* Cumhuriyet Üniversitesi Di hekimli i Fakültesi Endodonti BD Sivas ** Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Kimya Mühendisli i AD Sivas
PER AP KAL BÖLGEN N pH DE
KL KLER NE KALS YUM H DROKS T
KARI IMLARININ ETK S
Yrd. Doç. Dr. Kerem Engin Akp&nar* Dr. Dt. Kür*at Er* Ar*. Gör. Melike Sezer** Prof. Dr. Hülya Güler**
ÖZET
Bu çal man n amac kök kanallar na farkl içerikli kalsiyum hidroksit [Ca(OH)2] kar mlar n n uygulanmas ndan sonra periapikal bölgede olu an pH de i ikliklerinin belirlenmesidir. Bu çal mada 50 adet tek köklü di kullan ld . Di lerin kronlar kesilerek uzakla t r ld , kök kanallar prepare edildi ve kökler rastgele olarak her biri 10 tane kökten olu an 5 gruba ayr ld . Grup 1. Ca(OH)2 ve dam t k su kar m , Grup 2. Ca(OH)2 ve gliserin kar m , Grup 3. Ca(OH)2 ve propilen glikol kar m ve Grup 4. Ca(OH)2-metil selüloz ve dam t k su kar m ile dolduruldu. Grup 5 olarak adland r lan kontrol grubunda kanallara hiçbir i lem uygulanmad . Tüm örnekler oda s cakl nda dam t k suda bekletildi. 15 dak, 30 dak, 45 dak, 1 sa, 2 sa, 3 sa, 4 sa, 24 sa, 48 sa, 72 sa, 96 sa ve 120 sa’lerde pH ölçümleri yap ld . Elde edilen verilerin istatistiksel olarak de erlendirmesinde ANOVA ve Tukey testleri, ayr ca tekrarl ölçümlerde varyans analizi ve LSD yöntemi de kullan ld .
Tüm gruplarda pH zamanla önce artm sonra sabit kalm t r. Ula lan en yüksek ortalama pH de erleri Grup 1, 2, 3, 4 ve 5 için s ras yla 9.94, 9.14, 8.94, 8.26 ve 7.39 dolaylar ndad r.
Anahtar Kelimeler: Kalsiyum hidroksit, pH, periapikal
bölge
SUMMARY
The purpose of this study was to determine pH changes in the periapical region after application of different Calcium Hydroxide [Ca(OH)2] mixtures into root canals. Fifty single-rooted teeth were used in this study. The crowns were removed, the root canals were instrumented and the roots were randomly divided into 5 groups of 10 each. Group 1-4 were filled with the mixtures of Ca(OH)2 and distilled water, Ca(OH)2 and glycerin, Ca(OH)2 and propylene glycol and Ca(OH)2 -methyl cellulose and distilled water, respectively. Group 5 is named as control group and nothing was applied to the canals. All samples were immersed and waited in distilled water maintained at room temparature. pH values were measured at 15 min, 30 min, 45 min, 1 h, 2 h, 3 h, 4 h, 24 h, 48 h, 72 h, 96 h, and 120 h. ANOVA and Tukey tests were used for the statistical evaluations and also variance analysis and LSD method were used for the repeated measurements of the obtained data.
pH values were increased with time initially and than stayed constant for all groups. The reached highest constant pH values for Groups 1, 2, 3, 4 and 5 were found around 9.94, 9.14, 8.94, 8.26 and 7.39, respectively.
Key Words: Calcium hydroxide, pH, periapical region
G R
Ca(OH)2 dü ük toksisitesi yan nda sahip oldu u yüksek aktivitesi nedeniyle endodontik tedavilerde s kl kla kullan lmaktad r. Ca(OH)2uyguland bölgelerde OHF ve Ca+2 iyonlar na çözünerek, hem bakteri hem de dokular üzerinde biyolojik ve antimikrobiyal etkiler
göstermektedir. Etki mekanizmas n n esas , enzim faaliyetleri üzerinde olu turdu u de i imlerden kaynaklanmaktad r. Alkalen fosfotaz gibi doku enzimlerini aktive ederek mineralize doku olu umunu te vik etmektedir. Ayr ca, bakteri enzimlerini inhibe ederek bakterilerin metabolizma, ço alma ve hücre bölünmesi faaliyetlerini engellemektedir. pH’da olu an
de i iklikler bakteri sitoplazmik membran nda biyokimyasal hasar olu turarak bakteri hücre bütünlü ünü bozmaktad r.1
Ca(OH)2, uygun bir ta y c ile pat haline getirilip kök kanallar na dezenfektan olarak yerle tirilmektedir. Ta y c , pat n çözünme ve iyonlara ayr ma h z n , ayr ca periodontal dokular taraf ndan pat n kök kanal içerisinde olu an rezorpsiyon derecesini de belirler.2-4 Kar m n haz rlanmas nda kullan lan ta y c lar genellikle, dam t k su, serum fizyolojik, camphorated paramonoklorofenol (CMCP), klorheksidin, iyodoform, ringer çözeltisi ya da anestezik solüsyon olmakla birlikte kalsiyum hidroksitin haz rlanmas nda en iyi ta y c n n dam t k su oldu u kabul edilmi tir.5 Ca(OH)
2’in kök kanallar na yerle tirilmesini kolayla t rd için metil selüloz, gliserin ve propilen glikol gibi su içermeyen ta y c lar da önerilmektedir.3,6 Su içermeyen patlar ile haz rlanan Ca(OH)2 patlar n n etkinli inin su ile haz rlananlarla kar la t r ld nda daha uzun süreli oldu u iddia edilmektedir.3
Bu çal mada, kök kanallar na farkl içerikli Ca(OH)2 kar mlar n n uygulanmas ndan sonra periapikal bölgede olu an pH de i ikliklerinin belirlenmesi amaçlanmaktad r.
GEREÇ VE YÖNTEM
Bu çal mada, gliserin (Sigma Chemical Co., St Louis, MO, USA), propilen glikol (1,2-Propilen glikol, Kimetsan, Ankara, Türkiye ), metil selüloz (Aldrich Chemical Co. Inc., Milwaukee, WI, USA) ve dam t k su ta y c olarak kullan ld .
Örneklerin Haz&rlanmas&
Çal mada, 50 adet çekilmi insan maksiller ve mandibular tek köklü premolar di leri kullan ld . Di lerin dijital radyografi cihaz (CDR, Schick Technologies Inc., USA) ile radyografileri al narak, tek kanall olanlar çal maya al nd . Kök yüzeyinde k r k veya rezorpsiyon gözlenen di ler çal ma d tutuldu. Di lerin kök yüzeylerine zarar vermeden debris ve yumu ak doku art klar bir küret yard m yla temizlendi ve deney a amas na kadar fizyolojik salin çözeltisinde sakland .
Di lerin kronlar mine sement s n r ndan elmas bir frez yard m yla kesilerek kökten ayr ld . Kök kanallar K-tipi e eler (Dentsply Maillefer, Ballaigues, Switzerland) kullan larak step-back tekni i ile prepare edildi. En son a amada standart bir apikal aç kl k elde edebilmek için
40 nolu kanal e esi apikalden ta r ld . Koronal bölgede flaringi sa lamak için gates-glidden frezler (Dentsply Maillefer, Ballaigues, Switzerland) kullan ld . Kök kanal preparasyonu s ras nda kanallar % 2.5’lik NaOCl ile irrige edildi. Smear tabakas n ortadan kald rmak amac yla en son irrigasyon 3 ml % 15’lik EDTA ile 3 dakika kadar bekleyerek yap ld . Sonras nda kanallar bol dam t k su ile y kand . Kökler rastgele olarak her biri 10 tane kökten olu an 5 gruba ayr ld .
Grup 1. Ca(OH)2 tozu+ dam t k su Grup 2. Ca(OH)2 tozu+ gliserin Grup 3. Ca(OH)2 tozu+ propilen glikol
Grup 4. Ca(OH)2 tozu+ metil selüloz+dam t k su Grup 5. Kontrol grubu
Her grupta Ca(OH)2 tozu (Sultan Chemists Inc., Englewood, NJ, USA) seçilen ta y c larla pat k vam na gelene kadar kar t r ld . Her bir di için ortalama 0.017 mg kar m bir lentilo yard m yla kanal içerisine gönderildi. Kanal içerisine gönderilen ilaçlar n e it miktarlarda olup olmad n tespit etmek için di ler önce maddeler kullan lmadan ve kullan ld ktan sonra 10-4 hassasiyette ölçüm yapabilen hassas bir terazi (Shimadzu Libror AEG-120, Japan) ile tart ld . Daha sonra geçici bir dolgu maddesi ile (Cavit, Espe, GmbH, Seefeld, Germany) kanal a zlar kapat ld . Di lerin apikal 3 mm’lik k s mlar aç kta kalacak ekilde di er tüm di yüzeyleri iki kat t rnak cilas ile kapland . Kontrol grubundaki di lerin kanallar n n içi bo b rak ld . Ancak, devam nda di er di lere uygulanan ayn i lemler yap ld .
pH’n&n Saptanmas&
Di ler 5 mL dam t k su dolu tüp içerisine yerle tirildi. Kök kanallar içerisine yerle tirilen kimyasallar n dam t k suya yay n m (difüzyonu) sonucunda olu an çözeltilerin oda s cakl nda 15 dak, 30 dak, 45 dak, 1 sa, 2 sa, 3 sa, 4 sa, 24 sa, 48 sa, 72 sa, 96 sa ve 120 sa sonraki pH de i imleri, pH de erleri 4, 7 ve 10 olan tampon çözeltileri ile kalibre edilmi dijital pH metre (EDTA series 3 GP 353 ATC, EDTA Inst. Inc., UK) kullan larak ölçüldü.
statistiksel Analizler
Elde edilen verilerin istatistiksel olarak de erlendirilmesinde ANOVA ve Tukey testleri kullan ld . Ayr ca, tekrarl ölçümlerde varyans analizi ve LSD yöntemi de kullan ld .
BULGULAR
Tüm gruplarda zamana ba l olarak elde edilen de erler aras ndaki farkl l klar önemli bulunmu tur (P<0.05) (Tablo 1).
Süre Ca(OH)2-dam t k su Ca(OH)2-gliserin Ca(OH)2-propilen glikol Ca(OH)2-metil selüloz Kontrol P-de eri
15 dk 7.97 ± 0.49 8.70 ± 0.60 8.83 ± 0.93 7.45 ± 0.22 7.14 ± 0.19 0.00 30 dk 8.11 ± 0.50 8.57 ± 0.88 8.77 ± 0.96 7.49 ± 0.24 7.19 ± 0.23 0.01 45 dk 8.15 ± 0.45 8.58 ± 0.90 8.90 ± 0.78 7.49 ± 0.45 7.28 ± 0.21 0.001 1 s 8.23 ± 0.44 8.55 ± 0.88 9.17 ± 0.71 7.55 ± 0.43 7.32 ± 0.19 0.00 2s 8.56 ± 0.23 8.50 ± 0.97 9.22 ± 0.72 7.61 ± 0.42 7.40 ± 0.21 0.00 3s 8.66 ± 0.12 8.72 ± 1.16 9.00 ± 0.62 7.71 ± 0.43 7.38 ± 0.14 0.002 4s 8.67 ± 0.18 7.98 ± 1.25 8.81 ± 0.63 7.70 ± 0.52 7.40 ± 0.17 0.011 24 s 9.70 ± 1.06 9.04 ± 1.39 8.79 ± 0.85 7.83 ± 0.68 7.50 ± 0.17 0.003 48 s 9.97 ± 1.41 9.27 ± 1.19 9.04 ± 0.92 8.34 ± 0.41 7.30 ± 0.24 0.001 72 s 9.89 ± 1.46 8.98 ± 1.17 9.08 ± 1.01 8.34 ± 0.25 7.36 ± 0.29 0.002 96 s 10.04 ± 1.59 9.33 ± 1.18 9.07 ± 1.15 8.40 ± 0.35 7.25 ± 0.18 0.001 120 s 10.08 ± 1.77 9.07 ± 1.48 8.74 ± 1.06 8.38 ± 0.31 7.53 ± 0.70 0.018
Tablo 1. Gruplara ait ortalama pH de erleri
Tüm gruplarda pH zamanla önce artm sonra sabit kalm t r. Ula lan en yüksek ortalama pH de erleri Grup 1, 2, 3, 4 ve 5 için s ras yla 9.94, 9.14, 8.94, 8.26 ve 7.39 dolaylar nda bulunmu tur (Rekil 1).
ekil 1. Gruplara ait ortalama pH de erlerinin zamanla de i imi
TARTI MA
Pulpa ve periapikal doku hastal klar n n patogenezinde bakteriler önemli bir role sahiptir.Pulpa dokusunun mikroorganizmalar taraf ndan istila edilmesi ile kök kanal nda kal c bir enfeksiyon olu maktad r. E er bu a amalarda gerekli önlemler al nmazsa,
mikroorganizmalar periapikal dokulara do ru yay lmaktad r.7 Kök kanal sistemi ana kök kanal , dentin kanallar , aksesuar kanallar, kanal ramifikasyonlar , apikal deltalar ve transvers anastomozlar gibi mikroorganizmalar n bar nabilecekleri kompleks bir yap ya sahiptir.8-10 Mikroorganizmalar n tamamen ortadan kald r lmas için kök kanal nda mekanik preparasyon, irrigasyon ve antibakteriyel ilaçlarla pansuman yap lmas gerekmektedir. Kullan lan kök kanal ilaçlar n n kök kanal sistemindeki preparasyonu yap lmam bölgelere ve dentin içerisine difüze olup bu bölgelerdeki mikroorganizmalar da yok etmesi istenilen özellikleridir.
Ca(OH)2 antibakteriyel etkisi, sert doku yap m n uyar c özelli i ve alkalen pH’ya sahip olmas gibi olumlu özellikleri nedeniyle kök kanal tedavisinde kanal içi ilaç olarak uzun süredir kullan lan bir materyaldir.
Kök kanallar içerisine yerle tirilen Ca(OH)2 kar mlar n n dentin kanallar ve foramen apikale yoluyla doku çevresine difüze olabildi i yap lan çal malarda gösterilmi tir.4,7,8,10-13 Bu difüzyon apeksifikasyon tedavisinde özellikle foramen apikale yolu ile olmaktad r. Etki mekanizmas tam olarak bilinmemekle birlikte; OHF iyonlar n n serbestlenmesi sonucunda pH’ n artmas n n, onar m n ve kalsifikasyonun sa lanmas için uygun bir ortam olu turdu u dü ünülmektedir.14,15 Alkali pH, enflamasyonun asidik reaksiyonlar na kar lokal bir tampon görevi yapmakta, osteoklastlar taraf ndan salg lanan laktik asidi nötralize ederek mineralize dokular n daha fazla parçalanmas n önlemektedir.16,17 Ca2+ ve OHF iyonlar ile birlikte yüksek pH’n n, sert doku olu umunda önemli bir rol oynayan alkali fosfotaz enzimini aktive etti i bildirilmi tir.15,16,18
Ca(OH)2’in dentin ve doku içerisinde pH’n n yükselmesine neden olacak bir ta y c ile birlikte kullan m klinik olarak daha etkili olmaktad r. Farkl ta y c lar Ca(OH)2’ten farkl derecede OHF ve Ca2+ iyonlar n n sal m na izin vermektedir. Yap lan çal malarda2,4,7,9,19 çe itli ta y c larla haz rlanan Ca(OH)2 kar mlar nda kullan lan ta y c lar n iyon sal n m ve pH de i imi üzerinde etkili oldu unu bildirmi lerdir. Hosoya ve arkada lar20 farkl konsantrasyonlarda (%38, 44, 50) kar t r lan Ca(OH)2 -dam t k su kar mlar ile sadece Ca(OH)2 tozunun kullan ld kanal ilaçlar n n uygulama sonras nda periapikal bölgede olu turduklar Ca2+ iyon
konsantrasyonu ve pH’s n de erlendirmi lerdir. Ca2+ iyon konsantrasyonu ve pH de i imleri sadece Ca(OH)2 tozunun kullan ld gruba göre di er gruplarda daha yüksek bulunmu tur. Ca(OH)2 kar mlar n n optimum etkili olmas için en az iki hafta gerekti ini bildirmi lerdir.
Bu çal mada standart deney artlar n sa lamak için di lerin tek köklü, tek kanall olmas na ve kök uzunluklar n n birbirine yak n ebatlarda olmas na dikkat edildi. Apikal aç kl kta standardizasyonu sa lamak için 40 nolu kanal e esi kök uçundan ta r larak preparasyon tamamland . Ayr ca, kanal içerisine konulan Ca(OH)2 kar mlar n n e it miktarda konulmas için hassas terazi ile ölçümler yap ld .
Sevimay ve arkada lar21 farkl Ca(OH) 2 kar mlar n n (Ca(OH)2-dam t k su, TempCanal, Calasept, Ca(OH)2 içerikli konlar) OH¯ iyonlar n n dentine difüzyonunu inceledikleri çal malar nda, ilk 24 saatte Ca(OH)2-dam t k su ve TempCanal’ n en yüksek pH de erlerini gösterdi ini, 3. saatte Calasept ve Ca(OH)2 içerikli konlar n en yüksek pH de erlerine ula t n , 24 saat sonras ndaki zaman aral klar nda Ca(OH)2-dam t k su kar m , TempCanal ve Calasept Ca(OH)2 içerikli konlardan daha yüksek pH de eri gösterdi ini bildirmi lerdir.
Ar ve Eldeniz22 kök kanallar na farkl içerikli Ca(OH)2 kar mlar n n (Ca(OH)2-dam t k su, Ca(OH)2 -gliserin, Ca(OH)2-gliserin-1/7 dam t k su, Ca(OH)2 -anestezik solüsyon, Ca(OH)2 içeren konlar) uygulanmas ndan sonra periapikal bölgede olu an pH de i ikliklerini inceledikleri çal malar nda, tüm gruplarda pH de erlerinin zamanla azald n bildirmi lerdir. En yüksek pH de erleri 3. gün sonunda Ca(OH)2-gliserin ve Ca(OH)2-gliserin-1/7 dam t k su grubunda gözlenmi tir. Bu çal mada da zamana ba l olarak pH de erlerinde de i iklikler meydana gelmi tir. 3. gün sonundaki en yüksek pH de erleri s ras yla Ca(OH)2-dam t k su ve Ca(OH)2-propilen glikol gruplar nda gözlenmi tir. 5. gün sonunda ise, en yüksek pH de erleri s ras yla Ca(OH)2-dam t k su ve Ca(OH)2 -gliserin gruplar nda gözlenmi tir. Tüm gruplar n ortalama pH de erleri kar la t r ld nda en etkili kar mlar n Ca(OH)2-dam t k su ve Ca(OH)2-gliserin kar mlar oldu u saptanm t r.
Sonuç olarak; Ca(OH)2 kimyasal ve biyolojik özellikleri nedeniyle kök kanal tedavisinde kanal içi ilaç olarak rahatl kla kullan labilecek bir materyaldir. Eklenen
ta y c lar Ca(OH)2’in etkinli ini artt rmaktad r. En yüksek ortalama pH’ya Ca(OH)2-dam t k su ve Ca(OH)2-gliserin gruplar nda ula lm t r.
KAYNAKLAR
1. Estrela C., Sydney GB., Bammann LL., Felippe-Jr O., Mechanism of the action of calcium and hidroxyl ions of calcium hydroxide on tissue and bacteria. Braz Dent J, 6(2); 85-90, 1995.
2. Anthony DR., Gordon TM., del Rio CE., Effect of three vehicles on the pH of calcium hydroxide, Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod, 54(5); 560-5, 1982.
3. Fava LR., Saunders WP., Calcium hydroxide pastes: classification and clinical indications, Int Endod J, 32(4); 257-82, 1999.
4. Simon ST., Bhat KS., Francis R., Effect of four vehicles on the pH of calcium hydroxide and the release of calcium ion, Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod, 80(4); 459-64, 1995.
5. Spanberg L., Intracanal medication.In: Ingle JI., Bakland LK., Endodontics, 4th ed., Philadelphia, USA, 627-40, 1994. 6. Rivera EM., Williams K., Placement of calcium hydroxide in simulated canals: comparison of glycerin versus water. J Endodon, 20(9); 445-8,1994.
7. Siqueira JF Jr., Lopes HP., Mechanisms of antimicrobial activity of calcium hydroxide: a critical review. Int Endod J, 32(5): 361-9, 1999.
8. Haapasalo M., Orstavik D., In vitro infection and disinfection of dentinal tubules. J Dent Res, 66(8): 1375-9, 1987.
9. Siqueira JF., Uzeda M., Disinfection by calcium hydroxide pastes of dentinal tubules infected with two obligate and one faculatative anaerobic baceria, J Endodon, 22(12): 674-6, 1996.
10. Z raman F., Ayhan N., Aslan B., Özsoy N., Çe itli zorunlu anaerob bakterilerin dentin tübüllerine penetrasyonlar n n SEM'de (Scanning electron microscope) incelenmesi, Atatürk Üniversitesi Di hekimli i Fakültesi Dergisi, 10(1): 26-31, 2000. 11. Tronstad L., Andreasen JO., Hasselgren G., Kristerson L., Riis I., pH changes in dental tissues after root filling with calcium hydroxide, J Endodon, 7(1): 17-21, 1981.
12. Alaçam T., Yolda HO., Gülen O., Dentin penetration of 2 calcium hydroxide combinations, Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod, 86(4): 469-72, 1998.
13. Çalt S., Serper A., Özçelik B., Dalat MD., pH changes and calcium ion diffusion from calcium hydroxide dressing materials through root dentin, J Endodon, 25(5): 329-31, 1999.
14. Perez F., Franchi M., Peli JF., Effect of calcium hydroxide form and placement on root dentine pH, Int Endod J, 34(6): 417-23, 2001.
15.Staehle HJ., Pioch T., Hoppe W., The alkalizing properties of calcium hydroxide compounds, Endod Dent Traumatol, 5(3): 147-52, 1989.
16. Tronstad L., Andreasen JO., Hasselgren G., Kristerson L., Riis I., pH changes in dental tissues after root canal filling with calcium hydroxide, J Endodon, 7(1): 17-21, 1980.
17. Foreman PC., Barnes IE., A review of calcium hydroxide, Int Endod J, 23(6): 283-97, 1990.
18. Torneck CD., Moe H., Howley TP., The effect of calcium hydroxide solution on porcine pulp fibroblasts in vitro, 9(4): 131-6, 1983.
19. Solak H., Öztan MD., The pH changes of four different calcium hydroxide mixtures used for intracanal medication, J Oral Rehabil, 30(4): 436-9, 2003.
20. Hosoya N., Takahashi G., Arai T., Nakamura J., Calcium concentration and pH of the periapical environment after
applying calcium hydroxide into root canals in vitro. J Endodon, 27(5): 343-6, 2001.
21. Sevimay S., Kalayc A., Y lmaz S., In vitro diffusion of hydroxyl ions through root dentine from various calcium hydroxide medicaments, J Oral Rehabil, 30(10); 1047-51, 2003.
22. Ar H., Ünverdi Eldeniz A., Farkl kalsiyum hidroksit preparasyonlar n n kök kanal içerisine uyguland ktan sonra periapikal bölgedeki pH de i ikli i, Ankara Üniveristesi Di hekimli i Fakültesi Dergisi, 30(3): 223-7, 2003.
Yaz&*ma Adresi:
Yrd. Doç. Dr. Kerem Engin Akp nar Cumhuriyet Üniversitesi
Di hekimli i Fakültesi Endodonti Bilim Dal 58140 Sivas
Tel : 0-346-2191010/2772 Fax : 0-346-2191237
