Türkiye'de Yeşiller Partisi

Mantura

et*in Deryiti, Say:2, Nisan 1993

TURKTYE'DE YE$TLLER

PARfiSI

Ysrd.DogDr. M€lda Cinman

gIMgEK

MARMARA UNIVERSITESI Iletigim Fakiiltesi

A- _{TlLrkiye'de Qevre}

Hsrekctirin Celitimi

Bilindili

gibi Tiirkiye'de sanayileEme, 1960 somasr planh kalhnma gabala-nyla itriilii _{Fkilde gelitneye} ballam$tr. lginde bulundugumuz aliinemde tatbki siiz konusu olat

Allnq

Beq

Y

lrk Kalhnma Plam(*)na kadar gegen siirede aian

sanayi-leqme, beraberinde gevre sorunlann da _{getirmigtir. Qwre konusq Ugiincii Bel}

_Yrllk

Kalkrnma Planrndan

yad

1973'ten itibaren ele ahnmaya baqlanmrqql). DoEal ola-ralq sanayiirin gevre iizerirdeki olumsuz etkisi birkag yd sonra fartedilmi5tir. Bu e&i

Ankara, Istanbul ve lz.nir gib hiyiik kentlerde ba{ta hsva ve Eu

ki ilili

yaratmak su-retiyle ortaya g amt, kr$8 zamanda sanayide istihdarn edilen i5gilerin bannma

ihtiya-cru kargrlayan gecekondulann yegil alanlan yok ederek kenderi istila ehnesiyle, bu sorunlann daha da biiytiyerek sihdiigii gdriinmqtiir. Alnan Jansen taraf[rdan planh bL kent olaiak kurulan Ankaia tahminin gok UzErindeki niifus dhtlyla, bu ntifusun yandan gogunu gecekondnlarda banndfan plansrz bir kente aLtnEmiittlir. Yatrrunla-nn iilke sathrda yaygrnlaqarnayp, belirli merkederde toplanrnasmm yanttrEr olum-suduHar en _{9ok Istanbul} iizedrde elkisini gitstednit, Dolu Roma mn ve Osmanh

lm-panlorluguhun balkenti, tarihi ve uristik bir kent olma iizelliH€dni, sanayi kenti le-hine yitirmeye baglamqtfi. Devletin gecekondulagma olgusundaki taviz veren tutu-mu biiyiik kend€rdeki niifus afttlru ve peyzaj felaketini b<raberinde getirirken, 1983 yrlncla

gkar

an 2872 sayh _Qewe Kanunu d4 uygulanablmesi iqin grkanlmasr gere-ken yiinehnelikler uzun stire grkanlmaymca uygulanamam{ ve genelde de fazla bir yapnnm olrnad{mdan etkili olamam$h{*).

Merkezi ve yerel yiinetimlerin konuya ciddi $ekilde elilmemeleri ve yasal yaptrnmlarur zayrlhlr, daha bagka

bil

ifacteyle gevre konusuna resmi b€krlm yumu-lakhEL sivil drgiidenmelerin doEup gelitmesine neden olmultur. Bu atrgiidenmeler ya sanayiinin tahrib ettiti biiyiik kentlerde, ya da yanh! h[izm

anla]'{nn

tahrib et-meye balladr& giiney sahillerimizde geliqmiqtir. Bodrum Gitniiliileri bunun itmegini

telkil eder.

Bir yazar, iilkemizde gewe hareketioe ivme kazatdrm rcdenleri iig bagl

ia

lopluyor. Bunlaldan

ilki

gevle sorunu yaratan ve iletiqinr organlarurca halka aktanlan "olaylar", diEeri niitus

art

mn yiikseklifi, kente gdg, eiiitim diizeyinin dii{iikliiEii ve

sanayi kuruluglanyla konutlann igige olugu yani _Fhircil Lk snlay$mrn varclrnamasm-dan kaynaklanan "sosyal etkenler"dir(2). Yazar iigiincii nedenin ise, daha kirletici olan eski teknolojilerin varhlr, ttetim-Nketirn kurull glannda bakrm yetersizlili, plansrz qehirleqme, trafih yasal durumun zayrfhlr Sibi i:aktifleri ihtiva eden "teknik itkenler" oldulunu ifade etmektedi(3). qewe sorunlalmm nedenleri genelde kenG

leEme, sanayilegme ve niifus artqr olduluna ve but ar d€ iizelikle biiyiik

kenderimiz-de bulunduguna gdre, gevrc hareketinin arkasuda bu nelenlerin varoldugu itne situ-lebiti.r. Son yllarda gevre konusunun miiftedat gogramlarna elitimin tiim kademe-lerini kaF,sayacak S€kilde girmesi ve dnce yazh, daha sorrra da yaah olmayan basrmn

konuya elilrnesi, kuqkusuz gevre bilincini artlncr mahiyefie olguladu. Ancak gewe-ci sivil krptdanqlar, basrrun etkisiyle oluqmam$, bilakis bunlann varhlr basn igin bir ftalzeme teqkil etrni{tir. Bu savt dne siirebilnemizin ardrnda yatan neden, krorn-lojik olarak sivil iirgiitlerin basmm konuya yer veriginden daha dnce doluqundan kay-naklanmaktadu. Tiirkiye'de gewe sorunlamr me|gale rdinmiq kurulullar arasrnda

TiiLrkiye

Dola

Koruma VaKr, Tiirkiye Tabiatm Korulna Demegi,

Tilkiye

Qevre (Sorunlan) Vakfr, Dolal Hayah Koruma Derneli ilk sualan teEkil ederle(4) Manna-ra ve Bolazlar Belediyeleri BfuliEi de 194te kuulmug r e Diinya Qevre Giittti olar 5 Haziran da , 1979'dan itibaren kutlamlrnaya ba;lanmqh(5). Devlet diizeyinde 1980 itncesinin en dnemli olgusu, 1978'de Qevre Miiste$rhitlnm kwulmul olmasrnda[ ibareni(6). Daha dnce ise _{eevre Sorunlan Koordinasyon Kurulu'nun kurululu'}

ko-nunun hiikiimet program ve beg

y

lrk kalloruna planrna _{lirmesi gibi gahpalar} yapd-mr$tr(7).

Tiirkiye'de gevreci hareke! bL aydfr hareketi niteligindedir. Nitekim, Ada-lar'da yaymlanmrq olan Qevremiz Gazetesi yazr igled nriidiirii ve _{Bizim eewe} adh grubun basn siiz.iisii BehliiLl Ablak, kendisiyle

yap

an f

ii

sityleside,

Titkye

de ay-drnlar arasrnda tarihi, es€rleri"

kry

an, kentsel dokulan koruma Seklinde bil stuedir varolan gevie

duyarhllmln

, batrdaki Seliqmelerio etkisiyle arttltrnl, aynca insan haklan, banl ve demokasi konulanm da kapsayarak

geliltilini

ifade ede(8).

Tiirkiye'deki qevreci hareketin miladr, Giikova olarak saptanmaktad(9). Gdkovada

yap

masl planlanan termik sartsala tepki, Dalyan'daki kaplumba[a

ola-yyla devam ede(10). Dalyan'a Alman sennayesinin de krdrmryla turistik tesis

yapr-mr projesine, deniz kaplumbalalanmn dotal yaqam ortam.mtn yokolacaEr ve bu

titiifr

soyunun _{tiikeneceli endlesiyle f€vrecileden Gpki Selir(l1).Bu} arada Istanbul

Tu-laba5lndaki tarihi evlerin yol genigletme amacryla kamulatunlnasna, Ank8ra daki Giivenpark'm otopark haline getirilme projesine tepkiler

_tplili(l2).

_Qe'vre

Duyuhh-lrm yayma Grubu bu alanda mticadele verirken, Istanbul'daki Ni$anta{r Pads'nu ba!-ka amagla kullamm projesi yeni frot€stolara yol agar(I31. 1987 Ekiminde de, Izmit Kiirfezi'nin kirletilmesi ve Istanbul Nuruosmaniye Samrclmn yrkrlmasma imza karn-panyasrndan aqLk grevin€ varan boyutlarda re{ksiyonlard.r bulunulrnqtu(14). 5

Ha-zinn

Dinya _{eewe Giinn'nde lzmir'deki "Kijrfez Temizleme" eylemine} benzer

bir

giriqim 20-26 Ekim 1987'de "Koylanmrz Mavi Kalsrn" kampaoyasryla

geligmig-ti(15). Bu giinler& lstrnbul'daki Yetil Dayamgma grubu

&

itk ye$il mitingi gergek-legtirmiq ve bu miting, Btiyiikgekmece Mimar Sinan Kiiyii'odeki gimento fabrikasr-mn geweyi kiletrnesine l,epki olarak diizenlenmiqti( l6). Bu alada Yelil BanE Qewe DemeEi de kwulrnuEtu(

l7).

Bu diinemde gevreci gruplar _{tityledir(18).}

-Yegil DayamEmac ar: lstanbul'da birarays gelen bir a*ada$ ve dost toplulu-gu olup, NiFntalr Pa (r tun otopatka gevdlme projesine proiesto Mimar Sinan Kiiyii gimento fab,rikastna krnama ve ithal giip konusunda krnama amacryla Alnan Konso-losluEu'na siyah gelenk brakma gibi eylemleri olmu$tur.

-Qevre DuyarLlrtrru Yayma Grubu: Ar*ara da biraraya gelen bir arkadaq ve dost toplululu olup, Giivenpark rn otopark haline getirilme projesine tepki, Dalyan kaplumbalalarur koruma amacryla protesto telgraflan giindermek gibi eylemlerde bulunmuglardu.

-Qevre

Kiiltiirii

Grubu : lstanbul'da Islamcrlarln toplulugudur.

Dolann Ozgiir Qocuklan : Dalyan'da agLk grevi yapan ilk yeqil eylemci

Do-ta Korumacrlar'ut

da!

masrndan sofia olulan gruptur.

-Yegil Balg Grubu : Grcenpeace benzeri eylemler tasarlaya$ genglerdir.

-Dilerleri arasrrda ise, doEal hayatl koruyanlar, gevrecilerle ortak eylem ta-sarlayan fcministler ve heryerde rastlanan yelilsever katlhmcdai saydabilir.

B.Tiirkiye'de Yesil Partiletme

Qevreci hareketin yeqil partilelmeye dotsu kaymast iki koldan yti{iimii$uiLr. Bunlardan biri lbrahim Eren'in kurmaya gahqh& Rsdikal Demokatik Birlik Partisi olup, dileri "lzmir'li Yeliller" pankafiryla Dalyan'da protesto eyleminde bulunanlarr

da kap'sayan Ye$il Pafii'di(I9). Mimar Sinan Kiiyti Mitingihden sonra ProlDr. Celal Ertug'da Ye$il Parti'nin kurulacalrm agrklamEtu(20). Prof. Ertul, Menderes'in dokto-ru olup, iince AP senatiirii, soma da CHP milletvekili, giivenoyu alamayan II. Ecevit Hiikiimeti'nde de SaELk Bakam olan ve heniiz 1958 de Ankara'nn hava

kirlililinden

endite duydulunu ifade

etnt

bn ki{idi(21). Qewe ile birlikte e$inseller, feminist-ler ateistler, antimilitaristler gibi marjinalleri de kapsayrn Radikal'lerden

fa*h

ola-ralg Yegil Pafii kwuculan, daha ziyade gevre ve demokasi iizerine egilmtlerdi(22).

lginde bulundulumuz dilnemde Yeqiller Partisi'nin balkanr olan diq hekimi 7

Aydrn Ayae, 1985'lerde llavs KirliliEi ile Savr{ Demeli tta{krru oktugunu ve bu d€r-rc8i itnce kitleye agna" soma da Y€{iller Partisihe

&tniiitihne frhini

sym

klinihe

g&lttrgr arksda$ Prof.Dt. Celsl ErnNg'a agttgmr, gunkii gevte ile ilSili derneklerin maddi stklnhlar nedeniyle e&in olmadrklanm gitdiigunii anlat(23).

Ayas kurulug gtinledni _lityle nakt€den(24).

Kqlwtba{dot

korumaya

alat

br grup ge4, C unluriyel gazete-slnin duyuh

dcvanglor

ve uludararasr basbla, sorucwda neti-ce abry, Izmir'den genglerde Ye;iller Partisi koma gahytal@Mt o gtu erde gilndene getirmiElerdi-

Bu

uada

kgil Dayoqna

Gtubu orlota _C*,tn$, Dr. _{$evkzt dzdemir'ia} b.litrligiragahe de Hava

Kililigi

Dene(i

ile ilk banh adanda yurtnq inisifatifi ol@t,

Mirnq

Siltca Kityii _e irrE

to

Ffurikaa

elenini g,zrgedegbnijer

di. Yegil

dayorpw

bagorfu etkinliHerini siirdiiriirken Yegil

Butg

dh

yai

bir

tlotu*

kwulsak

oduka

rudikal bi.r g&q

ypyor

, 6

Haziran 1988'&

ktrulan

Yetiller P@1kirl€ debb

hiirno.igolaktt-mayrcak suf, anal

u ypry*d

u."

O dtinemde YeEil DayanNm& iiyesi olan Ayas, Erhrslanna yaprlan baskryt protesio igin lstanhn'ds agLk grevine giri'en 17 elcinselh Le Mond€ htanbul muha-biri kanahyla olayr

_fu

basrna duyurduklanm ve onlara ltalyan Radikallerinden des-tek geldilini, prtileEemeyen Radikallerin kendilerini eqgellemek igin Yeqil Barq

D€rgisini de kulaneak ugag verdiH€rini

adat(25).

Ancrk bntiin brrr u, YeEil Par-ti'nin

kuulu$nu

engell€yuneyecelcir, _$indi neden puti.le,pme geretsinirni duyduk-larma delinelim.

2-Ye$[crin

Prrtileglne Nedenl€rl

Yegil€r Partiri'nin mer*ez organlmn& yer almrg tlrrernli bir ilyesi olan Melih Ergen, kululul itnc€si "Lznir Yegiller grubu _{tiyesi " sfshyla $ttyte} d€mebedn:(26).

Topluman ton iginden gegea bdyle bir harckain _ttt4nrorr

,orut-,rvsot

sglo-W

qaglan segerlen, mdi kqnak yorotn4d@t tuun da,

yrd

yiiabderdealternaif

olma garcuw varucoya

kdo

bir-eok ol@ugt Tiitkile

k4ulloudqoti

yoatabiliyot sa neden parti olmaan! Bat

polotentolantda

lobi

furu&

boslt wtsutu

ol6i-len deraeHer geleaedi bizde yasama gegmiyorsa, bwtca derne{in laruttrgt etkiyi tek ba$na

bt

p@ti

yoatabilitorv,

4edcn

pqri

ol-nast r?Ahoyatd giivenceinde bir dizi

taarrr$a

bulunon

potinin

biir obati k engel ler iasma y olundoki ovanajlan, mutlok4 p arr inin varolqn dez.watttajlanno

agv

basttorsa ,Eden

parti

olmattn? Hergeyd.en 6nce yaganttn birgok kcsitine veonbaghklarna

alter-,atiller

gerirebilecegine

_{irantlot to}

da 1nemli budugumuzbitiik

bir bdliimiinih sorgnlaytcw olmaya talipseniz ve

"na

_lapnwl|

diye sodudunuzda fuSka _l@t t bttl@nttorsaruz, neden parti

olna-$h? Orgiitlii _Calltdotun

yoarlawa

kzry

degilseaiz,

antlor

ah

dta _{taz&&ruz zanan et"silodenfazla geliyorsa}

puti

olnoh

dite-bilirsiniz. Sorun, neden parMen gok,

nas

parti oldugu

,toktatr

dr.

Partilerin demeklere kryasla kapat malarrnln daha zor oluqunun, merkezi idare denetiminin demeklere kryasla partiler& daha az olugunun da bu konu& etkili oldutu siiylenilebilir(27).

C-

Yeti[er

P&nisinin

6ze

ikleri

l- Kurulu5

Ye,tiller Panisi 6 Haziran 1988 tarihinde

5l

kurucu iiryenin, 2820 salal Siyasi Partiler Kanunu'nun 6O. maddesi gercli" belgelerini lgi5leri Bakanlllna vermeloiy-le kurulmuq, aym giin toplanan Kurucular Ku.ulu, Genel ba{kant 30 as , l0 yedek MKYK iiyesini ve 7

as

5 yedek Merkez Disiplin Kurulu iiyesini sogmi$tid?3). YUk-sek Segim Kuulu,

2l

EylUl'de kendilerine, 6izel kiEilik kazanmq olduHanru

bldir-mi$i(29).

Pafii tiiziiEiimde, Kuruluq'a

&ir

I. madde 'Yegiller Putisi, insanla aras[daki iliqkinin insan doga ililkisinden ba$msrz diiqiiniilemeyecelinden hareketle, demok-Iatik bir toplumu arnaglayan siyasal kuruluqtur" demekte ve partinin iizel igaretinin kaplumbaga ve aygiqeli oldulunu belirtmektedid30).

}drXtt

Yapsr

Duvary€r, sadece siyasal sorunlarla ilgilenen, doktsiq ve idedojik sorunlan bL kenara bnakan,

iiyelili

genellikle grkala ya da aLtkanltla dayanan Muhafaz:kar ve Libenl Partile4 dohdnin, bircysel ai&t mekanizmasmn, rekabet yerilte nkir 9a-hgna$nln, iiye sryls$rn zorunlu

krl&b

siirekli memurlann getfudiEi bihohasinin ve parti igin& teodde segim-uygulamada oligar$ik e$.limlerin *iz konusu oldutu Sos-yaliEt Partiler;

.tlrl

m€*€ziyetgi,

a{rt

disiplinli, parlamerto iiyelerinin etkisinden uzak Komiinist ve Fagist Partiler ansudrki

fa*l

tklsn ele

a(3l),

Bununla birlikie, K8lolik ve lldstiyan Demokat partil€r, $endika ve kooperatiflere dayah paniler, feo-dat bir aile ya <la kigi ya da askeri bir lider etafurda kiimelenmiS panilerde, bu genel

lema d1!ma sap ddrnt da ilave ede{32). YeEillerin yeri de genel gema

d{rdadr.

Ozbudun, "parti drgiitiintim boyutlad' ba{Lb altuxla toPladrb fakt('rleile si-yasal partilerin yaprsrm agrktarnaya ghEu(33). Bu gal{mad8 ttrgiit yapsr analizirxh Ozbudun'un teorik gergevesinden biiyiik ttlgild€ yararlan[acaktf.

a- Ozerklik

Szerklilq partilerle parti d4r itrgiit ve kuulu$lar ruasrnda yapual bailannlar olup olrna<klrna iligkindi(34), Dwerger, dolayh ve dolayrz yapr ifadelerini kullana-rak, dolaysz parti& uyelerin bagka sosyal gruplann yard!ru olrnaksEn Pafiiyi olus-turdulunu belirti(35). Duverger'in tammrndan yola grkrkhlurcta, YeEiller Partisi'nin dolayh yaprya uygun diigiiEi.i dii$iiniilebilt. Ancak, Yegiljer PanisLnin bqka bir ku-rulugla yapsal ba$ant$r

yok

ancak daha $onra da deginecegimiz gibi, igbhlili Eek-linde bir ili5kisi vardf. Keza, parti kuruculannrn daha itnc(, batka bir dernek iiyesi ol-malan da _{lahsi nitelikli olup, iiyelerin golunlulunu} kap6arnadl& igin paiiye matedi lemez.

b- Orgiitletrme Derecesi

Srgiitlenme derecesi ile kasdedilen, pani igi ililkilerin, bigimsel usullere ve-ya gelenek yoluyla belirli davran4 kalplanna baganp batlatuna&Erdu(36).

Orgiir

lenme derecesi kavramr, kwumlalma ve karmaS*lrkla ili ;kili olup, gen€llikle

Titk

partilerinde kuwetli olan ve partiyi olultrlran organlar uasr ili5kilerin diizenleni{ tar-zrnr belirleyen "yaprsal baglantr", Duverger in kadro ve kitLe partileri aynmuu yapar-ken ele aldrf,r ve [ye sayrsrnt ifade eden "ilrgiitiin yogunlut,u", itrgiitiin iilkeye dag r-mrm ele alan "iirgiitiin alam ' ve nihayet yan orgiiderle

ili$jyi

belirten "iirgiitiin yay-grnlrtr" kavramlafl

n

igermektedi(37).

$imdi bunlan tek tek ele ahp, bu kawamlar

rl{mdi

Yeliller'in orgiit yaprsrnr izaha gahpcalu.

ba-Yap$sl Baglantr

Bu baglanh zayf ya da kwvetli olabilir. Bu durumun segim sistemiyle de ili$-kisi olup, liste usulii parti iginde

kuwedi,

tek isim usulij ise

zayf

baglantrya yol

ata(38). Lisie usiilii nispi ternsille birle$ince kuwedi parti ballanbsr gerekinimi

da-ha da arta(39). Segim sistemi ne olusa olsun, sosyalist parlilerde daha kuwetli

ba!-lantr

kwulnaktad(,rc).

Duverger, partilerin yaprsrndaki temel unsurlaln komite, ocah h0cre veya milis oluEunun da zayrf veya kuwedi ba$annda etkili olac4lrn

be-lirtir(4l).

Komiinist partilerdeki hiicre ve fatist partilerde rnilis, sosyalist partilerde ocak, bu{uva pafiilerinde komite tipi stiz konusuyken, so[alan pekgok iilkede mer-kez ve hatta $ag padiler dahi, gok sayda iiye taydetmeye

p\a4

hiyerarqik yapr.h ve

gu9l0 ig itrgute s6hip ocak tipine kaymqlardr(42). Komite tipird€ zald baglantr

gtt-diui(43).

Bu baglantdann sonucu nedir? Zayf batlant ponilerde yatay baglar, kuvvet li ballanth partilercle dikey, bazen de hem yatay hern dikey b&Elar giiglii olup; bu du-rum, padirin bfulik ve firdetliEini korur(,g).

i- 1988 TiiziiEiine

Gir€

YaPlsal Baglatrtr

YapNal baglanbyr inceleyebilmek igin tince Yeliller Pafisi tiiziiBiine bqkma-mrz gerekiyor. YeEillo Panisi

19

I yd$da tiiziik deligiHiline ginilhden dolayl iin-ce 1988, sonra 1991 tiiziiEiine gdre incelemeye gah$acagE,

1988 tiiziiEiinde iirgiitlenme konusu _Saiyle ele ahnmaktadr(45). Ggiitlenme (Madde 5):

Orgiitlenme

_lekilde gergekleqir. A-Merkez Organlan

a-Kurultay (Biiyii& Kongre) b-Genet Balkan

c-Merkez Ydretim Kurulu d-Me*ez Disiplin Kurulu e-Kiigiik Kongre B-lUer Orgiitii

a-I

Kongresi b"Il Baskanr c-ll Yitnetim Kurulu d-ll Disiplin Kurulu C-llgeler Orgiitii a-lge Kongresi b-llge Ba5kam c-llge Yihetim Kurulu

D4ruplar

a-TBMM Grubu

b-ll Genel Meclisi Grubu c-Belediye Meclisi Grubu

E-DanrSma Kurulu

F-Amtbma

Kuulu

Putinin en yiiksek orgaru olan Kurultayn pani iry€si bakar sr,

milletvekille-l1

ri, parti bqkaru, bircr m€{kez Yiinetim ve Disiplh

Kuuh

iiyelesi ve kurucu iiyel€r-den ibarct tabii uyelerle , il kongelerince segilm\ iiyel€ri l<sp6ad*t"1989 tiiziigih0n

6. maddesirde belirtilmiSti(zl6).

ki y

d& btu toplamtr Kwultay'rn gihevi ve yetkileri ise 7. rnaddede belirtilmiS olup, parti ba5tamna MYKhun:30 asil5 yeiek, MDKnun 7 asil 5 yedek iiyesini sogmek, tiiziik ve program deli5iklikleri yapmalc potti

_tain

he-sabmr kabul etmek toplumu ve devleti ilgilerdiren ve parti genel politikasrna

\kin

kararlar almalq disiplin c€zdarru affetnek ve psdinin festdne karu vemek gibi bo-yudan igermelcedir(47), Ifurultay g6riiqmeleri 9. maddede, son derece sth bir disip-lin gergevesinde ele _{ahnmrytu. $ityle ki(,18).}

Gitriitmeler ve Kongre diizeni (Madde 9):

Giititt

elerde sbz

iiteledere

stra ile sbz

verilit.

Genel Bagkan, merkez

Ybaim

Kurulu

le

ilcileriyle

komislon bttkan ve

siizcil-le

ne iincelik-le sih verilit.

G'ri$meler

srasnla

toplar& dnzenini boz@tloa Divan Baskant iince ilrtar verir, iki iltara rugnen diizeni bozrhata devan edenler toplonrt-d4n ot h4*larr sadr kahnk

gart

ile g*at drtsagkzn,

ko-utgnu srasrnda

g

tleme veta konu dtttha

g*atiar,

6toe EJart

tsrur etrncsihalinde sAzinii keser. Kongre Bagkau Sitasi

Pa

iler

Kanunu'nun 4. las-mtnda yazfu yasaklarc

aykrt tanulna

yapaa veta dawaa$to btiuttot kog-re iiyelerine

derd

nidaMe

eder ,

bu yola gidenlerin sbziiri keser ve gereHi gdriir$e loplanhd4n g,-kanr.

D

teyicile

en bu yola gidenlet olursa,

bwian

dqan gr-kanurnr ve gereHi gbriirs topl@trya @a eerir, dintleyici yer-lerini

botatttabilh.

Bu maddedeki disiplinli ar ayg, Yetil bir padinin

drlil

merkeziyeti ve parti disiplinini savunan Hasik bir partinin programndan ahnmil bir maddeyi okudufu-muzu diiliindiirilyor adeta. 6 Haziran-I988'de

lgilleri Baka

tgr'na v€rilmig olan bu ilk ti.iziik, Kuultay loplantrlanna ili$kin 8., segimlerde otak kurallu baSl*h II. mad-dede de gok aynntrh ve _Fotokollii bir anlaylqr sergilemektrdi(49).

Yegiller Partisi Merkez organlanndan ikincsi, Parti Bagkam'dr. Dwerger,

"...Demokatik ilkeler, liderlilin biitiin ksdemeler& sogimli olrnasrn4 srk

s*

yenilen-mesini, kollektif nitelik talunasrm ve zayrf bir otoriteye $ahtr bulurmaqru geteltidr.

Bu qekilde iirgiitlenmig olan bir parti ise, siyaset milcadelesi igin gerekli silahlaa sa-hip deEildfu...' deriso). Duverger'e gdre parti liderlerinin ufak bir delege grubu rara-fndan $egilnesiyle, direkt oloak iiye kiitlesi t{afindan se{ilrnesi trasrnda da fark vardu(51). Yqiller Partisi ilk

tiiaiitiin&

"Genel Bagkan"r ele alan 13. mdde, batka-nm Biiyiik Konge tanfrnrdan ve ancak iki yrl igin s€fileceti

belitilniq

ve yeniden

segileU.Lnek igin en az iki

ydl*

bi

aa itngdriilmtl$(52)' Bu hii*iim partide

oligar-gik elilirnlerin dnlenmesi amaoyla konulmugtu(*). Alrnan Yeeil Partisin<b

&,

kiqi-ledn liderlik dahil het Sdrevde sadece iki dinem kalabilmelerine izin verilrnesine

ku-$lrtq Otto Schily, Joschka Fisclrer ve Pena Kelly gibi flas isimhr parti ile itzdeqleFil iderl€r olrnu$lardr(53). Bu duum TiiLrkiye'de de 9ok farth

&!ildir.

YeEiller Partisi kurulduEu giind€n bugiine, Celal Erhl!, Bilge Corfepe ve Aydn Ayas olmak iizere tlg kez batkar &giltirmiqtir. Ancak yitnetici kadroda hiytik bn

deliliklik

olmatn{tll'

Daha dnce Bagkan yardrmctsr olan Aydm Aya6' ba$kanLla gegmiltn Yine

&

li&de-ri ile dzde$e.fmt diEer Tiirk partiteriyle hyaslanmalan momktn

delildir'

Parti igi oligarEi konusurda orgtit yaprsr kuEkusuz gok behleyicidir. Onenrli olan, kimin kinre kary sorumluluk tatdrur ya da bir gubun diged iiz€rin& ne 6lgiide bir kontola sahip

ob;!udr(54).

Bu konuyu ala{tu8n Koelble, Alman Yeqil Partisi ile Britanya Sosyal Demolrat Partisi arasmda fazla bir fark iespit edernemi$i(55). Bu konuda ba{karun yetkilerinin de fikir vermesi miimkiirdiiLr.

Yeqiler Partisi Genel Ba{kamno Partiyi temsil yamsra, Merkez Ydnetim Kuulu'nun, milletvekili ise partinin TBMM grubunun baqkanhlr srfadan mevcut-nu(56). tvlerkez Yatnetim Kurulu, Kiigiik lfungre' TBMM gnrbu ve itrgiit kademeleri arasrnda koordinasyonda[ sorumlu olan Genet Baqkan' Biiytik Konge'ye ka$r so-rumlu olmakla birlikte, kendi$i zaten Biiyiik Kongre yani Kuultay'm tabii

iiyesi-dr(57).

Yegiller Partisi merkez oryanlarudan iigiinciisiis ilk tiiziiBe gdre Merkez

Yit-netim Kurulu'dw ve Genel Baqkan\n ba5kanLr$nda Biiyiik Kongrece segilrni! 30 iiyeden ibareai(58)'

Prtinin

icra orgam olan

MYK

porti iiryiitiinu yiineti ve gerekli

glraqii

it ve itgeterOe teikilat

hral,

hiikilnet

hllm4

hiik0mete kahlrlla veya

gekil-me kararlann vedr, Cenel Ba{kan yar&mc annr seger' bu iinemli gdrcvler yanlsra'

tiit{erin

haarlsnma$ndan gayrimenhrl almma kadar geqidi

}ttiitne

fonksiyonlau-m-ki bunlar aynntrh olarak 15. maddede ele alumrlt,I- ifa eder(59)'

Ktigiik Kuuttay, di}€r

&yble

Ktigiik Kongre ise, Genel Ba$tatL

MYKiiye-teri putlti m;ltewetiUeri ve il ba{karnanndan ibaret olup' sadeoe MYK'nun yelki ala-mna giren konularda gdruq bildirilebilir(60).

I

ve ilge 6rgiitlerine gelince'..n Yitnetim KwuUan 10 iiye' 14 yedek iiye ve

il

Uagkam, [9e ionetim KunrUan ise be{ tiye, s€kiz yedek iiye ve ilge baqkanlannrlan rn"Va-u g"U<Of

l

n galkam ve Il Yitnetim

Kudu

ile yedeklerini

I

Kongnsi' Ilge

6;

il" n

"

vl*dt"kuruh

ve yedeklerini ise

Il9

Kongresi sege(62)' ll ve

[9e

Bagkanlan u<lar<la bir kezdm 9ok segilemezler ve yeniden segilebilmek igin aradan diirt yrl gegmesi gereki(63).

I

ve llge BaEkanl*lan bolatrdrEmda'

takiMen

ola]an

Kongre'ye kadar gatrev y&Fnak iizerc yeni baSkanlar' ilde

I

Yitnetim

Kuulu'

ilgede

ise llge Ydnetim Kwulu ttrafmdsn se9ilide(64)' L3

Il

Kongreleri'nin tarihleri,

Il

Ydnetim Kurulu'nun gdriigii ahnarak Merkez Ydnetim Kurulunc4 llge Kongreleri'nin tarihleri ise, Ilge I'tinetim Kuruluhun

giirii-gu ahnarak Il Ydnetim Kwulu'nca belirlenmekle birlikle,

MyI(

gerekli giirdti!0 hal-lerde tarihhal-lerde deligiklik yapabilir(65).

Il

Kongresi delelge saysr

enpk

60,

Ilge Kongresi delege sryrsr engok 4fi) olmasrna karEr}k, il ve ilgelerin kag delege ile kong-re yapacaklanna da MYK karar verir(66). It Kongresi iiXneleri, Xge Kongreleri'nce se_ gilen delegeler,

I

BaEkaru ve Il Ydnetim Kurulu

tbehd,

I

Disiptin

ruutu

BaEkan ve iiyeleri ile, o iHen segilen ve g<irevde bulunan partili TBMIII iiyelerinden; lge Kong-resi

iiyeleriisg

kiiy ve muhtarhk btilgesi toplannlarrnda sregilen delegeler

ile lbe

BaEkam ve ltge Ytinetim Kurulu iiyelerinden meydana gelmektedi(6i).

YEiller Panisi iingiitilrde

ilk

tiiztle

g6re bir de 'tiruplar" bdliimii mevcut-tur' Bu gnrplar, TtsMM igindq Belediye'de ve Il Genel meclistnde gtirevli yegillerin olugturdulu gruptu olup, partinin ilkelerine, prcgarnmq srryim bildirgesine,kurul-uy'rn ve kendi Kongreleri ile gruplannur kararlanna uymak zorundadular(6g).

Ilana

TBMM parti _{grubunu$ Gerel} Ba5lran'a iki vekil ve bir de yiinetim Kurulu segmesi ve dokue kigiden ibaret olacak bu Yoretim Kurulu'nun "meclis gahpmaluurda _{uyum ve} disiplin saglailnasr" giireviyle donanlmrg olmasr ilgingti(69). Bu durum tiiziik uya-nnca YeEiller PartisLnde "parti disiplini" olgusunun varh!:rm ispatlamaktadt.

Parti disiplini Yegil felsefenin manhlrna aykrn bir c,lgu oldugu halde, sadece bir mad& iginde ele aLnmakla kalmamrg aynca Merkez-l

le

TBMIyI uazurda Disip-lin Kurallan da olu$turmqtu(70). Disiplin cezalan, uyarnradan ihraca kadar varan boyutlarda tespit edilm\tir(? I _).

Yegiller Partisi ilk tiiziiliiniin _{43. mdde.si milletvekili iin segimi ile}

fuili

*ri-terleri belirlemig, 45. maddede _{ele ahnan kontenjan ada],lanm}

_{belidemeletkisi}

MYK'na verilmig,47. maddede adayhk iin kogullan ele ahntken,

MyK

kararr ile dogrudan asil uyelile kabul edilenlerde bu kogullarrn aranmayacag _belirtilmig, ayn-ca MYK'na, belirli gevrelerde tinsogim yerine _{merkez yoklarnasr ite uaay}

_{t rpii"rn*}

yetkisi,50. maddede gdsterilrnisti(?2), Aynca 65. madde, triziik uygulamalan ve

il-gili

ydnetmeliklerin, MYK'nun anayrndan sonra yilriirliilte gireceEini

belirrni$-ti(73).

Bu bilgileri bparla&Emuda ortaya gftan sonug guCun

,

Ilk ttiziit uyanrrca yerel iirgiitler, yegil partide otnasr gerekti$

kdar

balun-su de$llerdirve MYKen dnemliyii'iitrne orgam ohakbii'rli$orun-luluklar

u;;n-mrq durumdad'- Kuurtay en iist organ oldulu igin, partioeiiyerargik br,

yrerh;

aynnhh bir gekilde haarlanmrg riizuliin de isparla&$ _{ebi, riironadk}

_vrprr*i"

"Ei

Iimi ve disiplin anlaytgr mevcutfi*. Bunlar,

m*

puttiloin orig"ryit

.giliml"i

_6;

mesinin kagrnlmaz ordulunu stiyreyen Michels'i hakh

_{Fk*;rdd":p;ti}

_{;hr*_}

ran organlar arasr yaprsal ba$antl gtigliidiir.

ii-1991

Tiir0![ne

Giire

Orgiit

Yapm

Tiirt

Yegiller Partisi 7

Eyliil

1991 tarihinde yeni bir tiiziik kabul etnigtir. Bu tiiaiik uyarurca parti<le farkh bir orgiit anlaygrmn geligti$ini, g6riiyorud74)' 1988

tii-ziiltinde 67 olan madde sayrsr, 1991 ttiziiftinde 21'e inmigtir. $imdi tirgiit yaptsmr, yeni fiiztik agrsrndan inceleyelim.

Yeni tiiaiifce ihgiitlenme Eu qekilde gergeklegtirilmektedin(?5).

Orstitl€nrne

(Mde

5!

Parti iirgiitlenmesi" gahgma gnrplan ternelirde ve essurda gu

Eekilde gergek'legir

tBiiyiik

Yegil

Melis

B.Gercl bqkan ve Parti BiLosu

CJgTuztik Sekreterli$ D-Uzlagurma Kurulu

E-ilOrgiitleri

a-h Yegil Meclisi

bParti Biirosu c-tr Uzlagttma Kunrlu d-Il Qal4ma GruPlan

F-Ilge Orgutleri a-llge

YqilMeclisi

bllge

Parti Biinrsu c-[ge QalrqmaGruPlan

G-BeHe Org0tleri a-Belde Yegil

Melisi

b-Belde

Puti

Biirosu

c-Bel& _{QdrgmaGtuPlan}

B0yiik Yegil Meclis, eski tiiziikteki kumltay'ur yerini almakla. _-Lr$9.'-yda baer farklarvardr. En azrndan Biiyiik Yegil Meclis, iinceden belirlenmig belirli

hgile-*

aEu

tiim iiyelere sgldll(t6).

ltt

uiztit uyanrrca Kudtay, mertee organlanru seg-melceydi. Bu tiiztik uyannca ise, merkez organlrrnrn yerini alms olan Parti

M3lisr-"i

C"iof

Ba$am,

Ua"gu*"

Kuruluhu, lg T1ziik Setreterligini

segmek'

Kurul-|},;;"rt"t

i;a

oun Buyti*

yelil

Meclis'in gtirevleri rasrnda

zikrdilmilrir(77).

KurulBynkilary"to'"y'ot'-'uulunaniiyelerinsaltgolunlusuydu.BilyiftYesil

Meclisisebmyizme,rciiolarak,itirazenyadaresengelentiimkarulanonaylamalr'

l5

kald[mak veya deligtirmek, psrti progamr, politikasr

re

arnaglanm deligtirnek,

partinin tasfiye$irc, ba{ka bir padiyle bfule$nesine veya bjrlertiEi paftidel aynLnasr

na 2F oyla karar verrne yelkisiyle donam{, diger konulada go}unluk ile karar

atn-masr gereti belidilmiptir(78).

ctirrildiilii

gibi eski tiiziih€ki Kuultay ile, yeni tudik ulannca kurulan Buyiik YeEil Meclis, g6rev alanlan

itbriyla

biiyiik bir

futUr*

gX_ termemektedirler. Kuultay gibi Biiyiik Yetil Meclis,te

ilj

ylda _{bir toplatu(79).}

-

Puti Biirosu ise, iki yd _{fuin segilip,} bir segim diinerni gegmeden

yenier

sog-i_

lemeyen ve Parti Biirosu ile uyumlu olatak ayru gdrevleri ,tiiklenen Genel BaSkan ile 15 asil ve 5 yedek tiyeden ibarcf "bilokasi, koordinasyon ve iletiqim" ile gdrevli 6r_ g0nii(80). Yrlcla iki kez olagar joplsnan _{Pdti Biirosu, iiy€lerden}

V5 hin pgrsrru al_ drlr zaman, YeEil Meclis'i olsgan0stii toplarhya gagry, kendisi de dile.dili zaman olaEariistii toplanabilir(8 1 ).

Mali lgler, iiye kaydr, bilgi ve.i bonka$nu ytinetinri ve yaaEmalardan da so_

rumlu olan Parti Bilrosu, mevcut iiye saJnslun salt goguoluEu ile karar

alr

ve higbir iiye, ardsda iki ddnem segilemez(82).

Parti itrgutii igind€ bir de lguiziik Sehet€rliEi varch

ki

Biiyiik

yeril

Mec[s tamfindsn segilen enaz be,t kitiden olutur ve iiyelerin&n ikisi

puti

Bilosu

t

rafindrt

da segilebilir(83) Tiiz-iik ve lgtiiziiklerin olugmasr ya da yorumlanmasuda Biiyiik ye_

gi.l _{Meclis'e sorumlu olrnak} iizere gitrevlidid84). Bu seheterlilin mensuplan da

iki

y

dan fazla gaLtamaz ve segilemeder(85).

Uzla{tma

Kuulu da, diE€r organLn gibi Biiyiik }.eEil Meclis tarafrndan se_ gilen _{ve say8r} her Kuultay'da yeniden slptanabilen en az yedi _{kigiden iba(elti(g6),} Temyiz nrcrcii Yegil Meclis olrnak _Eutyla uyugmazlklan inceleyen, deliltirerr' kal_

9T^li9

.*fhLT

kuruldu(87). Uyarma _{ve krnama Eeklinde}

_iti

yapimmr var_

tu{88) _{nk ttuiikteki Merkez Disiplin Kumlu'na lekabiil etm€&le}

_bi

_{ikte, Onun gibi} parti&n ihrag ye&isi yoktur(89).

.

_

I

ve llge ve Belde dryiirl€rin€ gelhce... Bunlafli riimiiniio yeEil Meclisleri_ nin toplann ve karar verme

pkli

haklmda, gazere ilant harig olrnak

fuvavh

gWiik

Yegil Meclis'e_iliEkin hiikiimler uygulanr(90).

lf

parti Stuosu Uir Ua{Lart yedi ;sd, bel _{yedek iiyeden; llge Parti Biirosu bn ba{kaa}

_tel

_{asrl, iig yed€k}

_iiydq

B;l&

_e..d

Bihosu iig asil, bir yedek iiyeden,

I

Uzlagrma Kurulu; bey asil ityeden otuEu(it).

Peti biirolao&n toplanh, giirev ve yettiledrc

_i\kin

_{hiikiinlerin,} grkanlacah igtiiziiklede belirlenmekle birlikte, tiiz0kte ahf

yap

an tiinr gorevleri yerine getire_ cekleri belirtilmektedi(9). X, llge ve Bekfe yeqil Meclisleri _{iki yrlcla bir toplanular}

ve padi bitolaruu olutrnsn kbileri o*erler(g3).

I

Uzlaga

Kurulu ise, ll yegil lvGc-lisi'rrce segilir(9.).

1991 Yegil€r Partisi Tiiziigi ide en dnernli organm _{gahlma Gruplar oldugu} belirtilmektedi(95). Her agama ve parti birimirde

yumE

Insiyatifleri ile bulugmak ve parti amacma _{uygun altiviielerde bulunmak igin olugturula[ gah$ma gnrplanncla}

en az iiye saylsl belde baancla bir, il ve i@ bazrnda ise iigtiir(%). parti biirola4 gahy ma _{gruplanmn yiiriitecegi otuum, giisteri, ,enlik vs. erkinliklerin yasal}

cerde

,e

yiiklrnliiltklerini

_ka$

amak ve gerekirse maddi destek saglamak aururnunarAu_ la(97). qaLtms guplarf siizc{i, sayman ve yazmanlannr, grLlirma usi.illerini kendile_ ri saptayan ttzerk birimlerdi(98). 14. madde bagLca _Qalqma gruplaru,r : ekoloji

gup-lan, rnsan _{haklan ban{aqirlik-itzgiidiik gruplaq yerel}

tdn€ti;l€r

gafrgma gruifarr, her parti b-iriminin gerek g6rdiiEii diEer galrlma

gmplat

Belediye

-lvle"firi

!"iq.u

cru_p-lan,

Il

cenel Meclisi _eaLSma Gruplan,

fBUi"f

gdamu CruUu

oUrjt

tfr-le(99).

-

Oonom Qahgma Gruplannm olug[u.lrnasr, iirglit |emasmln basitlegtirilme_ si ve tabanrn siyasa.l

kat

mrn1 anErcak _Fkilde yeniden yaptanmasr, <terrolcatik_ lelme.egilimi ve bilaz da parlarnentoya girme konusunda umusuzlulq yeni tiiziigttr

getirdikleri arasrnda sayrlabilir.

..

,,

Ni*F.:

M:[h

Ergen de 7 Eyliil

l99lde

toplanan genel

kuulda

sOz aLp, "...Ust yorFrirn diye birtey di4iinmeyelim. yetkileri _{dsgrtaln. Mesela bL yegii}

mec_

lis kuralm, al0n{ ki$ilik bir meclis klrlallm, bu meslicde eski

MyKnlr

gihwini ya_

par, bunlardan 9'u 9 cotsafi Uilgeden s€gilir. ... OlabildiEince ademimerteziyetgi bir yap anmaya gegmeliyiz..."(100) derken, daha iirce bu 6zelliuerin olrnadEl[ adeta teyid eftnig olrnaktadu.

Ayn! toplanttda Niiket Adansl., ,'...pa ide program v€ disiplin yok. para _da yok l{aberleqme

&

yok

... Eylernimiz giizel, fakat bnbirimirjen kopuk oldugumuz igin fada birqey yapamryoruz," Osman Giimii$lii ,'..-kitlelere ula$anadr$mz igin se_

simizi duyuramryoruz. Bence en iinemli konu disiplinli bir _Eekilcle para bulrnak igin mekanizma olulhnmak", qeklindeki siizleriyle umut$uzluklan ifade ederken, Suat Puar, "...sekiz aylk ddnemde yeEiller partisinin tiim iitgiitlerinin otonom g€lllhglrlL, belirtniE, Ender Eren ise, "Yegil Pafii'nin iige aynlmasrdan kaygl duymadrgrm'; ifa_ de

etmlti(

l0l).

l$te yeni

tiiziiliin

kabuliiniin arkasrnda bu umutsuz tablo vardr. Ashnda so-rulmat gerekeq Yegiller in gergekten ge$gmek mi, yoksa cleliqmig giiriinmek mi is-tedikleridn. _Qunkii Kurultay rn Biiyiik Ye$il Meclis, MYKhun Genel Ba5kan ve parti Biirosu olarak adlardrnldr!1 Disiplin Kurulu'nun ise Alman YeEiller partisi,nden uyarlanarak ve paniden ifuag yetkisi

kaldr

aral UzlaqUma Kurulu adrm aldrlr biz-zat kendilerinc€ ifade edilrn\tn(102). Polonya Yeqiller partisLnden uyarlanarak ah-nan lgtiiziik Sekreterlili ve _{Qal5ma Gruplanmn oluwmu} ise yeni tiiziigiin getndili

yenilikler arasrndadu( 103).

Ozette, geret eski" gerekse yeni riizilk, pqttiyi olu!finan organlar araslnda gi4lti yaprsal be$antrlal ongOt*nE'

.ouf

Uo duum

$n

tiiziltle hsmen

yumuis8l-mr!t[.

bb-or8ntnn Yogunlugu

Orgiitiin yogur ugu korusuna gelioc'e"' Bu kavtam iiye sayNyla alakah-af( f Oa). Parti iiyetigi fonusurda Duverger, kado-ldtle ayumr yapar ve pani

yrplan

onenrli olrnaua-bntifre, gercl kurd olarak l(,tro partikdnin kendilerine Uiyuk d€"-tek saglayan az 6qtda tiyeyi, kitle

pltilerinin

ite mali yiikii Psylatacak gok sayda

uy"yiLya.aigini

ifaa.

"O"r1tOS).

Owergert gitre, _{baa ka&o Padibri} her ne hadar

Uazrn goi sayrda iiyeye kaplanfi apalu ds, ailatluur <filzenli bir pkilde abnmasr Ye

tuyrtl'try"

*yrtt^n

U"lit"izlili,

asbnda olada bir kado partisinin bulundufure k8ri-nedidl06).

Kr$ah bash gnrplannrn da, siyasi putiler gibi kado ve ki[e tipleri olud.lunu belirtip; gilctinii riyelerinin sayslldan alm disiplinli kitle tipi ile, ii]€lednin

nileliklJ-r;a"n

"fL

fa-

tipi y8rusua, otoriter padil€rin uzanhsr olsn otorit€r

baskr gnrplan-nln d8 varolduluru ifade eder(10?).

Bu ununlarnalar, Ye$ller PartisLnin bir kaeo partisi oldulu yolunda iprglan v€rmektedir. paitinin kuruldulu 6/6/1988 ite

l7l5/190

ditnemini kapsayon Genel Merkez Kesin ltresab'nda 1984'de 4OB.4O0 TI-. olar aidat toplamr' 1989'da 615'7m TL,

f90

da 834.4O0 TL. ya yiiks€Lnit olmakla birtikte,

ba!{lar'

aidadar' il-ilge he-saplanyla sair gelirlerden ibaret gelirler toplarnr" 1988'de 2'160'731

TL

dan 1989'da if'.eaa.foa Tl-ivu c,l(InrE, fakat Ltesi vrl 9.382.99 TL.va

di\mii$it(108)'

Onemli kalem kitle partilerinde geneline olduEu gibi aidatlar

delil'

kadro parlilerindekini anrmsatan ba&tladu. Bu nkamlar' 1988'de 1.585.600 TL., L989'd425"16'1'0f5

TL"

1990 da ise

6.t8.m

TL., tu( 109). Gatriildiigu gibi ai&tlar degil' balrllsrdaki

diit-me psrtiyi mali stktt rya solsnuttur. Partinin ilk tiiuugiindeki 57. madde

gr{

'identi-sini en az bin, engok 1.000.000 TL. olaralq 58' mad& de

yllk

ii'dentiyi 12m TL dsn az ve 12.00 TL dan _9ok otrnuak iizse belfulembti( 110). Son tiiaiikte ise 18. madde giri{ ddentisinin 10.trO TL ite 1.000.000 TL arasuda olaca&D, iiye ijdentisinin ise ayda 10.00 TL.'dan az,

ylda

12 00O.0O Tl'dan 9ok olamayaca$n1 ilerde Bnytk Ye$l Meclisg€ deliqtirilebilirlik koEuluyla

belirtmilti(l

I l). Bu rakamlann karEdaS-hnlmasrdan g&artabilinecek sonuglardan biri de, _{Partinin iiye saylsurn azhgrdt'}

Yesiller Partisi 1988 tiiziigiiniin 3. ve 4. maddeleri iiyelikle

ilgilidir(l12).

$tiyle ki;

0ye olna (Madde 3): Portiye:Do{al gewesine ve insan

ha

anra

duyuhhdbenimsemiE mc;dani ve siyosal haHot fullannaya Tete*

liligi ol@t, ratalscasiyasal putilere girmeleri lasaklarrary

olrna-yat2I

yagnt dodwan ret

_rutta{

iite olobilit. Uyelik igin dngihr

ce, din, tlil,

tE

cins, wzlep, aiL, zibn e,

$atvc,r!'dPjt

dynnu

g6

zctilrnez.

Diler

mrdde ise, uyelik ba5vurusunun yaprlacagt

m6cii

belfutrneld€di.

_

Uye olmaya iliqkin madde, yeni tiidikte de deliEiklile uFarnarnrg, sadece bawurunun yapdacslr mercii

<b!\miqti(l

l3). Gdriild0lii _Sibi yeiiuq kitleye aqrk-tdar ama, bo ilye ssyrsrnln artr$yla sonuglanmamaktadu,

Yqiller

Partisi 1988 de

5l

h.trucu ifye bratndsn kuntLnu$, bunhnn otuzu

MKYK

as4 lo'u yedeh alhsr MDK asil ve begi yedek olarak gtirev boliirntt yapm,{_ lardr(114). Ancak, 23

Eyliil

1989'a _{kadar Seqekleten} isrifrtar neaeniyle

i4kyK

miinfesih ohrut, yenisi igin II. Kurucular Kurutu _{toplant$ yatr'lltnrth(f 1j). yeni he_} yette-mevcut isimleri eskisiyle karqdash.rmak

_suetiyle,5l

_{kwucu iiyeden ancak} 2l'inin merkez organhnnda gdrcvde oldulunu tespit edebiliyoru{l16j.

yed

tiisiik

uyarmcr ise Parti

Btlosu

15, yedekl€ri ditrt, Ig Tiizuk SekEterlili bel, Uzlaltums Kurulu ise _{yedi kigi olmak itzlre, cenel batkanh birlikte 32}

_kirilit

_bir

_mer*ezLto

karEmza grkmakr.adu( I l7).

bc-Orgiitnr

Ahnl

Bu kavram, orgiitiin

yut

satluna yayrhtr ile

ileitidit(l18).

Yeqiller Padisi, yurt gapurda iirgiltlflernemiltfu, 6 Haziran lggg'de kuralan partinir

l6t{bul Bahkity,

Belikta{ ve Kadrktty drSiirleri aym yrl, Antalya

lde

rezve Batkesir Merkez ile, Kaq, Seyhan, Marmaris, Bodrum, U$ktdar, _Qotlq Fethiye ve Burhsniye

ilF

ifgiitleri

1989'da, Kartal Osmangszi,

Y

drlrn, gankayr, Niliifer ve Konak [9e OrgUtleri ise 1990'da kurulmuElardu(t t9).

a*ar4

AOana, Bursa, Istan-bul ve lzmir Il Ggtitleriyle birlikte, toplam yedi il ve

U

ilgede ttrgiitleren

yeliller

Partisi, 12 Mayrs 1990 tarihine krdar

_{ScFkl€$irdili}

kongrelerini bu kadrc ile

yry-mDtE(120). Yurt g€prnda airgiidenrne konusurda yetersizlik gtt8clmi|, 34

il&

itrgiir-Ienemediti igin segimlere

&

kablam8m{trr,

M-

Orgntih Yaygutg

Yegiller Partisi'nin kadn kollan ya da gurglik

kolan

gibi yan itrgiitleri yok-hlr. Zaten haEket, diilyada oldugu

giu

iilk€rnizd€ de, diler partilere oranla gok daha fazla kadrn ve gerri iginde barudrm,ldnllr. 1988 ve 1989 yltanrda mertez organla-ruda gttrev alarlann iigte biri kadrnkea, 191'de rnerkez orgrnlruun yansr kadnlar-dar

ibsetti{ l2l

). Ustelik golu da iyi egitim

gitnniit$(

122).

c- M€rk€ziy€t

Me*eziyet, parti igi iktidrnn re itlgiide daE rmg ya

&

bir merkezde toplan-m$ oldulunu belincn bir kavramdr(123).

Duverger, parlamento <L5rnda dolan partilerin' parlamento gevresinde do-ganlar<tan daha meikeziyetgi

oldukla

u' giinkii digerlerinin tersine yukandan

alalr

ttsu

geli$iklerini belirtip; mevcut bir m€rkezin, kendi kurduEu yttrcsel Sruplar

iiue-rin&

egemenliginin gayet kolay oldugunu ifade eda(12). Yeailler Partisi de, parla-mento drgrnda dolmuq merkeziyetqi bir partidir. Ancrk merkeziyetgitiUg

V!!f

_fu

Etirreninialda5mayrcaluu biklikterinden" bundan kagrnmak igin tilztk deSigikliti-ne

gitnilledir.

ebttkili

gitriinen

nolia

genelde ka&o pertilerinin adernimerkeziyetgi ve

za-yf

baElanbtr komite partilerine, kitle partilerinin ise' daha merkeziyet9i ve

s*r

bag-ianulrtak

partilone t€kabiil etrnesidir(125). Yeqiller Partisi halihaarda bir kadro partisi gdriintiisiirde olmakla birlikte' kitle partilerinde oldugu 8ibi, merkezietti ve srfr Ualanm Utu parti oldak dogrnulhn T0ziik

de!\ikfiliyle

ademirnerkeziyetgi ol-maya gahsmaktadu.

Bu arada dikey baglanhfln merkeziye! yatay ballantrnur ise a&mimerkezi-yei anlamma gelrnediEini belirtneliyiz. Dikey ve yatay bagl€r, padiyi olu$uxan temel unsurlarur koordinasyon taElanm, metkeziyetgilik ve ademimerkeziyettilik ise yet-kilerin yonetim kademeleri arasrndaki dalrhgmt ifade ede!(126)'

Bir anlamda parthin temel kara anmn yiiresel diiz€yde slnmasrna delalet eden ademimerkeziyetin yitresel, ideolojih sosyal ve federal olrnak iizere

ditt

tiPi ol-dulu belinilrnelctedi(12?). Acaba Yegitler Partisi nasrl bir ademimerkeziyetfi

politi-t"it-lum*t

atr?

f"a"ral

ademimerkeziyet devletin federal yaprsrun Isvigre'de ol-ctulu gibi parti yaprsrna yansrmasr, sosyal adernimerteziyet, parti igindeki ekonomik kaleg;r erin ttzerk _{ttrgiitlentleri Fklindedi(128).} ld€olojik ademime*eziyet' parti i9i hiziplerin hobirine yiinetim kurullannda yer verilrnesi ve 8yn iirgiitler kurmalan-na izin verilmesi geklin&dir(129)' Ydresel adernimerkeziyete is€, pafiinin y&esel

li-derled tabandan gelir ve gent yetkilere sahip olurla(l3o). Ye{ile! Partisinin tiiuiift

degitikligi sonrasmdaki qal$ma GruPlan, itzerk (otonom)

bi

mler olarak, ademi-me;keziyetgi bir tablo iginde kuulmuqlardlr. Ancah gerek Biiyiik Yegil Meclis'in

yetkilei,

gerekse, yapturmlafl gok hafifletlrnekle birlikte Uzlaqtuma Kurulu gibi iigeler, bu gruplann ne derece otonom olabilecekled konusunda kuEkular

uyandf-maktadu,

Gergi Duverger ademimerkeziyetgililin, tiiziiliin metninden ziyade uygula-masrndan belli oldulunu ekler(131). Bu durumda uygulamadaki

iizerklilin

ademi-merkeziyetgilikten mi, yoksa ileti$imsizlikten mi kaynakland{l sorulabilil. Geryek olan, ademimerkeziyetgi olduklanm iddia eden partiledn goEunun asLnda merkezi-yetgi

oldrklaflMl32).

Tiirkiye'deki partiler de genellikle bL lider etsafinda diinen si-yasetle, merkeziyeqi partilerdir ve her ne kadar iglerinde "tabandan ve demokatik

Eekilde iirgiidenme" prersibine sahip olduklaur ifade e&n partiler varsa d4 uygula-mada bunu gergekleqtiremedikleri ve liderin karizmasrmn merkeziyetgilikle

gi gttrtilmektedir.

--

-

.Parlamento g€qesi furrda dolur partilain daha merkeziyetgi oldulunu be-lirtnigtik. Bu konuda segim usulleri ve finansal desteEh odaF ol,.rp olrnama-konusu_ nun da belideyici oldulunu eklemeliyiz(139).

Yegiller Partisi

191

tiiziiliindeki ',parti adaylanun belirlenmesi ve milletve_

hli

Onsegimi" ile ilgili madd€, "Milletvekili, y€rel ytirrtimler ve il genel meclisi ile il_ gili porti adaylan 6ns€{inle belirlenir. Yalnz higbir kogulda mertez yoklamasr yok_

br.r," _$eklirde olup, itnsegime tjim iiyelerir trht'cagrun _{belinilmesi, ttnernli bir} nok-tayr sergilemektedir(134). 1988

tiiztgitde

mevcut olan merkez yoklamast ve

diler

klsldaycr

ko$ullau

_{kaldfrlmasr, demokratik bir gelilmeyi ortaya koyar,}

Partinin yelerince organize olamadrlmr bir sempozyumda _{ag*layan Aydm} Ayas,

Yeliler

'in tsm anlamryla toplatna bir pslti oldulunq ne yapacalrm bilemeyen iyi niyedi insanlardan tesekkiil ettiEini siiyledikten sorua, Avrupa,h benzerlerinden farkh olarak, _Irkandan a{aErya bir iirgiitlenme

ile

kurulduguru bizzat ifade ehnekte_

di(135). _{Bttyle bir itrgiitlenmenin merkeziyetti yapryr getirmesi olsEandr.}

d-Tutsrbbk

Tutum ve davran\

biligini

ifade eden bir kavramdr(136). Segim ve parla_ mento _Qevresi drynda dotan partiler, bu gewe iginde dolanlardan daha tutadr ve

di-siplididnle(f

3D. Partinin tutarhlk derecesinin saptanma.srnda, parti igi hiziplerin incelenmesi de yardmcl olur(138). Hizip miicadelesi, parti pogramrllrn

saptanma-sutdan tlnceki sa0rayla suuh kalr ve perti yeltili organlaruun aHdr kararlara tiim hi-zipler uyarsa,

tutarlLk

ile

hizipgililin

baldasmasr dahi miimkiindiir(139). Ender Eren adh iiyenin "...YPnin i(re aynlrn€sudan kaygr duymuyorum...,' geklinde 7 Eyltil 191 tadhitd€ yaFdan Genel Kurul'da sarfehigi sttd€r, aylu toptanhda Dlaver

Demi-ral'rn 'Devamh Kavga Oluyor" qeklindeki sitzlerine Aydrn Ayas'rn ',Higbir yegil

Toplantlda Kavga Yaprnadrk" diyerek cevE veriqi, bize ortada birtakm hizipterin

varhtr konusunda ipuglan vermektedir(l4o). Bu gal$mayt

yiiditii*en

Yelillele

yaphgmrz ziysredeide edirdiEimiz izlenimler de aynt ydndedir. Ancnk bu durum, 1991 diziiEiiniin oybiliBi ile kabut edilrnesinde bir engel tetkil ehnemi{ti(

l4l

).

par-tinin parlamento tecriibesinin olmamasr, bizim gerek porti disiplini, gerek

trrt{Lbk

konulannda net saptamalar yapmamrzr engellemekle birliltre, gtizlemlenen, bunlann varhlr yiiniindedir.Parti ba5kam Aydu Ayas ise, Panisinin disiplin anlayqr

olrnadr-trm "self-disiplin"i amaglamakla bfulikte heniiz o olgunluga €rbilemedilini

beliit-mektedi( 142) e-Katllma

Bazr partilerde iiyelerin padiye

k'hl'!L

segimlerde parti adaylarma oy ver-mek ve segim kampanyalarmda gahgmaktan ibarcni(l43). Baa partilerde ise,

rin sosyal ve duygusal ililkileridn biiyiik ktsmr pati iginde geger ve pati iiyelerin ha-yatrrun merkezini

te*il

ede(l'|4). Yeqiller Partisi, ikinci tipe girer' Bu durum

ozel-iikle gevre konusu gtindeme geldiginde barizle$r' lqlevleri irEeletken gitriilecegi iizere, Yeqiller geqitli

toplalt

ar dtizenleyerek gevre konusundaki reaksiyonlartnt giindeme getirmig ve bunu oy toPlamak igin yapmamrqlard['

Bilindi[i

gibi YeEiller' Siyasi P"rti-ter Yasasr uyannca Serekli kolullan yerine getiremedikleri igin segimlere katrlamamrqludr. Oy ve segim

kaygu

d4rnda

yap

an faaliyetler, programlarmrn gergekten iiyelerce benimsendiEini Sitstennekte' sanki bir siyasi perti ile deEil' Sdniil-lii bir eewe iirgiitii ile karqr karqrya butunuldulu izlenimini d€ zaman zsman uyandu-maktadf. Bunun nedeni, siyasain billren konulanna pek girmemeleri ve gevre konu-suna sanki programlsnndaki tek ogeymiqgesine

alutk

vermeleridir' Sagl*h qevre -grkadarrna dokunulmama$ ko$luyla- tiim insanlann istedili bir olgudur' Bu nedel-ie ve aslnda bir siyasi rakip olarak ta kabul edilmemekten dolayt, Yeliler Partisi, par-tile$€meyen Radikaller d$ulda higbir Tiirk siyasal panisinin rekabet alanma da gir-memigtir.

f-Amsc

Biittin partilerin srnacl, kendi temsilcilerini ilcidara getirmektir. Doktriner ni-teligi zayf partilerde iktidar temel arnag oldugu halde, doktriner partilerde Parti ideo-lojik amaca ulagma araondan ibarettir(145). Yeqitter Partisi bilindili gibi' iktidan te-mel amag olarak ele alrnayan bir partidir.

1988 tiiztigiind€ parti amacrnr ele alan 2. madde de

Ygiller

Partisinin' "de-mokiatik bir topluma ula5mayr ve bu gevrede

''wttallann

toplu ya$rnm cleligik alan-larrnda inisiyatiflerinin olulmasrnl", dilnyr banqrnln sallanmasr ve dolal dengenin bozulmasrnrn dnlenmesini amagladt$ belirtiLnektedi(146).

1991 tiiziigiinde ise bu konuda daha aynnt r olaEk ele

ailnm{tr

ve

*iyle-dir(147).

Madde 2: Yegiller Partisi,

a- Ekolojik dengenin korun t4stnl, ne _Serekeile olursa olsun bo'

z ulm os nniinle

tte

s i n i,

LBunun olmazsa olmaz kolulu say&{, dogrudoa demektasi anla-y6rnu birel yagotnna, birey

kitti{be

gegirildigi nzetk (otonon) bit

toplun

ulatnoy

ve bwua iein de

_lutttatlotn

toplumun degi-sik kesinlerinde iniqatifleininolutnastnr, oluSan ve olugacak bu inisyaiflerle galqna gruplan tenelinde bulus-nnyt

c- Tiim oyktrthHart zenginlik kabul ederek insan haAan,

bcq,

ih-22

gii

ilk ve e|Afige ddyalt bir iwime,

Hq

firln

dardnu,

Utskl ve _Siddete

Lt$

ik'o'

hotgihil' eEitlik ve dayansnoXt ort4Jo g*arutt

anti

ilit@i6t

bi

qnlatqa

ulainayt

nag

bilir.

Bu nedenle de Yegiller Partisi, YeSil Meclis ve _Qdryrc

grupltuun

iherk

irdeleri

d6ud.aki tiim kararlorn boglq@ detit ,

lol

g6ste"

rici, fundine edici old.udunu ihre-liHe benimter ve bunu

parti

igi dernokrasiain dogdl ve vazgegilmez gere{i sayar.

Biyiitwnin

(en-diistrialirnin), iiretim ve tiiketim ahikanlt&aronan yenidensor-gulawtannt, siirdiirebilir tek uzun

dilpnJi

eknoninin ekolojiden gegti giaibeai seL

Dkkati geken nolca "Yegil Meclis _{ve QahEma} gruplanmn dzerk

ila&lai

dr-$ndaki" kararlann ancak yol gtisterici oldulunun belirrilrnesidir. Ne var

_K

Yegil Meclis'in geniq yetkileri, indesi drgndaki sahanm hayli dar olrnasrna yol agnaktadr. Ustelik antimilitarist anlay$lan da tart{maldu. Bizzat pafii batkam,

Or"igerq."-de, antimilitarizmin askerlile karEr olrnak qeklinde anlaqrlmamasr

gereltilini

siiyle-miqtn(148).

YEiller'in hassasiyetle uz€rinde dudugu konular arasnda geweden ba'ka, ban, kadrn haHan, manevi deterlerin ihmali gibi konular vardu ve ioplum igindeki

gelitli

gruplann $dmtuiilmesine, dogamn sitmiiriilrnesine

oldulu

gibi

kargrdr-lar(149).

YeEiller'in amaglanna ulaqmada takibedecekleri ilkeler, partinin

ilk

ortaya

g*hF

datnemde _{tityle belirlenmi$i:} ( 150).

-YeSiller, _Sindiye dek kurulmuS

kqat

mts ya da

_{faaliJe sird}

rca bit parlinin uzanltst

_la

da izleyicisi degildir.

-Yegiller igin parlantentoya girmek, iktidara ulasnak igin bir yol

dedil, sesini daha yaygn olarak duyurnak igin bir

olanahr.

-YeSiller yasatnu giindelik unsurlawt esas ahr . Amacrmu

ituann

sadhHt bir gevre-de yaganas

gerebili

bilitrcini insana

kazatdt-makln

-Yepiller, hangi sosyal kzsimia temsilcisi olursa olsu^, kendi

ilkele-ri

dovultusundaher tiirlii parli, denEk ya da kurwala "insara la-J& bir Cewe" ilkesi eergevesMeisbirlidi yapnaya hoztrdtr. feSiller eylemsiz ve iitopik bir tepki gnrbu degil, dogasna

alhtt

gevre koyuanndepki giigercn iasattl@ta tepkilerini yasal w de. ,nokrdik stn

rlot

ieinde irgiitleyerek, bu enerjire laphntn SicE kzzardracaL "aktif'

bi

argiiuiir .

-Yegilleria kitle t&onr, bir ya da birkzg sosyal

swf

degil, "eevre kirleanesi"

-Yegiller, her soluguu yialerce zehirli gaz karqan havaya her

y-dunww zehirli kimyevi anklar bulagan suya, her _topru& kiisnele

,iiz

lurmut

dogtlq

her metrekqesi dliirn ruzou@ryla dolu

iger-lefite,

inwun

yatat&ilecegi ka'tu @.sadlancy ilke ediwtris

bi-lin

insanl@a p@tisi

oluokltr.

lstanbultu YeEiller'in kaleme aldllr bu ilkelerin,

"taft{

masr igin sualand{r" dzellikle belinilmi$ir(151).

Giiriildiilii

gibi gewe ternasr agr basmahq tiim soEyal guplarln, pslamentoyu arag olaak kullanmak ve sair gevre ile ilgili kuruluElarla

i5-birlili

yapmat suretiyle temelde gevreyi korumasr hedeflenmektedir.

Kugkusuz partinin gdrii{iinii yansltan en temel belge, pari programdt.

D-

Yqiller

Paraisi Programr

Ye$ller Partisi program gerckgesinde hzh niifirs arh$ ve gii9, diinya devlet-lerinin hukuksaU*lanm korumakla birlikte oioriterlelmesi, her ne pahasrna olu$a olsun endiishiyel biiyiime, gibi konular ete alrnmr5 ve Yegiller'in putlaStnlm$ lid€(-lerin tepeden yitnettiEi geleneksel partilere kagr yeni bir siyasal model olarak taban dernoharisi itmelini vednek iizere ofiaya gtkhgr ifade edilmilti(152). Ye{iler, "hii-kiimet ya da koslisyon ortagr olma amacl giitneyen", "lemel muhalefeti esas giirev edinen bir parti" olarak gtirev yapacaklanru bildirmiElef', parlamenter demokasiyi, "liddete, zots

karll

barqgl, insan hak ve iizgiirliikledne sayg r bir siyasetin sonuna kadar kullarulrnasrm gerektien bir olanak" olarak tamrnlarn{lard(153). Gerekede ekonomi-ekoloji iligkilerine de yer verilmigtir( 154)

YeEiller Partisi Programr. 'Demobasi ekolojik sistem- dogal-kiiltiirel deEer-ler, ban!9,Ik-insan hak ve ttzgiiLrtiikled kentle$me, ssnayile$me, elitim-genglik sos-yal igler-kadn ve sorunlan- gahqma ban5r-sall:k, yerel yiinetim, ekonomi, i.letiEim-ulasrm, sanat-sanatgl' olrnak iizere tr koouyu ele slrm$r(155).

Demokasi : Insanlararasr iligkilerin insan{ofa iligkisinden balrmsu

di\n-niiiemeyeceli inanom ta{ryao YEiUer Partislnin, rcddedilemeyecek bir tarihi mfuas olarak

giidiigii

t€msili demohasinin zenginleptirilmesi suretiyle,

yuttq

inisyatifle-rine daha fazla irnkan taruyan

kat mcl

d€mokasiye ulagabilece$ine inandrlr ifade edilmektedi{156).

Yefi[er,

giiniimiia uygarLlrnm higbfu geligkisini remel getgki olarak giinnez, emelin sitmiirtistl, kadmn siimtriisii gibi konulan insan haklanyla

gili eidelerli sorunld olarak kabut ederldl5T). _{prcgram yeqilbr in} siyaseti devletgi

terio erle de$I, otonom, etkin ve _{yar&tro bir toplum diiginceshden hareketle kavra_} yrp, sivil toplum ve onun oluqumlanm siyasetin

ss

alaru olarak kabut

ettilini

belir-ti(158).

_

Ekolojik sisterndola-kiiltiirel deleder: Biidin uluslan ksrde! sayan yeSiller Partisi'nin, degi$k milliyet, din, d< ve uygsrhklcu tilkemize bmkt g, _{lnir"" Orrnl"} korumayr gitrev saydlr. ktilfirel varbklar yamsua _{cblal giizelliklerin de koruyucusu} oldulu belirtilmektedir(159). Yeqillq, konr, onnaa atta, a.azi ve yap gibi 6zel mol_ kiyete konu

olrl

tqftnazlann keyfi olarak kullarum dqr nrurlmas[u, kamu zaran do_ turan bir olgu olarak kabul ederek bunlardan kamu yaan agsudso kullammlannda zorunluluk bulunadarm, dnoelikle miilk sahibi, uymsmafl hrlilde devletge kullam_ ma ag masr i9in, anayasaya aykm olmamal koquluyla g{ba sarf edecekletini ifade et-mektedirle(l6o). Programrn bu ytint! yegiller,in _{devlet otorilesini kamular!.may8} varan boyudarda kabul etriklerini gtisaermektadir.

.- Banqgrlk-insan hak ve iizgfuliikleri: "savunma zorunlululunda kahnmadrlr

s0reoe"

_lid&ti

reddeden _{Yefiller, ntkleer, kimyasal, biyolojik ve diler konvansiyo_} nel silahlars

krtr

olup, bunlann itrcelikle In. Diinya ve diler ii&elere $ahlrnasuur,

bd$

kavramma ters diigtiilitnii

belirtirle(l6l).

programrn ig€rdiEi ifade, saldrnya utsayan bL iilkenin silah satn 8lar8k savunma hakhm kullansblrnesine kargr olduk_ lan _Seklind€ bir sonug dogumaktatu, Halhrki

yetilerin

giddeti ancak "savunrna zo-.unlulugundr kslmmadrtr siirece" reddetmeleri, H,yle bir zorunluluk dogdugunda kabul ehneleri anlarnm la{unaliadu. Bu geligkiler yaarsr4 akla silah ambargosu ko_

nusunda olumlu mu

diigiindifie

konusu gelmekMir.

Kendegme : "Q*arcrl* kentleri" _Eeklhcle adlandndrklan kentlegrne olayrmn durdurulrnasrm programa alan _{YeSiller, "devlet-b6lge-metropol-kent" planlama} ol-gularuu bL bittiin olarak ele aldrklanru ifade ederelq yerel ydnetin erin kent planlan-nr halkrn krtdmrm da saltaysrak iiretrnelerinden yana olduklanm belirtrnektedir-ler(I62). Kamu miilkiyetide olan tatlnmazlann sar masma kar$ psrti, kamu miirlki-yetine gegiriltnesi _{yihiitrnenin keyfure bfakrlan krsal alanlardaki deniz sahil} geritle-rinin, belli bir alana kadar mudaka kamu miilkiyetinde olrnasmr programa

almrl-tr(163). Burda 8U gelen soru da, kadrmmr itngitrdiikleri halkn yerel yitnerirnlerd€-ki iradesinin

&

ayru ydnde _{olup olrnayaca*u olrnadrtr} takdi<te kimin

hkrhh

kabul edilip

uygulanragdr.

Sanayile$me: Qagdat uygarlk dtzeyine eriEmek, Yeqiller Partisi programr uyarmca galdaS tetnolojinin kullamldrtr bir sanayileEmeye balhdu( 164). Yer segi-mi konusunda bE| ilke, irNana ve dogaya zarar vermemekti(165). Burada dikkari 9e-ken husus ise, Yegiller'in sanayi konusundaki yaHa{lmmln, lernel Yelil felsefedekin-den

farkl

olu$ldur.

Elitim ve Genglik : Hez alanda ve elitimde inrkan eqitlitinden yana olan Ye-qillelin Yiiksek o$enimd€ dzerklik ve gocuk

hakl4

gibi olgulara programda yer ver-dikleri gdriilmekte-dir(156)'

Sosyal

_\ler:

16 yaqrndan kiigiik gocuklarrn, elitimlerinin bir pargasr olan staj dlurda ga.hlbnlmasur onaylamayan Yegiller Partisl bedeni ve nrhi dztultildin

dev-lei korumasr altrnda rehabilitasyona tabi tutulmasm! ongitrti(167) Kotuyucu yani

gt4lii devlet anlayry da bilindidr gibi" yelil felsefenin temel prensipleriyle bagda$na-makta, hasa bu felsefede ana4ist urswlar bulundugu itne siiriilrnekt€dir.

Kadtn ve Sorunlan: Yelill€r Padisi, baskrcr-s'itmiirii'oii toPlum adayqllla

kar-qr oldulu igin, dolal olarak kadrn hareketleri ile dayamEma iginde oldugunu il€ri sii-ier(t e8). Ir,tutrtemeten bu ned€nle, parti uyeleri arasuda kadurlann sayrsl diler parti-lerle kryaslanamayacak kadar gok olup' bazl dernekleri andumaktadr'

QaL5ma Bangr : Kapitalin emelin bir iiLriiLnii oldutunu kabul eden Yeqiller, ka-pitalin emele karqr bir silah olarak kullanrlrnasrm ve kapitalin yolcolnasr anlamrna gelen lokavtr reddedet fakat gtevi bir hak olank

_SdriirHl69)

Bursda da aHa gelen, kapital emegin bir iirnnuys€ ve Srevle emek yokoluyorsa' kaPitalin nasd olup ta varc-labilecefidir. Bu nokta ile lokavn kapitalin yokolmasr anlmrna geldili igin reddetrne-leri arasurda bir g€l4h ve _{tutarsLzldq Sdze} garpmaktadlr. Ustelik genel gzgiriyle ye-gil

d\iince,

emelin yamnda degil" hatta sanayi kapitalizrnidn siirdtiriilrnesinde

bii

arag rolu oynadr$ igin karluurdadu da- Bu nedenle de iqgi srnrfr yeqil partilerc ragbet etmemi! ve ilgi partileri ya da sosyaliEt parti.ler karllsuda bir altemalif olarak kabul ehnemi$tir.

SagLk : Yetiller, insana deEei veren

bi

saELk hizrnederi rBodelinin uygulan-maslm amaglamak Dar-iiLI aceze imajrnt reddederek, bu tiir kuumlann daha kiigiik

6lgeklerde mahalle aralarmda kurulmalarmr ttnermektedirle(170). Bedeni ve ruhi iizi.iLrliilerin devletse korunacalrna iligkin maddeler programu "sosyal

iller"

bdlii-miinde yer alrn$ken, kimsesiz yaqh ve giigsiiz kigiler "sa$ft" btiliimtnde ele alnmr|, iistelik I 6 ya{mdan kiigiiklerin gahgtrnlrnamasma dair maddelere "sosyal igler"

bdlt-miinde, "kimsesizler igin bannak ve iq satlamak igin yasal ve pratik gttzitnler"e "$a!-Lk biiliirnii"nde yer verilmiqti( 171). Bu noktalar pogramrn tizeli bk

ykil&

hazulan-madrgr konusunda ipuglan vermekredir.

Yerel Ycirrctim : Yegiller, ademimerkeziyet{i bir anlayrgrn temsilcisi olarak, yerel yatnetimleri, katrlmcr demokrasinin okulu kabul etmektedirle(172).

Ekonomi: Programda .,."Koruyucu

Dwlet"

ya da '?iyasa" dan mucizeler beklemeyen, asd roliin iistlenilrnesini tam bir denohatik ortarn igind€ olu$acak top-lumsal hareketler ve deneyimlere tamyan bir anlay4r paylagmaktadr." deniltn€kte-dir(173). Bu hareketh nitelgi konusunda net bir gttrii{ progamda yer alnamq, ancak

el yordamr ile, Yegiller'in karma ekonomi modelinin takipgisi olacaklan anlaqilmqtu' Iteiiqirn-ulagun : Agrkga giddete davet etmedikge her tiir dii'guncenin serbestge ifade edilmesinden yana olan Yeqiller, her tiir sansiire de kargr g*makta, ancak bnzr yaym-lann gocukyaym-lann etne gegmesinin onlenmesi igin datrtrm tedbirleri alumasrnrdnet-mekte, <izel televizyonlan savunmakta ve basrnrn daima halkm yamnda yer almrg

ol-dufunu belirtmektedirler( 174).

UlaErm : Uydukent uygulamasrna gegilrnesi ve ulagrm sorununun hlzh ve top-lu ulaErm siitemleri ile g<iziilmesi Yegiller'in program metnine dahil

e[i!i

hususlar arasrniad'(175).

Bilindili

gibi uydu kentler, sadece geceleri iginde yaSanan kentler olup, ikametgahlardan ibarettir ve gahgma alanlannr kapsarnazlar(176). Bu durum kugiusuz ulagrm sorununu da birlikte getirecektir. Halbuki altematifi olan ve lngilte-re'de uygulanmrq olan bahge,gehirler kamu ve 6zel kuruluglan da kapsadrlrndan

bii-ytit

ti4tiae otargik yaprda olur ve ulaErm sorununu da bilytik iilgude hafrftetirle(177). sanat ve Sanatgr: sanab insanollunun yarattrlr en kutsal olgu olarak kabul eden Yegiller partisi, sanatsal etkinliklerin geligebilmesi igin uygun tizgiirlilk ortaml-nr sallayacalrnr ve devletin sanata miidahalesini kabul etmediklerinden, "devlet

sa-natgr$r" olgusuna da karEr olduklannr beyan eder(178)'

Programn incelenmesinden ortaya grkan sonug, Yegiller Parti programrnm gok aynntrlibir gahgmaylakaleme alnmadrlr izlenimini uyand'maktadu. Bu

izle-ni*fon

bir nedeni" Yegiller'in pragmatik anlayrEr olabilir'

Nit€kim bir yazar, "Ateqin kesin bir formu yoktur, fakat o

bi

objeye tumanlr ve onu yok der..." diyen eski bir Qin atasiiziindeki ategin, Tiirkiye'deki Yegil hareketi de agrkiayrcr bir nitelile sahip oldulunu belirtmekte ve dnerinin" kesin formu olma-yan Lu traretetin, ptutigini y.Earken, teorisini oluqturmasr oldulunu ifade etmekte-dir(179).

E-Fonksiyonel Agrdan Yegiller Partisi

l.SiyasiPartilerinlglevleriveBaskrGruplannrni$levlerindentr'arkt.

BilindiEigibisiyasipartilerinendnemliiqleviseEimlerleilgilidir.Toplumda-ki BilindiEigibisiyasipartilerinendnemliiqleviseEimlerleilgilidir.Toplumda-kigi ve

gudarlll

farkh grkar ve gtirii$erini asgari mt\terekte birleEtirmek-ve birkag

t"mi

urit

y"

indirgemek, siyas-i partilerin baglca iglevidir(l8g) Ozbudun siyasi

p*itoln

iglevlerinin "m"nraatt"rln birleEtirilmesi", "siyasal devqirme" vc "siyasal

'*ryu1"gr"'a.n

_{ibaret oldulunu} ve bunlardan ilkinin iig ttir partide

fartllk'<ister-difini yazu(lS0). Bunlar,

iO*tojiy"

fazla _'6nem vermeyip' somut sorunlarla ilgilenen

uJrUrnttin ,nertebe gok gkan temsil etmeye galgan "pragmatik-pazarlkgr partiler"' iglerinde banndudrklan grkar sayur srnuh olan "mutlak delerlere yonelmig ideolojik partiler,,,vesonolaraksiyasalkararlara&iniigmedeniincebirbirleriylebaldaEtrnl-

lirli

bir toplum kesiminin

farkl

grkarlanm dile geririp, gftarlan bfulegtirmekten gok agklayan, genellikle de bir ehrik-dinsel gmbu temsil eden ',itzgiicii v€ya gelerck$el

pdtiler'dir(182). _{Siyasi partilerin ikinci i5levi ',6iyasal devlime,' olup,}

siyasal eis_ temde _{9e$di roll€ri} iistlenecek kiqilerin se4imind€n ibarctti(1g3).

pa;rurin

miUer vekili adaylannt sapamasr gibi faaliyetler bu alana girer, UCiinc0 islev ise. ,,sivasal sosyallelme" yada "toplumsalla{ma" diye an an ve partiledn roplnmu siyasal

irnl_

maya ytinelunesi ve siasal kiilfliriin benimsetilrnesine aao olmasr

giti

oigulan ige-ren faaliyederine ili5kindi(184). Son i{lev, okul, aile ve kitle iletitim

arllar

gibi

faktiirlerce de yerine getidlrnekt€di(185).

Bash gnrplan da kendi toplum robanlallntn grkar _{ve giir0slerini dile} eetir-mekle_bir-likte, bunlan ahp ortak hedeflere &inuEtiiren orgailar.-siya""l

pa.iiler-di(186). Bash gruplan , kar$ dalri olsalar, iginde

hrlunduHt

sisternin stireiiifigine katkda bulunur ve bu gekilde siyasal kararlan segim kampanyasr _{suasnda bir}

jayr

destekleyerek, bazt yasa tasordan ve hiikiimet kuularuu etkileyerelq parti ya da par-lanento

yolr]la

doErudrn veya kaouoyu fetliiriinii devre)€

sokeJdoliL

etkile_ yebilirle( 187).

Yeqiller Panisihin ne ibidar ne de iktida ortab olrnaya niyed oltnadl&nr be_

yan _{etlnesi, siyasal dev$ilme fonksiyonutruo bu pani tarafudan yerine}

*"ririjrino*_

F

--lay

r.l,1"t,r

ve onu ba$h gruplanna benzennektedir.

iJstett"Vtiff"rlr"p

lumdaki farkh grkarlann huleqtidlip baldagturlarak temsili gibi bir gur"

_i"

"u*

mektedirler. Bu bakrmdan, ,'menfaatlerin _{birlegtirilmesi" konusunu ef"}

"lrrt"r-gOnaff_ giimiiz t& tip partiden son ikisi yani ,,mutlak _{delerlere yiinelmig ideoto;it}

_p#Ufe

"itzgiicii veya gelenek$el partiler" arasrn& bir

yoa. yo

ufrn*t"arrf"..

_{i"f'il;,;ry"_}

si parti fonksiyontan iginde en gok siyasal toplumsallalma fonksiyorunu

if;

"d;

;"

hiyefiedir_ ler. Kendi gifriitleri doFuh6unda siyassl tadrnayr teqvit ve siyasattfitut_ riin farth bir gekilde yo!rulrnasna yiinelik gahgmala. iginde

ola*larr gOar"i""

mektedi.

Bu giizlemleri daha somut bir ternele o[fisbilrnek _{igin, partinin galqma ra_}

porlanmn incelenmesini yararah buluyoruz. 2-

Yettler

Partisi'dn

lilevhri

:

.

Yegille! Partisi'nin faaliyetleri daha gok gevre _{sorunlama ytineliktir.}

eab!-T:tT

:":i*:A"kra'h

yegillerin Qevre-Duyartrtrgr CruUu ve

b;;;;il i;*

^ruprcnyrc r|bdrgr yaparak '"Iemiz llava'. lgin Eyliil Grubu.nu

olu{[trn"",

orr,"Un_

deoldulu

gill

bagka _{&giittede odak faatiyirleri}

_i"

"r""t*<id;B;;;;'i;-lerle i5birli$ igin<te ortak gahgmalar yapmq. semt

*l* dri;;;, ;; ;ffi;

leri uyurp dilekgel€r vomiE, bazen de, yabarrr

yelillerle

_{it;9ki kumus, omegin}

_{iu_}

nanistrn YetiUer'inden Mikais'i 20 _{Ocak l990da cliizenledikleri Bun" nrn}

_{g;"Sr"_}

sini _{konu olan mitinge davet ehniderdi{lg9).}

Ileybeliada Domuz

Tepe;,;;;

28

ag masrm protesto igin Ada Doetlan Derneli ile birlikte, eylemlet

y4ru$

BaLkgter furultay'rna katrlarak, Balrkgrlar Derneli ile ortak gahynalar diizenlemi$erdi{190)' Bu faaiyetlerin baalart baEar r, bazrlan da baSansz sonuglar

vemif

.

Yeqillerin

_F\malan,

paneller diizenlemek proterto eylemleri yapmak, mo-tor gezileri diizer emek, imza kampenyalan 89mak, firma ya da karnu kurulutlarna uyan yazdafl giindermek, sug duyurusunda bulunmak, alag fidesi dag mak' Avus-turya bsnd[sh Pet€rsberg in zehidi varillerle sulanmEda dolasrnasrmn prctestosu olayrnda olttulu gibi, Konsolosluk dniine siyah gelenk brakmak' miting ve anma giinl€ri diizenlemek, "silahlanmaya Ha}'lr" gibi kampanyalar baqlatrnak, hatta guad ;6riilen batlgelerd€ n z dag rp, su depolanna iyot aknak gibi varyasyonld

igermek-tedit(lgt).

B*.rn

au ilgisini gekerek kamuoyu yaratma siirecirde iinemli iqlevleri yerine getirmi6 ve gevre bilincinin oluqmasr ve

bi

_{akm Foblemlerin giiziimn}

konu-sunda etkinlikleri olmuEhu.

Yaptklan gatrqmalan ulussl ve ulusldarasr olrnak iizde iki gup halinde

98-hEma raporuna kaydeden Yeliller'in bqlrca ulusal gaLSmalan, "Qevre ve Ekolojik Si"t m" Uoqlg, Attttd" hav4 topnk ve su

kirlilili'(*)

bahkgrLk, asit

yalmulan

(tq-mik ve niikle€r $antaller), tanm,

tuizn anlalt!

ban|grlk ve silabszlanma gaLgma-larr, tarihi ve kiiltiirel yaprlann yalmalanmasr, kitt0 yap a{ma (garpk kendegme)

_'

giiriiltii kirlenmesi, kadln sorunlan ve ekoiomi konulanndan ibarcttir'(19)' Qahqma iaporunda aync4 gewe ve dernohasi anlayqr" insan hak ve dzgiirliikl€ri' GtiLney&Eu olaylanna yakla!1m gibi konular da yer almrgtt(193).

Hav4 toprak ve su kirliligi yararan isletrnelerle miicadele eden YJliller' ba-Lkglarla da diyaiog kuraralg Dtinya Ban{ Giitrilnde ortak bir

motr

g?tt-1g{T

3

fyilr

teal'au,ftai

tiyeliler

Birlifi'nde panel diizer emi{' onlann 2U2l -22 Eylnl'

e

diizenlenen kwultaylanna kahlrnu, teblig sunmullardr ve bu tebliEleri igeren kitap Demek'ge yayrnlanmrlt(194). 1990'da lstanbul Bogazr konulu panele katrlan YeSil-ler, 22 l.iilan;da d4 Diinya Giinii Toplanh$ diizenlerniglo ve Ballkgrlar Demegui d'e davet ederek kat lmmr sa!lamrElard[(195). Yelillere gdre bsLkg ar denizi kirletne-mekte, baztlanrun uyguladr$ yanhq avlanma dofal dengeye zara vermektedi(l96)'

Termik Santsaller konusuncia Yegillerin biri Bursa Orhaneli Termik

Sannali-ne ytinelik olarak 20 Ocak 190'da <liEeri <te Aliaua Termik Sannali'ne kartr tr Kasm 19i9'da baElayan eylemled olmugtur(197)' Tanm ve Orman Bakanhlrhr' Vahflar ldaresini ve halkr uyararalq olulacak asit yaEmurlanmn Qanaktale'ye kadar uzanan zeytidikleri,

Dkili

ve Bergama daki Kii{tiir hazinelerini mahvedecelini ileri

siirm\-ledi(198).

Tanm toprakldnm yanl4 kullammr ve yitirilmesi de YeEiller'in iizerinde

drrdulu konular arasmdadn(199)' 29