I ^8
û
4S^
$
-ÇUKUROVA POSTASI
MART 1998
__________________ ■ I r
-mm
—
— m m
Yasayan tarih
T ü rk iy e ’d e kaliteli h iç b ir şeyin b u lu nm a d ığ ı, hali va kti ye rin d e olanların b ir ka ç kişiye taşıttıkları ağzına k a d a r b a v u lla rla A v ru p a ’d a n d ö n d ü k le ri ve A v ru p a turlarının ya ln ızca alışveriş için d ü ze n le n d iğ i yıllar...
A v ru p a g ö rm ü ş o lm a n ın b ir statü s e m b o lü o ld u ğ u o yılla rd a b ir g enç d e M o s k o v a hariç - ç ü n kü ora y a g itm e k ş im d iki g ib i ko la y d e ğ ild i - tü m A v ru p a ’yı b a şta n aşağı dolaşır. Bu gezile rd e n d ö n ü ş te getirdiği to p la m 17 sandığı göre n le r, “ K im b ilir neler g e tirm iş tir ? ” d iy e m e ra kla n a d u rsu n la r, sa n d ıkla r açıldığında k im s e g ö rd ü k le rin e inanam az. Ç ü n k ü bu s a n d ık la r te k n o lo jin in so n harikaları, m od a n ın son çizgileri ile değil, b in le rc e belg e ve ta b lo ile d o lu d u r. A v ru p a ’nın m erkezi şehirleri b ir ta ra fa kıyısını, köşesini dahi g e z m e im kanı b u la n bu g e n c i h e rke s a p ta llık la suçlar, am a o b u n lara aldırm az. G e tird ikle rin e sa h ip o ld u ğ u en değerli m iras g ö zü yle bakar. İleride T ü rk ta rih iyle ilgili hem en h iç k im s e d e o lm a ya n belg e ve ta b lo la ra sahip olm a n ın keyfini ya şa ya ca ğ ın d a n em in d ir.
B un d a n 86 yıl ö n ce , 1912 yılında A d a n a ’ nın say fiyesi T o ro s la r’d a d ü n y a y a gelen T a h a T o ro s , arşivini d a h a ç o c u k lu ğ u n d a o lu ş tu rm a y a b a şla m ış, y e rli ve yabancı to p la m 74 ta b lo , 85 bin belge, 6 bin kitap, 10 b in e yakın fo to ğ ra f ve g ra vü rd en olu şa n, g e rç e k
anlam da tarihin, ö zellikle de Türk ta rih in in en önem li belgelerini b ü n ye s in d e bulunduran bir arşiv bu.
B ir z a m a n la r b irik tirm iş o ld u ğ u parayı ka ğ ıt p a r çala rın a yatırdığı iç in ç o k kişi ta ra fın d a n ha yre tle ka r şılanan T a h a T o ro s , ş im d i y a p tığ ın d a n h iç p iş m a n değil. T ü rkle rin yanısıra yerli ve ya b a n cı b ir ç o k kişi nin a rşivin d e n g e lip çalışm ası, onun en b ü y ü k m u tlu
luğu.
Sık ra s tla n m a y a n b ir ikiz vakası y ü z ü n d e n ta m d ö rt b ö b re k sa h ib i o la ra k d o ğ a n T a h a .T o ro s, ilk ö ğ re n im in i özel b ir ilk o k u l o la n T a rs u s İttih a t M e k te - b i’n d e ta m a m la m ış, A ta tü rk L a tife H anım la e v le n d ik te n so n ra Ç u k u ro v a ’y a d ü ze n le d iğ i b ir gezi sırasında bu o k u la uğram ış. T o ro s , e z b e rle d iğ i şiiri A ta tü rk ’ün k a rş ıs ın d a o k u m u ş . B u o la y ın fo to ğ ra fı e v in in b a ş k ö şe sin de bulu nu yo r. C u m h u riy e t ilan e d ild iğ in d e il k o ku l 4 ’ü ncü sın ıfta o la n T o ro s , ilk o k u lu b itird ik te n
so n ra , o yıl T a rs u s ’ta ilk d e fa açılan O rta M e k - • te b ’e g itm iş . A rd ın d a n d a A d a n a L is e s i’ n d e ■^yatılı o la ra k o k u m u ş . S oyadını, o y ılla rd a y a z
ığı ve T ü rk iy e ’d e yeni harflerle yazılan ilk ki- a p o lm a ö ze lliğ in i ta şıyan “T o ro s D e m e tle ri” adlı k ita b ın d a n alm ış. Lise hayatı m ahalli g a ze te le rd e yazı ya zm a kla g e çm iş.
“ Ç o k k ü ltü rlü v e ta rih m e ra k lıs ı b ir m ü ftü ” o la ra k ta n ım la d ığ ı b a b a sın ın o ç o k g e n iş, ta rih ve se ya h a t kita p la rıyla d o lu k ü tü p h a n e s in d e karıştırdığı, “ Resim li Tarih M e c m u a la rı” ke n d is in d e d e ta rih e ka r şı b ir m e ra k uyandırm ış.
Ü n ive rsite e ğ itim in i yaptığı İs ta n b u l Ü n ive rsite si H u k u k F a k ü lte s in d e k i ya rım g ü n lü k ö ğ re tim in g e ri k a la n tü m k ıs m ın ı k ü tü p h a n e le rd e v e e tü d le rd e , ö ze llikle de ş im d ik i B a şbakanlık A rşivi olan B ab-ı Ali H a zin e si’nde g e ç irm iş . B ir ç o k el yazm ası eser o k u m u ş . O k u l b it t ik t e n s o n r a İs t a n
b u l’d a kalm a arzusuyla, M a liye T e ş- k ila tin ın o yıl ilk kez yaptığı b ir d e ğ i ş ik lik s o n u c u M ü lk iy e , H u k u k v e Y ü k s e k T ic a r e t O k u lu k e z u n la rın ı b ü n y e s in e a lm a sıyla , b u ra d a ç a lış m a ya başlam ış. K ü tü p h a n e le re olan se vg isin in bu k a ra rd a ne ka d a r etkili o ld u ğ u o rta d a . B e y o ğ lu ta h s il m ü fe ttiş liğ i, a rd ın d a n ke n d i m e m le k e ti A d a n a ’d a yaptığı aske rliğ i, bu sırada eşi - A ta tü rk d ö n e m in in ilk c e za ha k im le rin d e n - M e lih a H a n ım ’la g e r ç e k le ş e n e v l il iğ i d e y a ş a m ın ın ö n e m li ke sitle rin d e n .
ZENGİN BİR ARŞİV
T a h a T o ro s ’ un b ü tü n ya şa m ın ı a d a d ığ ı a rş iv in d e n e le r y o k ki? Ö r n e ğ in ö ğ re n c iliğ in d e p a n s iy o n o la ra k k a ld ığ ı, ş im d ik i A şiyan M üzesi o la n T e v fik F ik re t’ in e v in d e k i ke n d i m asası. E vd e n e s k ic i Y a h u d ile re sa tılan bu m asayı okul d ö n ü ş ü n d e y o k u ş ta n in d irilirke n g ö rm ü ş ve babasının yeni yolladığı h a rç lığ ın d a n h e m e n s a tın a lm ış . A ta tü r k ’ ün L a tife H a n ım ’la evli o ld u ğ u y ılla rd a evi için y a p tırd ığ ı k o l tu k la rd a n b iris i d e h e r ta ra fı ta rih k o k a n e v in in b ir o d a s ın d a d u ru yo r. O z a m a n la r ünlü re ssa m P rof.A I- b e rt M ile ’nin ya p m a sı İçin g ö re v le n d ird iğ i, o n u n da sa ra y m e fru şa tçısı K a lin iko s aracılığıyla İta ly a ’y a s i p a riş e ttiğ i b u ta k ım , H a y d a rp a ş a ’d a n A n k a ra ’y a g ö n d e rilirke n iki parçası va g o n la ra sığm ayınca, “ Bu p a rça la r so n ra y o lla n ır” d iy e re k bırakılm ış. E rtesi g ü n ga ze te le rd e A ta tü rk ’ le L a tife H a n ım ’ın b o şa n d ığ ı ha
b e rin i o k u y a n K a lin ik o s k a la n k o ltu k la rı g ö n d e r m e k te n v a z g e ç m iş . T a h a B e y d e , z o r lu ik n a y o lla rın d a n s o n ra s a tın a lm ış K a lin ik o s ’ un b ü ro s u n d a g ö z k o y d u ğ u k o l tu ğ u . T a h a B e y ’in a rş iv in d e n , k e n d is i ç o k u c u z a e ld e e tm iş o ls a da, m il y o n la r v e r s e n iz h iç b ir şe y a lm a k m ü m k ü n d e ğ il. Ü n lü re s s a m A y v a - z o v s k i’ n in k a ra k a le m ça lışm a la rın da n b iri olan ve B e yle rb eyi S a ra yı’n d a S u lta n M e c it v e R us Ç a- rı’ nın o ğ lu n u n g ö rü n d ü ğü, F ra n s a ’d a b it p a z a rında 10 F ra n k ’a satın ai- d ığ ı b ir t a b lo y u , d a h a s o n ra P a ris ’te k i E rm e n i K ü t ü p h a n e s i’ n e 3 b in F ra n k’a s a tm a m ış o lm a sı d a b u n u n ispatı. P re n s S e b a h a ttin ’ in b ü tü n e vra kın ın ya n ısıra k ız ın ın D a r ü la c e z e ’ d e ö lü m ü .ü z e r in e v e r ile n k a ğ ıt , İ n g iliz , F ra n s ız , İtalyan, A lm a n re ssa m la rın ın e s k i İs ta n b u l’a a it to p la m 24 ta b lo s u , saray r e s s a m ı Z o n a r o ’ n u n , ressam H alife A b d ü lm e - c id ’in ü ç e r ta b lo s u , P o lo n y a lI re s s a m R u b o - lo v s k i’nin 5 ta b lo s u , ünlü T ü rk re s s a m la rın d a n H a lit P a ş a ile Ş e v k e t D a ğ ’ ın 2 ’ş e r ta b lo s u , O sm an A sa f, N a m ık İsm ail, F ikre t M u - alla, M e le k C elal, A v n i A rb a ş , N e ja t D e v rim , C ih a t B u ra k ’ın m u h te lif ta b lo la rı, J ö n T ü rk le r’e a it b ir ç o k y a z ış m a la r v e a çığ a ç ık m a m ış b e lg e le r, J ö n T ü rk - le r’in lideri o la n A h m e t Rıza B e y ’in b ü tü n evrakı T a h a T o ro s ’un a rş iv in d e k i sayısız d e ğ e rli kaydın y a ln ız c a birkaçı.
Y a yın la n m ış olan ikisi İn g ilizce - T ü rk ç e 29 k ita p ve “T ü rk B asın T a rih i” yle, h e n ü z y a yın la n m a m ış olan, ha zırla m a k iç in 35 yılını v e rd iğ i 6 ciltlik , “ O sm anlI İm p a ra to rlu ğ u ’ nun Yıkılışı” , 5 c iltlik 3 b in resim li “T ü rk F o lk lo ru ” adlı e s e rle ri v a r T o ro s ’un. Ş im d i y a p m a k is te d iğ i şey, “ T a n z im a tta n G ü n ü m ü z e T ü rk M e ş h u r ları” kitabını h a zırlayabilm ek. İlk b ö lü m ü çıkan “ M azi C e n n e ti” serisini d e 4 ’e ta m a m la m a y ı d ü ş ü n ü y o r.
ZOR OLUŞAN ARŞİV
T a h a T o ro s ’ un bu d e v a s a arşivi e lb e tte ki k o la y o lu şm a m ış. S aha fla rd a n , e sk ic ile rd e n , b it p a za rla rın d a n to p la n a n belge, m e k tu p , kü p ü r, g o to g ra f, g ra v ü r vb . d o k ü m a n la r k o lle k s iy o n u n n ü ve sini o lu ş tu rm u ş .
A yrıca c id d iy e tin e in a n an bazı a ile le r d e e lle rin d e k i evrakları k e n d is in e ve rm işle r. B unların a ra sın d a son H alife A b d ü lm e c id E fe n d i’ nin belgeleri d e b u lu nu yo r. B ü tü n bunların yanısıra T o ro s, 50 yıl b o y u n c a d e va m e ttiğ i a rş iv v e k ü tü p h a n e le rd e , çıktığ ı g e z ile rd e de araştırm alarını s ü rd ü rm ü ş ki, b u nların ara sın d a V a ti kan a rşivleri g ib i g irilm e s i p e k m ü ş k ü l o la n la r d a var.
BİYOGRAFİLER YANLIŞ YAZILIYOR
K e n d is in i b iy o g ra f o la ra k n ite le n d ire n T a h a T o ros, bu k o n u d a k i ö z e n s iz lik te n ş ik a y e tç i. Ç o ğ u ta n ın m ış kişilerin d o ğ u m ve ö lü m ta rih le ri a n s ik lo p e d id e n a n s ik lo p e d iy e yanlış aktarılıyor. B iy o g ra fik b ilg ile r e k s ik ve ya hatalı ya d e d iliy o r. T a h a T o ro s bazı g a z e te lerde, eleştiri ve kö şe yazılarında ve te le v iz y o n s o h b e tle rin d e , te s a d ü f e ttiğ i h a ta la ra d ik k a ti çe kiyo r. En son, T B M M ’ nin h e r d ö n e m ha zırla m ış o ld u ğ u , g e l m iş g e ç m iş tü m m ille tv e k ille rin i içeren kita b ın iç e ri s in d e b ir ç o k yanlış b u lm u ş. D o ğ u m ve ö lü m ta rih le ri, soyadları g ib i te m e l bilg ile ri h e p yanlış yazm ışlar. T o ro s, T B M M B a şka n lığ ı’na b ir d ile k ç e yazıp, b ü tü n bu yanlışları d ü z e lte b ile c e ğ in i, ka rş ılığ ın d a d a p a ra iste m e d iğ in i, a n c a k T B M M ’nin n e ş re tm iş o ld u ğ u b ü tü n kita p la rı a rşivin e iste d iğ in i b e lirtm iş . F akat ya zd ı ğı d ile k ç e y e h iç b ir c e v a p v e rilm e m iş . Bu ta v ra anlam ve re m e y e n T a h a b e y b u n d a n s o n ra iste se le r d e y a r d ım e tm e y e c e ğ in i sö ylü yo r.
PROFESÖR YETİŞTİREN ARŞİV
Y üzyıla ya kla şa n ö m rü n d e h iç b ir g ü n ü b o ş g e ç ir m e m e ye çalışan T a h a T o ro s , ş im d ile rd e bira z kırgın. B u a rş iv d e ç a lış a ra k p ro fe s ö rlü ğ e k a d a r y ü k s e le n sa yısız in s a n va r. A m a a ra s ıra b ir h ü z n e ka p ılıyo r. Ç ü n k ü b u ra d a g e lip ç a lışa n lar işleri b ittiğ i za m a n hiç a ra m a m ışla r T aha B e y ’i. O h e rke se karşılıksız kapıla rını a çm ışke n , bu a rşiv s a y e s in d e “ p ro fe s ö rlü k ” ün - vanı ta ş ım a y a h a k ka za n a n la rın vefasızlığını, “ G e le nek ve g ö re n e k le r d e ğ iş ti. G a lib a b ü tü n d ü n y a d e ğ i ş iy o r” ş e k lin d e d e ğ e rle n d iriy o r. T a h a T o ro s b ir bilgi ‘in h isa rcısı’ d e ğ il. T a m a ksin e s a m im iy e tin e ve b ilg i sine inandığı h e rke sle b e lg e ve b ilg ile rin i paylaşıyor. Y u rt d ışın d a n v e ta ş ra ü n ive rsite le rin d e n gele n a ra ş tırm a c ıla r için T a h a T o ro s ’un evi n e re d e y s e m e c b u ri b ir u ğ ra k yeri.
K o lie k s iy o n c u lu ğ u k a n se r g ib i ç a re si o lm a y a n bir h a sta lık o la ra k n ite le nd ire n T a h a T o ro s , bu ta rih hâ z in e s in i h iç b ir y e re b a ğ ış la m a y a d a n iy e tli d e ğ il. Ç ü n k ü bağışlanan b e n ze rle rin in g e re k e n ö n e m i g ö r m e d iğ in i, h a tta k a y b o ld u ğ u n u ve çalındığını d a b ili yo r. Bu s e b e p le ço c u k la rı ve to ru n la rıy la b ir v a k ıf k u rarak, tü m bu arşivi b ilg iy e ih tiya cı olan kişilerin h iz m e tin e sunm ayı planlıyor.
ÇUKUROVA POSTASI
T e re l basın güçlendir!
MART 1998
Cemiyetimiz Başkanı Tamer Ünal, Genel sekreterimiz Oğuz Baytok ile Yönetim Kurulu iyemiz Cafer Esendemir, Almanya Federal Cumhuriyeti Ankara Büyükelçisi Dr.Hans Jo- ichim Vergau ile Basın Ataşesi Kari Briem’i
zi-E
et ederek, Cemiyetimizin teşekkür plaketini ıdular. Başkan Tamer Ünal’ı, Almanya’ya 1 talik inceleme gezisine gönderen ve çok değerli bilgi alışverişine vesile olan bu gezinin düzenleyicisi olan Büyükelçi ve Basın Ateşesi- ne bu münasebetle verilen plaket sırasında, ¡Cemiyetimiz heyeti ile büyükelçi arasında çok samimi bir ortamda değişik konular görüşül- pü.Özellikle her iki ülkede, iki ülke ile ilgili ba-
şın-yayın organlarının toplumsal yayınlarının
getirisi konusu, sohbetin ana noktasını teşkil etti. PKK, irtica konusu, Almanya’da yaşayan Türk toplumunun sorunlarının da dile getirildi ği toplantıda, aradaki görüş farklılıklarının gi derilmesinde en etkili aracın iletişim olduğu belirtilen görüşmelerde, bir diğer konu ise; Anadolu’daki basın yayın organlarının durumu bldu.
Almanya Federal Cumhuriyeti Türkiye Bü
yükelçisi Dr.Hans Joachim Vergau, ülkelerin de yerel basın yayın organlarının çok önemli bir konumda olduğunu belirterek, Türkiye’de de bunun aynı seviyeye ulaşması gerektiğini, gelişmenin ve toplumsal birlikteliğin nirengi noktasını da yerel basın yayın organlarının teşkil ettiğini ifade etti.
Türkiye’yi çok sevdiğini, iki ülke arasındaki dostluk bağlarının çok eskilere dayandığını belirten Büyükelçi Vergau, aradaki bazı anlaş mazlıkların da kısa sürede giderileceğine inan dığını, basın-yayın organlarının da bu güzel oluşum için yardımcı olması gerektiğini belirtti. Geçtiğimiz aylar da Çukurova Üniversitesinin davetlisi olarak Adana’ya geldiğini ve burada bir dizi konferans verdiğini de belirten Büyü kelçi, Türk insanının çok sıcak ve misafirper ver olduklarını belirterek, “Adana’nın sıcak kanlı insanlarında bu dostluğu ve sevgiyi faz lasıyla hissettik” dedi.
Almanya Federal Cumhuriyeti Türkiye Ba sın Ataşesi Kari Briem ise; Çukurova Gazete ciler Cemiyeti Başkanı Tamer Ünal’ın Alman ya’ya yaptığı gezinin, kendilerine iletilen rapor lardan çok olumlu ve duyarlı geçmesinden
Ana büyük memnunluk duyduklannı, bunun dolu basını için çok önemli bir başlangıç oldu ğunu, imkanlar ölçüsünde yerel basın men suplarının ülkelerine gönderilerek, görüş alış verişinde bulunmalarına çalışacaklarını belirte rek, “Aynı şekilde ülkemizden de basın men supları gelerek Anadolu basını ile çok sıcak ilişkiler kurmak arzusundalar. Bu karşılıklı deği şim her iki ülke halkının birbirlerini daha iyi an lamalarına ve aramızdaki tarihsel dostluğun gelişmesine büyük katkısı olacaktır” dedi.
Çukurova Gazeteciler Cemiyeti Başkanı Tamer Ünal, Genel Sekreter Oğuz Baytok ve Yönetim Kurulu üyemiz Cafer Esendemir yap tıkları ortak açıklamada; ziyaretin amacının dostlukları pekiştirdiğini ve Almanya Federal Cumhuriyeti’nin de, Almanya’dan bir Gazeteci ler Cemiyet Başkanının tüm masrafları Çukuro va Gazeteciler Cemiyeti tarafından karşılan mak üzere, Adana’ya davet edildiğini açıkladı lar. Yaklaşık bir hafta sürecek olan bu davete gelecek olan Gazeteciler Cemiyetinden bir başkanın Adana, Mersin, İskenderun, Gazian tep, Kahramanmaraş ve Adıyaman illerini dola
şarak, mesleki incelem eler yapması sağ- Tamer Ünal, Büyükelçi Vergau’ya Cemiye
tim izin teşekkür plaketini takdim etti.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
