Başlık: Tuzluluk ve Su Miktarlarının Macar Fiği (Vicia pannonica, Crantz) Verimi ve Toprak Tuzluluğuna Etkisi Il. Değ iş ik Tuzluluktaki Sularla Yıkama Yapılması KoşuluYazar(lar):YENİCE, Engin;ÇAYCl , Gökhan;SEVİMAY, Cafer S.Cilt: 8 Sayı: 2 Sayfa: 101-10

(1)

_er

Il

1

933 1&

3

11

193 SZZ

1 ZZ

OUl'lLa O

11./111./.>`:

~ot

'

iit

ı

o~k

19Z3

I

1933

11 193Z

(2)

ISSN 1300-7580

ANKARA ÜN

İ

VERS

İ

TES

İ

Z

İ

RAAT FAKÜLTESI

TARIM B

İ

L

İ

MLER

İ

DERG

İ

S

İ

Journal of Agricultural Sciences

Cilt

8 say

ı

Volume

Number

(3)

Sahibi

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ad

ı

na

Prof. Dr. Yetkin GÜNGÖR

Dekan

Editörler Kurulu

Prof. Dr. A. Hamdi ERTA

Ş

Prof. Dr. Nilgün HALLORAN

Prof. Dr. Ramazan ÖZTÜRK

Prof. Dr. M. Fatih SELENAY

Doç. Dr. Nevin AKPINAR

Bahattin AKDEMİR M. Sıtkı ARAS Mehmet BİÇİCİ Şevket BÜYÜKHATİPOĞLU H. Nurhan BÜYÜKKARTAL Ahmet CANBAŞ Nafiz DELEN Hayrettin EKİZ Gazanfer ERGÜNEŞ Mazhar KARA Zeki KARA Ali KARABULUT Zülküf KAYA Tahsin KESİCİ Özer KOLSARICI İsmail OĞUZ İbrahim ORTAÇ Hüseyin ÖĞÜT Cengiz ÖZARSLAN Filiz ÖZÇELİK Yunus PINAR M. Turgut SAĞLAM Yunus SERIN C. Sırrı SEVİMAY Alaattin TAYSUN Sait YAŞAR

Dan

ış

ma Kurulu*

Trakya Üniversitesi Tekirdağ Ziraat Fakültesi-Tekirdağ

: Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Erzurum : Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Adana

: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sinop Su Ürünleri Fakültesi-Sinop : Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi-Ankara

Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Adana : Ege üniversitesi Ziraat Fakültesi-İzmir : Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara : Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Tokat

Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Erzurum Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Konya Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Bursa : Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Adana : Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara : Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara

Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi-İzmir : Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Adana

Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Konya

Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Aydın : Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara

Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Samsun Trakya Üniversitesi Tekirdağ Ziraat Fakültesi-Tekirdağ

Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Erzurum Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi-İzmir Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi-İzmir

*Bu sayıda yayınlanan makaleler için hakemliğine başvurulan öğretim üyeleri, soyadına göre alfabetik olarak sıralanmıştır.

Yaz

ış

ma Adresi

Tar

ı

m Bilimleri Dergisi*

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Halkla

İ

li

ş

kiler ve Yay

ı

n Ünitesi

06110 D

ış

kap

ı

-ANKARA

E-mail:

halklailga_gri ankara edu tr

ISSN : 1300-7580

Dizgi

: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Halkla

İ

li

ş

kiler ve Yay

ı

n Ünitesi

Bask

ı

: Ankara Üniversitesi Bas

ı

mevi

(4)

TAR

İ

M B

İ

L

İ

MLER

İ

DERG

İ

S

İ

2002, 8 (2)101-184

IÇINDEKILER

Aspergillus melleus

Yukawa on Soilborne Pathogens of Chickpea

Toprak Kökenli Nohut Patojenlerine Aspergillus melleus Yukawa'nın Antagonistik Etkisi 167-170

BUZLUK, Ş. ve A. İ. ACAR, Şeker Pancarında Değişik Yabancı Ot Mücadele Yöntemlerinin Verim ve

Kalite Üzerindeki Etkileri

The Effects of Different Weed Control Methods on Sugar Beet Yield and Quality 171-179

MARASALI, B. Asmada Kusursuz Tohum Taslağı Oluşumu ve Embriyogenez Üzerinde

Araştırmalar

(6)

TARIM BİLİMLERİ DERGISI 2002, 8 (2) 101-108

Tuzluluk ve Su Miktarlar

ı

n

ı

n Macar Fi

ğ

i

(Vicia

pannonica,

Crantz)

Verimi ve Toprak Tuzlulu

ğ

una Etkisi

Il. De

ğ

i

ş

ik Tuzluluktaki Sularla Y

ı

kama Yap

ı

lmas

ı

Ko

ş

ulu*

Engin YURTSEVEN' Gökhan ÇAYCl 2 Cafer S.SEVİ MAY' Ahmet ÖZTÜRK' Mehmet PARLAK 2

Geliş Tarihi : 07.12.2000

Özet: Bu çalışma, Macar Fiği (Vicia pannonica, Crantz) bitkisinde sulama suyu tuzluluğu, uygulanan su miktarı

ve farklı tuzluluktaki yıkama sularının verim ve kalite ile toprak tuzlulaşması üzerine olan etkilerini ortaya koymak amacıyla yapılmıştır. Çalışma serada, 35 cm çapında ve 65 cm yüksekliğinde PVC lizimetrelerde yürütülmüştür. Dört farklı sulama suyu tuzluluğu (0.25, 1.5, 3 ve 6 dS/m) ve iki farklı su miktarı (gerek duyulan suyun %70 ve %100'ü olarak uygulanması) konuları ile yine aynı 4 farklı tuzluluktaki yıkama suyu konuları, 4 tekrarlamalı olarak, tesadüf parselleri deneme düzeninde ele alınmıştır. Yeşil ot verimi, her bir sulama suyu tuzluluğu (T) seviyesi içerisinde, yıkama suyu tuzluluklarına (C) göre değişiklik göstermezken, kuru ot verimleri (C) düzeylerine göre önemli azalmalar göstermi şlerdir. Bitki protein ve toplam kül içeriklerinde ise (C) düzeyleri için değişim görülmemektedir. Toprak profil tuzlulukları ise, uygulanan sulama suyu tuzluluğuna bağlı olarak tüm konularda artmıştır. Ayrıca yıkamada kullanılan suların tuzlulukları nı n yüksek olması, profil tuzluluklarının da yüksek olmasına neden olmuştur.

Anahtar Kelimeler: tuzluluk, yıkama, yıkama suyu tuzluluğu, bitki verimi, bitki kalitesi, Vicia pannonica, toprak tuzluluğu

The Effect of Salinity and Water Amounts on the Yield of Hungarian

Wetch

(Vicia pannonica,

Crantz) and Soil Salinization

Il. Leaching With Different Salty Waters

Abstract: In this greenhouse study to determine the effect of irrigation water salinity, amount water applied and

different leaching water salinity on the yield and quality of Hungarian Wetch (Vicia pannonica, Crantz), an experiment were conducted in 35 cm in diameter and 65 cm in depth PVC lysimeters, with 4 irrigation and leaching water salinity levels (0.25, 1.5, 3 ve 6 dS/m) and 2 water amounts applied (70% and 100% of required irrigation water), with 4 replications in totally 80 lysimeters. For each irrigation water salinity level (T), the green yield of the crop wasn't affected by the leaching water salinity levels (C) but caused to decrease significantly the dry grass yield. The protein and total ash contents, both, haven't affected by the leaching water salinity levels. Soil salinity was increased in all lizymeters with the irrigation water salinity levels increased. The higher the leaching water salinity levels, caused to increase the profile salinity at the end of the irrigation period as well.

Key Words: salinity, leaching, leaching water salinity, crop yield, crop quality, Vicia pannonica, soil salinity

Giriş

Sulama amacıyla kullandığınız su kaynaklarımızın

kaliteleri, yoğun tarım, sanayileşme ve insan

aktivitelerine bağlı olarak sürekli olarak azalmaktadır.

Düşük kaliteli suların kullanılması, toprak ve bitkiyi

yalnızca o üretim döneminde etkilemekle kalmamakta,

aynı zamanda toprağın fiziksel özelliklerini kötüleştirerek,

tarımın geleceği açısından da olumsuzluklar

yaratabil-mektedir. Bu nedenle bitkilerde, düşük kaliteli suların

kullanılması durumunda verim ve kalitede oluşabilecek

değişimlerin belirlenmesi çalışmaları ile tarım alanları

n-da tuzlulaşmanın ortaya konmasına ilişkin çalışmalara

gereksinim vardır. Sulamada kullandığımız sular saf

olmadığından, suyun tuzluluk düzeyine bağlı olarak

yönetim önlemlerinin alınmaması koşulunda, sulamaya

açılan bu alanlarda tuzlulaşma süreci de kendiliğinden

başlayacaktır.

Sulamada tuzluluk yönetiminde en etkin önlemlerin

başında yıkama gelmektedir (Ayers ve Westcot 1989).

Yıkama ile profilde birikmiş olan tuzlar kök bölgesi

dışına taşınırlar. Yağışların bu amaçla yeterli olmadığı,

ülkemizin de içerisinde bulunduğu kurak ve yarı-kurak

*Ankara Üniv. Araştırma Fonu tarafından desteklenmiştir

Ankara Üniv. Ziraat Fak. Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü-Ankara

2 Ankara Üniv. Ziraat Fak. Toprak Bölümü-Ankara

(7)

102 TARIM BİLİMLERİ DERGİSİ 2002, Cilf 8, Sayı 2

alanlarda, yıkama bu amaçla başvurulabilecek tek uygulamadır. Ancak, yıkama amacıyla kullanılacak suyun tuzluluk düzeyi, beklenen yararın sağlanmasında bir kısıt oluşturabilmektedir (Yurtseven 1990, Bilgiç 1992).

Ülkemiz her ne kadar su kaynaklarının kullanılabilirliği, yani sulamaya uygunlukları açısından önemli bir kısıta sahip olmasa da (Yurtseven 1997), zaman boyutunda su kaynaklarımızın ve sulanan alanlarımızın bu uygun özelliklerini uzun süre devam ettiremeyeceği bir gerçektir. Bu nedenle, bu tür çalış ma-larla elde edilecek veriler, geniş alanlarda tarım potansi-yellerimizin programlanmasında ve tarımın sürdürülebilir-liğinin korunmasında, yol gösterici nitelikte olabilecektir.

Bu çalışmada, son yıllarda özellikle İç Anadolu'da ekimi yaygınlaşan Macar Fiği (Vicia pannonica, Crantz) bitkisinde, sulama suyu tuzlulukları ile birlikte yıkama suyu tuzluluklarının, uygulanan su miktarları ile ilişkili olarak, bitki verimi ve kalitesi ile toprak tuzlulaşması üzerine etkileri araştırılmıştır.

Materyal ve Yöntem

Araştırma, cam örtülü bir serada, 35 cm çapında 65 cm uzunluğundaki PVC borulardan oluşturulan drenaj tipi lizimetrelerde yürütülmüştür. Deneme toprakları 4 no lu elekten (2mm) elenerek kullanıma hazırlanmıştır. PVC lizimetrelerin tabanlarına 3-4 cm yüksekliğinde çakıl-iri kum yerleştirilmiş ve 50 cm çapındaki plastik altlıklar üzerine yerleştirilmişlerdir. Deneme topraklarının bünyesi siltli-killi-tın olup, hacim ağırlığı 1.31g/cm 3 , su tutma kapasitesi %8.82 dir. Toprağın kireç kapsamı %8.57, yarayışlı fosfor 1.74 kg/da, yarayışlı potasyum 124.42kg/da, organik madde içeriği %0.85 dir.

Araştırmada test bitkisi olarak, bir baklagil yem bitkisi olan Macar Fiği (Vicia pannonica, Crantz) yetiştirilmiştir. Bitkiler 5 nisan 1999 tarihinde ekildikten 78 gün sonra 22 Haziran 1999 tarihinde, toprak üstü kısımları kesilmek suretiyle, kuru ot verimleri için hasat edilmişlerdir. Ekimden hemen önce 15 kg/da P2O5 ve 4 kg/da N gübrelemesi yapılmıştır. Ayrıca yaprak biti zararlısına karşı DDVP, kırmızı örümcek zararlısına karşı Nisorun adlı ilaçlar kullanılmıştır.

Çalışmada, 4 sulama suyu tuzluluğu (T=0.25, 1.5, 3, 6 dS/m) ile 2 sulama suyu miktarı (gereksinilen suyun

%70 ve %100'ünün verilmesi) konuları, 4 tekrarlamalı

olarak ele alınmıştır. Tuzluluk ve su miktarı konuları

üzerine, 2 farklı gelişme döneminde, sulama suyu tuzluluk düzeylerinde olmak üzere, değişik tuzluluk düzeylerinde (C=0.25, 1.5, 3 ve 6 dS/m) yıkama uygulaması yapılarak yürütülen denemeler, toplam 80 adet lizimetreden oluşmuştur. Deneme düzenine ilişkin plan Çizelge 1'de verilmiştir. Yıkama uygulamalarının ilki vejetasyon periyodunun yaklaşık ortasında olmak üzere 21 Mayıs 1999 tarihinde, ikincisi ise vejetasyon dönemi sonunda olmak üzere 18 Haziran 1999 tarihinde yapılmıştır. Yıkama amacıyla, lizimetrelerin her birine, toprak saturasyon değerinin yaklaşık %30' u olan 10 litre/lizimetre su uygulanmıştır (Bilgiç 1992).

Farklı Sulama sularının hazırlanmasında, sodyum klörür (NaCI), kalsiyum klörür (CaCi2) ve magnezyum sülfat (MgSO4) tuzları kullanılmıştır (Yurtseven ve Sönmez 1996). Tuzlar, eklenen bazda Ca/Mg oranları, 1:1 olacak şeklinde uygulanmıştır (Poonia ve Pal, 1979).

Hazırlanan sulama sularının sodyum adsorpsiyon oranı

(SAR) değerlerinin ise çok fazla değişmesine izin verilmemiştir. Gereken tuz miktarları, BASIC ile hazı rlan-mış bir bilgisayar yazılımı yardımıyla hesaplanmıştır (Yurtseven ve Bozkurt 1997). Denemede kullanılan suların tuzlulukları (ECO T1= 0.25 (kontrol-şehir şebeke suyu), T2=1.53, T3=3.11, ve T4=5.92 dS/m olarak ölçülmüştür. SAR değerleri ise sırasıyla 0.45, 0.77, 0.79 ve 1,19 (me/1) 12 olmuştur.

Hasat edilen bitkilerde, yeşil ot verimi ve kuru ot verimi değerleri ile ham protein verimi ve bitkideki mineral madde birikiminin belirlenebilmesi amacıyla da toplam kül değerleri saptanmıştır. Deneme sonunda saksılarda üst, orta ve alt toprak bölümünü temsil etmek üzere, sırasıyla, 0-20, 20-40 ve 40-60 cm derinliklerden alınan toprak örneklerinde, tuzluluk analizleri (EC e) yapılmıştır. Elektriksel iletkenlik ölçümlerinin tümü, lizimetrelerden alınan örnek hacimlerinin az olması zorunluluğundan ötürü, yeterince süzük elde edebilmek için 1:2.5 olarak hazırlanan toprak-su ekstraklarında yapılmıştır. Gerekli sulama suyu miktarları Tl , T2, T3 ve T4 konularından bir fazla lizimetre hazırlanarak, verilen ve çıkan suyun ölçülmesi ile belirlenmiştir. Y1 konularına belirlenen suyun %70'i verilirken, Y2 konularına %100'ü uygulanmıştır. Sulama zamanları ise bitki fenolojik gözlemleri ile belirlenmiştir.

Çalışmada, toprak ve su analizlerinden bünye Bouyoucos (1951), hacim ağırlığı Yeşilsoy ve Güzeliş

(1966), tarla kapasitesi, devamlı solma yüzdesi ve tuzluluk (EC, Na+, K+, Ca++ Mg++ Cl - , CO3=, HCO3- , SO4=, Bor) analizleri Anonymous (1954)'de verilen esaslara göre yapılmıştır. Bitkide yapılan analizlerden ise; kuru madde ve toplam kül Kacar (1972), protein içeriği ise Kruger ve Bielig (1976)'de belirtilen esaslara göre belirlenmiştir. Deneme verilerinin değ erlen-dirilmesi ise Yurtsever (1984)'de verilen esaslara göre yapılmıştır.

Bulgular ve Tartışma

Bitki verimi ve kalitesi : Bu çalışmada test bitkisi olarak ele alınan Macar Fiği bitkisine ilişkin yeşil ve kuru ot verimi değerleri, konu ortalamaları olarak Çizelge 2'de verilmiştir. Ayrıca, tuzluluk konularından elde edilen verimler, yıkama suyu tuzluluk değerleri ile ilişkili olarak ve su miktarları için ayrı grafikler halinde Şekil 1'de görülmektedir.

Yeşil ot verimi değerleri genel ortalama değerler olarak tuzluluk düzeyleri için T1=182,88, T2=173,63, T3=168,75 ve T4=170,44 g/lizimetre olarak elde edilmiştir. Elde edilen yeşil ve kuru ot verimi ortalamaları, yıkama suyu tuzluluk seviyeleri için, ortalamaların standart sapma değerleri ile birlikte Çizelge 3'de verilmiştir.

(8)

YURTSEVEN, E., G. ÇAYCI, C. S. SEVİMAY, A. ÖZTÜRK ve M. PARLAK, "Tuzluluk ve miktarlarının macar fiği (Vicia

pannonica, Crantz) verimi ve toprak tuzluluğuna etkisi. Il. Değişik tuzluluktaki sularla yıkama yapılması koşulu" 103 Çizelge 1. Deneme düzeni şeması

Konular (a) Tekrarla- malar Sulama suyu tuzluluğu EC„ (dS/m) Yıkama suyu tuzluluğu EC I , , (dS/m) T1 Y1 -1 ++++ 0.25 0.25 T1 Y2-1 ++++ 0.25 0.25 T2Y 1 -1 ++++ 1.5 0.25 T2Y 1 -2 ++++ 1.5 1.5 T2Y2-1 ++++ 1.5 0.25 T2Y2-2 ++++ 1.5 1.5 T3Y 1 -1 ++++ 3.0 0.25 T3Y1 -2 ++++ 3.0 1.5 T3Y1-3 ++++ 3.0 3.0 T3Y2-1 ++++ 3.0 0.25 T3Y2 -2 ++++ 3.0 1.5 T3Y2-3 ++++ 3.0 3.0 T4 Y 1 -1 ++-1-+ 6.0 0.25 T4Y1 -2 ++++ 6.0 1.5 T4Y1-3 ++++ 6.0 3.0 T4Y1 -4 ++++ 6.0 6.0 T4Y2 -1 ++++ 6.0 0.25 T4 Y2-2 ++++ 6.0 1.5 T4Y2-3 ++++ 6.0 3.0 T4Y2-4 ++++ 6.0 6.0 *) Konuların yanında yer alan rakamlardan; 1, 2, 3 ve 4

yıkamada kullanılan suların tuzluluk düzeylerini belirt-mektedir.

Çizelge 2. Macar fiği yeşil ve kuru ot verim değerleri (g/lizimetre) Konu Yeşil ot Kuru ot Konu Yeşil ot Kuru ot T1Y1-1 178,00 53,80 T3Y2-3 153,25 54,00 T1Y2-1 187,75 56,75 T4Y1-1 208,25 58,98 T2Y1-1 167,00 57,18 T4Y1-2 170,75 55,35 T2Y1-2 172,75 53,88 T4Y1-3 145,50 50,45 T2Y2-1 199,50 58,25 T4Y1-4 202,50 62,13 T2Y2-2 155,25 49,43 T4Y2-1 178,00 61,23 T3Y1-1 188,25 56,95 T4Y2-2 199,00 61,50 T3Y1-2 143,50 54,80 T4Y2-3 117,00 50,75 T3Y1-3 185,25 53,18 T4Y2-4 142,50 48,75 T3Y2-1 172,50 59,65 T4Y1-1 208,25 58,98 T3Y2-2 169,75 51,75 T4Y1-2 170,75 55,35

Yıkama suyu düzeylerinin yeşil ot verimleri üzerine etkisini belirleyebilmek amacıyla , basit varyans analizi yapılmıştır. Sonuçlar Çizelge 4'de verilmiştir.

Bu sonuçlara göre, her bir sulama suyu tuzluluk düzeyi için, yıkama suyu tuzluluklarındaki farklılıklar bitki yeşil ot verimi üzerinde etkili değildir. Bir başka ifade ile, yeşil ot verimlerinde yıkama suyu düzeyleri için görülen farklılıklar istatistiksel açıdan önemli çıkmamıştır.

Kuru ot verimlerinde ise elde edilen sonuçlara bakıldığında, sulama suyu tuzluluklarının Tl den T4'e artması ile verimler sırasıyla 55.27, 54.69, 55.06 ve 56.15 g/lizimetre olarak elde edilmiştir. Kuru ot verimleri üzerine yıkama suyu tuzluluklarının etkisini belirleyebilmek amacıyla yapılan basit varyans analizi sonuçları Çizelge 5'de verilmiştir.

Kuru ot verimleri üzerine, tüm sulama suyu tuzluluk düzeyleri (T) için, yıkama suyu seviyeleri istatistiksel olarak önemli etki yapmıştır. Bir başka deyişle, yıkama suyu tuzluluk düzeylerinin artışı ile birlikte kuru ot verimleri önemli düzeyde azalmalar göstermiştir.

Bu çalışmada bitki kimyasal kalitesini ortaya koymak amacıyla bitki ham protein analizleri ile bitkideki mineral madde birikiminin bir göstergesi olarak toplam kül analizi değerleri incelenmiştir. Elde edilen değerler, konu ortalamaları olarak Çizelge 6'da verilmiştir.

Sulama suyu tuzluluğu düzeyleri için ortalama protein değerleri (% olarak) Tl =16.20, T2=16.77, T3=16.18 ve T4=16.89, toplam kül değerleri ise (% olarak) T1=13.97, T2=14.46, T3=14.24 ve T4=14.81 olmuştur. Çalışmadan elde edilen protein ve toplam kül değerlerinin her bir sulama suyu tuzluluğu (T) seviyesi için, yıkama suyu tuzluluklanna göre ortalamaları Çizelge 7'de verilmiştir.

Protein ve toplam kül değerlerine göre, yıkama suyu tuzluluk düzeyleri için yapılan basit varyans analizi sonuçları ise Çizelge 8 ve 9'da verilmiştir.

Çizelge 3. Yıkama suyu düzeyleri için yeşil ve kuru ot verimi ortalamaları

Konu Ortalama Konu Ortalama Konu Ortalama Yeşil ot verimleri (g/lizimetre)

T2-1 183.25±8.05 T3-1 180.37±8.02 T4-1 168.10±21.7 T2-2 164.00±4.63 T3-2 156.63±6.40 T4-2 184.88±9.10 T3-2 169.25±6.14 T4-3 131.25±9.16 T4-4 172.50±11.7 Kuru ot verimleri (g/lizimetre)

T2-1 57.71±1.46 (A) T3-1 58.30±0.99 (A) T4-1 60.10±1.10 (A) T2-2 51.65±1.41 (B) T3-2 53.59±0.83 (B) T4-2 58.42±2.15 (A) T3-2 53.27±1.60 (B) T4-4 55.44±2.58(AB) T4-3 50.60±1.35 (B)

(9)

250 200 150 - 103 50 - O —A— T1 —9—T2 —A— T3 —0— T4 70 60 50

-

ao

30 - 20 - 1 O -

o

—A— Tl —43— T2 —Ar— T3

—e—

T4 Yeşil ot verimleri-Y2 (g/lizimetre) 1 2 3 4

Yıkama suyu tuzluluk düzeyi (dS/m)

Kuru ot verimleri-Y2 (g/lizimetre)

1 2 3 4 Yıkama suyu tuzluluk düzeyi (dS/m) Yeşil ot verimleri-YI (g/lizimetre)

250 200 • 150 - 1 -

50 - _—_{A— T1 —B— T2 —A— T3 —e— T4} 0

1 2 3 4

Kuru ot verimleri-Yı (g/lizimetre)

80 60

-40

20 -0 —41—T1 —E1— T2 —k— T3 —e— T4 1 2 3 4

104 TARIM BİLİMLERİ DERGISI 2002, Cilf 8, Sayı 2

Şekil 1. Fiğ bitkisinde yeşil ot ve kuru ot verimlerinin sulama suyu ve yıkama suyu tuzlulukları ile değişimi

Çizelge 4. Yıkama suyu düzeylerinin yeşil ot verimleri üzerine etkisini belirleyebilmek amacıyla yapılan basit varyans analizi sonuçları

Varyasyon kaynakları Serbestlik derecesi Kareler toplamı Kareler ortalaması F değeri Olasılık

T2 tuzluluk düzeyi için Yıkama suyu

tuzluluğu

1 1482.3 1482.3 4.30 0.057 Hata 14 4829.5 345.0

Toplam 15 6311.8

tuzluluğu

2 2259.3 1129.6 2.96 0.074 Hata 21 8011.3 381.5

Toplam 23 10270.5

tuzluluğu

3 12780 4260 2.75 0.061 Hata 28 43367 1549

(10)

YURTSEVEN, E., G. ÇAYCI, C. S. SEVİMAY, A. ÖZTÜRK ve M. PARLAK, "Tuzluluk ve miklarlannın macar fiği (Vicia

pannonica, Crantz) verimi ve toprak tuzluluğuna etkisi. Il. Değişik tuzluluktaki sularla yıkama yapılması koşulu" 105 Çizelge 5. Yıkama suyu düzeylerinin kuru ot verimi üzerine etkisini belirleyebilmek amac ıyla yapılan basit varyans analizi sonuçları

tuzluluğu

1 147.02 147.02 8.93 0.010 — Hata 14 230.55 16.47

Toplam 15 377.56

tuzluluğu

2 126.82. 63.41 5.60 0.011* Hata 21 237.60 11.31

Toplam 23 364.42

tuzluluğu

3 416.70 138.90 4.84 0.008"" Hata 28 803.97 28.71

Toplam 31 1220.68

Çizelge 6. Deneme konuları için fiğ bitkisi protein analizi ve toplam kü sonuçları

Konu Protein (%) Kül (%) Konu Protein (%) Kül (%) T1Y1-1 17,27 14,10 T3Y2-2 18,85 13,75 T1Y2-1 15,12 13,83 T3Y2-3 15,83 13,75 T2Y1-1 15,19 14,05 T4Y1-1 16,27 14,08 T2Y1-2 16,70 13,90 T4Y1-2 15,33 15,33 T2Y2-1 19,85 15,65 T4Y1-3 18,20 15,15 T2Y2-2 15,34 14,23 T4Y1-4 17,99 14,85 T3Y1-1 15,91 14,80 T4Y2-1 16,91 15,13 T3Y1-2 15,84 15,13 T4Y2-2 18,06 14,18 T3Y1-3 15,91 13,88 T4Y2-3 17,20 15,13 T3Y2-1 14,76 14,15 T4Y2-4 15,12 14,60

Çizelge 7. Yıkama suyu düzeyleri için protein ve toplam kül değerlerinin ortalamaları

Konu 1 Ortalama Konu Ortalama Konu Ortalama Protein (%) T2-1 17.52±1.36 T3-1 15.33±1.12 T4-1 16.59±0.93 T2-2 16.02±1.06 T3-2 17.34±1.10 T4-2 16.69±1.12 T3-2 15.87±1.35 T4-3 17.70±0.66 T4-4 16.55±1.40 Toplam kül (`)/0) T2-1 14.23±0.18 T3-1 14.48±0.23 T4-1 14.60±0.37 T2-2 14.06±0.22 T3-2 14.69±0.23 T4-2 15.00±0.37 T3-2 14.26±0.10 T4-4 15.10±0.19 T4-3 14.98±0.15

(11)

106 TARIM BILIMLERI DERGISI 2002, Cilf 8, Sayı 2

Çizelge 8. Yıkama suyu düzeylerinin protein verimi üzerine etkisini belirleyebilmek amacıyla yapılan basit varyans analizi sonuçları

tuzluluğu

1 9.06 9.06 0.76 0.397 Hata 14 166.05 11.86

Toplam 15 175.11

tuzluluğu

2 17.30 8.65 0.76 0.481 Hata 21 239.62 11.41

Toplam 23 256.92

tuzluluğu

3 7.157 2.386 0.26 0.850 Hata 28 252.102 9.004

Toplam 31 259.258

Çizelge 9. Yıkama suyu düzeylerinin toplam kül üzerine etkisini belirleyebilmek amacıyla yapılan basit varyans analizi sonuçları

tuzluluğu

1 0.1056 0.1056 0.33 0.574 Hata 14 4.4537 0.3181

Toplam 15 4.5594

tuzluluğu

2 0.7225 0.3613 1.20 0.322 Hata 21 6.3425 0.3020

Toplam 23 7.0650

tuzluluğu

3 1.1538 0.3846 0.57 0.637 Hata 28 18.7550 0.6698

Toplam 31 19.9087

Bu tablolardan da görülebileceği gibi, macar fiği protein ve toplam kül içerikleri üzerine, her bir. sulama suyu tuzluluk düzeyi (T) içerisinde, değişen yıkama suyu tuzluluklarının önemli bir etkisi olmamıştır. Bitki protein ve topla kül içerikleri için, sulama suyu tuzlulukları ile yıkama suyu tuzlulukları arasındaki ilişki, su miktarlarına göre

Şekil 2'de verilmiştir.

Toprak profil tuzluluk sonuçları: Bu çalışmada, toprak profil tuzluluklarının belirlenebilmesi için yapılan tuzluluk analizi sonuçları (Yurtseven ve ark. 2000)'de verilmiştir.

Deneme sonu profil tuzlulukları, tüm konular için, yıkama yapılmayan konulardan elde edilen değerlerden daha düşük olmuştur. Yıkama amacıyla kullanılan suların tuzluluklarının yüksek olması halinde, yıkama sonrası

toprak tuzlulukları da, iyi kalitede su ile yapılan yıkamalara göre daha yüksek olmuştur. Sonuçta yıkama suyunun tuzluluğunun yüksek olması, yıkama etkinliğinin düşük olmasına neden olmaktadır (Bilgiç 1992).

Gelişme dönemi süresince ortalama toprak profil tuzluluğu, yıkama uygulamalarına bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Yıkama uygulamaları sonucunda, sulama dönemi içerisinde artan tuzluluk-lar, keskin bir azalma göstermiş ve dönem sonunda da, yıkama uygulanmayan konudan elde edilen tuzlu-luklardan daha düşük olmuştur. Yıkamada kullanılan suyun tuzluluğunun 0.25 yada 1.5 dS/m olması halinde, ortalama profil tuzlulukları dönem sonunda, başlangıç tuzluluk düzeylerine kadar azalabilmiştir. Buna karşın 6 dS/m düzeyindeki yıkama suyu kullanımı, dönem sonu profil tuzluluğunun başlangıç düzeyinden daha fazla olmasına neden olmuştur.

(12)

1 2 3 4 Yıkama suyu tuzluluk düzeyi (dS/m)

Toplam kül-Y, (%)

1 2 3 4 Yıkama suyu tuzluluk düzeyi (dS/m) 16 16 - 15 - 15 - 14 - 14 - 13

—.go— T1 —9— T2 —A— T3 —e— T4

40-60 20-40 O T4Y1-1 111 T4Y1 -2 O T4Y1 -3 T4Y1 -4

■

T1 Y1-1 20-40 Profil derinliği, cm i^ rr y.

BM_

[^ Y. ^ ^^ ^ ^ ..;,... Profil derinliği, cm O T4Y2-1 T4Y2-2 T4Y2-3 T4Y2-4

■

T1Y2-1

YURTSEVEN, E., G. ÇAYCI, C. S. SEVİMAY A. ÖZTÜRK ve M. PARLAK, "Tuzluluk ve miktarlarının macar fiği (Vicia

pannonica, Crantz) verimi ve toprak tuzluluğuna etkisi. Il. Değişik tuzluluktaki sularla yıkama yapılması koşulu" 107

Protein değerleri-Y2 (%) 22 20 18 ... 1., c 16 14 ---.-- T1 —B-T2 —A-T3 —

e—

T4 12 1 2 3 4 Yıkama suyu tuzluluk düzeyi (dSm)

Toplam kül-Y2 (%) 16 15 15 - e 14 _• 14 --4)--- T1 --8--• T2 —A— T3 --0— T4 13 1 2 3 4 Yıkama suyu tuzluluk düzeyi (dS/m)

Şekil 2. Protein ve toplam kül içeriklerinin sulama suyu ve yıkama suyu tuzluluklan ile ilişkisi

Şekil 3. T4 düzeyinde farklı derinlikler için elde edilen tuzluluk değerlerinin T, düzeyi tuzluluk değerleri ile karşılaştırılması

(13)

108 TARIM BILIMLERI DERGISI 2002, Cilf 8, Sayı 2 15.00 14.50 14.00 13.50 13.00 12.50 12.00 T1 T2 T3 T4 Tuzluluk düzeyleri

Şekil 4. Tuzluluk konularının ortalaması olarak elde edilen drenaj suyu EC değerleri

Yıkama suyu tuzluluğunun etkinliğini ortaya

koyabilmek için, T4 düzeyinden elde edilen profil

tuzlulukları T1 değerleri ile karşılaştırmalı olarak Şekil

3'de gösterilmiştir. Bu şekil incelendiğinde; uygulanan

sulama suyu miktarlarının tuzluluk üzerine belirgin bir

etkisinin olmadığı, genelde tuzlulukların 0-20 ve 40-60 cm

derinliklerde biraz daha yüksek olduğu görülmektedir.

Tuzlulukların tümü T1 düzeyine göre daha yüksektir ve

toprak profil tuzlulukları bariz bir biçimde yıkama suyu

tuzlulukları tarafından etkilenmiştir. Yıkamada kullanılan

suyun tuzluluğunun yüksek olduğu konulardan elde

edilen, hasat sonu toprak tuzlulukları, her zaman daha

yüksek olmuştur.

Kök bölgesi tuzluluk koşullarının bitkiye zararlı

olacak düzeylerin altında tutulmasında yıkama

uygulaması çok büyük bir öneme sahiptir (Ayers ve

Westcot 1989). Sulamalar sonucunda, sulamada

kullandığımız suların hiç birisi saf olmadığından, toprak

profil tuzlulukları, sulama suyu tuzluluğu ile ilişkili olarak

artmaktadır. Sulama suyu tuzluluğu ne kadar yüksekse,

profil tuzluluk değerleri de o derece yüksek olabilecektir

(Yurtseven 1990, Yurtseven 1995). Bu biriktirilen tuzların

kök bölgesi dışına uzaklaştırılmasında, mümkün olduğu

kadar iyi kalitede suların kullanılması gerekmektedir.

Yıkamada kullanılacak suların tuzluluklarının yüksek

olması durumunda, yıkamadan beklenen yararların elde

edilmesi güçleşecektir.

Yıkama suyu analiz sonuçları: Denemeler

sırasında, 2. yıkama uygulamasından sonra drenaj

sularında tuzluluk (EC) ölçümleri yapılmıştır. Drenaj

sularında yapılan EC ölçümleri sonucunda T1, T2, T3 ve

T4 konularının ortalaması olarak elde edilen değerler

Şekil 4'de gösterilmiştir. Bu şekilden de görüldüğü gibi

drenaj suyu tuzlulukları tuzluluk konularına göre farklılık

göstermiş ve tuzluluğun artması ile dikkate değer artışlar

göstermiştir. Bir başka deyişle, sulanan alanlarda

kullanılan sulama sularının ve yıkama sularının

tuzlulukları, drenaj suyu tuzluluklarının farklı olmasına

neden olmaktadır. Bunun anlamı, drenaj sularının

boşlatıldığı nehir kaynaklarının yada yer altı sularının

tuzluluklarının da artmasına neden olunmaktadır.

Kaynaklar

Anonymous, 1954. Diagnosis and lmprovement of Saline and Alkali Soils. U.S. Dept. of Agric. No: 60, USA.

Ayers, R.S. and D. W. Westcot, 1989. Water quality for agriculture. FAO Irr. and Drain Paper No:29, p.1-174, Rome.

Bilgiç, K. 1992. Saline irrigation practices: Leaching management. In partial fulfillment of the requirements for the Master of Science in lrrigation, CIHEAM Institut Agronomique Mediterraneen de Bari Academic year 1991- 92.

Bouyoucos, G. J. 1951. A recalibration of the hydrometer method for making mechanical analysis of soils. Agronomy J., 43, 434-438.

Kacar, B. 1972. Bitki ve Toprağın Kimyasal Analizleri:II. Bitki Analizleri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları:453, Uygulama Kılavuzu:155, s.1-646, Ankara. Kruger, E. and H. J. Bielig, 1976. Betriebs und Qualitates

Kontrolle in Brauerei und Alkohol Freier Getraerkeindustrie. Verlag Poul Parey, Berlin.

Poonia, S.R. and R. Pal, 1979. The effect of organic manuring and water quality on water transmission parameters and sodication of a sandy loam soil. Agric. Water Manage., 2, 163-175.

Yeşilsoy, M. S. ve I. Güzelis, 1966. Toprakta özgü' Ağırlık ve Hacim Ağırlığı Tayin Metodları. Toprak ve Gübre Araştırma Enstitüsü, Teknik Yayınları, Sayı:15, Ankara.

Yurtseven, E. 1990. Sulama suyu tuzluluğunun soya verimine etkisi. (Doktora) Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enst. Kültürteknik Anabilim Dalı, (Basılmamış).

Yurtseven, E. 1997. Ülkemiz nehir su kaynaklarının kalite değerlendirmesi. VI. Ulusal Kültürteknik Kongresi 5-8 Haziran 1997, Kirazlıyayla-Bursa, VI.Kültürteknik Kongresi Bildirileri, s.453-459, Kültürteknik Derneği, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.

Yurtseven, E. ve B. Sönmez, 1996. Sulama suyu tuzluluğunun domates verimine ve toprak tuzluluğuna etkisi. Tr.J. of Agriculture and Forestry, 20 (1) 27-33.

Yurtseven, E. ve D. O. Bozkurt, 1997. Sulama suyu kalitesi ve toprak nem düzeyinin marulda verim ve kaliteye etkisi. Tarım Bilimleri Dergisi, 3 (2), 44-51.

Yurtsever, N. 1984. Deneysel istatistik Metotlar. Toprak ve Gübre Araşt. Enst. Md. Yayınları Yay. No. 121/56, Ankara. Yurtseven, E., A. Öztürk, G. Çaycı and M. Parlak, 2000. Effects

of leaching with irrigation waters in different salinity levels on change of profile salinity. Proceedings of International Symposium of Desertification (ISD) 13-17 June 2000, Konya/Turkey, ISBN 975-19-2485-5, pp.397-402.

Yurtseven, E. 1995. Sulanan alanlarda tuzlulaşma ve tuzluluk yönetimi. V. Kültürteknik Kongresi (Sulama), 30 mart-2 Nisan 1995, Kemer-Antalya, V.Ulusal Kültürteknik Kongresi Bildirileri, s.483-502, Kültürteknik Derneği, Ankara.

Tu z lu lu k d S/m