C U M H U R İY E T 26 H A Z İR A N 1992 C U M A
HABERLERİN DEVAMI
KEİB m fikir babası emekli Büyükelçi Şükrü Elekclağ:
Ü lkelerarası işbirliği gelişir
Dış Haberler Servisi - İstan bul'da 11 Karadeniz ülkesi ta ralından imzalanan Karadeniz Ekonomik İşbirliği Bölgesi (KEİB) Anlaşmasfnın fikir ba bası emekli Büyükelçi Şükrü Elekdağ, KEİB’in aralarında sorun olan ülkelerin ilişkileri nin gelişmesine yardımcı olaca ğını söyledi.
1989 yılında T ürkiye’nin ABD Büyükelçiliği görevini ta mamlamasının ardından emek li olduktan birkaç ay sonra KE İB fikrini ortaya atan Elekdağ’- m Cumhuriyet gazetesinde 9 Şu bat 1990 ve 7 Kasım 1991 tarih lerinde Karadeniz Ekonomik İş birliği Bölgesi konusunda iki makalesi çıkmıştı. Elekdağ, Cumhuriyet muhabirine verdi ği demeçte anlaşmaya imza atan ülkeler arasında siyasi sorunlar bulunmasının ekonomik ilişki lerin yürümesini çok fazla en
gellemeyeceğini söyledi. Emek li Büyükelçi Elekdağ, ekonomik ilişkilerin kazandıracağı ivme nin, siyasi sorunların çözümü için de adımlar oluşturacağını b e lirtti.
KElB'in başlangıç için çok esnek ve kendine özel bir örgüt olacağını söyleyen emekli Bü yükelçi Elekdağ, aynı zamanda aralarında sorunları olan ülke leri bir araya getirebileceğini belirtti. Elekdağ, “ Sorunların görüşülmesi sonrasında bir di yalog ortaya çıkabilecek ve çö zümü yönünde birtakım adım lar atılabilecek” dedi. Ülkeler arasında ekonomik ilişkiler ku rulması için bütün ülkelerin aynı anda bir projeye girişmesi nin şart olmadığını söyleyen Elekdağ şöyle devam etti:
"Size daha somut bir örnek vereyim. Mesela bir telekomü nikasyon projesi. Bu telekomü
nikasyon projesi gündeme gel diğinde, Ermenistan ‘Ben buna katılmıyorum. Benim şu alan da Azerbaycan’la aramda var olan ihtilaf nedeniyle’ ya da ‘be
nim buna ayıracak kaynağım yok’ diyebilecek. Fakat bu her halükârda Gürcistan, Türkiye, Rusya ve Ukrayna arasında bu projenin yürütülmesini
engelle-BOGAZIÇI BİLDİRGESİ
meyecek. Çünkü bir ihtiyaç ,var. Herkes o ihtiyacı belirtti.”
Anlaşmanın bir gümrük bir liği ya da serbest ticaret alanı oluşturmadığını belirten Elek dağ, tarafların birbirleriyle or tak seçecekleri alanlarda eko nomik işbirliği yapacaklarını söyledi. Elekdağ, K EİB’in ka derini yatırımlar ve ticaretin belirleyeceğini söyledi. Bunun için baz tedbirler alınması ge rektiğini belirten Elekdağ, en önemlilerinden birinin de K E İB bünyesinde Dış Ticaret ve Ödemeler Bankası kurulması olduğunu söyledi. Elekdağ, bu bankanın yatırım projeleri oluşturup bu projeleri Dünya Bankası ve Avrupa Kalkınma ve İmar Bankası’na götürmesi gerektiğini kaydetti.
KEİB’in güçlü bir sekretar-, yaya da sahip olması gerektiği ni belirtti.
Zirveden notlar
Anlaşmanın hiçbir hükmü nün ülkeler arasında karşılıklı bağımlılık yaratmadığını, ülke lerin ancak kendi istekleriyle ortak projelere girişebilecekle rini söyleyen Elekdağ, anlaşma metni uyarınca ülkeler arasın daki ortak proajeleri belirlemek ve yürütmek amacıyla çalışma gruplan kurulacağını bildirdi. Bu çalışma gruplannm ortaya çıkaracağı projelerin ileri aşa mada yaşama geçirilmeye çalışı lacağını belirtti. Elekdağ, ilk aşamada ülkeler arasındaki tica-' reti kolaylaştırıcı önlemler alın ması gerektiğini belirterek “ ö r neğin vize işlemleri olması, özel likle işadamları açısından büyük zaman kaybına yol açtığı için yatırım ve ticaret yavaş yürü yor. Bu nedenle ilk aşamada ışadam lanna olmak üzere vize işlemlerinde bazı kolaylıklar sağlanacak” dedi.
Yeni bir ortaklığın başlangıcı
Haber Merkezi - Kurucu 11 ülke tarafından imzalanan “ Karadeniz Ekonomik İşbirli ği” bildirgesi, 18 maddeden oluşuyor.
Katılan ülkeler, Karadeniz’ in banş, istikrar ve refah denizi olmasını, iyi ve dostluk içinde komşuluk ilişkilerinin sağlan ması konusunda kararlılıkları nı bildirerek aralarındaki eko nomik işbirliğinin, Helsinki Sonuç Bildirgesi ve onu izleyen Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı (AGİK) belgeleri temelinde geliştirme niyetlerini açıklıyorlar.
Karadeniz Ekonomik İşbirli ği bildirgesinde, ülkelerin, eko nomik işbirliği için, diğer ilgili devletlere açık olduğu belirtile rek ortak çıkarlar doğrultusun da, diğer ülkelerin ekonomik ve mali kurumlannın, firmaları
nın, uluslararası ekonomik ve mali kuramların, işbirliğine ka tılabilecekleri vurgulanıyor.
Katılan ülkeler, ekonomi, ti caret, sanayi, bilim, teknoloji ve çevre konusundaki işbirliğini genişletmeye yönelik fırsatları en iyi şekilde kullanma kararlı lıklarını belirterek kendi firma ve kuruluşlarının katılımıyla, şu alanlarda somut adımlar atacaklarım açıklıyorlar:
- Ulaşım, haberleşme proje leri ve altyapıları
- İstatistikler dahil olmak üzere, ekonomik ve ticari bilgi değişimi
- Ürünlerin standartlaştırıl ması ve belgelenmesi
- Enerji, enformatik, maden cilik, hammaddelerin işlenmesi
- Tarım ve tarım sanayii -- Sağlık ve eczacılık - Bilim ve teknoloji.
Bildirgeye imza koyan ülke
ler, iş yapma ortamını ve birey sel ve toplu girişimciliği hızlan dırmak üzere aşağıdaki konu larda, adımlar atacaklarını kabul ediyorlar:
- İşadamlarının ülkelere giriş ve serbestçe dolaşmaları konu sunda, ikili görüşmeler yoluyla, önlemler alınması
- Küçük ve orta ölçekli en düstriler konusunda destek sağlanması
- Yatırım, sermaye akışı, ve çeşitli endüstriyel işbirliği şart larının olabilmesi için, yakın gelecekte, çifte vergilendirme nin ve yatırımların teşviki ve korunmasının sağlanması
- Üçüncü partilere olan yü kümlülüklerini ifılal etmeden, mal ve hizmetlerin karşılıklı ti caretinin geliştirilmesi
- Katılan devletlerde açılan ihaleler konusunda bilgi alışve
rişinin teşvik edilmesi ve ulusal yasalara uygun olarak bu ihale lere diğer ülkelerin katılması fırsatının verilmesi
- Serbest bölgeler arasında işbirliğinin arttırılması.
Karadeniz İşbirliği bildirge sini imzalayan ülkeler, ulusla rarası kuruluşlar ve üçüncü ülkelerin katılımı yolu dahil ol mak üzere, karşılıklı ekonomik ve ticari işbirliğini geliştirmek ye özgün projeler uygulamak için, “ Karadeniz Dış Ticaret ve Yatırım Bankası” kurulması nın yollarını arama kararlılığını belirtiyorlar. Katılan devletle rin dışişleri bakanları, dönü şümlü olarak her yıl en az bir kez olmak üzere, toplanılması gerektiğini belirterek işbirliği nin gelişimi ve yeni hedefleri saptamayı amaçladıklarını açıklıyorlar.
Petrosyan, Elçibey’i
alkışladı
K avgalılar zirvede b an ş istedi
■ Baştarafi 1. Sayfada
ması üzerine, KEİB’i kuran ül kelerin, çatışmalarını sürdür mek için değil, bir yana koy mak için bir araya geldiklerini söyledi. KEİB’i kuran ülkelerin büyük çoğunluğunun, birbirle riyle komşu olduğunu belirten Demirel, komşular arasında anlaşmazlıkların olabileceğini, ancak bu anlaşmazlıkların de vamlı olmayacağını belirtti. ABD ve eski Sovyetler Birliği’- nin 45 yıl süreyle birbirleriyle çatıştıktan sonra uzlaşabildik lerine dikkat çeken Demirel, eski çatışmaların bitebileceğim, yenilerinin çıkabileceğini kay dederek önemli olanın anlaş mazlıkların diyalog içinde çö zülmesi olduğuna değindi.
Demirel’in açış konuşması nın ardından ülke liderleri ko nuşmaya başladılar.
Bu sıraya göre konuşmaya başlayan ülke liderlerinden ba- zılan, çeşitli önerilerde bulu nurlarken bazılan da aralann- daki çeşitli anlaşmazlıklan ‘diplomatik bir dille’ gündeme getirerek destek aradılar. Azer baycan Devlet Başkanı Ebul- feyz Elçibey, KEİB’in kuruldu ğu gün ‘Hazar bölgesi’ kurul ması için çağnda bulunarak bu bölgeye katılabilecek ülkeler arasında, Türkmenistan Azer baycan, Türkiye, Gürcistan’ı saydı. Azerbaycan’da çağdaş bir cumhuriyet kuracaklarım söyleyen Elçibey, ‘Azerbaycan bayrağının hiç inmeyeceğini’ söyledi.
Gürcistan Devlet Konseyi Başkam Eduard Şevardnadze, diplomasi deneyimini kullana rak KEİB’in gelişmesi için ‘pra tik’ önerilerde bulundu. Şe vardnadze, 1990 yılında, Cumhurbaşkanı Turgut Özal’- la _ üzerinde konuştukları KEİB’in kurulmasından mut luluk duyduğunu söyleyerek “KEİB, Özal’ın planıydı” dedi. Projeden sonuç alınabilmesi için İstanbul’da genel sekreter lik oluşturulmasını isteyen Şe vardnadze, başkanlığı rotasyon
• Liderler, saraya gelişlerinde Başbakan Süleyman Demirel tarafından karşılandılar. Demi rel ile birlikte, zirvenin gerçek leştirileceği salona giren liderle rin oturm a düzeni, İngiliz alfa besindeki sıraya göre belirlendi. Buna göre ülkelerinin isimleri art arda gelen Azerbaycan Cumhurbaşkanı Ebulfez Elçi bey ile Ermenistan Devlet Baş kanı Levon Ter Petrosyan’ın yan yana oturmamaları için de ğişik bir uygulamaya başvurul du.
Anlaşmanın imzalanması için liderlerin önlerine birer dolma kalem bırakılmıştı. Ancak Rus lider Yelisin, metni k£ndi dol makalemiyle imzaladı. Anlaşma imzalandıktan sonra Yeltsin’in mihmandarı, masanın üzerinde duran kalemin kendisine ait ol duğunu anımsattı. Bu arada im za sırasında Yeltsin’in sağ elinin baş ve işaret parmaklarının ol madığı görüldü.
•T a rih i zirve, Başbakan Süley man Demirel’in önündeki küçük bir çam çalmasıyla baş ladı. Demirel, açış konuşmasını yaptıktan sonra ev sahibi ülke nin başbakanı sıfatıyla, konuk liderleri alfabetik sıraya göre konuşma yapacakları kürsüye davet etti.
•A zerbaycan Cumhurbaşkanı Ebulfez Elbiçey’in konuşması sırasında bütün gözler, Erme nistan Devlet Başkam Petros- yan’a çevrildi. Konuşma süre since Petrosyan’m, Elçibey’in
bulunduğu kürsüye bakm a mak için özel bir çaba harcadığı dikkat çekti. Ancak Petrosyan, konuşmamn sonunda Azer baycan Cumhurbaşkanı Elçi bey^T alkışladı.
• Romanya Cumhurbaşkanı İon İliescu’nun, dışişleri bakan lan tarafından hazırlanan ‘Bo ğaziçi Bildirisi’ne zirvenin ger çekleşmesine katkılan dolayı sıyla Türkiye’ye teşekkür edilmesini öngören bir paragraf eklenmesi önerisi de liderlerin oybirliği ile kabul edildi.
• Demirel’in önündeki küçük çan, liderlerin konuşrnalann- dan sonra bir kere daha çaldı, Ukrayna Devlet Başkanı Krav- çuk’un konuşmasını tamamla masından sonra deklarasyonun imzalanacağını sanan foto mu habirleri, uzun masanın önüne koşunca, Demirel küçük çanı yeniden çalarak toplantıya ara verdi.
• Demirel ve liderler yarım sa atlik aradan sonra ‘Mavi Sa- lon’a döndüler. Başbakan Demirel, küçük çam bir kere daha çalarak liderleri deklaras yonu imzaya davet etti. Başba kan Süleyman Demirel’in ‘ha yırlı olsun’ dileği ile imza attığı ‘Karadeniz Ekonomik İşbirliği Deklarasyonu’, saat tam 12. 40’ta her lider tarafından ayrı ayrı imzalandı. Deklarasyonun imzalanması liderlerin alkışlan ve sunulan şampanya ile kut landı.
11 lider; son gün basına birlikte poz verdiler.(Fotoğraf: ZAFER AKNAR) yoluyla değişecek genel sekre-
tarya dışında, her yıl olabilecek en yüksek düzeyde bir toplantı nın yapılması gerektiğini belirt ti. KEIB’e dahil ülkeler arasın da ‘yanlış anlam alann’ ve ‘ça- tışmalann’ engellenmesi amacıyla ayn bir komite oluş turulmasını isteyen Şevardnad ze, ülkelerin şimdiki sınırlannm değişmemesi için statükoyu ko ruyacak ‘m oratoryum ’ ilan edilmesini önerdi.
Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin, KEİB’in oluşmasında, Rusya-Türkiye girişimlerinin etkili olduğuna dikkat çekerek Karadeniz’de parlam entolar arası birlik oluşturulmasını önerdi. Yeltsin, K aradeniz’de ‘borsa’ kurulması önerisinde bulunarak K EİB'in oluşmasıy la, bölgede istikrann olduğunu tüm dünyaya ispat etmek iste diğini söyledi. Yeltsin, “ K ara deniz insanları birleşmelidir” dedi.
Eduard Şevardnadze, Cum- huriyet’e yaptığı açıklamada, önerilerinin, projenin gelişmesi için gerekli olduğunu vurgu layarak “Genel sekreterlik İs tanbul’da kurulursa, çok sevdi ğim İstanbul’u tekrar gömıe imkânını elde etmiş olacağım” dedi. Dışişleri Bakanı Hikmet Çetin, Şcvardnadze’nin bu açıklaması hakkında Cumhuri- yet’e şunları söyledi: “ Sayın
KIYE’DE
DÜNYA’DA
H elsin ki St FetersDurg Viyan a \ • B e lg ra d Amsterdam Amman Atina Bağdat-bulutlu G-gûneşlı K-karlı S-sisli Y-yağmurlu
Cenevre Frankfurt Lefkoşa Petersburg Londra Madrid Milano Moskova Münih Oslo Paris Prag Riyad Roma Viyana Zürih 21° 35° 31° 38° 21° 24° 22° 32° 16° 22° 26° 26° 19° 21° 20° 22° 23° 42° 25° 25° 22°
Şevardnadze. İstanbul toplan tısına en somut ve en önemli önerilerle gelen konuk oldu. Ç ok deneyimli bir dışişleri ba kanı olduğunu Karadeniz’de kanıtladı. Genel sekreterliğin İstanbul’da kurulması ve sıra ile öteki ülkelerin de dönem başkanlığı yapmaları kabul edildi. İlk dönem başkanlığını 6 ay süreyle Türkiye’nin yapması kararlaştırıldı. Genel sekreter lik kurulması konusunu biz düşünmemiştik. Sayın Şevard nadze önerdi. Gerçekten kendi sinden bir dışişleri bakanı ola rak çok şey öğrendim.”
Yunanistan Başbakanı Konstantin Mitsotakis, yeni oluşmakta olan Avrupa değer leri ile KEİB’i oluşturan değer lerin aynı olduğunu bildirerek Yunanistan’ın KEİB’e kurucu üye olmasının, “Avrupa Toplu- luğu’nu KEİB’e desteğini sem bolize ettiğini” belirtti.
Romanya Cumhurbaşkanı İon İliescu, KEİB fikrinin, Tür kiye tarafından ortaya atıldığı nı belirterek bölge ülkelerine fayda getireceğini inandıkları için bu fikri desteklediklerini söyledi.
Bulgaristan Cumurbaşkanı Jelu Jelev, bölgedeki sorunlara banşçı çözümler bulunması ge rektiğini belirterek “ KEİB an cak bu şekilde gerçekleşebilir” dedi.
Moldova Devlet Başkanı Mircea Snegur da Karadeniz Ekonomik işbirliği Bölgesi’nin bölge ülkelerinin yararına oldu ğunu belirterek “ Bu deklaras yon, bölgedeki işbirliğinin güç lenmesine yardımcı olacaktır” dedi.
Önceki gün. geç saatlere ka dar süren KEİB dışişleri bakan ları toplantısında, Arnatvut- luk'un da kurucu üye olarak yer alması kabul edildi. Eski Yugoslav cumhuriyetlerinden Makedonya ve Bosna-Hersek’- in işbirliği projesine katılmaları konusunun da ele alındığı top lantıda, eski Yugoslavya’daki
durumun açıklığa kavuşmasın dan sonra bu iki cumhuriyetin de işbirliği projesine katılmaları konusunda görüş birliğine va rıldı. Ayrıca, bundan sonraki altı ay süreyle KEİB başkanlı ğının Türkiye tarafından yürü tülmesi konusunda anlaşma sağlandı. Başkanlığın genel sekreterliğine Türkiye Dışişleri Bakanlığı Çok Taraflı Ekono mik İlişkiler Genel M üdür Yar dımcısı olan Oktay Özüye’nin getirildiği bildiriliyor.
Bildirge
Toplantıya katılan 11 ülke, “ Boğaziçi Bildirgesi”ni de ka bul ettiler. Bildirgede, bölgenin ciddi soranlarla karşı karşıya olduğu ve bu sorunların daha da gerginleşme tehlikesinin bu lunduğu uyarısında bulunuldu. Zirveye katılan liderler, bildir gede, taraf ülkelerin halkları arasında, BM Anayasası’nda, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı belgelerinde yer alan ilkeler çerçevesinde daha barışçı ve yapıcı ilişkiler kurul ması gerektiği konusunda gö rüş birliğinde olduklarını belirt tiler. Bildirgede, taraf ülkeler arasında ekonomik işbirliğinin daha da artırılması için somut ve etkin mekanizmaların oluş turulması gerektiği saptanarak Karadeniz Ekonomik İşbirliği bildirgesinin, demokrasi, huku kun üstünlüğü ve insan hakları na saygı gibi değerlere dayanan yeni bir ortaklığın başlangıcım simgelediği belirtildi.
Başbakan Süleyman Demi rci'm Sarayburnu gemisinde verdiği akşam yemeğine Ro manya, Moldova, Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan ve Arnavutluk cumhurbaşkanları katıldı. Yemekte Başbakan Yardımcısı Erdal İnönü ve Dı şişleri Bakanı Hikmet Çetin’in yanı sıra Devlet Bakanı Şerif Ercan. İstanbul Valisi Hayri Kozakçıoğlu, İstanbul Belediye Başkanı Nurettin Sözen ve ga zetelerin üst düzey yöneticileri de bulundu.
Çırağan’da
diplomasi günü
Haber Merkezi - Başbakan Süleyman Demirel, Karadeniz İşbirliği Bildirgesi’nin imzalan masından sonra, Çırağan Sa- rayı’nda, Yunanistan, Azer baycan, Ermenistan, Gürcis tan, Arnavutluk, Bulgaristan, Ukrayna ve Rusya liderleri ile diplomatik görüşmeler yaptı. Demirel, Ermenistan Devlet Başkanı Levon Ter Petrosyan’- dan. Laçin ve Şuşa’dan çekil mesini istedi. Petrosyan, Kara- bağ konusunda Türkiye’nin tutumundan “memnun olma dığını” belirtti.
Türkiye’nin, Ermenistan ve Azerbaycan arasında İstanbul’ da gerçekleşmesini istediği zir venin, yapılamayacağının orta ya çıkmasından sonra ilgi, Demirel’in Azerbaycan ve Er menistan devlet başkanlanyla yapacağı görüşmelere kaydı. Azerbaycan Devlet Başkanı Ebulfeyz Elçibey ile Demirel’in görüşmesinde Türkiye’nin Azerbaycan’a yapacağı yar dımların ele alındığı bildirildi. Elçibey, bugün A nkara’ya ge çerek, yardım konusunda gö rüşmelerine devam edecek.
Elçibey, gazetecilerin, Erme nistan Devlet Başkanı ile bir araya gelip gelmeyeceği sorula rına karşılık, alt düzeyde ilerle me sağlanmadan, Ermenistan Devlet Başkanı’yla görüşmesi nin bir fayda sağlamayacağını söyledi. Elçibey, Ermenistan’ın görüşmelere başlamadan önce, K arabağ’daki Ermenilerin so rumluluğunu alması gerektiğini bildirerek, “ Eğer onları kontrol edemiyorlarsa, görüşmenin bir faydası olmaz” dedi. Elçibey, iki ülkenin dışişleri bakanları düzeyinde bir araya gelerek, si yasi bir çözümü “pişirmeleri” gerektiğini sözlerine ekledi. Kendilerinin, Ermeni saldır ganlığına karşılık, kendi top raklarını koruduklarını belirten Elçibey, bunu yapmanın en do ğal haklan olduğunu, kimsenin Azerbaycan’ı bu nedenle eleşti- remeyeceğini bildirdi.
Demirel’in, Ermenistan Dev let Başkanı Levon Ter Petros- yan’la yaptığı görüşmede, Ermenilerin Şuşa ve Laçin’den çekilmelerinin banş sürecini kolaylaştıracağım söyledi. De mirel, sorunun çözümü için Türkiye’nin elinden geleni yap maya hazır olacağını söyleye rek, Petrosyan’dan kendilerine yardımcı olmalanm istedi. Pet rosyan ise, kendilerinin İstan bul’a gelmelerinin de bir “aşa m a” olduğunu belirtmesi üzeri ne Demirel, “Buraya gelmek kendi çıkannızadır” dedi.
Görüşmeden sonra gazeteci lerin sorulannı yanıtlayan Pet rosyan, Türkiye’nin Azerbay- can-Ermenistan ilişkileri konu sundaki tutum undan memnun olmadığını söyleyerek, Tür kiye’nin daha “tarafsız” olması gerektiğini savundu. Petros yan, Elçibey ile her zaman ve önkoşulsuz olarak görüşmeye hazır olduğunu belirterek, Elçi bey’in önce alt düzey temaslar gerektiğini söylemesinin de bir “ilerleme” olduğunu söyledi. Petrosyan, iki gün önce Elçi bey’i telefonla aradığını, ancak, Elçibey’in konuşmayı reddetti ğini ileri sürdü.
Demircl’in, Yunanistan Baş bakanı Konstantin Mitsota- kis’le yaptığı görüşmede, “bü yük sorunlar” yerine, “küçük pürüzlerin” tasfiyesi konusun da görüş birliğine varıldığı açık landı. Mitsotakis, görüşme sonrasında yaptığı açıklamada, iki ülke arasında imzalanması öngörülen dostluk, iyi komşu luk ve işbirliği anlaşmasının imzalanabilmesi için Kıbrıs so rununa adil bir çözüm bulun ması gerektiğini tekrarladı. Demirel, Romanya Cumhur başkanı ion iliescu ve Moldova Cumhurbaşkanı Mircea Sne gur ile görüştü.
Demirel, Ukrayna lideri Leo nid Kravçuk’la da görüştü, an cak görüşme hakkında bir açık lama yapılmadı.
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi
