• Sonuç bulunamadı

Effect of Neuromuscular Electrical Stimulation on Pain and Functional Parameters in Knee Osteoarthritis

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Effect of Neuromuscular Electrical Stimulation on Pain and Functional Parameters in Knee Osteoarthritis"

Copied!
5
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

Diz Osteoartritinde Nöromüsküler Elektrik Stimülasyonunun

A¤r› ve Fonksiyonel Parametrelere Etkisi

Effect of Neuromuscular Electrical Stimulation on Pain and

Functional Parameters in Knee Osteoarthritis

Ö Özzeett

A

Ammaaçç:: Diz osteoartritinde kuadriseps kas›na nöromüsküler elektrik stimülasyon (NMES) uygulamas›n›n a¤r› ve fonksiyonel düzey üzerine etkisini araflt›rmakt›r.

G

Geerreeçç vvee YYöönntteemm:: Diz osteoartriti tan›s› alm›fl 40 hasta çal›flmaya al›nd›. Hastalar iki gruba randomize edildi. Birinci gruba s›cak paket, ultrason, transkutanöz elektriksel sinir stimülasyonu (TENS) ve izometrik kuadriseps egzersizleri (kontrol grubu), ikinci gruba bu tedavi pro-gram›na ek olarak kuadriseps kas›na NMES uyguland›. Tüm hastalar haf-tada 5 seans, 3 hafta tedaviye ald›nd›lar. A¤r› fliddeti (VAS 0-10), Western Ontario McMaster Osteoartrit ‹ndeksi (WOMAC), 50 metre yürüme ve 10 basamak ç›k›p-inme süreleri tedaviden önce ve sonra kaydedildi. B

Buullgguullaarr:: NMES grubunda tedavi öncesi ve sonras› yap›lan ölçümlerde a¤r› fliddeti, yürüme süresi, basamak ç›k›p-inme süresi WOMAC-a¤r›, tutukluk ve fiziksel fonksiyon skorlar› aras›nda (s›ras›yla p=0,000, 0,008, 0,021, 0,002, 0,002, 0,001), kontrol grubunda ise a¤r› fliddeti, WOMAC-a¤r› ve fiziksel fonksiyon skorlar› aras›nda anlaml› fark mevcuttu (s›ras›yla p=0,005, 0,021, 0,013). Elli metre yürüme süresi yüzde de¤iflimi aç›s›ndan gruplar aras›nda anlaml› fark bulundu (p=0,018).

S

Soonnuuçç:: Diz osteoartritinde fizik tedavi ajanlar› ve izometrik kuadriseps egzersizlerinin birlikte uygulanmas›, a¤r›y› azaltmakta ve fonksiyonel düzeyi iyilefltirmektedir. Bu tedavi program›na ilaveten kuadriseps kas›na NMES uygulamas›n›n özellikle yürüme üzerine ek faydas› gözlenmifltir. Türk Fiz T›p Rehab Derg 2009;55:111-5.

A

Annaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: Diz osteoartriti, elektrik stimülasyonu, fizik tedavi, kuadriseps kas›

S

Suummmmaarryy

O

Obbjjeeccttiivvee:: To assess the effect of neuromuscular electrical stimulation (NMES) of quadriceps muscle on pain and functional level in knee osteoarthritis.

M

Maatteerriiaallss aanndd MMeetthhooddss:: Forty patients diagnosed as knee osteoarthritis participated in the study. Patients were randomized to two groups. First group received hotpack, ultrasound, transcutaneous electrical nerve stimulation (TENS) and isometric quadriceps exercises (control group), and second group received NMES of quadriceps muscle in addition to this therapy program. All patients were given treatment for 3 weeks, 5 sessi-ons per week. Pain severity (VAS 0-10), Western Ontario McMaster Oste-oarthritis Index (WOMAC), and duration of 50 m walking and stair clim-bing up and down were assessed before and after the treatment. R

Reessuullttss:: There were significant differences in NMES group regarding pain severity, walking duration, stair climbing up and down duration, WOMAC-pain, stiffness and physical function scores between pre and post-treatment measurements (p=0.000, 0.008, 0.021, 0.002, 0.002, 0.001, respectively) and in control group regarding pain severity, WOMAC-pain and physical function scores (p=0.005, 0.021, 0.013, respectively). There was a significant difference between groups regarding percent change in 50 m walking duration (p=0.018).

C

Coonncclluussiioonn:: Isometric quadriceps exercises together with physical therapy interventions are effective in decreasing pain and improving functional level in knee osteoarthritis. Additive benefit, especially on walking was observed after adding NMES of quadriceps muscle to this therapy program.Turk J Phys Med Rehab 2009;55:111-5.

K

Keeyy WWoorrddss:: Knee osteoarthritis, electrical stimulation, physical therapy, quadriceps muscle

Duygu GELER KÜLCÜ, Burcu YANIK*, Gülçin GÜLfiEN, Derya GÖKMEN**

Yeditepe Üniversitesi T›p Fakültesi, Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, ‹stanbul *Fatih Üniversitesi T›p Fakültesi, Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, Ankara **Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Biyoistatistik Anabilim Dal›, Ankara, Türkiye

Y

Yaazz››flflmmaa AAddrreessii//AAddddrreessss ffoorr CCoorrrreessppoonnddeennccee:: Dr. Duygu Geler Külcü, Bafl›büyük Mah. Erdemli Caddesi, Narcity C2 Blok No: 24 Maltepe, ‹stanbul, Türkiye Tel.: +90 216 578 41 08 E-posta: d_geler@yahoo.com.tr GGeelliiflfl TTaarriihhii//RReecceeiivveedd:: Haziran/June 2008 KKaabbuull TTaarriihhii//AAcccceepptteedd:: Aral›k/December 2008

(2)

G

Giirriifl

Diz osteoartriti, k›k›rdak içeri¤inin artm›fl y›k›m› ve yetersiz yap›m› sonucu oluflan, genellikle ilerleyici olan, dejeneratif bir bo-zukluktur (1,2). Bu durumun sonucunda kemikte dejenerasyon, komflu sinovyumda enflamasyon ve eklem içindeki di¤er yumu-flak doku yap›lar›nda bozulma gerçekleflir.

Osteoartritin oluflumunu ve ilerlemesini önlemek için yap›labi-lecek giriflimlerle ilgili çal›flmalar h›zla devam etmektedir. Bir yan-dan hastal›¤›n geliflmifl oldu¤u kiflilerde a¤r› ve tutuklu¤u azalt-mak, bir yandan da fonksiyonelli¤i art›rmak hekimlerin öncelikli hedeflerindendir. Diz osteoartriti, hastalarda a¤r› ve tutuklu¤a ne-den olmakta, yürüme, merdiven inip ç›kma gibi aktiviteleri zorlafl-t›rmakta, zamanla günlük yaflam aktivitelerini etkilemektedir. Diz çevresi kaslarda geliflen kuvvetsizlik a¤r›y› daha da art›rmakta, fonksiyonelli¤i bozmaktad›r. Bu nedenle diz eklemini hareket etti-ren kaslar›n kuvvetlendirilmesi tedavinin flart›d›r.

Nöromüsküler elektrik stimülasyonu (NMES) motor sinir ara-c›l›¤›yla kas kontraksiyonu sa¤lanmas›n› ifade eder. NMES kas kuvvetini art›r›r, fonksiyonel performans› iyilefltirir ve uzam›fl im-mobilizasyona ba¤l› kas atrofisini engeller (3). ‹stemli kas kontrak-siyonu ile önce tip I kas lifleri, ard›ndan tip II kas lifleri aktive olur. Aksine NMES protokolleri ile tip II lifler, tip I liflere göre daha faz-la aktive olurfaz-lar. Kasta maksimal kuvvet tip II liflerin aktivasyonu-na ba¤l› oldu¤u için, tip II kas liflerinin NMES ile seçici olarak kuv-vetlendirilmesi, submaksimal e¤itimde kas›n genel kuvvetinde da-ha fazla art›fl ile sonuçlanabilir (3). Genel olarak 15 veya 20 seans süresince tedaviye ald›¤›m›z bu hasta grubunda fizyoterapist gö-zetiminde ve/veya ev egzersiz program› fleklinde izometrik kas kuvvetlendirme egzersizlerini de kombine etmekteyiz. Ancak 15-20 günlük bir sürede yap›lan egzersizle kas kuvvetlendirmek mümkün de¤ildir. En az 8-12 hafta düzenli egzersiz gerekmektedir (4,5). Böylece NMES uygulamas›n›n izometrik kas kuvvetlendirme egzersizlerine k›yasla daha k›sa sürede kas kuvvetini artt›rarak, a¤r› ve fonksiyonel düzey üzerinde daha olumlu etkisi olabilir.

Bu çal›flmada amaç diz osteoartritinde kuadriseps kas›n› kuv-vetlendirmek için uygulanan NMES tedavisinin klasik fizik tedavi modalitelerine eklenmesinin a¤r›, tutukluk ve özürlülük üzerine ek etkileri olup olmad›¤›n› de¤erlendirmektir.

G

Ge

erre

ç v

ve

e Y

ön

ntte

em

m

H Haassttaallaarr

Diz a¤r›s› flikayeti ile ayaktan fiziksel t›p ve rehabilitasyon po-liklini¤ine Aral›k 2006-Haziran 2007 tarihleri aras›nda baflvuran ve Amerika Romatoloji Birli¤i (ACR) kriterlerine (6) göre diz oste-oartriti tan›s› alan 40 hasta çal›flmaya al›nd›. Hastalara çal›flma hakk›nda bilgi verildi ve onaylar› al›nd›. Yafl, cinsiyet bilgileri kay-dedildi, boy (çelik metreyle, cm) ve kilolar› (tart› ile, kg) ölçüldü ve vücut kitle indeksleri (VK‹, kg/m2

) hesapland›. Hareket sistem mu-ayenesinde dizlerde deformite, flifllik, ›s› art›fl›, eklem hareket aç›k-l›¤›, instabilite, krepitasyon ve patellar flok mevcudiyeti de¤erlen-dirildi. Ayakta ön-arka ve yan diz grafileri çekildi. Grafiler Kellgren-Lawrence evrelemesine (7) göre de¤erlendirildi. Kellgren-Law-rence evreleri 2 veya 3 olan ve tetkiklerinde tam kan say›m›, erit-rosit sedimentasyon h›z›, C-reaktif protein ve romatoid faktör de-¤erleri normal s›n›rlarda olan hastalar çal›flmaya al›nd›. Diz ile il-gili son 6 ayda geçirilmifl travma, operasyon, diz içi enjeksiyon öy-küsü olan, aktif sinovit bulgular› efllik eden, inflamatuvar

romatiz-mal hastal›k öyküsü, alt ekstremiteyi ilgilendiren nöromüsküler veya dermatolojik hastal›¤›, pace-maker› olan ve diz grafisine gö-re evgö-re 4 olan hastalar çal›flmaya al›nmad›. Çal›flma Üniversite Etik Kurulu taraf›ndan onayland›.

T

Teeddaavvii PPrroottookkoollüü

Hastalar basit randomizasyonla, istatistik kitab›ndaki tablo kul-lan›larak rastgele say›lar yöntemiyle, iki gruba ayr›ld›. Bir gruba s›-cak paket, ultrason, transkutanöz elektriksel sinir stimülasyonu (TENS), elektrik stimülasyonu ve izometrik kuadriseps kuvvetlen-dirici egzersiz tedavisi uyguland› (NMES grubu). Di¤er gruba s›cak paket, ultrason, TENS tedavisi ve yine izometrik kuadriseps kuv-vetlendirici egzersizler uyguland›, elektrik stimülasyonu yap›lmad› (Kontrol grubu). Tedaviler 3 hafta süreyle haftada 5 kez olmak üze-re toplam 15 seans yap›ld›. Hasta ak›fl› fiekil 1’de gösterilmifltir.

Her iki grupta da yüzeyel ›s›t›c› olarak kullan›lan s›cak paketler diz ve çevre yumuflak dokulara 20 dakika süreyle havlu içine sa-r›l› olarak uyguland›. US tedavisi Chattanoga marka kombine elek-troterapi cihaz›yla diz eklemine 5 cm çap›nda bafll›k kullan›larak, 1,5 Watt/cm2

güçle her seansta her iki diz eklemi çevresine toplam 10 dakika uyguland›. Ultrason bafll›¤› eklem mesafesine mediola-teral yönde ve küçük sirküler tarzda hareketler yapt›r›larak uygu-land›. Konvansiyonel TENS 20 dakika süresince, uygulama s›ras›n-da a¤r› hissedilmeyecek fliddette, 50-100 Hz frekans›ns›ras›n-da, 10-30 mAmper fliddetinde ve 40-75 mikrosaniye süre ile uyguland› ve her seans sonunda tüm hastalara izometrik kuadriseps kuvvet-lendirici egzersizler yapt›r›ld›. Egzersizler fizyoterapist gözetimin-de yapt›r›ld›. Her hasta her iki ayak bile¤ine ba¤lanan 1 kg'l›k a¤›rl›k ile çal›flt›. Hastalar egzersizlerini diz tam ekstansi-yonda ve kuadriseps tam kontraksiyon halinde iken bacaklar›n› kalçadan itibaren 30 derece yükse¤e kald›r›p indirme fleklinde yapt›lar. Her bir kald›rma ve b›rakma hareketinde süreler 5'er sa-niye olarak ayarland› ve 3 kez 10'arl› setler halinde yap›ld›. Ayr›ca hastalar setler aras›nda 3'er dakika dinlendirildi. Nöromüsküler elektrik stimülasyonu grubundaki hastalara di¤er tedavilere ek olarak elektrik stimülasyonu günde bir kez, 10 dakika süreyle uy-guland›. Elektrik stimülasyonu için Chattanoga marka kombine elektroterapi cihaz› kullan›ld›. Kasta kontraksiyon oluflturmak için vastus medialis kas›n›n origo ve insersiyo noktalar›na yerlefltirilen iki elektrod yard›m›yla, 80 Hz frekansl›k alternatif, zaman modüle

fiekil 1. Hasta ak›fl flemas›.

Çal›flmaya al›nmas› planlanan hasta say›s› (n=50)

Çal›flmaya al›nma kriterlerine uymayan hasta say›s› (n=10)

NMES grubu (n=20) Tedavi sonras› de¤erlendirme (n=18) Tedavi sonras› de¤erlendirme (n=11) Kay›p n=2 Keyfi sebeplerle Kay›p n=9 4 hasta ÜSYE, 3 hasta keyfi sebeple, 2 hasta düzensiz geldi¤i için

Kontrol grubu (n=20) Çal›flmaya al›nan ve

randomize edilen hasta say›s› (n=40)

(3)

ak›m (Rus ak›m›) kullan›ld›. Tedavi her bir dize, 10’ar dakika süre-since, 10 saniye kas›lma, 50 saniye gevfleme fleklinde düzenlendi. Stimülatörün aç›k oldu¤u 10 saniye kas›lma süresi 2 saniye ç›k›fl (ramp up) ve 1 saniye inifl (ramp down) içermekteydi. Ak›m flidde-ti, kasta kontraksiyon oluflturacak ve hastan›n tolere edebilece¤i dozda her hastaya göre ayarland›. Çal›flma süresince her iki grup-taki hastalara a¤r› durumuna göre basit analjezik al›nmas›na (pa-rasetamol) izin verildi. Ne kadar parasetamol ald›klar› kaydedil-medi.

S

Soonn DDuurruumm DDee¤¤eerrlleennddiirrmmeelleerrii

De¤erlendirmeler tedavi öncesi ve sonras›nda yap›ld›. De¤er-lendirmeler hastan›n hangi tedavi grubunda oldu¤unu bilmeyen doktor taraf›ndan kör olarak gerçeklefltirildi.

A

A¤¤rr›› fifiiiddddeettii:: Vizüel analog skalya göre 0: “a¤r› yok”, 10: “çok fliddetli a¤r›” olarak s›n›fland›r›ld› ve hastadan diz a¤r›s›n› 0 ile 10 aras›nda bir numara ile tan›mlamas› istendi.

W

Weesstteerrnn OOnnttaarriioo MMccMMaasstteerr OOsstteeooaarrttrriitt ‹‹nnddeekkssii ((WWOOMMAACC)):: A¤-r›, tutukluk ve fiziksel fonksiyon aç›lar›ndan WOMAC (8,9) ile de-¤erlendirildi. WOMAC indeksinde 5 soru a¤r› (WOMAC-a), 2 soru tutukluk (WOMAC-b) ve 17 soru fonksiyonel durum (WOMAC-c) ile ilgilidir. Hastalar her soruya 0: hiç, 1: hafif, 2: orta, 3: fliddetli ve 4: dayan›lmaz olarak puan verdiler; her bölüm için ayr› ayr› toplam skor tespit edildi.

5

500 MMeettrree YYüürrüümmee TTeessttii vvee 1100 BBaassaammaakk MMeerrddiivveenn TTeessttii:: 50 metre mesafeyi mümkün olan en h›zl› flekilde yürümeleri ve 10 ba-samak merdiveni mümkün olan en h›zl› flekilde ç›k›p-inmeleri is-tendi. Yürüme ve merdiven ç›k›p-inme süreleri tedavi öncesinde ve sonras›nda saniye cinsinden kaydedildi.

‹statistiksel de¤erlendirme SPSS 11.5 paket program› kullan›la-rak yap›ld›. Sonuçlar ortanca (minimum-maksimum) olakullan›la-rak veril-di. Gruplar aras› yafl, VK‹ ve radyolojik evrelemeler aras› farkl›l›k Mann-Whitney testine göre de¤erlendirildi. Grup içi de¤erlendir-me Grup içi de¤erlendirde¤erlendir-meler (Tedavi öncesi~Tedavi sonras›) Bon-ferroni düzeltmeli Wilcoxon testi ile yap›ld›; yüzde de¤iflimler ba-k›m›ndan gruplar aras› farkl›l›k Mann-Whitney U testi ile de¤erlen-dirildi. Bonferroni düzeltmeli Wilcoxon testi için P<0,025, Mann-Whitney U testi için P<0,05 istatistik olarak anlaml› kabul edildi.

B

Bu

ullg

gu

ulla

arr

Çal›flmay› NMES tedavisi alan grupta 18 ve almayan kontrol grubunda 11 hasta olmak üzere toplam 29 hasta tamamlad›. Hasta ak›fl flemas› fiekil 1’de gösterilmifltir. Nöromüsküler elek-trik stimülasyonu grubunda yafl ortalamas› 68 (43-80) y›l ve VK‹ ortalamas› 26,07 (21,67- 44,92) kg/m2idi. Kontrol grubunda

yafl ortalamas› 69 (45-77) y›l ve VK‹ ortalamas› 28,04 (23,62-36,57) kg/m2

idi. Nöromüsküler elektrik stimülasyonu grubun-daki hastalar›n %33,3’ü radyolojik olarak evre 2, %66,7’si evre 3 olarak bulunurken, kontrol grubundaki hastalar›n %36,4’ü ev-re 2 ve %63,6’s› evev-re 3 olarak de¤erlendirildi. Gruplar aras›nda yafl ve VK‹ aç›s›ndan ve ki-kare testine göre radyolojik evreler aç›s›ndan anlaml› istatistiksel fark yoktu (p>0,05).

Her iki grupta tedavi öncesi ve sonras› ortalama de¤erler ve iki ölçüm aras› fark Tablo 1’de belirtilmifltir. Nöromüsküler elek-trik stimülasyonu grubunda tedavi öncesi ve sonras› yap›lan öl-çümlerde de¤erlendirilen tüm parametrelerde, yani a¤r› fliddeti (0-10), 50 metre yürüme süresi (saniye), 10 basamak ç›k›p-inme süresi (saniye) ve WOMAC-a¤r›, WOMAC-tutukluk ve WOMAC-fi-ziksel fonksiyon skorlar› aras›nda anlaml› fark mevcuttu (s›ras›y-la p=0,000, 0,008, 0,021, 0,002, 0,002, 0,001). Kontrol grubun-da tegrubun-davi öncesi ve sonras› yap›lan ölçümlerde a¤r› fliddeti (0-10), WOMAC-a¤r› ve WOMAC-fiziksel fonksiyon skorlar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark mevcuttu (s›ras›yla p=0,005, 0,021, 0,013). Kontrol grubunda 50 metre yürüme süresi (sani-ye), 10 basamak ç›k›p-inme süresi (saniye) ve WOMAC-tutukluk skorlar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark bulunmad› (p>0,025).

Elli metre yürüme süresi yüzde de¤iflimi aç›s›ndan NMES te-davisi alan ve almayan grup aras›nda istatistiksel olarak anlam-l› fark bulundu (p=0,018), NMES alan grupta iyileflmenin daha fazla oldu¤u tespit edildi. Her iki grup aras›nda a¤r› fliddeti, 10 basamak ç›k›p-inme süresi, WOMAC-a¤r›, WOMAC-tutukluk ve WOMAC- fiziksel fonksiyon yüzde de¤iflimi bak›m›ndan anlaml› fark mevcut de¤ildi (p>0,05) (Tablo 1). Tüm yüzde de¤iflimler NMES grubunda daha fazla olmakla birlikte, 50 metre yürüme süresi haricinde, istatistiksel olarak anlaml› bulunmad›.

T

Ta

arrtt››fl

flm

ma

a

Çal›flmam›zda diz osteoartritinde klasik fizik tedavi yön-temlerine ve egzersiz program›na ek olarak kuadriseps kasla-r›na uygulanan elektrik stimülasyonunun a¤r›, tutukluk ve fi-ziksel fonksiyon üzerine etkisi araflt›r›lm›flt›r. Ek olarak uygula-nan NMES tedavisinin tutukluk, yürüme ve merdiven inip ç›k-ma gibi günlük yaflam aktiviteleri üzerine ek faydalar› tespit edilmifltir.

Diz osteoartritinde kuadriseps kaslar›n›n izometrik egzersiz-ler ile kuvvetlendirilebildi¤i ve bu kuvvetlenmenin a¤r› ve fonk-siyonel düzeyde iyileflmeye neden oldu¤u gösterilmifltir (10,11).

N NMMEESS**** KKoonnttrrooll PP******** 11.. ööllççüümm 22.. ööllççüümm PP** 11.. ööllççüümm 22.. ööllççüümm PP** A¤r› fliddeti (0-10) 7 (5-10) 2(0-6) p=0,000 7(2-10) 3(0-10) p=0,005 p=0,280 Yürüme (sn) 36,9 (29,4-180) 31,9 (21-70) p=0,008 72,5 (45-80) 62,5 (45-75) p=0,257 p=0,018 Merdiven (sn) 20,1 (13-70) 15,2 (12-60) p=0,021 37,5 (17-65) 31,5 (16-50) p=0,225 p=0,480 WOMAC***-a 8,5 (1-17) 4,5 (0-11) p=0,002 8 (2-15) 5(0-13) p=0,021 p=0,458 WOMAC-b 4 (2-11) 2 (0-7) p=0,002 4 (0-7) 2(0-5) p=0,064 p=0,177 WOMAC-c 31,5 (6-46) 14 (0-36) p=0,001 30 (6-41) 18(0-42) p=0,013 p=0,225

* p: grup içi de¤iflim p de¤eri, ** Nöromüsküler elektrik stimülasyonu, *** Western Ontario McMaster Osteoartrit ‹ndeksi, ****: gruplar aras›nda tedavi sonundaki yüzde de¤iflim fark›

Tablo 1. Her iki grupta tedavi öncesi ve sonras› a¤r› fliddeti (0-10), yürüme ve merdiven ç›k›p-inme süresi (saniye), WOMAC a¤r› (a), tutukluk (b) ve fizik-sel fonksiyon (c) ortanca (minimum-maksimum) de¤erleri.

(4)

Diz osteoartritli kiflilerde kuadriseps zay›fl›¤› s›k görülmekte (12-14) ve eklemde dejenerasyona neden olabilmektedir (15,16). Eklemdeki dejenerasyon ilerledikçe hastalar›n a¤r›lar› ve fonksi-yonel yetersizlikleri artabilir ve bu durum eklem çevresi kaslar-da zay›flamaya neden olabilir (17,18). Bu k›s›r döngü nedeniyle diz osteoartriti tedavisinde elektroterapiye ilaveten kuadriseps kas›n›n kuvvetlendirilmesi gündeme gelmifl ve yayg›n olarak uy-gulanmaya bafllanm›flt›r. Bizim çal›flmam›zda, a¤r›y› azaltan bir-çok faktör bulundu¤u düflüncesindeyiz. S›cak paket, ultrason ve TENS uygulamalar›n›n osteoartritin semptomatik tedavisindeki etkileri bilinmektedir. NMES uygulamas›n›n a¤r› aç›s›ndan klasik tedavi program›na ek bir faydas› olmad›¤› düflüncesindeyiz. Ya-p›lan bir çal›flmada kuadriseps kas›na 15 dakika haftada 3 kez 12 hafta süren NMES uygulamas› ile kontrol grubuna göre a¤r› se-viyesinde daha k›sa sürede azalma elde edilmifltir. A¤r› düzeyin-deki bu iyileflmenin kas kuvvetindüzeyin-deki art›fl nedeniyle olmad›¤›, dorsal boynuzda sinaps yapan nöronlar› inhibe eden genifl çap-l› afferent sinir liflerinin, transkutenöz geçifle u¤rayan elektrik ak›m› ile uyar›lmas›na veya NMES uygulamas›n›n endojen opi-oidlerin sal›n›m›n› artt›rmas›na ba¤lanm›flt›r (19). Tedavi süresi olarak fiahin ve ark. (20) çal›flmalar›nda 2 hafta- 10 seans, Bir-tane ve ark. (21) 3 hafta-15 seans, Durmufl ve ark. (22) ise 4 haf-ta- 20 seans tedavi uygulam›fllard›r. Bizim de çal›flmam›zda has-talar etkin minimum süre olarak düflündü¤ümüz 3 hafta-15 se-ans süresiyle tedaviye al›nm›fl; zaman içerisinde periodik de¤er-lendirmeler yerine tedavi öncesi ve sonras› de¤erde¤er-lendirmeler yap›lm›flt›r. A¤r› düzeyi tedavi sonunda her iki grupta da iyilefl-mifl olarak saptanm›flt›r.

Çal›flmam›zda NMES grubunda eklem tutuklu¤unda iyileflme gözlenmifltir. Durmus ve ark. (22) yapt›klar› çal›flmada diz oste-oartritinde hem elektrik stimülasyon uygulanan, hem de izo-metrik egzersiz yapan grupta tutuklukta istatistiksel olarak an-laml› azalma saptam›fllard›r. Rosemfett ve ark. (23) da çal›flma-lar›nda hem elektrik stimülasyon, hem egzersiz tedavisi, hem de her iki tedaviyi kombine alan kiflilerde WOMAC’in di¤er para-metrelerinde oldu¤u gibi, tutukluk parapara-metrelerinde de düzel-me bildirmifllerdir.

Çal›flmam›zda fonksiyonel düzey WOMAC, yürüme mesafesi ve merdiven inip-ç›kma süresi ile de¤erlendirilmifltir. Diz oste-oartritinde kuadriseps kas›na NMES uygulamas›n›n fonksiyonel düzey üzerine etkisini inceleyen bir çal›flmada bizimkine benzer flekilde olumlu sonuçlar al›nm›flt›r (20). Bizim çal›flmam›zda ol-du¤u gibi uygulama haftada befl kez olmak üzere dört hafta bo-yunca yap›lm›flt›r. Ancak bizim çal›flmam›zda bu çal›flmadan farkl› olarak NMES uygulanan grupta yürüme mesafesi ve mer-diven inip-ç›kma süresi gibi günlük yaflam aktivitelerinde daha fazla iyileflme olmufltur. Bu iki çal›flma aras›ndaki farkl› sonucun sebebi elektrik stimülasyon uygulamas›ndaki farkl›l›ktan kay-naklan›yor olabilir. Bizim çal›flmam›zda NMES grubunun bu pa-rametrelerde daha etkili ç›kmas›n›n sebebi kas kuvvetini daha iyi artt›rmas› olabilir. Ancak fiahin ve ark (20). çal›flmas›nda ol-du¤u gibi izokinetik sistemle kas kuvveti de¤erlerini objektif olarak ölçme imkan›m›z olmad›¤›ndan bu konuda kesin yorum yapmak mümkün de¤ildir ve çal›flmam›z›n eksik bir yönüdür.

Diz OA’de fizik tedavi ve egzersizin kombine edilmesi gerek-ti¤i yönünde görüfller ve çal›flma sonuçlar› bulunmaktad›r (24). US ve k›sa dalgan›n egzersizle beraber etkisinin de¤erlendirildi-¤i bir çal›flmada, tedavi sonras› fonksiyonel kapasitede iyileflme,

k›sa dalga ve egzersizi beraber alan grupta ise kas gücünde da-ha belirgin düzelme oldu¤u saptanm›flt›r (25). Bizim çal›flmam›z bu çal›flmalardan farkl› olarak NMES’nun di¤er fizik tedavi ajan-lar› ve egzersizle kombinasyonunun a¤r› ve fonksiyonel düzey üzerine etkisini araflt›rm›flt›r.

NMES uygulamas›n›n a¤r› ve fonksiyonel düzey üzerine etki-sini inceleyen literatürdeki di¤er çal›flmadan (20) farkl› olarak egzersiz programlar› ile NMES uygulamas›n› karfl›laflt›rmamak-ta, rutin kombine tedavilerimize ek olarak NMES uygulamas›n›n etkisini araflt›rmaktad›r. Bu anlamda bizim çal›flmam›z›n rutin uygulamalar›m›za daha fazla ›fl›k tutaca¤› kanaatindeyiz çünkü kombine elektroterapi uygulamas›n›n faydas›n› bilmekteyiz ve tedavi program›m›zdan ç›karmay› düflünmemekteyiz.

Diz osteoartritinde NMES uygulamas› ile kas kuvvetlendirme egzersizlerinin karfl›laflt›r›ld›¤› bir çal›flmada kuadriseps kas›na uygulanan NMES ile kas kuvvetinde art›fl sa¤land›¤› ve kas kuvve-tinde sa¤lanan art›fl›n her ikisinde de eflit düzeyde oldu¤u saptan-m›flt›r (21,22) ‹leri yafltaki erkekler üzerinde yap›lan bir çal›flmada izometrik kas kuvvetlendirme egzersizleri ile oluflan yüksek ifl gü-cü deneklerde yüksek kalp h›z› ile sonuçlanm›flt›r; oysa NMES gru-bundaki deneklerde kardiyovasküler ölçümlerde de¤ifliklik olma-dan kaslarda benzer kazan›mlar elde edilmifltir (26). NMES ile kuvvetlendirme, yüksek ifl yüküne maruz kalman›n uygun olma-d›¤› kardiyovasküler hastal›¤› veya di¤er limitasyonlar› olan kifli-lerde özel avantaj sa¤lar. Kuadriseps kas kuvvetlendirme egzer-siz programlar›nda hastalar›n ileri yafl hastal›¤› oldu¤u da göz önünde bulundurulursa her hastan›n ideal flekilde kas kas›lma-s›n› gerçeklefltiremiyebilir. Bu nedenle NMES egzersiz yapama-yan veya egzersiz yapmas› genel sa¤l›k durumu nedeniyle sa-k›ncal› olan hastalara uygulanabilir düflüncesindeyiz. Ayr›ca günlük pratik uygulamam›zda egzersiz programlar›n›n uyumlu hastalarda ev program› olarak verilmesi, seanslar s›ras›nda fiz-yoterapist eflli¤inde egzersiz yerine NMES uygulamas›n›n za-man kazand›raca¤› kanaatindeyiz. Rosemfett ve ark. (23) diz os-teoartritinde hem elektrik stimülasyonunun, hem de egzersiz tedavisinin a¤r› ve WOMAC de¤erlerinde düzelme sa¤lad›¤›n› bildirmifl; elektrik stimülasyonunun sa¤l›k durumu nedeniyle fi-ziksel aktivite yapamayan veya fifi-ziksel aktivite yapmaktan hofl-lanmayan hastalara uygulanabilece¤ini bildirmifllerdir.

Hasta say›s›n›n di¤er çal›flmalara oranla daha az olmas› bu çal›flman›n zay›f yanlar›ndan biridir. Ayr›ca hastalar›n son de-¤erlendirmeleri tedavileri biter bitmez yap›lm›flt›r. Uzun dönem takiplerin yap›ld›¤› ve hastalarda tedavi sonras› saptanan iyilik halinin uzun süre devam edip etmedi¤inin incelendi¤i ileri bir çal›flman›n planlanmas› faydal› olacakt›r. Hastalar›n ald›¤› para-setamol dozunun kaydedilmemifl olmas› çal›flman›n di¤er bir za-y›f yönüdür. Çal›flmam›zda kas kuvveti izokinetik sistem ile ob-jektif olarak de¤erlendirilememifltir. Ancak bu sonuca göre NMES uygulamas› ile diz stabilitesinin daha iyi sa¤land›¤› yoru-mu yap›labilir.

Sonuç olarak, diz osteoartritinde yap›lan klasik fizik tedavi uygulamalar›, a¤r› ve fonksiyonu düzeltmektedir; bu tedaviye kuadriseps kas›na yönelik elektrik stimülasyon eklenmesinin özellikle yürüme üzerine ek faydas› tespit edilmifltir. Egzersiz yapmas› zor veya sistemik durumu nedeniyle kontrendike olan diz osteoartritli kiflilere kuadriseps kaslar›na elektrik stimülas-yon yap›lmas› önerilebilir. Böylece semptomlar azalt›l›r, fonksi-yonellik art›r›l›r.

(5)

K

Ka

ay

yn

na

ak

klla

arr

1. Mankin HJ, Dorfman HD, Lippiello L, Zarins A. Biochemical and metabolic abnormalities in articular cartilage from osteoarthritic human hips. II. Correlation of morphology with biochemical and metabolic data. J Bone Joint Surg Am 1971;53:523-37. [Abstract] / [PDF]

2. Lippiello L, Hall D, Mankin HJ. Collagen synthesis in normal and osteoarthritic human cartilage. J Clin Invest 1977;59:593-600. [Abstract] / [PDF]

3. Mysiw WJ, Jackson RD. Electrical Stimulation. In: Braddom RL, ed. Physical Medicine and Rehabilitation. Pennsylvania: W.B. Saunders; 2000. p. 459-87.

4. Jan MH, Lin JJ, Liau JJ, Lin YF, Lin DH. Investigation of clinical effects of high- and low-resistance training for patients with knee osteoarthritis: a randomized controlled trial. Phys Ther 2008;88:427-36. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]

5. Bennell KL, Hunt MA, Wrigley TV, Hunter DJ, Hinman RS. The effects of hip muscle strengthening on knee load, pain, and function in people with knee osteoarthritis: a protocol for a randomised, single-blind controlled trial. BMC Musculoskelet Disord 2007;8:121. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]

6. Altman RD. Criteria for classification of clinical osteoarthritis. J Rheumatol 1991;18:10-2. [Abstract]

7. Kellgren JH, Lawrence JS. Radiological assessment of osteoarthrosis. Ann Rheum Dis 1957;16:494-501. [Full Text] 8. Bellamy N. Musculoskeletal Clinical Metrology. Lancaster, UK:

Kluwer Academic Publishers; 1993. p. 320-9.

9. McConnell S, Kolopack P, Davis AM. The Western Ontario and McMaster Universities Osteoarthritis Index (WOMAC): A review of its utility and measurement properties. Arthritis Care Res 2001;45:453-61. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]

10. Hurley MV, Scott DL. Improvements in quadriceps sensorimotor function and disability of patients with knee osteoarthritis following a clinically practicable exercise regime. Br J Rheumatol 1998;37:1181-7. [Abstract] / [PDF]

11. Evcik D, Sonel B. Effectiveness of a home-based exercise therapy and walking program on osteoarthritis of the knee. Rheumatol Int 2002;22:103-6. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]

12. Hall KD, Hayes KW, Falconer J. Differential strength decline in patients with osteoarthritis of the knee: revision of a hypothesis. Arthritis Care Res 1993;6:89-96. [Abstract] / [PDF]

13. Hassan BS, Mockett S, Doherty M. Static postural sway, proprioception, and maximal voluntary quadriceps contraction in patients with knee osteoarthritis and normal control subjects. Ann Rheum Dis 2001;60:612-8. [Abstract] / [PDF]

14. Hurley MV. The effects of joint damage on muscle function, proprioception and rehabilitation. Man Ther 1997;2:11-7. [Abstract] / [PDF]

15. Brandt KD, Heilman DK, Slemenda C, Katz BP, Mazzuca SA, Braunstein EM. Quadriceps strength in women with radiographically progressive osteoarthritis of the knee and those with stable radiographic changes. J Rheumatol 1999;26:2431-7. [Abstract] 16. Slemenda C, Heilman DK, Brandt KD, Katz BP, Mazzuca SA,

Braunstein EM. Reduced quadriceps strength relative to body weight: a risk factor for knee osteoarthritis in women? Arthritis Rheum 1998;41:1951-9. [Abstract] / [PDF]

17. Hurley MV. The role of muscle weakness in the pathogenesis of osteoarthritis. Rheum Dis Clin North Am 1999;25:283-98. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]

18. Hurley MV, Scott DL, Rees J, Newham DJ. Sensorimotor changes and functional performance in patients with knee osteoarthritis. Ann Rheum Dis 1997;56:641-8. [Abstract] / [PDF]

19. Gaines JM, Metter J, Talbot LA. The effect of neuromuscular electrical stimulation on arthritis knee pain in older adults with osteoarthritis of the knee. Appl Nurs Res 2004;17:201-6. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]

20. fiahin Ü, Karamehmeto¤lu fi, Akgün K, Kayserilio¤lu A, Bahad›r E, Can G, et al. Kas kuvvetlendirilmesinde nöromuskuler elektriksel stimülasyon ve izometrik egzersizin etkinliklerinin karfl›laflt›r›l-mas›. Türk Fiz T›p Rehab Derg 1997;23:161-7.

21. Birtane M, Pekindil Y, Sar›kaya A, Kokino S. Comparative Evaluation of Effects of Neuromuscular Electrical Stimulation and Isometric Exercise on Quadriceps Muscle by 99m Tc Sestamibi Scintigraphy. Türk Fiz T›p Rehab Derg 2001;47:20-7. [Abstract] / [Full Text]

22. Durmufl D, Alayl› G, Cantürk F. Effects of quadriceps electrical stimulation program on clinical parameters in the patients with knee osteoarthritis. Clin Rheumatol 2007;674-8. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]

23. Rosemffet MG, Schneeberger EE, Citera G, Sgobba ME, Laiz C, Schmulevich H, et al. Effects of functional electrostimulation on pain, muscular strength, and functional capacity in patients with osteoarthritis of the knee. J Clin Rheumatol. 2004;10:246-9. [Abstract]

24. Deyle GD, Allison SC, Matekel RL, Ryder MG, Stang JM, Gohdes DD, et al. Physical therapy treatment effectiveness for osteoarthritis of the knee: a randomized comparison of supervised clinical exercise and manual therapy procedures versus a home exercise program. Phys Ther 2005;85:1301-17. [Abstract] / [Full Text] / [PDF]

25. Roddy E, Zhang W, Doherty M. Aerobic walking or strengthening exercise for osteoarthritis of the knee? A systematic review. Ann Rheum Dis 2005;64:544-8. [Abstract] / [PDF]

26. Caggiano E, Emrey T, Shirley S, Craik RL. Effects of electrical stimulation or voluntary contraction for strengthening the quadriceps femoris muscles in an aged male population. J Orthop Sports Phys Ther 1994;20:22-8. [Abstract] / [Full Text]

Referanslar

Benzer Belgeler

Tabloyu, ipuçlarını kullanarak 1,2,3,4,5,6,7,8,9 rakamları

Serum eozinofil değerlerinin ve prick testi pozitifliğinin nazal polipozisli hastalarda, kontrol grubuna oranla daha yüksek bulunması, nazal polipozisli hastalarda

Gazi Akademik Bakış Dergisi ESCI, EBSCO, CEEOL, DOAJ, INDEX COPERNICUS, INDEX ISLAMICUS, TÜBİTAK-ULAKBİM, IMB, ASOS, PROQUEST, MLA INTERNATIONAL BIBLIOGRAPHY, SERIALS SOLUTIONS.

Anahtar Kelimeler: Ermeniler, Kürtler, Osmanlı Devleti, Rusya, Bitlis

Aynı Ģekilde Tanrı‘ya inanç, ahiret ve benzeri inançlar, onlar doğuĢtan oldukları için değil, fakat böylesi inanç- ların bütün toplumlarda ortaya çıkmasından, belki

Birinci Dünya Savaşı özel sayımızda tarih alanından yedi makalenin yanında uluslararası ilişkiler alanından dört, edebiyat ve sanat alanından üç makale bulunuyor..

with various solvents Strong antioxidant and anti-in- flammatory activities Food supplement and functional food (Tremocoldi et al., 2018) Avocado peel Strong antioxidant

Çalışma sonuçlarına göre test edilen bakterilerin PBS’de hızlı ve etkin bir şekilde akrilamide bağlanma gösterdiği, dolayısıyla bu bakterilerin