y a p t ı r d ı ğ ı Y a p ı l a r ı n ö z e l l i k l e r i " . V a k ı f l a r Dergisi, S a y ı X t l , A n k a r a , 1 9 7 8 , s. 1 4 2 . V A K F İ Y E , Vakıflar G e n e l Müdürlüğü, A r ş i v ve Y a y ı n D a iresi Başkanlığı arşivi, 2 1 3 4 n o l u d e f t e r i n , 1 3 1 . s a h i f e s i n -de kayıtlı, 971 H. ( 1 5 6 4 M.)
Y E T K İ N Suut K e m a l , İ s l â m M i m a r i s i , A n k a r a , 1 9 6 5 , sayfa 92-94.
G A Z İ A N T E P F E T H U L L A H C A M İ İ V E Z A V İ Y E S İ 21S î r 1 ! mı-K \ ft
ft
i-ti
L U — 1 /
L
V i1^
C İ 2 İ M : 1 Gaziantep, S e y h F e t h u l l a h C a m l l p l a n ı . C İ Z İ M : 2 G a z U n t a p . S e y h F e t h u l l a h C a m i i k u z e y cephesi SSSLCİZİMs3
Gaziantep, $ a y t ı Fathullah C a m i i , son cemaat yarinin anina kasitl
ÇİZİMı4
S û %Î5
I
R E S İ M : 1 Gaziantep S e y h F e t h u l l a h C a m l I k u z e y cephesimm-R E S İ M : 2 S o n cemaat yeri twti duvarı m «I
218 NADİR TOPKARAOĞLU R E S İ M : 4 C a m i giriş kapısı l<avsarası R E S I M : 5 Cami giriş kapısı RESİlVlıe
Son cemaat yerinde bulunan mihrabiyelerden birinin görünüşü
•
R E S İ M : 11
Camii aydınlatan pencerelerden birinin içten görünüşü
i
G A Z İ A N T E P F E T H U L L A H C A M İ İ V E Z A V İ Y E S İ 219
R E S İ M : 7
S o n cemaat yerinin sağında yer alan Tencerenin alınlığı R E S . M ; 8 S o l d a yer alan p e n ç e m i n alınlığ:
4
9
mm
ClkMUm
H
r^ 1
ti
f • s ı V ] o Pt n c c t e l t - n n cJ:5îan p o f u n u z uR E S İ M : 1 3 R E S İ M : 1 4 Minare IVIlnare kaidesi
RESİlVI: 12
G A Z İ A N T E P F E T H U L L A H C A M İ İ V E Z A V İ Y E S İ 221 Su--'T. • 1 u 1 k em C İ Z ! M : 5
Sazlantep, Ş e y h F e t h u l l a h C a m i i t>oyuna kesiti
C İ Z İ M : 6
Gaziantep, Ş e y h F e t h u l l a h C a m i i , son c e m a a t y e r i n d e k i pencereler
222 N A D İ R T O P K A R A O Ğ L U
SON CEMA»T ytRi-Cİ
Sims 0NJNC£«1 DÖŞEME Ç İ Z İ M : 7 G a z i a n t e p . Ş e y h F e t h u l l a h C a m i i , son c e m a a t y e r i n d e b u l u n a n z e m i n süslemesi
