Aydın/toplum iletişimi açısından Türk modernleşmesinde küçük burjuva etiği

Marmnrailetipim

irnriqiMi

..

AQISI,NDaN

TURK.,

MOOBRNLESMESIN.

DE

r(uguK:::-,:.

'

BURJUVA'E.TIGI

'':.',.

,.,

,

...,.

,,..

,,,;:,. ,,,,,..

Arg,Gtir., GokSel

AVMAZ;

AYDINITOPI,

,

"Ki.igi.ikburjuvahk",Ttirkiye'de

:

aydrn ziimreye

iliqkin

bir ti.ir "beqeri

'

_{zaaf"r tantmlamaya Yanyor.} Buna

:

gcire, ktigtik burjuva aydrnrn kusuru

:

"kiiEiik burjuva"

olmak,

halkrn

er-,,

demi de

"halk"

olmak.

KiiEiik

bur-,r juvarun drqandan biling getirmek gi-rr

bi

dnemli bir rolti varken, halkrn da,

,

kiigtik

burjuvanrn getirecefii bilince

,,

ihtiyacr var. Yaygrn anlayrg bu.

::,

Ashnda

bu

anlayrg,

Ti.irk

mo-,,, dernle$mesinin tarihini belirleyen

bir

,:,

temel

durumun

da

tizlti

ifadesidir.

:::

Bu

temel durum,

Tiirkiye'de

mo-,., dernlegmeyi,

izledifi

hat

boyunca :,, siirekli bir gerilim igine hapseder;

iki

',

taraf da aynr anda hem

bir

agaltltk

",,

kompleksi, hem de

bir

tisttinliik

,:,

kompleksi

igindedir ve bu

komP-r,,,

leksli

algrlayrq,

siirekli

olarak,

ay-r:, drn-toplum iletiqiminde

salhkh bir

:,::

yapl ve

igleyiqin

inqasrnr

geciktir-,,,

*i$,

dahasr, imkanstzla$tfim$tlr.

,.,,

"Rydtn" vg "halk"

kavramlarr,

...,. bizdeh kullanrlma bigimleriyle birer

,,, ahlaki dtizeyi ifade ederler. Ama

ifa-::

de ettikleri ahlaki dizey, asla kendi-,,, liEinden olugmug, ve bu anlamda da

..i.;. soyut

defildir.

Oncelikle, somut

ik-"1". tisadi ve toplumsal kttkleri olan birer

::: sosyal

kategoriyi ifade

ederler. Bu

:,

iki

kategori

arastnda varolan

geri-:1:'.:.

limli

_{ve kompleksli iletiqim,}

mo-.,. _{dernle$me tarih ve tarzrmrzrn}

kendi-,:,,, lerine kargrhkh bigmig

oldu[u

roller-,:r, den

ileri

gelir. Osmanh'dan beri pek

,;,'.,'..

farkhhk

g6stermeyen modernlegme

',,t',, tarzrmtz

iginde

bu

iki

kategorinin

,,:

birbirleriyle

iletiqimindeki

deliqme-,,,, yen rollerine bakrldrlrnda, bunlann

;:':,:;' _{etik rrsryetinden de sriz edilebilir.}

::::::

...

Misyoner

Aydrn

t,',,,',

ortak

bir kriter

bulma

"gitinlt lakim

olmugtur. Bu

kriter

arayrgrnda en

klasik drneklemelerden

6in

canei

ile Giordano

B;;;;;rnod

yuf,ru.,

kryastrr. Bunun nedeni, aydrn tammrndaki

t

n'"i

uii

lo"srurc,

gidermek

igin,

"bilim

adamr/okumug insan"la

"aydln"

_{a.arrnoaiii'iarti}

_"uir _ayoin

tanrmrna o.og.} yaklagma gayretiyre- oitaya

koyrl

giriqimioir.

B"'gi,i-itTd,::,:k:1T,1!

cilretinin iddiatanna

t"rriri9"n"riti.i".i-id"n uurg"g-"_

orgr rgrn _{engrzlsyonun,emriyle yakrlan Giordano Bruno'nun,}

_alni

ou_

rumda "inkar"l _{tercih eden}

_Galilii

_{kargrsrnda "gergek oyoin Lu.r',n1} tem_

sil

ettili

sciylenir.

^,,."\C:!il_ri)

oydrr,olr*run

belli kesimle.rle rildeSleStirilemeyece{inin ti_ qt.t5.oi1

t;rytegidir.lalilei,

gok dnemri

bir

bitim

aaimt

olmastni'karsrn.

Duunt yatruzca

_{hrtm uiruna}

y.apmakla., _{bilimin s.onttg.lannt btittin disa_}

nen _{insanltk adma de{erlendirmemekle,}

_bir

_aydtn

_{oioioi'iendini}

n;;"

s iirtikle mis

tir.

B

elli

kes iml e rden o ranrarm

-yizarlarm,

itti*

_orta*toir

-ntn, _{sa.nalctlg\ry,ftl;sefe.clleriy- aym}

_zannniabirer

_aydtn

_{kimti{itastri_}

[ar1.

do{al bir

beklentidir. Amd bu

beklenti,

arto

iti

iois'aytma, sdzii edilen kesimlerden olanlarm zaten aynr zam;anda

bir*

a.iitn

olduklart

inanctna

ddniistiirtilmemtlidir."

(Ahmer

_CEMAL,

_{tqqo, ir.-}

_ts)

Bir bilim

adamr _{kendi dar uzmanhk alanrnda "bilimsel dtiqtiniig" ku_}

ralllTna uydulu

hald.e, bu alan.dr$nda tam bir "srradan

;;;'

_grui,

rrot-ta old,kqa da t,tucu davranabilir. Ballayrcr bir.aydrn

tuniriu",ir"[ p"t

q,iTl.yn

gcirtinmese de buradan trarEt<due aydrna

ili$[in

uagroy,.,

diii

niteliklerden sciz etmek pek ala mtimk{in. Aydrnr uydrn

_vupin

en temel

niteliklerden

_biri

_{"elegtirel tutumu"dur.}

_Aydin

_{eylemi, odnfuyr, mevcur}

ve dnerilmiE kahp.lardan baEr ms r z sorsuiamayi cingd.en

Siieylemdir;

onun evrensel nireligi buradidrr.

..

Bat''da aydrn kavramr, hergey.den _{rince dtigiinsel bir}

_yetkinlik

_ve

faa-liyet

_{alanrnda tarumlandrgrndan "entelektiiel'i kauramrgu}

_{uirritt" d;F_}

n iili.ir. Eleg tirel tutum a vuigu yap m asl bakrmrndan

_{rnt"i"rrti"ti'}

tammla-yrcr kriteri de resmilsiyasal otoriteyle olan iligkileridir.

pnteGttueli

,'stir_

Fuy.' . y".

" m arjinal

"

olarak tanrm [ayan- Edward

sAID'e grirl,

o

toritqre

bafhhklanm

ilan etmeleri, entelekitiellerin asli

gorevleriii

terketmeleri anlamrna _{gelmektedir. (Bkz. Edward}

_SAID,

_199"5)

.

Tiirk 1vdr1l_!u gibi

evrensel

kriterlerden

ziyade, adeta rrsrregmiq olan yerel cizellikleri.yle tanrmlanabiliyor; varolugunu bigimlendiren un-surlar, onun modernlegme sertivenimi2 iginde kaiandrEr verel karakteri_ ne ait unsurlardr. Ornegin.aydrn,

Batr'di

elegtirel

tuiu?iryiu

6ne grkar-ken,

bizde.o{g

riy-19e

"misyonerlifi"

ile

tine grkmaktaoti.

trlooeioteE-me tarihimizin her drineminde_aydrn gcireve ga[nlmrq ve galnlmaktadlr.

osmanh'nrn son yrllannda aydrnrn baEhca

gorwl "htiniyit

"mticadelesi"

vermekti; Cumhuriyet'in tek

partili

dtineminde " devrim-ilkelerini _halka anlatmak" oldu gdrev; gok partili dijnemden itibaren de "gergekler"i dile

Marmnrailetrsim

Bizim

gibi aydrndan slk srk gdrev.be!<l.ey9.n,ya da aydrnlan bdyle

bir

soivrbi;at

ilitlenen toplumlai, tarihsel baflam.d.a "patriarkal", ve buna

8;gii

;i"rrk

da modernligmg politikalarrnda

"elitist"

olln

toplumlardrr' Os"ratrn'Aan bugiine,

kii;uk

burjuva aydtmmtzt,

kitleler

kargrsrndaki

""i"r"s

_{sev de, (ona aynr zamanda g(irev} uiEimind"e ve onlarla iletiqimind-eki siiyleminae hop,gjg.nlegtirensorumlululunu da veren) halkr

sahip-i"i*"ii'tutumundaki

"patriarkal etik", ve bu etik uyannca g<irev ve

so-i"*l"f"f.f"nnt

yerine

_ietirdigi

andaki en

"popiilist"

lavnnda dahi saklt kalan

"elit"

karakteridir.

Modernlegme kavramr, Ti.irkiye

tarihi

iEin, |$aEr

yukarr

1.8-

yiizyrl-aun

ltitut"n

agrklayrcr bir'anahtar sijzctiktiir. Modernlegmenin faal

6n-J"if".i

oiurat<, tstatrat ve Tanzimat Fermanlarr'nrn

btirokratik.uygulayt-;;r;;?;;

lninut

ve Terakki' nin m

ilis

gti9lerine.,. C u m

hylivet'in

Anado

-lu

avdrnlanmaslnl iistlenen "aydtn iifretrnenler"inden '68'in eylemci

si-;;t-ilffi;iil;

kadar

Tiirf

modernleqmesinin

biittin aktijrleri, bir

i"r.irA"

i".1tt""

geten bu

etifin,

p atriarkalizmin, kendi dijnem lerindeki

i"rrir.i".ivOif"i

Onrur,

Ahtrei

i{amdi Tanprnar'rn deyimiyle, "yeni _-bir

7;;;;;;; plii

e r esinden bakarak konusuyo riardt ; fa,ka t, mensup

oldukla-n

ierleniyet

ve onun zihniyetinden kurtulmuS de{iLler"dr'

Patriarkal Etik

Mukataat;,#:':,:',:l;i'::;';t,tt;:;;;:':,':t:;i;:,',:':*Y;::::

Nizam-0l M:Jl.Jr-' S iY as e t name

" Etik " s o zcti

[ii,

an siklo pedilerde, sdzltiklerde " ahlalan temellerini

in-."f"yrn-f"fi"i"

fiuit" olarali tanrmlanryor.

ikinci

bir tanrm;

"Bir

kimsenin davianrqlanna temel olan ahlak

ilkeierinin

tiimii"-qeklinde

dile-getirili-uor. ;;g,tit

"p,

kiEilerin davranrqlannr belirleyen, uh.luk ilkelerinden

baE-t;;

i"il"*

;rt

ii4titerin

drgiitlenmesiyle, ekonomik. ve. siya.sal yagamla

itsiii iuraltar

da s6z konuiudur. Bu da,

bizi,

oplumdaki geqitli stntflara

tiigti, t,""rer

ya

da

farkh "etik"lerin

olduEu ger-eg[ing

yaklagtrtyor.

;E:kiiopfo*i

_(L.H.

_{Morgan), "Totem}

vsTabu"

(S. Freud), "Ya-ban

OtiSti"."[

fC.L.'strauss;

v"e datra

bir

gok- sosyal antropoloji yaprtlan,

t"pi"..^r

iiiqki

bigimlerini, ya da da oZel

bir

adla

"etik"i

belirleyen

ku-;;iffiffiGlt.

g"yt".

olmayrp, ortak tarih ve

kiilttirden

gelen gok

sa[-lam m an trkli dayan aklann ln b ul u ndufun u kanrtlar'

Patriarkal

etilin

belirleyici

iifesi,

Anadolu tarihindeki, kcikleri

Bi-,un, i* dayanan'rdo gululolC' tur;

yani,rkonomik,

_-sosyal ve siyas al

yapt-O"ti

r.*"ziyetgilf

ve btirokrasidir. Toprak- miilkiyet ve t4amrfu ile_

ge-iiifo"

el koyftrabiEiminin, bu tarz bir ikiis.adrn, siyasal ve

kiilttirel

alan-da var

ettili

ve Oogu/natr geriliminde geli.len ttim bir modernlegme sii-recini bigimlendiren birqeydir patriarkal etik.

Tarihinin _{krsa dcinemleri.drgrnda, bir imparatorluk ropralr}

oldu Ana_

dolu.

Aynr

zamanda,

birbirine

zrt

iki uygairigrn,^D"g,iffi

_{ve Bafi,nrn}

savaE

alanrydr;

_{iskender Seferi'yle uzun- sur6h}

_olarili

_nuir'yu

baflan_ mry, Helenistik ve RgTo gallannda _{ve bir}

_bak;;da

_Blrlui.

_oon"o'ino"

bu.baglr

hk

stirmtigrti. Anad-oru'nun,

Dolu'dan

g;i;

_biG;;

_{olan Tiirk_}

ler'in

eline

_secmel],

ancak

l

l.

yiizyrid"a,

i.r.""no"i;o"n

"oi'

_oor,

_yizyrl

sonra gergeklegmiqti.

Anadolu,

Dolu'nun

Batr ile _{kaynastrEr, ancak bu kaynaqmanrn}

_golu

zaman krnldrEr bir

colrafya

orarak

teiirieneuili;.

_B;;;

_d[ip

_edebilmek

iqin,

_gtl!

nofras'n, u

il

id

a u

ny;il

;;;f

ffi

_g:rt

"i,

iffi]

u,un is inde

vdnerildi! i g.alda aram ak.gerekiyor.

yani,

bu'iki d

ii;t;;;

;ir,,

_Akdeniz

diinvasr"

birlilinde

biittinleqti[i

[{oma u"

6i.otgrio;-i.

_{iil;;",gafrnda.}

_

'_Akdlniz.diinyasJnrn siyasar

_{birti{i, M.o.}

_birinci

_{yiizyildan itibaren} R o ma h I a

r

ta rafmdan g e rg.e kr e,s r i r ii d i.

. ( ....) Ro ma

iirp-ii ito,

t, g u

; n u

i

G a _{I v} a' d a n o rtada E u'y a"

kai

a

r

u2*

oi-

i

i

"

t"i'

ui*

i

i'i{

i

ri

i

_" a,s, cr t ize n,

a r& nda. H e t e nis t {k dan e md e n

iin,

ii"r

_r lr

i

s,

iii

;

i";"t

;

;

ii re ti m ta r _

zmt. ge.nellestirerek, aynt

_tiirden

_ekonomik

_yhprtiir,

_{yint iayar}

miitki_

y_etle,

_siMos,

kdleterin mey(qna

getirclili

isgacani

b;;;"i;r'.',,i5;;rlnos

YERA_

?,

Cilt

t,

sr.z

l)

"

---o- 'ro--"

Rgrq.lryplratorluEu

_{rarafindan kurulan bu}

_birlilin

_ayn$ma

nokrasr-na gelindifinde,

_iktida'n,

_{merkezi bir di.izen-igin}

_{bii'in;li'bii}

nogu

i.i.i

hinde tru I u nd.ue gn

11

gqrii{iz.

Zira,

ekonomit've

;6iil

r"l

yaprlar, bu-rada _{"kerim devler" igin daha olanakh}

_bir

_{ortam sunmaktaydr.}

nliiigln

aynsma

kogulla',

ashnda

4.

yizytr

bagla'ndan

,nb;.*;igunlaEmak_

taydr.

"Ddrdtincii viizvtl,

ilk

basra.rdn, iki

_farktr

_{gdrtlntisre karst karsryadtr:}

Bir

yanda,

Bin'nin

_s-r1cri

_,t

_{o"oiii ie}

_{sosyar karereri oran}

merkezi

gticiin biittin miidahale.rerine.

_kary

_clirenen

_biyak

ialiiaii)ri;

dte yan-da, Do{.u'da,

_{ilk iste{i}

u.ergi

t.piamak

ve

orir, ,lr;ii;;;k";thn

_bir

_{im_}

paranrluk

_{igin bigilryis koftan,}

fu'sa! cemnatrerin

gri)ir:tiiigi'ui,

siniiii,

adr,Biiyl

e ce Roma imparato _rI u{u,nun _bri|

iiniisi

friiit

i

fina,

i

Oe t i ii _

y o.r.(u.

.l mp a rato r D io k le t i e n' in y a p tr E t s a de c e, da h a 6n c e" o rtay a c t km,r

:l!t,,:,:.t

i :!

!

a s 1 t _^ay

y

a k o t d u.

"B

i

n,

i'

m b a y uk r.n a t i ka n

i

i

e ; ;

;;;

i

;;;;

;

torluk

tgin

-go.ktan kaybed_ilmirr

oldu[unu sezdi{i igin

de

kendini

Do_

Eu'yu

aytrdt"

(Srefanos

yERASiMdS, Cilt t,

_Jizii-

---

'"

tvte{<gzj yapmln kurumlaqmasr dorukran baqradr. _Toprumsal

yaprra-rm o gi.inkti-kog_ullan, _{merkezin lehine katr bir biirokrasinin}

_oluqmalna

olanak tarudr. Merkezi btirokrasinin bir tek amacr vardr:

ntitti"

halkr

de-netim_ve gcizetim altrnda

l}lt'n.ok suretiyle, vergi kaynagi iiarine

g.iii_

mek.

Bunun

_lek

yolu da, "herkesi ken<ii

hayat"gartla"ni

peiginleinek,

btittin kagrg yolanm fikamak"tr. Bu nedenle ittcin

itim

arrari,Left

_bti$lit

Marmnrailetisim

Miidahaleci ve sert bir devleti kaldrrabilen yaprlann daha dnceden var ofOugu nnuOolu,da OL'"V

f.rr*en

baganya

ulaqit.'Herkesi

kendi hayat

i""ii"",

;ergintemet i-dUrturu, po*y. Roma'nin (Bizans'rn) g.Eebe.ve

i;;;d

g;;.aatiere

yonetlt;;Ei;

verlilendirme sistemivle toplumsal

bir

gerEek olarak kurumsallagu.

Bizans,ta feodal unsurlan temsil eden

biiytik

toprak.satripleri, kendi

"iii";;.

,,

_'*oiiori

iii"

.rit"zi

otoriteyle gauqma h.alindeydi. Burada

paroikos " denen V

J[i"i

tO'ltiler, dolabilecek

her

tiirlii

kargaqa. ve

be-liilrl;k

[uriisinOi itiiOo"n

en sallam davanaklanYdrlar' Bizans'm

top-lum s al evrimi,

i"oOuii^

i.

Oo

guyi

ftut kric em aatiLe d

ayal

merkeziyetEi

devler anlayrgr

oru.inO^ti

*f"iO"t"nin

tarihiclir. B

iiyiik

malikanelerin

*.iiii*l""_f,uyoft

f*auff;t;9,

bagartstz

bir

tarih yaqadr Bizans'ta'

Qtin-i;.il;;ii;iii*

O"t t"gi

ni

oto

t

iy on feodalleqme siirec i,^baqka bir

.ta-d;

".

J;;i;;;;

dgii;i

;.k

E,r

r

yav aq .eel i Ei yo r, n i h aye r feodal izmde n

;;;;.bii"refimiz

6ir

anda

di

Bizans i-mparatorlulu,

yerini bir

baqka

.ett"rly"tgilrte,

Osmanh imparatorlufu'na braktyorctu'

Biz.ans'tn

dofulululu,

Selguklular'tn muhafazasryfS' Osmanh

impa-rat,irffi

urnA;

r"";.ii

;EitOi. Mert ezi o toritenin feod alleqm eye k arqt p

a-;i[,rrlil

d;ya1

gticii, Osmanlt'da " reaya" ya

dayal

olacaktt.

Yoksul

ReaYanrn

Tutucululu

Topra[rnmiilkvetasarruft-,igiTi,idareninmerkezileqmesinisafilaya-cak

bir

diizen

yarat;fi;

Anadolu'da. Anadolu'yu fethe grkan Selguklu-lar,

fethettifferi

topiaiitariizerinde merkezi bir yapllu.1maya gakgrrkql, Bizans'tan

mfun

uiiVupiya ait ueriteri kullandriaf. Kullandrklarr

bir

di-;;;;;;il"

[endi

r.ol,ir'" yaprlarryd.r..selguklu Bey.i

Tufrul'un,

bu yapt

ift;ffi;'il

;ii-i*i

iiiri

p,orrt"

(eqitier arasrnda

birinci)

olarak

h.i-ktmdar

ilan etmesi, Uit Uof.tti'to, devieiin hukiimdar ailesinin

mtilkii

ol-ilp;;;"

itanrydr.

8",

;rk;;iyetEr

devletin kuruluqu yolunda

belirli bir

"ii*tuOt.

Bunu baqka aqamalar izleyecekti'

O.n"gin, toprak yiinetiminde islamiyet'in "katl'a" sisteminden

devEi-rilen -ve datra

sonii

Ottnonft',fo "tlmari'a ilham verecek olan-

"ikta"lar'

brrakrlan kiqiye o topiuf.fu"n

miilkiyet

hakkrnr

9"gil'vergi

alma haklant

;;;;.ii.

Drhii",trpf.ri"ulet

gibi,

_topt4

da i.izerindeki insanlarla

birlikte

iiiiIti.Ao.

ailesinin

'-ouf,

ifo"n edildi.

Toprafr,

i.izerindeki insanlarla

bir-i*i.

t""Oi

miilkii

ofoiof. gciren bu anlayiq, patriarkalizmin

doruludur'

Osman[

da

patriarkalizmin

aynr doruklannda-

gezindi'

Devlete ait ,,)nioklo.rn

*

Uf

tiyeti,

Osm anh'df tiim im p aratorluk to p rakl anrun ytizde

8}id*

B;roOo

Olsti"min

temel amacr, baghca tiretim aracr olan

toPP-Ein

O"n"ti*ivdi. pivtetin

igiyse, ahaliyi kendi yaqam qartlann-a

perqinle-ii;

;;tilfift;k.

tu

Eeigeuede

dalrtrlan

"irmar",. SelEuklu'nun

Trmar'rn osmanh i$leyiginde kazandrlr resmi

nitelik,

toprumsal

bir

:l::,:T

r^?:Ig.fp'larrn

hareketsiz

krhimar,"au

ou

"tiiiibro".

Giei

Drgrmlnde er

koydulu

lgp.r*

rantryla. geginen btirokrasi, toptumun Jn gtiqlu _{kesimiydi. Ama}

_higbir

_ran

_ai

_sijtemi

y,km^k;

dEisiir.."f.

"gili_

mine girmedi. Bunlarrn t-ek amacr, en yiiksek

_meutii

_{eie gegirmek ve} onu si.irekli

krlmaktr.

Olasr

bir

deEisim

belki,

giranr;ia

Sf,iugu giUi, aristokratlasma, feodal.

! gvlqr or

arai

varolabilm"

r,"""rino"ki

merkez-kag _{giiglerlg ggrgeklegebilirdi. Ama yine Birans;ta orougu}

Jrui patriarkal

yapr ve

iliqkiler

buna elvermedi.

_drnelin

y.oksu_l

i"ula,?.isiotruriv"

kargr _{mticadelesinde -Bizans'rn.paroikosian giur-}

_{oui,-i,il"ir."ri}

otorire_

nin, _{devlerin yarunda yer ardr. ii<i nedenle'}

_tio"r".riri

_il.lrrrrg,

g"iiirn

birincisi, _{mevcut sistemde olasr bir defigim reayarun, duEfk}

de olsa va_

::tfl^r:.?ly::ly

lok

edecek, onu bir

iriehule

iri.iiri"v.l,*t,i.

t

i*is,

paor$ahrn _{varrrgr ve} scimi.iri.isi.i,.eEyanrn _tabiatr

_{gibi olalan}

_{gortirriyoiou.}

Reaya, padiEahlannrn hakkrnr baEka bi.tne _{verrneyr rstemezdi. Burada}

reaya, Tann'run buyruluyla

iilkenln

tek haki.mi

orin

paJisat a gatrqmayr

olul..uqligl

bir gey _{olarak.kabul eder; yoksulru!unu}

"io.riii'uti

uatran6_

ye _{oonu$turerek onure orur. Durum bciyre olunca,}

baEka

birine

_;;i;$

mak, reaya igin son _{derce onur krrrcr}

oluidu-Bu nedenle, osmanh'da toplumsal taban azamibir hareketsizlik igin_

{eydi,

_Dolulu

Marks'rn

ded$i

gibi, kbndi harinde gcirtinen bu

a;re;"

cemaarler

ororirenin,

_ppg"

despotizminin

_tEmelyoi.

_{s"uiiirgener,}

os-TTh

roplum piramidinin tabanrndaki bu d.urguni"E",

_F;ilJti,

_{t"rpit_} le."mesafe-

_{lggru" ile}

_{agrklar. ulgener'e}

_gori

_bu

_'!uoi;,

_r"kanda

,,ce_ miye.t

tirkeklili",

zamanda "gelecJk

_{kavgrirzhlr', q"iJino.}

"Erg" gik

v"i

ly.,^',I:

I:!,,! !?rpr,"k

tefraslartndin-

dtesiii

kaale

almimak,

yahut

bugiinden

iIerisini

_{diisiinmemet. " Buna grire, osmanh}

_ahiakrn.i

_io"ot

insan - " insan-r kamil

"- ulgenecin.tarifiyie,',

_u

odii it;"y'i, it,

dev amlt

te ntas

larm

do _{{uraca { t} h er

ttirrti

ihti

rai tagkmh{tndii,'iiito,

_{g e Ie c e k}

liay g r sl n d an uz.qk, i g

.a l e mi n e g e ki t mi s, te r as s t z

"',

i,

in

i

iil"'

e mi

n,,

oran

rnsanor. rJu

tant'

br

hayat r,,rzrnt

t]la_ya koyuyordu: "Kendi igine kapart

dar ve.statik.yasayry n.r_2,1;,pii.n(e,,tj!

llilg_r;ktarile

iiaiin

*ts

basit organik gegim seviyesi!,'(Sabri

_UlCgNpn,

_l99l

_.f.

_{6t_7il}

Bdyle5ine durgun ve

aill

bir hayarrn getirdigi kapah ve

_{disiplinli bir}

toplumda temel sosyal. organizasyon bigi-m i,

".JrooitrE,n."

_eiui

_bir

"ka_

za ve kader

ortakhlr"

_{.1l1n?tnl dayanryordu. Kaza u"}

_[ool,

_Srnkhlrnrn

yarattrF srkrtopluluk iliEkileri, drganya do[ru kapah

u"rn"rof"li

_tjmat

i.izere igerde biis biittin srkrlagm ayi yagryordu.

S.on-u g-ta,, osm anh im paratorlufu'nda

_iktidar

_{kanadrndaki " otorite,,}

palr?r\al

elitizmi,. ydnerilen kan ad rn daki.h1lk, _{b ciyle}

_{bir ororiteyi}

_torn

sadakati r.esglleEqrloi..Ne toprakra kdklegmig bir aristokrasi, ne de ticaret

s.ermayesinin

birikimi

d.ciniigriiri.icti bir rol oynayabilecek dtizeye gelebil_

di. Boylece "Devlet

_Bolq'l

_{ile reayasr arasrnda i<ayda}

_{deler bir}

_ara

taba-ka grkmadr.

otoriter

varhlrnr " ba6acan"hgryla megrulaEtirmasr, _"iktidar"

Marmnrailetisim

denen olgunun

bir

ttirevi

_lulilg

geldi..iktidar kanadrndaki stirekli

kay-;;;

u"-gtiEf"r

O"ng"r*J"ti

hi'reketliliEe raEmen, toplumun yaprsal

ii;ilil;,iff

oiii"oria

.iik

;;

*ont'r.

oe!iqm;digr1o91, 000

yrllft

os-*-*

f ,

ir"pratorl

ugu kendi

statit

yaprsr. iEinde

geli gi m.i ni tamam

layama-i

fi

'

;,k'l'il;;;E'i

I

J

uff.

**

"Oo'hi'b ir kan idrn,

tab akaru n o lu _{I m}

adr-;L.'fi

;J"

d;ril;k"nl

i

*.*

uru oiarak. yeti gen Osmanlt m linevveri,

f, ;

;iJ;;;;ltqr.i

"

t"io.t"r

u"

tqp4:4'

m odernleemev i _{sereekleqti recek}

;;kil;;;*t

ruro,.

zii",

ortLo'o

il"tteme

ve

venillt

adr alrrnda vaprlan

her

tiirlii

girigime

_$"pli;it;

tillugott,

hatta

"de[i$im"i

"bozulma"yla

;;;"ili,

-gOr"n Uir

frilt

varkcn, modernleqme adina uygulamaya

koyu-ffi

'il

;ir,if),

i,

Ai""i-

d"viet kadrolarrnc u

ie

iinerme/dayatm a us

uliiyle

yaprlabilirdi.

Ancak, yiinetime aday olan aydrnlar da devraldrklan siyasal

ktilttirii

siirdiirmek durumundaYdtlar'

Anadolu tarihinin Osmanh aydrnr iizerindeki

belirleyici

rolii'

merke-,iy;tai;;$iincenin

;v;;

;it.t"iino"

de 6n planda ver almasr biqiminde

;;iil

;d;.

N i

r.r.iil

**iiO

iro"

i,i

r"".

m uhilefe ttc irl s un. osm an1 ayd

r-;iliriJil;r;;"D;;i"t

Ali

osmani'nin bekasr"

idi'

Modernleqme

gi-riqimlerini yiiriiten

,o.roi

tirr.enli

osmanl

aydmr, Bauhlagma'yt bir st-nrf

tavn

olmaktan

E"f.,-nfi Otmani'nin bunf ihtiyacr

oldu[u

kanrsryla

giOd"ttt savunmugtur; yani Kaprkulu mantrfiryla'

Devrahnan patriarkal s iyasal

kiiltiiriin

temel 6 zelli gi halka hi zmetteki

sahiplenmeci,

tarafgir-iot,irour.

Bu da, aydrn-toplum

iletigimil9"

po.

ilii;il;i'r"Ei

r^i

ililt*

in rtottrl am r qir- D ol avr srvla, halka hizm e ti

i;ilt;;

goi""

tiif""

o'Or-*i^

tiim

bir

mbdernleqme stirecinde popiilist

.fiii*

icitiOedir. Bu

"liiitn

onun patriarkal elitizmiyle

asla qeliEmez'.

Ak-;in.ififfiil;1,Ei

yine goreu bilincinin kendisine verdigi elit

karakter-0""

ii".i'giri.;

vinlLo

tfil,1rt

kozmerik bir miidahale yaprlmrgttl, I?q.si

b;.'A;a; topfii;;;giirei,in

etitist yo.rumuntlan baska bi.r s1y dedildir.

iii'iiiititi

ar.

,'iiolirinde,

'-'halki karv xiinah isleme korkusuvla

ta-vtr

de{iStir^it

,riiffiiir.-;

tMuror

BELGE,

1983,.sf. 86) Bunun

bir

r1elili olarak, ottoO'o,-oslnda aynr anlama_ gelen

"halkqtltk"

ve

-noqii-lizm"

kavramta.rii1

iutlfifoq1ntq iqlevsel

lullanrmr

durmaktadtr' Bu kavramlar ororrnOu yuiattfon i'St'tiitimtine giire'.!'Ygun

biri

o.lumlu'

di[eri

iilun'.u,

anlamda

Liilanrhyor.

"Ben halkqryrm" diyen bir elitin karqrstna ona

belirli

Ulr mesai"aen tioton bir baqkf dlit 91t<rp "Bu.bir

popiilist".di-vor.

Kim

kime ne

Jeiie

Oesin, elit kesimin halkla btiti.inlegme

retori[i

ve

ti;

"rkily"n

;noif.t*rz"

_{hitabr, halkgryr da}

_popiilisti

de patriarkal

eti-fin

aynr segkin potasrnda eritiyor'

KAYNAKLAR

Murat B^EI.GE;

_{"Tarihten Giincellife,,,}

_Alan

_yayrnlarr

l9g3

Ahm er C EMAL _; " _Ayd r n v _{arsay rm lan-"-,}

i

_o

i

_{i,1,,' suni itie}

,')evr

ui r

r996

N1"orn--ul

Mqlk;

"Siyasetname",

Dergah

yayrnlan

I 995

Edward-S

_AID

_{" Enier ek tii}

"r

",

f, _" u.

i,in.

oy'n

i.tun,

av".rn u

yayrn-Ahmer

Hamdi

TAN'INAR;

_"r9.

_Asrr

_Tiirk

_Edebiyah

_rarihi,,,

.

_.Q_a!_layan Kitabevi, 1976

Sabri

ULGENER;

_"iktisadi

_eiiziilmenin

_Ahlak

ve Zihniyet

Dii_nyasr", _.Der

yayrnlari,

_{199 I}

sreranos

'ERASiMoS:

i'Az

_Geriqmiqrik

_siirecinde

Tiirkiye

l-2-3"

,

_eev:

Babtir Kuzucu, "nef ge

Vuyrniu",

f

^

-'