Yüksek tanımlı televizyon standardı

(1)

Marmara lletisim Dergisi, Say:7, Temmuz 1994

YUKSEK

TANIMLI

TELEvizYoN

STANDARDI

yrd.Dog.Dr.Ahmer

$AHiNKAYA

MARMARA

UNIVERSITESi

iletiqim Fakiittesi

Yiiksek

ranrmh relevizyon

(yrrv-HDTV),izreyiciyesafladrlr

g0-runtiiniin

geligmig _{elektriksel dzellikleri,}_ekran_ebatlarr

_{ieteteviiyoou"irl"_}

me

uzakhlr

parametreleri

ile tarif

edilmektedir. (1)

TEKNiK

ozurixrnn

Yiiksek

ranrmh

_{terevizyon gOriinttisii,konvansiyonel yayrn}

sistemle-ri

olan _{PAL,SECAM,NTSC sistemlerinin}

_{gdriintllerinin}

_{yatay ve}

_oi[ev

ru-minans

delederinin

ortalama

iki

katr

satr

tarama saysrna-sahiprir.625"satr

taramah

PAL

ve

SECAM

tLe 525

satr

taramah

wtSc

slstemterinin

iki

kau

deferinde olan

YTTV

sisteminin

Avrupa

rarafindan

geligtirile;

_;;r"y;""

1250 sat',Japonya'nln

geligtirdili

ise

itz5

sarrdr.

?rrv

gtirunitisiniin

toplam resim elemanlarr (pixel) _{sayruda konvansiyonel} _sistenierin_oort

_tat,

kadard'.

Ekanrn

boy ve en oranrda 1619 _{olup, eski sistemlerin 4/3 orarunoan}

daha genig

bir

ekran gdrtinrtisii etde edilmi$rk.(2)

Giiniimiizde kullanrlmakta olan tiim televizyon renk sistemleri

ikinci

Diinya savagr dncesine dayanan _{teknolojilerle ureiitmig olup,elektronikteki} geligmeler sonucu ortaya grkan ytiksek teknoloji

iir[nii

yayin sistemlerinin gereksinmelerini _{kargrla_yamamaktadr.}

_{uydu yiyrnlart,[uutotu}

yayrnlar,te-iekonferans sistemleri,ISDN

gdrtintiilii

_{telefon gebekeleri,mevcut}

'iv

_yuyn

sistemlerinin dar kahplanna srlmamakta ve

yriv

sisteminin gtiruntii ve ses

yayrrunda safl adrlr geni g olanaklar ile

miikemmelleqmektedirlyrrV

_askeri

ve

sivil

aqagl] gorsel-igitsel haberlegme, ugak ve deniz seyriisefer cihazlan

konularanda da

yenilikler

getirmektedir.

_iletiqimci

_otarak

yrtv

_sisteminin

bizi

engok ilgilendiren

bir Ozellili

de, sinemaskop sinema endiistrisine

geti-receli

devrimsel

nitelikteki

_olanaklardr.

Bugiin kullanrlmakta olan

tiim

televizyon yayrn sistemlerinde ekran

(2)

filmlerinin

TV'de

g6sterimine uygun

defildir'

Sinemaskop

frlmlerin

kon-"u"ii'o""f

TV

ekrinrna

oturtutiblmesi igin

ya ekranrn alttnda ve Ustiinde

uoltul

urar<rtmakta veya

film

goriintiisiiniin sa! ve sol kadrajrnda kesinti

ya-prlmaktadr.

TVekanrilesinemaskopfilmgOriintiisiiarasrndakibuuyumsuzluk

YTTV

ilstemi ile giderilmiq olaiaktrr'

YTTV

ekrantntn boyunun enine orant

ioTq

olio!;oun

Jkuo

uolu

datra uzun olmat<ra boylece ne ekamn alt ve

iis-fii;a;t"$ilk

brrakmak ne

d"

m*

g6riintiisiiniin sa! ve solunda kesinti

yap-mak

gerekmektedir.(3)

4X3

Bogluklar

1

6X9

$ekill.KonvansyonelTVsistemleriveYTTVsistemindeekanlann

boy x en oranlarl

YTrv

goriinttsuniin tarama

satf

sayl$nln mevcut sistemlerin

iki

ka-I

ve her satrrr oluqturan en kiigiik resim elemanlanmn (pixel) da ddrt kat fazla

.r"i*,lV

"r.tanrnda

seliilozil rrm

kalitesinde gbrtintii elde edilmesi ve gok

uiivui

eroanrarda da net ve parlak resim izleme olanafr vermektedir. GOziin, g6riintiiniin detaylannt gOziimleme yeteneli

_-srnr!

of

$ey-dan, yi.iksek

tan]dr

g6riintiintin

sagadrfr

faydalardan yararlanmak-i'in, da-f,u

d"tu'rt

olan

YTTV g6rtintiilerini

eski sistem

TV

lere krsayla daha

yakn

mesafeden izlemek gerekmektedir.

SinemaskoP Film

Sinemaskop

Film

(3)

Konvansiyonel televizyon ekranlannda tam detayh

goriintii

izlene-bilmesi igin, izleme mesafesi ekran

yiiksekliginin

altr katr

uzunlulunda

oi-mahdr. YTTV

ekranrnda tam detayh g0zilmlemede

g0ninrf

seyredilebilme-si igin ise, ekran

yiiksekiilinin

iig katr kadar

bir

mesafeden izlenmelidir.

KOIWANSiYONEL SiSTEMLER

VE

YTTV

Farkh

TV

renk ve gOriintii standartlan 1960'larda tespit

edildi[inde

(Amerikan sistemi NTSC 5O'lerde

geligtirildi)

amag yine yiiksek gOziiniirli.i

TV

gOriintiisii elde etmek

idi.

O giiniin

teknolojileri ile

etde edilebilecek en

kaliteli

resim elde edilmigti.

ABD'nin

buldugu NTSC, Fransanrn

geliqtirdili

SECAM

ve Almanya'nrn 60'larrn

ikinci

yansrnda piyasaya

grkardrlr PAL

sistemi

TV

yaym ekipmanlan ve ahcrlar

birbirleri

iginde de rekabet ederek

birgok yenilik ve

iistiinliikleri

de beraberlerinde getirmiqlerdi. O yrllarrn gart-lannda yaymlann yerel olmasr ve heniiz daha uluslararasr ve hatta

krtalarara-sr duruma gelmemiq olmalan bu farkh standartlann kullantlmasrnda fazla

so-run yaratmryordu. Uydu yayrnlannrn ve cizellekle de DBS (Do!rudan yayrn

uydulannrn) yayrnlarm baqlamasq kablolu

TV

gebekelerinin uluslararasr ni-telikte geli$mesi (Ozellikle Awupa'da), uluslararasr farkhhk gosteren bu

TV

sistemlerinin ortak

bir

standard da birlegme zorunlululunda giindeme getir-miqtir.(4)

TV

gOriinttilerindeki bu farkh standartlara paralel olarak

TV

ses

sis-temlerinde kullanrlan modiilasyonlarmda

farkh

olmasr ayrrca dinleme

so-runlan

yaratmaktadrr.

PAL

sisteminde ses yayrn modiilasyonu olarak

FM

(Frekans modii-lasyonu)

kullanrlrken,

Fransrz sistemi olan Yunanistan ve eski

Komiinist

blok ve Arap

iilkeleri

tarafrndan da kullanrlan SECAM sisteminde ses

yayl-nrnda

AM

(Genlik Modiilasyonu) kullanrlmaktadrr. Bu da Avrupa'da

PAI

sistemini kullanan

iilkeler ile

(Almanya,

ingilrere,italya,Ttirkiye gibi),

SE-CAM

standardrnda yayrn yapan

iilkelerin birbirinin

TV

yayrnlarrnr

brakrn

izlemeyi dinleme de dahi sorunlarla kargrlagtrklannr gostermektedir.

AYRUPA TOPLULUGU.JAPONYA

REKABETi

TV

Standart ayrilrklannr gidermek amacryla yola gtkrlarak tiim

diin-yanrn benimseyeceli tek ve teknolojik olarak miikemmel

bir

standardrn

ge-ligtirilmesi gahgmalan 1970'lerde baglatrlmg ve

YTTV (HDTV)

kavramr or-taya

glkmlqtr.

Fakat yine tarih kendini tekrarlamakta,tek standart igin yola

grkan geliqmig toplumlar,

ABD,Avurap

Toplulufiu ve Japonya farkh

(4)

Avrupa

Toplululu

ile Japonya arasrndaki bu-rekabet oldukga Eekiqmelidir.

luporif.tn g"liqtirdi[i

YITV

sistemi, eski

TV

standartlarlnl tamamen

red-delmekte ue

estiy"

uyumsuz

tiimiiyle

farkh

bir

standafl geliqtirmiqtir

ki

bu

devrimsel

nitelik

taqlmaktadrr. Avrupa'nrn geligtirdigi

YTTV

standardt ise

konvansiyonel

TV

itandartlarmt

tiimiiyle

drqlamamaktadl ve eski sistemle

uyumlu gahgabitecek niteliktedir. Yani elinde eski

TV

ahctst olan

izleyiciler

.ib.t*nu

takacaklafl bir adaptor ile yeni

yaynlan (YTTV

yayrnlannt)

iz]e-yebilecekler ancak

YTTV'nin

iistiinltiklerinden yararlanamayacaklardr.

Fa-tut

ytn"

de bir gegiq d6nemi igin oldukga eko_nomik olan Avrupa'nm

geliqtir-di[ibu

standart

bir

geliqim niteliEindedir. (5)

ABD,Avnrpa

Toplululu

ile Japonya arasrndaki bu rekabette baqlarda Japonya'ya desteli vermigtir.

eiinkii ABD

ve Japonya'r-rrn her

ikisinde

de NfTSC

ri;rctni

kullanrlmakta ve gehir gebeke ceryanl 60 Hz'dir. Fakat Japon

YTTV

sisteminin eski sistemle

tiimiiyle

uyumsuz olmast ve ytiksek

ekono-mik maliyetler getirmesi, hemde

politik

bastrrmalarla Avrupa'nm

ABD

ne

et-ki

etmesi,

ABD'nin

deste[ini Avrupa

Toplululu

lehine

deliqtirmesiyle

so-nuglanmrgtn. Yine de ITU'nun (Uluslararasr iletigim

BirliEi)

yapnEt.ulusla-,urisr

topianUlarda kesin

bir

karar ahnrp tek

bir

standart belirlemesi heniiz yaprlamimr gtrr.

Nihai

karar

siirekli

ileriki

yr ll ara ertelenmektedir.

EKoNoMiK

GORt]SLER

YTTV

Konusurda ekonomik agrdan farkh g6riiqlerde ortaya

atilmak-rad(. YTTV

teknolojisinin getirdigi daha yiiksek

qoziiniidiifiin

gereksiz

ol-dulunu

, goriintiideki bu

hlqtik

iyilegmenin, tiiketiciye gok yiiksek

maliyet-lefle yenicihazlar

edinmelerinin ve yayrn kuruluglartntn tiim-broadasting ekipmanlannr defiqtirme maliyetlerinin de oldukga

btiyiik kiilfet getireceli

goriigiinii

sayunanlartn sesleri gittikge yiik_selmektedir. Buna kargt gdrtiqte 6tantar ise, Avmpa'nrn

geligtirdi[i

YTTV

Standartrntn

bir

devrim depil,

bir

geliqim oldulunu, eski sistemle

ulumlu

olarak gahqacaltndan bu gegiq

siire-Ilnio

yu',uqat

olacalrn1 aynr siyah-beyaz TV'den renkli TV'ye gegigte oldu-gu giul, bir miiddet yeni cihazlar ahmncaya kadar eski TV'lerin bir adaptdr ile

fdlanrlabilir

oluqunun dnemli

bir

avantaj

oldulunu

savunmaktadrlar.

Aynt

goriigti savunanlar, bu cihazlann piyasaya qtkmalannrn yeniliklere aqtk ka-rnuoyu taraflndan benimsenecelini ve satrqlanntn krsa zamanda artalak

yiik-seleielini

de belirtmektedirler. Ayrrca bu yeni sistemin teknolojik olarak ile-tiqim,trp,askeri,uzay ara$trmalan konulartnda

_!a

gok daha geniq gaph

gel\-melerebnctliik

edece[i ve sinema konseptini

deligtirecefi

de belirtilmekte-dir.

ABD'DE

GELi$TiRiLEN YTTV

ABD'de

YTTV

teknolojisi araqtrrma-geliqtime gah$malanntn

bir

(5)

nucu

olarak,ilk

terrestrial (yerden-yiizeysel)

YTTV

yayrnr

Nisan

1989'da

NewYorkda

yaprlmrgtrr. NewYork'da Diinya Ticaret Merkezi binasrnrn te-pesinden

NBC

yayrn kuruluqu bu yayrnr gergekleqtirmigtir. ABD'de

Geligti-rilmig Uyumlu

TV

Sistemi (Advanced Compatible

TV-ACTV)

olarak ta

isimlendirilen Amerikan

tipi

YTTV

yaylntnln, mevcut NTSC yayrn sistemi ile uyumlu bir gekilde _{gahgabildifini, NBC'nin}_{bu deneme yayrnr}

kanrtlamrg-tr.

Diger bir deyiqle, NewYork'daki izleyiciler bu

yaynr

konvansiyonel

TV

ahcrlan ile izlemigler fakat tabi ki geniq

ekan

gdriintiisiinden yoksun olarak. Prototip

YTIV

ahcrsr olanlar ise aynr yayrnr genig ekran olarak yeni

teknolo-jinin

tiim goriintii

ve ses olanaklanndan yararlanarak izlemiglerdir.(6)

Bu

deneme,

ABD'nin

YTTV

sisteminin

geligtirilmesi

konusunda

onemli

bir

adrm atmaslna neden olmugtur. Baglangrgta,

YTTV

teknolojisin-de

Auupa

Toplulugu ve Japonya'dan daha geri saflarda olan

ABD

igin

arada-ki bu

farklilrk

avantajhda olmuqtur.

Belirli

bir yaym metodunda o gtine kadar kesin

bir

kararrn olmamasr,

ABD'nin

en son geliqmeler ve

teknolojileri

de

kullanarak daha geliqmiq, daha

verimli

ve daha uyumlu yiiksek gciziiniirlii

sistem geli _{gtirmesini safl aru}gtrr. Japonya ve Avrupa

Toplululunun

sundugu analog sisteme kargr

tiimiiyle

digital

bir

sisremin adaptasyonu giindeme

gel-miqtir. Avrupa'run geligtirdigi, ses ve g0runfii sinyallerinin analog olarak

bir-likte

yayrnlanmasl ydntemlerini igeren

MAC (Multiplex

Analogue

Compo-nent)

Ailesi

standartlannm yerini almasr kagrnrlmaz olacak

Digital

Standafl-lar bOylece

ABD

tarafindan geligtirilmig olmaktadrr.

YTIV

standartrnrn, ITLInun bir alt kuruluqu olan CCIR Konseyi tara-frndan

bir

tiirlii

saptanamamaslnln nedenlerinden

biri

de, yiiksek

teknoloji-deki bu geligmelerin gok siirath olugu ve her karar siirecinde ortaya grkan

ye-niliklerinin diler

bir

karar siirecini baqlatmasrdrr.

1990'da FCC

(ABD,

Federal Iletigim Komisyonu),YTTV konusunda tUm ara$trma-geligtirme gahgmalannda yeni sistemin,mevcut 525

satr

tara-mah /60 Hz gebekeceryanh NTSC sistemine uyumlu olmasr $afiln1

getkmi$-tir. Yine FCC,AR-GE galqmalannda bagr geken endiistri kuruluglanndan ge-len Oneriler do!rultusunda ek

bir

karar daha

grkararak,YTlV

igin

geliqtirile-cek sistemlerin

tiim-digital

_{olmasr $arttnr da}getirmi$tir. (7)

Bell Laborafuvarlan tarafindan geligtirilen bir digital algoritma sonu-cu daha Once band geniqlili 27

MHZ

olan

YT|V

sinyallerinin bu band

genig-li!i,

hig bir kayrba neden

olmadan6MHZ'e

dii$iftilmU$tiir. B0ylece frekans Spectrum'unda

biiyiik

tasarruf sallanarak kanal sayrlannl

afitrma

olanalr

dolmugtur. Video sinyalinin band

geniglilinin

digital-tekniklerle

slkr$rrll-masr yontemini on

yl

once diiqtnmek bile imkanszdr. Bu hrzh

teknolojik

deligimlere

ayak uydurabilmek

igin

aynr konu

ile

ilgilenen dev kuruluqlar

(6)

araqtlrma olanaklarlnr birleqtirmek

gerelini

duymaktadrrlar'

Konvansiyonel televizyon yaymlartnda kullanrlan

6MHZ

band

ge-niglifine,

YTIV

yayrnlarrnr adapte edebilmeleri

m[mkiin

oidufundan, FCC Uu

tinuOa

galgan firmalarr bu uyumu sagamaiart y6niinde zorlamaktadr.

Zenith hrmasrnrn oneresine gore, 30

MHz

band

geniglifini

kapsayan

YTIV

prograrnlannr digital srkrqtrrma teknikleri ile 6 MHz. band geniglifine inOirgeyip] mevcur

UHF

TV

yayrn gebekelerini kullanarak

iilke

gaptnda

NfS6

yayinfan ile aynr anda yaynlamak ve

YTTV

igin iiretilmig ahcilar

ile

de bu

yaynlafl

ahp

tekar

30

MHz

band genigligine aEarak izleme

olanalt

sa$amaktadr.

Avrupa ve Japonya

YTTV

yaymr ve DBS (Doprudan Yaytn Uydula-rr) birbiriyle gok yakrndan

ilgili.

Fakat ABD'de durum aym

de[il

ve olmama-sinm da trattr neOenteri var.

ABD'nin

VHF, UHF,

LPTV

(Low-power

TV),

MMDS (Multipoint

microwave

Distribution system),SMATV

(Satellite

Master

Antenni TV)

ve Kablolu

TV

sistemleri gibi oldukga geligmiq ve kar-maqrk yayrn qebekeleri var. Daha da onemlisi izleyicilerin-30 ile 80 kanal ara-rtnOu

progtu-

segme olanaklan mevcut. Bu nedenle DBS uydulan

stnrlt

ka-'at

sayrtir

ile b6yle

bir

piyasaya

girince gok

biiyiik bir

rekabetle karylag-maktadr. Dolayrsryla terrestrial bazh yayrn sistemlerinin

ABD yayn

haya-trnda daha uzun si.ire sOz sahibi olacafr g6riinmektedir'(8)

Buna yakrn

bir

sorun da

Tiirkiye'de

yaganacala benzemekedir'

TV

yayrncrlgndi

gok geyler beklenen

fUnfsef

uydusunun 6zellikle

blryk-getrltte.OJ yaqayan

illeyiciler

igin kanal saytstnd.a afilq anlarruna

gelmedifini

bitmette

yarir-vardrr. 16 transpordere sahip TURSAT uydusundan

tiim

ka-nallar

TVyaynr

iqin kullanrlsa dahi enfazla 22

TV

programr yayrnlanabilir

ki

bu da oianaksridrr.

Qiinkii

bazr kanallar haberlegme amagltdrr.

Halbuki

metropol bolgede oturan

bir

\zleyici zaten toplan 35-40 ayn programr

kablo-lu

TV

ve

tenlstrial

yayrnlardan izlemektedir. Bunun anlamr DBS yaym

6zel-li[ine

sahip

tuRrseTr,izlemek

igin geligmig metropol sakinlerinin ganak

aiten

sistemine yatlrlm yapmalanna gerek yoktur. Ancak

krsal

kesimlerde ve Kablolu

TV

gebekesinin heniiz

gitmedi[i

yerlegim birimlerinde ganak an-ren sisremi

ile

iURKSAT'rn

yayr-nlarrnr

izlemek

ekonomik olacaktrr. Ote vandan.

TURKSAT

sisteminin

Ttirk

gorsel-igitsel uzayma getildiEi olanak-iar, haberlegmeye ve

jeopolitik

konumumuz nedeniyle askeri amaqlt galtq-malara olacat< katkrsr giiphesiz projeyi her

yonii

ile olumlu

krlmaktr.

soNUq

On yrl Oncesine kadar

YTTV'nin

diinya yayrn standafil olarak

(7)

senmesi ve televizyon imalatqrlanntn bu frrsatr degerlendirerek diinya

piya-salanndan pay alma yarrgrnda

etkili

olmalan

miimkiin

goriinUyor

idi.

Buna g0re,Japonlar kendi buluqlan olan

MUSE-YTTV

srandartrnr, Avrupahlarda

Eureka Projesi gerqevesinde geliqtirdikleri

MAC

Ailesine dayah

yTTV

stan-dartrnr onerince ve 0nerilerinde israr edince bu tek diinya standartr umudu

sondii.

ABD'nin

de, Avrupa ve Japon standartlannrn iistiinde tamamen

digi-tal

bir YTTV

standarh geliqtirmesi hepten bu umurlan grkmaza soktu. Fakat

ABD'nin

yine de, konvansyonel

TV

standartlarrnr tamamen inkar etmiyen Avrupa Sistemini desteklemesi ve kendisinin de aynr amagla AR-GE

gahg-malannr siirdiirmesi, ilerde

ABD

ile Avrupa Toplulugunun ortak

teknolojik

ve

politik

umudunu yine giindeme getirmektedir.

DiPNoTLAR

(l)Donald G.Fink,

B.Benson.

HDTV-Advanced Television

for

the

l990's$cGraw-Hill.

Singapore.199l s.1.01

(2)K.BIair

Benson

Television Engineering Hand book.Feturing

HDTV

S ystems. McGraw- Hi ll.NewY ork. 1 9 9

3

ss.23 .2 -23 .3 (3 _)Donald_{G.Fink.a. g.e.}s.s. 2.6-2.1

(4)

James

Wood.

Satellite

Communications.

Butterworth-Heine-mann.Londra, 1 994 ss. 100- 1 01

(5) Matteo Maggiore. Audiovisual

Production in

the Single Market_Com-mission of the European Communiries.Briiksel, 1990 ss.727-129 (6) James Wood. a.g.e. s.102