24 - 7 • 1948
-IT-
$
1
tí&l/,
f
af | * j |
INKIILÂP TARİIlİNj
mat
F
^
1
Recep Paşa ile yapılan
ihtilâl hazırlıkları
— 12 —
kseriyet grupunu temsil e- denler memlekette ihtilâl çıkarılmasını ve bu gaye etrafında askerî kuvvetlerle temas edilmesini ve haricî müdahalelerin zararsız bir Çekle sokulmasını prensip olarak ka bul etmiş bulunuyordu. Bu maksat etrafında ekseriyet grupu namına teşkil edilen bir komite İsmail Ke mal Beyin mahrem beyanatını din ledikten sonra meselenin tâmik ve takibini Sabahattin ve Fazlı Beyle re havale etmişti. Bu iki murahhas Trablus Garp fevkalâde kumandam ve vali vekili Recep Paşanın yaveri Şevket (1) Beyle muhavere ettikten sonra kendisile görüşmek üzere Mal- taya hareket eylemişlerdir.
Sabahattin Beyle Fazlı Bey, bir müddet Maltada beklemişler ve Re cep Paşanın delegesi Binbaşı Şevket Bey, ancak iki hafta sonra gelebil miştir. _
İlk mülâkatta Sabahattin, kongre müzakereleri hakkında Şevket Be ye izahat vermiş ve neticede asıl me seleyi ortaya koymuştu. Şevket Bey Prens Sabahattin Beyin beyanatını dikkat ve ehemmiyetle dinledikten sonra kendi görüşüne nazaran dü şündüklerini söylemiş ve ihtilâl me selesi hakkında Recep Paşanın nok- tai nazarını da anlatmıştır.
En nihayet İstanbul haricinde ya pılacak harekâtın Sultan Abdülha- mide vakit kazandırmağa yarayaca ğı ve buna binaen doğrudan doğru ya payitahtta bir kıyam hazırlama nın en salim ve tehlikesiz bir hare ket olacağı üzerinde mutabakat hâ sıl olmuş ve bu vadide bir proje ha zırlanması iki taraf arasında karar laştırılmıştır. Proje de şu suretle tesbit edilmişti: İtimada lâyık za bitler vasıtasile Trablus Garp fırka sından bir kaç tabur asker manevra bahanesile Sert mevkiine kadar İler letilecek, Sert mevkiinde gemilere bildirilecek olan bu askerler ecnebi bayrağı altında Çanakkale Boğazın dan geçirildikten sonra İstanbulda evvelce erkânıharp zabitleri vasıta- sile tayin edilecek bir noktaya ih raç olunacaklar. Bu kuvvete iltihak edecek taraftarların yardımile hü kümet iskat, meşrutiyet ilân edile cek ve Kanunu Esasinin tatbikatına geçilecek. Her türlü ihtimale bina en ecnebi hükümetlerin müdahale si daha evvelden alınacak tedbir lerle önlenecek.
Bu proje, Recep Paşanın tasvibi şartile iki tarafça kabul edilmişti. Ayni zamanda iş şekli iki safhaya ayrılmış; mali, siyasi ve gemi işle rde Sabahattin ve İsmail Kemal Beylerin meşgul olması, askeri kıs mı ile de Recep Paşa ve Şevki Be yin alâkalanması kararlaştırılmış ve Malta mülâkatına nihayet veril miştir.
Sabahattin Bey Parise avdetinde Maltada cereyan eden müzakerele ri, ekseriyet grupju komitesine taf silâtile anlatmış ve bir müddet son ra da Şevket Beyden gelen bir mek tup, Recep Paşanın Malta müzake- ratını ve projeyi tasvip eylediğini tebşir eylemişti. Bu sevinçli haber üzerine teşebbüsata girişmek lüzu mu hâsıl olduğundan İsmail Kemal Bey, Londraya hareketle sefaret Baş kâtibi Reşit Sadi Bey delâletile İn giliz ricali siyasiyesi ile temasa gel miştir. Diğer taraftan Fazlı Bey de Atinaya gitmiş ve Yunanistandan matlup evsafta gemi tedariki müm kün olacağını anladıktan sonra Pa rise dönmüştür. Sabahattin Bey de bütün mevcudiyetile mühim bir is tikraz akdine çare arıyor; İsmail Kemal Bey ve diğer arkadaşlarının yaşama ihtiyaçlarını da temin mak- sadile uğraşıp duruyordu.
Loııdradaki teşebbüslerin neticesi çok iyi idi. İngiltere hükümeti İs tanbulda harekâta geçileceği sıra da Akdeniz donanmasının ziyaret maksadile, Beşike civarında bulun durulacağını vâdetmiş ve yalnız ih tilâl başlangıcında haricin hâdisat- tan haberdar olamaması için Eas- tern Telgraf kablosunun Odesa ve Köstenceye bağlı kısımlarının kesil mesini tavsiye eylemişti. Fakat si yasî demarş ve gemi meseleleri hal le yakın bir şekle girmiş olmakla beraber para işi henüz matlup ne-j ticeye vardırılamamıştı. Ecnebi bir memlekette karşılıksız para bulmak o kadar çabuk olamazdı. Bir de gün lük ihtiyaçları karşılamak, neşriyatı tatile uğratmadan «Jön Türk» mev cudiyetini herkese karşı daha kuv vetli ve faal göstermeğe çalışmak her halde basit bir iş değildi.
Pariste bu harikulâde faaliyetler
Pariste harikulâde faaliyetler devam ederken «Jön - Türk»
terin toplu olarak bulundukları diğer mıntakalarda da
Sultan Abdülhamide karşı muhalefete şiddetle devam olu
nuyordu. Bu meyanda muhtelif yerlerde, muhtelif mücade
le gazeteleri çıkarılıyordu.
devam ederken «Jön Türk» camia sının toplu bulunduğu diğer mııı- takalarda da Sultan Abdülhamide karşı muhalefete şiddetle devam o- lunuyordu. Ezcümle Kahirede de Feyzi Bey tarafından «Türk» isimli yeni bir gazete neşredilmeğe başlan mış ve Cenevrede de Jön Türk neş riyatına ehemmiyet verilmişti. Muh telif memleketlerde çıkan siyasi ve mizahî gazete ve broşürler Sultan Abdülhamidin istibdadını şiddetli bir lisanla tenkidden ve halkı ikaz dan geri durmuyorlardı. «Meşve ret» ve «Şûrayı Ümmet» gazeteleri bu neşriyata önderlik vazifesi ya pıyorlar ve ekalliyet hizbinin düşün cesini temsile gayret gösteriyorlar dı. Folkston’da çıkan «OsmanlI» ga zetesi «Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti» organlığını muhafaza e- diyordu. 1902 senesinde Yıldız sara- ymca gıyaben mahkûm edilen esbak Cenevre Başşehbenderi Ahmet Kâ mil Bey de Mısırda «Şarkı Musav ver» isimli bir mecmua çıkarmağa başlamıştı. 1905 tarihinde Mısırda vefat eden bu zatın Paris ve Mısır gazetelerinde çok kıymetli yazıları çıkmıştır.
Damat Mahmut Paşanın
vefatı
Bir aralık kış münasebetile, Da mat Paşa, Brükselde ağırca hastalan dı. Paşanın hastalığını haber alan Paris sefareti keyfiyeti Yıldız sara yına bildirmekte kusur etmemişti. Sultan Abdülhamit eniştesinin bu hastalığını bir fırsat sayarak ken disinin hususî bir trenle ve hâzik doktorların nezareti altında İstanbu la naklini Paris sefiri Münir Beye emretmişti.
Salih Münir Bey aldığı emri ye rine getirmek için hemen Brüksele koşmuş ve hatır sormak maksadile geldiğini ileri sürmek suretile Paşa nın yanına girmek imkânını bulmuş ve kendisine tahmil edilen memuri yeti bir lisanı münasiple Paşaya an latmıştır. Paşa, hayat ile memat a- rasında bir vaziyette bulunduğun dan bu hususta bir şey söylemeğe lüzum görmemiş iken Münir Bey, Paşanın sükûtla mukabelesini bir muvafakat cevabı telâkki ederek Sul tan Abdülhamide hemen telgraf çek miş ve matbuata da Damat Paşanın İstanbula dönmeğe karar verdiğini işae eylemişti.
Bu haber karşısında hayret için de kalan Sabahattin Bey, Brüksele kadar giderek Salih Münir Beyin «Jön Türk» kozuna indirdiği darbe nin ehemmiyetini pederine anlatmış ve bundan müteessir olan Paşa da 1 Kânunusani 1903 tarihinde mat, buat vasıtasile «Bu devri istibdad ve zulüm devam ettiği müddetçe vatanımdan, ailemden uzak olarak burada ölmeği memlekette refah ve saadet içinde yaşamağa tercihte fi- raşı,ihtizarda bile tereddüt etmem» diye beyanatta bulunmuş ve Sultan Abdülhamide dehalet etmiyeceği- ni bir kere daha ilân eylemek mec buriyetinde kalmıştır. Paşanın vefa tı bu tarihten on beş gün kadar son ra ve 17 Kânunusani 1903 tedir. He nüz 48 yaşında idi.
Damat Mahmut Paşanın vefatı «Jön Türk» 1er arasında büyük te essürler uyandırmıştı. O tarihlerde Avrupada neşredilen bütün gazete ler bu teessürü uzun makalelerle iz har etmişlerdir. Damat Mahmut Pa şanın muvakkat kabri başında söy lediği nutukta Ahmet Rıza Bey:
«... Memleketimizde birleşmeği ü- mit ederken bir gün böyle bir kab ristanda toplanacağımız ve bu nâşı hürriyeti nakşın karşısında kemâli
hüzün ve ihtiramla saf bağlıyacağı mız hatırımıza gelmezdi» demiştir.
Damat Mahmut Paşanın vefatın dan sonra Fazlı Bey tekrar Trablus Garba gönderilmiştir. Trablus garp limanında vapur içinde Şevket Bey le görüşmeğe muvaffak olan Fazlı Bey, aldığı haberlerden memnun kalmıştı. Trablus garptaki «Jön Türk» teşkilâtını Şevket Bey idare ediyor ve bütün firar hâdiselerini o temin eyliyordu. Bundan dolayı ken disine karşı büyük bir itimat vardı. Şevket Bey para tedarik edildiği tak dirde harekete geçmek için bir mâ ni kalmadığını söylemiş ve işi tâcil maksadile para ve diğer vesaitin bir an evvel yetiştirilmesini rica ederek vapurdan ayrılmıştı. Fazlı Bey, Pa rise avdette Şevke* Beyle geçen gö rüşme şeklini anlatmış ve işi tesri lâzım geldiği noktasında ısrar göster miştir. Bundan dolayıdır ki Reşit Sadi Beyin mevcut parayı alarak ilk vasıta ile Trablus garba hareketi ka rarlaştırılmıştır.
Prens Sabahattin ve
Arkadaşları Atinada
Reşit Sadi Bey Trablus garba gi derken Prens Sabahattin ve Lûtful- lah Beylerle Fazlı Bey de Atinaya hareket etmişler ve Musuris Gidiş Bey de bilâhare kendilerine iltihak etmiştir.
Atinada toplanan komite azalan Reşit Sadi Beyin gelmesini bekler ken Mısır seyahatinden Parise dö nen İsmail Kemal Beyin de Atina ya hareket ettiği haberi gelmiş ve Fazlı Bey kendisini karşılamak üze re Patrasa gitmiştir.
Fakat bütün bu faaliyet ve yor gunluklar neticede İsmail Kemal Be yin uygunsuz hareketlerinden ve ar kadaşlarını hususî menfaatine âlet gibi kullanmak hevesine düşmesin den boşa gitmiş ve ihtilâl müteşeb bisleri hiç bir iş beceremeden Pa rise dönmüşlerdir. Bu muvaffaki - yetsizlik alâkadarları haylice üzmüş tu.
Sabahaddin Beyin bu seyahate iş tirâki ise ihtilâl hareketlerine fazla ehemmiyet verdiğinden değil, içti mai kanaatlerinin tatbiki için baş kaca çare bulunmaması yüzünden be üren bu fırsattan istifade edilmesi düşüncesine dayanıyordu. Biliyordu ki memlekette siyasî bir değişiklik olmadıkça ıslahat prensiplerinin fii liyata intikaline imkân yoktu.
Kongre toplantısı ve onun sonun da ihtilâl hareketlerine teşebbüs Yıl diz sarayını ilgilendirmiş ve saray mukabil tedbirler almak mecburi yetini duymuştur. İlk hatıra gelen adalet mekanizmasını keyfî surette işletmek ve birkaç vatan evlâdını daha mahkûm etmekti. Nitekim Sa bahaddin ve biraderi Lütfullah Bey lerle Ali Haydar Mithat Ben kon gre münasebetile, Sultan Abdülhami din arzusu dahilinde, ceza kanunu nun 371 ve 372 ııci maddeleri mu cibince müebbet kalebendliğe mah kûm . edilmişlerdir.
Maamafih bütün bu zalimane ka rarlar faaliyeti tahdit edemiyor ve harekâtı teşditten başka bir işe ya ramıyordu. Bu itibarla Sabahaddin Bey, memleketin istibdattan kurtu luşu vadisinde yeni yeni fırsatlara intizar ederken bir taraftan da Paris efkârını Türkiye lehine kazanmak maksadile konferanslar vermeğe ve bazı gazete ve risalelerde neşriyat yapmağa ehemmiyet veriyor, vak tinin boşa gitmesine meydan bırak mıyordu.
(Arkası var) (1) Tokyo Sefiri Ferit Beyin inpederi.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
