Piramitlerden Plazalara Emeğin Serüveni

Pir

amitlerden Plazalara Emegin

S

eriiveni "Halk Yaln1zca Fakir

O/du

gu

i~in

ve Fakir Oldugu Siirece

~a/151r"

Asian

DELice*

Oz e

t

Makale en eski ~aglardan beri insan!tgm ~azmek zorunda kald1g1 anemli sorun/atdan biri o/an ve 19.y.y.1n sonlarma dogru ka/dmlan ka/elik statDsOy-/e i!gilidir. insan Hak/an apsmdan devrim nitel@inde g6r0statDsOy-/en bu degi§imstatDsOy-/e artfk hi~ kimse dogumundan itibaren kale olarak damgalanmtyor ise de as-{lari ii.cretle ~alt§mak zorunda olan ki§ilerin, "Ocretli kale'' olarak ad/andml-mas1 kiinseyi §a§trtmama!tdtr. Antik Yunan, Babil ve M1s1rda kale-i§~i

Ocret/e-rfnin asgari Ocret!e kar§1/a§ttrt!mas1 bayle bir sonucu u/a§may1 o/anak/1 ktlar.

(alt~ma kale/ i§~i aynmmm bir yam/samadan ibaret oldug~ gOnOmOz

huku-kun da asgari Ocret gibi dOzenleme/er!e karm tok/uguna ~alt§ttrmay1

me§ru-/a~t1rarak alt smtflarm Ocretlendirilmesinde insanltk tarihi kadar eski bir man-t1g1 koruyup devam ettirdigi sonucuna ula§mt§ttr.

Anahtar Kelimeler: Ko/elik, emek, i5~i, asgari iicret, ''insan

hak-/a

n

/'

ekonomi ve Hukuk.

Abstract

This article is about the slavery statues, abolished around the last period ef 19th century, which also stands as one of the most crucial problems that had been trying to be solved since the very ancient times of mankind. With the effect of this revolutionary transformation, as seen from the human 'Yrd. Dos;. Dr., Yeni Yiizy1l Dniversitesi Hukuk Fakilltesi Ogretim Uyesi.

Asian DELiCE Hakemli Makaleler

rights point of vie~ now no one may be condemned as a slave since birth. However it shall also not surprise anyone that the ones, who must work

with subsistence wage, are called "paid slaves'~ It makes it possible to reach to a conclusion as such to compare the fees of slave-workers in Ancient Greece, Babel or Egypt with today's subsistence wage. This article tries to put forth the fact that the differentiation of ''slave" and "worker" is an actual illusion and it reaches to the conclusion that the current law systems

are

continuing to preserve this ancient as mankind belief of the pricing of the low class with the regulations as subsistence wage, which by this means also allows the system to legalize working for peanuts.

Keywords: Slavery, labor, worker, subsistence wage, "Human

Rights'~ economy and Law.

~alt§ma, koleligin yasal olarak kabul edildigi antik M1sir, Yunan ve Ba· bil'den modern toplumlara kadar emege odenen Ucretin izi Uzerinden kale

I

i§c;i aynm1rnn reel bir toplumsal kar§1ltg1 olup olmad1g1rn belirlemeye (;ah9a· cakt1r. Teknik ilerlemeye baglt olarak g1da ve diger emtiarnn onceki c;aglara gore tahmin edilemeyecek kadar fazla Uretildigi gUnUmOzde, i§c;ilerin tart1§· mas1z bir §ekilde kolelerden daha yUksek bir refah seviyesine sahip olmas1 gerektigi onermesi dogru gibi gorOnse de alt sm1flann emeginin Ocretlendl· rilmesinde degi§meyen bir mant1gm oldugu gorUIUr. Bu mant1gm gorunOr k11tnmas1 yaln1zca gUnUmUzdeki asgari Ucreti degil hukuk- toplum ili§kisini de daha iyi anlamam1z1 saglayacaktir.

Yakla§lk dart bin y1I once M1s1r Krah Firavun I. Seti'nin piramit yap1m1nda c;all§an bin koleden her birine " gUnde 1.8 kg ekmek, iki bag sebze, bir parga k1zarm1§ et ile ayda iki tane temiz keten gomlegi"1 Ocret olarak oded@ bi· linmektedir. Koleligin hem ahlaken hem de yasal ac;1dan me§ru kabul edildl· gi2 Antik Yunan'da ise M.6. 5. as1rda asgari Ucret gUnlUk iki obol'dur.3 Chi!· de'e gore asgari Ucretle y1lda yUz elli gUn c;all§an i§c;i, bir y1ll1k g1da ve !!Jiyim ihtiyac1rn kar§1layabiliyordu. Bir i§c;inin y1lda ortalama iki yUz elli Uc; yOz i9gQ· no c;alt§tinld1g1 gGnGmOzle mukayese edildiginde Antik Yunan'da i~~ileJifi daha az c;alt§t1klan ac;ikt1r.

1

Gordon Childe, "Tarihte Neler Oldu" s. 139, K.irm1z1 Yaymlan, <;:ev.: Alaaddin $enel-Mel~ Tun9ay, istanbul, 2007.

2

Matthew Dillon-Lynda Garland, " Ancient Greece, Social and Historical Documents from Aro-haic Times to the Death of Socrates ( c. 800-399 BC)" s. 325, Routledge, London, 2000

3

Gordon Childe, "Tarihte Neler Oldu" s. 212. iki "obol", bir "diabol" etmektedir ki yakla~1k awr·

hg1 1.41-1.43 gram olan giimii~ para birimidir. http://en.wikipedia.org/wiki/Obolus. 1staribuL'\l!lil

Borsasmm 19.01.2012 giinlii web sayfasmda lkg giimii~iin referans fiyat1 1,783.0lTL'dir

mdemned as a slave since b/rfli. that the ene~ whCJ must

wa

es-~

It

makes

it

possible

to

rea,

kis of

slave~workers

in

AndW

ienr;e

wage.

This

article

tries

lb 'slave" and

"worket'''

is an actu8{

~ the current law systems ₈₁₈

rtnd belief of the pricing of the

:-e

wage,

which by this means

peanuts.

~ubsistence

wage,

"Human dig\ .~nti~ 1'111s1r, '<unan \le

Ba-1en ucre~m izi uzerinden

ko\e

I

~ o\~ad1g1m be.\\r\emeye c;a\1~

~;~/9~'. ~m~~anin

onceki c;aQlara g

gunum~zde,

i§c;ilerin tarti3·

r refah sevryesine sahip aim t srnrf/arrn emegu in in ,.., ti

ast

9_~:u ·· .. 1_{ur. Bu mant1gm} .. ycre

_gorunor

.

endi-degrl hukuk- toplum

ili~kisini

de

!~

I.

Se~i'~in

piramit yap1tnmda

-

':!~,~'

..

1k1 bag sebze, bir par

ilegr ucret olarak odedigui

b~

1sal ac;1da

1-.. ~ me§ru kabu/

edi/df-.

~re~ 9~nl~k

iki obol'dur. 3 Chi!-: n t§c;t,. btr y11/1k grda ve giyim

a~ma rk~

yi.iz el/i i.ic; yi.iz

i~gO­

n e Antrk Yunan'da i§c;iferin

ymlan, <;ev.: Alaadd' <;!

In .,,enel-Mete

ind Historical Documents from Aro

~outledge, London 2000 -'diabol" etmektedi; ki a

-:'1-ia.org/wiki/Obolus.

fst~~~~f~f~r--rans fiyati l,783.0lTL'dir n

Altm ya da gUmU§ gibi k1ymetli metallerin degerindeki oynamalar

yUzi.in-en

satm alma gUc;lerini tam olarak tespit etmek imkarn olmasa da i§<;i Ucret-181'1nin seyrine ili§kin fikir vermesi ic;in bilinen en eski yasa metinlerine

bak-mak

yararh olacaktir. Babil'de Hammurabi' den once hUkUmdarhk yapan Kral

E§nunna yasalanna gore, bir i§<;inin bir ayhk Ocreti Bir $ekel ( 8,33gr.)

gU-mu§tur. UGrete ek olarak bir dirhem gUmU§ kar§1hg1 g1da da verilir.4 Kral i§c;i

Uaetleri yanmda temel g1da UrUnlerinin fiyatlanrn da belirlemi§tir. Bu Ocretle

bir

gur arpa (300 litre) ahnabilir. 5 Bu donemden kalan bir tablette $ama§

Magrr isimli bir i§<;inin, Vorassa oglu ipku'irsitim tarafmdan kiraland1g1,

otu-zuncu gunde Ucret olarak 1,33 gur arparnn (yakla§1k 400 litre) odenecegi

yaz1hd1r:.6 _{Ayrn donemden kalan bir tablete gore Babil'de bir evin y1lhk kiras1}

3

~ekeldir. 7 _{Y1lltk gelirin kiraya aynlan miktan gOnUmOz kira/gelir orarnyla}

( %26 ) hemen hemen ayrnd1r.

M.0.

1792-1750 arasmda ya§ad1g1 tahmin edilen Babil Kral'1 Hammurabi

de

8 _{selefleri gibi hem i§<;i Ucretlerini hem de temel g1da UrUnlerinin fiyatlanrn} bellrlemeye ~alt§m1§t1r. Krahn adtyla arnlan UnlU Kod'un 273. Maddesine gore

lgllerin y1hn ilk be§ aymda Ucretleri gUnlUk 6 diger aylar ic;in 5 dirhem

gU-111D~r.9

19. yUzy1lln ikinci yansrnda Boston'da tekstil atolyelerinde c;ah§an k1zlara

saat

ba~1na odenen Ucret 2 Cent'dir. 10 iki binli y1llarda ise Hindistan'da ulusal

tarim -asgari Ucreti gUnlUk 67 rupi (1.85$) olup11 bu miktar Hammurabi'nin

beU~le!lli!)ji Ucretin bile gerisindedir.

En eski Babil tabletlerinde i§<;i Ucretlerinin ve i§ akitlerinin dUzenlenmesi, i~lerin kolelerle birlikte kiralanan i§<;ilere yaptmlmas1 Ucretli i§<;iligin tarihinin

4_{Mebnu:e Tosun- KadriyeYalvac;, "Sumer, Babil, Assur Kanunlan ve Ammi-Sadaque Fermam",} s.80. TiirkTarih Kurnmu Bas1mevi, Ankara, 1989. Dirhem ya da c;ekirdek 44 miligram

agirltgm-daki gilinli~ agll'hk birimidir. Bkz. Horst Klengel, Kral Hammurabi ve Babil Giinliigu, s.85, Telos, lstatlbul, 2001

~M.Toswi-K.Yalvac;, "Sumer, Babil, Assur Kanunlan," s.79 -Horst Klengel, "Kral Hammurabi

ve1Jab11Giinlilgu," s.127.- Tune; c;ag1 boyunca, Mezopotamyanm ba~hca yiyecek maddesi olan

ru:pllilln fiyati siirekli yiikselmi~tir. Hammurabi oncesi donemde I gur arpa, l ~eke! iken,

Hammu-rabi .zamamnda 2, daha sonraki donemde 3,3 ~eke! oldu. Bkz. Gordon Childe, "Tarihte Neler

btdu • s. 172.

0 _{Horst Klengel, "Kral Hammurabi ve Babil Giinlilgu," s. 88.} 7_{HorstK!engel, "Kral Hammurabi ve Babil Giinlilgu," s. 221.}

~Goroon Childe, "Kendini Yaratan insan- insanm c;::aglar Boyu Geli~imi," s.150, Varltk, c;::ev.:

Pili.z Ofluoglu, istanbul, 2009

9 _{~.Iosun-K.Yalva9, "Sumer, Babil, Assur Kanunlan," s.210-257.}

ro Henry George, "Progress and Poverty; An Inquiry into the Causes of Industrial Depressions and

of Increase of Want with Increase of Wealth; the Remedy," s.178 San Francisco, 1879, Reprinted

General Books, Memphis, Tenesee, U.S.A.,2010

11

Kevin Bales, "Kullamltp Atilanlar, Kilresel Ekonomide Yeni Kolelik," s. 244-245, c;::ev.: Pmar Ogun9, c;::itlembik, istanbul, 2002.

Asian DELiCE Hakemli Makaleler

<;ok eski zamanlara kadar gittigini gosterir. 12 i§lerin azald1g1 mevsimlerde g1da ve giyim masraf1 yap1lmaya devam edilmesi, emek verimliligini iyice azaltan hastahk ve ya§hhk, 13 evli kolelerin e§ ve <;ocuklann1n getirdigi mali kulfetler, 14 yuksek kapital degeri 15 ve idame masraflan 16 tarihin ba§lama zamarn diyebilecegimiz y1llarda bile ucretli i§<;i istihdam1n1 kale emegine kar~1

daha karh hale getirmi~ir. Bir kalenin g1da ve giysileri i<;in ayda ortalama 1

§ekel gumu§Lin harcanmas117 i§<;i emeginin ni<;in tercih edildigini gostermek i<;in yeterlidir. Atina'da elbiseleri ve garunumu kolelerden ay1rt edilemeyen <;ok say1da ozgur vatanda§1n bulunmas18 da kolelerin genel durumu hakkmda fikir sahibi olmam1za yard1m eder.

Tarih dart bin y1I sonra A.B.D. de tekerrur ettiginde sanayinin temsilcisi Kuzey ile buyuk <;iftliklere dayah tanm1 temsil eden Guney aras1ndaki i<; sava-§ln sebeplerinden biri de kaleligin yasal olarak ilgas1 olacaktir.19 Kuzey eya-letlerinin lideri Ba§kan Lincoln birden fazla kaleye sahipti. O da Aristoteles gibi kaleligin dogal oldugunu dLi§Linuyordu.20 Ne var ki fabrika sahipleri kale

-ligi ayak bag1 olarak garmekteydi ve maliyet hesaplan kalelerin i§<;ilerle ika-mesini zorunlu k1ld1. Sava§ sonunda koleligin kald1nlmas1, guney eyaletlerin-deki <;iftlik sahibi aristokratlan maddi a<;1dan kayba ugratmad1. c;unku azat edilen koleler, i§<;i olarak ayrn topraklarda <;ah§maya devam etti. Ostelik eski efendilerin kalelerine kar§1 butUn yukumlulUkleri de son erdi.21

12

Horst Klengel, "Kral Hammurabi ve Babil Giinliigii," s.77. 13

Horst Klengel, "Kral Hammurabi ve Babil Giinliigu," s.87.

14 _{Max Weber, "Economy and Society, an Outline of Interpretive Socilogy'', s.162, Edited by} Guenther Roth and Claus Wittich, University of California Press, Berkeley, 1978.

15 _{Kevin Bales, "Kullamhp Atilanlar, Kiiresel Ekonomide Yeni Kolelik," s. 22-23. Yazar,}

19.Yiizyilm ikinci yansmda, A.B.D.'nin giiney eyaletlerinde bir kolenin 1000-1800$'a satLld1guu

giini.imiiz fiyatlanyla bu rakamm 50,000-100,000$ tekabiil ettigini belirtir. Yunanh aristokrat

Nikias'm yetenekli bir kole i9in Odedigi 1 talent/30 kg giirnil~ ise tam anlam1yla bir servettir. Bkz:

Matthew Dillon-Lynda Garland, "Ancient Greece," s. 325. - 1616 y1h Osmanh Anadolu'sun~ $adan ve Uftade isimli iki kadm kole 40,000 Ak9eye sat1lm1~tlr. Giil Aky1lmaz, "Osmanh HuJai,.

kuiv:fa Koleligin Sona Ermesi ile ilgili Diizenlemeler ve Tanzimat Fermam'nm ilanmdan Soma

Kolelik Miiessesesi," Gazi Dniversitesi Hukuk Fakiiltesi Dergisi, C. IX, Say1 1-2, s.213-238.

Rakamlar bir kolenin ne kadar yiiksek bir kapital degeri olabilecegini ay1k9a gosterir.

16_{Max Weber," Economy and Society," s. 692.}

17 _{Horst Klengel, "Kral Hammurabi ve Babil Giinliigu," s.93- 1800'lii y1llann Birle$ik DevJet·} ler'inde pamuk tarlalannda yap1lan ara~t1rmalar kole verimliliginin ya~'la dogrudan ilgili oldug u-nu, otuzlu ya~larda zirvede olan verimliligin ellili ya~larda h1zla geriledigini gostermi~tir. Kole

emegini karh olmaktan 91karan $ey 9ocuk ve ya~h kolelerdir. Bkz., Kevin Bales, "Kullarullp

At1lanlar," s. 32.

18 _{Matthew Dillon-Lynda Garland, "Ancient Greece," s. 338.} 19

Max Weber," Economy and Society,", s. 692. 20

Gordon Childe, "Tarihte Neler Oldu" s. 234-235 - Aristoteles'nun koleligi "dogal bir durum'' olarak goren satJrlan iyin bkz., "Bat1da Siyasal Dii~iinceler Tarihi, Se9ilmi~ Yaz1lar, Eski ve Orta <;aglar," Derleyen Mete Tun9ay, s.188-9, Bilgi Universitesi Yaymlan, istanbul, 2006.

21

in temsilcisi

akl h;

sava -J9 Kuzey eya-Aristoteles hipleri kole-i~<;ilerle ika- eyaletlerin-1. ~unku azat . Ostelik eskl

Birle$ik Dev

lel-dan ilgiti oldugµ

-. · gllstcrmi~tir. Kole Bales, "Klillan1ltp

· 'dogal bir durum 1 Yazi\ar, Eski ve Otta

2006.

Tilm insanlann e§it ve ozgOr oldugunu beyan eden insan haklan

bildir-eri22 18. Yuzy1hn sonlarma dogru ilan edilmeye ba§lansa da yUkselen bur-sm1f1 taraftndan olu§turulan toplumsal dOzenin, alt sm1flan olu§turan

banlar i9in "yeni" haklar getirdigini soylemek zordur. En iyimser tahminle

tfnnl yedi milyon, kimi tahminlere gore ise iki yUz milyon kadar kale i§c;inin

flulundugu

dUnyada 23 koleligin sadece isim degi§tirdigi iddias1 abart1h bir

~kla$tm say1lmamahd1r. Ostelik kale i§c;i c;ah§t1rmad1g1 varsay1lan TOrkiye gibi Ulkelerde asgari Ocretle c;ah§an milyonlarca i§c;ide eklendiginde kolelige mahkOm edilen insan say1s1rnn tahmin edilenden daha fazla oldugu gorUIUr.

Klasik iktisatc;1lara gore "emegin dogal fiyat1" emekc;inin bir artma ya da azalma olmaks1z1n soylanrn koruyup sOrdUrmesi ic;in gerekli olan Ocrettir.24

8u

ilcrette emekc;inin kendisi ve ailesini gec;indirmek ic;in kullanmak zorunda

eldugu

temel tOketim ve ihtiyac; maddeleri fiyatmca belirlenir. Bu nedenle

iaetlerin nominal olarak yUkselmesi refah ac;1smdan belirleyici degildir. As1I belirleyicj olan mallan satin alabilme gUcOdUr. Toplumlann dogal geli§im sOrecinde artan nUfus, emek arz1rn art1rarak Ucretleri dU§OrOrken, 25 seri

Ore-tim

ve makinele§me de i§sizligi art1rarak fakirliQi derinle§tirir. 26

2012 y1h ic;in asgari Ucretin 701.14TL olarak tespit edildigi TUrkiye'de ra-kam yuksek gibi gorOnse de g1da, giysi gibi temel ihtiyac; maddelerinin

fiyat-lanyla, kanut kiralan dikkate ahnd1gmda asgari Ocret, "emegin dogal fiyat1 -ntn11 bile altmda kahr. Bu Ocretle i§c;inin g1da, giyim, ula§1m konut gibi

zorun-lu ihtiyac;lanrn asgari dUzeyde kar§1lamas1 ongorOlmU§, ancak c;ocuk ve e§ler f9n herhangi bir pay eklenmemi§tir. 27 Ocret tespit edilirken ailenin de goz onilnde bulundurulmas1 gerektigine ili§kin 1srarh taleplerin 28 gormezlikten gellnmesi tarihi sUrec; dikkate ahnd1gmda §a§1rt1c1 degildir. Yukarda da gor-dOgilmi.iz gibi e§ ve c;ocuklann getirdigi maliyetlerden kurtulmak, i§c;ilerin kolelere tercih edilme sebeplerinden biridir.

11_{1776 tarilili "Virginia Haklar Bildirisi" ve 1789 tarihli "insan ve Yurtta~ Haklar Bildirisi" i\:in} bkz, M. Semih Gemalmaz, "Ulusalilstil insan Haklan Hukukunun Gene! Teorisine Giri~," s. 42-49,

Beta. fstanbul, 1997.

?lKcVln Bales, "Kullamhp Atilanlar," s. 15- 265.

:i;DavidRieardo, "Siyasal iktisadm ve Vergilendirmenin tlkeleri," s. 67 <;::ev.: Ban~ Zeren,

Tfuki-r,e l~ Bankasi Killtilr Yay~nlan, istanbul, 2008. .

ll David Ricardo, "Siyasal Iktisadm ve Vergilendirmenin Ilkeleri," s. 78.

26_{Ruth Benedict, "Krizantem ve Kilry," s. 273, <;::ev.: Tilrkan Turgut, Turkiye i~ Bankasi Kiiltilr}

Yaymlao. istanbul, 20 I 0

~ Febim U91~1k, "Asgari Ucret Tespitinde Sorunlar ve <;:ozilm Onerileri," s. 47,48,49, Otilken,

bmnbul, 2010

28_{Fehim U91~1k, "Asgari Dcret Tespitinde Sorunlar ve Cozilm Onerileri," s. 58-59. Yazar, asgari} llcret tespit edilirken i~9inin e~ ve 9ocugunun da dikkate almmas1 i9in Ba~bakanhk ve <;::ah~ma

Asian DELiCE Hakemli Makaleler

Modern toplumlarda ktilelik gibi dogumla ki§iye dayat1lan bireysel sta·

tOlerin kategorik olarak reddedildigini, kale efendi ili§kisinin yerini taraflanh

gtirOnO§te nzas1na dayanan hizmet akdine b1rakt1gm1 biliyoruz. 19. yOzy1lin ortalanndan itibaren yasal olarak ilga edilen ktilelik kurumu29 esasen sozle~~ meye dayah Ocretli i§~ilikle ikame edilmi§tir. Maine'm "statO duzeninden~

"stizle§me duzenine" ge~i§30 olarak ifade ettigi degi~im insan haklan a~1sln· dan bir kilometre ta§I olarak gtirOlse de emegi ile ya~amak zorunda olan kitleler i~in "yeni" ne getirdigi tart1§mahd1r. Maine'a gore ktileligin yasal ala·

rak kabul edildigi Amerika'rnn Louisiana gibi eyaletlerinde ktilelerin maddl

imkanlan ingiltere gibi bu statOyO tarnmayan Olkelerdeki i~~ilere gore daha iyidir. 31 GOney eyaletlerindeki ktilelerin, ingiliz k1rsal kesim i§~ilerine glire

beslenme, giyinme ve bannma a~1smdan daha iyi konumda oldugu George

taraf1ndan da teyit edilmi§tir. 32

i§veren-i§~i ili~kisinin kole-efendi ili~kisiyle hi~bir a~1dan kar§1la§t1nlama·

yacag1 ve birinci statOnOn ikincisinden her a9dan OstOn oldugu iddia edilebi·

lir. Evlilikten, hamilelige, kilo ahmmdan ~irkinlige kadar bir~ok aynntmm I~ akdinin feshi i~in yeterli gtirOlmesi, i§verenin i~~inin bedeni Ozerinde en ~z

feodal senytir kadar stiz sahibi oldugunu gtisterir ki, bu da ashnda ne kadar

az §eyin degi§tigine i§aret eder. GOnOmOzde bir~ok i§~inin refah seviyesinih

olduk~a yuksek oldugu yadsmamaz bir ger~ektir. Arna ayn1 durum Antik YlJ'

nan'da polislik, doktorluk, egitmenlik hatta bakanhk yapan33 ktileler i~in ol· dugu gibi M1s1r'da askeri hizmetleri Ostlenen MemlOk (ktilemen) TOrkleri3~

i~inde ge~erlidir.

Modern devletin "evrensel insan haklann1" tarnmas1n1, eski devletlerin

ktilelige yaslanmasmdan farkh gtirmeyen Marks'a gore modern insan, Ocret//

emegin,

kendisinin ve ba§kalanrnn dogal ihtiya~lanrnn ktilesidir. 35 Toprak Ozerindeki tizel mOlkiyeti kald1rmad1k~a A.B.D. anayasasma yap1lan 14. Ekle

29 _{M. ~emih Gemalmaz, "Ulusalilstii insan Haklan Hukukunun Gene! Teorisine Giri~," s 197 v.d,} Bununla birlikte koleligin yasaklanmasmm tarihi 9ok eskilere dayamr. Antik Yunan'da Boren dayal! koleligi yasaklayan Solon Yasalan Atinahlann kole olarak sat1lmasm1 engellemi~ti, bkz.,

Matthew Dillon-Lynda Garland, "Ancient Greece," s. 327. Hammurabi kodunun 117. Maddesi d~

ozgiir ki!?ilerin borca dayah koleliklerini i.is; y1l ile sm1rlam1!?tl. Bkz. M.Tosun-K.Yalva9, 'Sumer,

Babil, Assur Kanunlan " s.196 30

Henry S. Maine, "Ancient Law-Its Connection With the Early History of Society and Its

Rela-tion to Modem Ideas," s.56, chapter 5, John Murray, London, 1861

31

Henry S. Maine, "Ancient Law," s. 55. 32 _{Henry George, "Progress and Poverty," s. 176.}

33

Gordon Childe, "Tarihte Neler Oldu" s. 220-268. 34

ibn Haldun, "Mukaddime," c. I, s. 379, <;::ev.: Zakir Kadiri Ugan, M.E.B. Yaymlan, istanbul

1990. 35

Karl Marx, Dev/et ve Hukuk, "Bat1da Siyasal Di.i~iinceler Tarihi, Ses;ilmi~ Yaz1lar, Yakm <;lag, 1

Derleyen Mete Tun9ay, s.127-128-129, Bilgi Oniversitesi Yaymlan, istanbul, 2004.

74

Ha

ka

ri

b

ale

~

bi

Ha

s

ko

so

ve

za

a

le<

!gin ilga edilmesinin hic,;:bir anlam1 olmad1g1rn soyleyen George36 ve

i§<,;:ile-dahil oldugu kapitalizmi, "efendisiz bir kolelik" olarak tarnmlayan We-e 37 ayni gorO§tedir. Supiot'ya gore de hizmet akitlerinin tipik ozelligi

n

bagrmhhk ili§kisi bir tOr kolele§tirmedir. 38 "tJcretli k6/elik" kavrammm 'Uya deginen Wm yazarlarca benimsenmesi kar~1smda kole/i~~i aynmmm

yamlsamadan ibaret oldugunu s6ylemek zorunday1z. Yarnlsama "insan

klar1" soyleminin yaygml1g1 ile daha da artar. Oysa koleligin kald1nlmas1rn

layan asrl etkenler i§<,;:i emeginin verimlilik ac,;:1smdan daha OstOn olmas1 ve

li§in maddi ilerlemeye bir katk1 saglamamas1d1r.39

insanhk tarihine damgasrrn vuran en onemli ke§if ya da icadm ne oldugu

Isa

ate9in ke§finden tanma, yazrdan devletin icadma kadar bir c,;:ok cevap

lebilir. Bize gore insanlann t1pk1 hayvanlar gibi evcille§tirilerek c,;:ah§maya

rlanmas140 y1k1c1hg1, sOrekliligi ve tOm toplumsal devrimlerin altmda yatan

:asrl

neden olmasr nedeniyle insanhk tarihinin kaderini belirleyen en onemli

btt1r. Sava§ sonucu elde edilen tutsaklann oldOrOlmek yerine

kolele§tirilme-$1, lnsanlal'1 efendiler ve koleler §eklinde ikiye ayrrarak s1rnfh toplumun

ku-rulmasma onci..ili..ik eder.41 Roma'daki Patrici-Pleb mi..icadelesinden Rusya'da

Bol~evlk devrimine kadar tarihte iz b1rakan tOm olaylar da insan1n

evcille§ti-rilmesiyle kurulan bu ili§kinin sonucudur. Gi..ini..imi..izde ise k1rbac,;: ve zincirin

yerini i§sizlik korkusuyla hizmet akdinin almas1 koleligin yeryi..izi..inden

silin-meslni degil sadece baskmm daha rafine usullerle icra edildigini gosterir.

Makalenin ba§hgmda yer alan "halk yalrnzca fakir oldugu ic,;:in ve fakir oldugu

sOreee ~ah§rr'' vecizesi kapitalist di..i§i..ini..i§ bic,;:imini gosteren42 tipik bir ornektir

ve

srradan insanlarm c,;:ah§maya nas1I ikna edildiklerini ac,;:iklamak ic;in

yeterli-dlr.

George'a gore e§itsizlik, toprak i..izerinde ozel mi..ilkiyet hakkmm

tanmma-s1mn !l)ir sonucudur. Topragm, tekel §eklinde belirli insanlarm mi..ilkiyetinde

toplanmas1 o topraklar i..izerinde ya§amak zorunda olan diger insanlann

za-manla kolele§mesi sonucunu dogurur. Malike kira ya da rant olarak odenen

her twrl.O kullarnm bedeli, i..iretime katrlmayan toprak sahibini

zenginle§tirir-ken i.iretimi yapan i§c,;:ileri fakirle§tirir. Zaman gec;tikc;e rantlar yi..ikselirken,

i~~iler de sefalete/ kolelige mahkOm edilir. Maddi ilerleme ve icatlann emegin

verimliligini yi..ikseltmek gibi bir i§levleri olsa da nihai olarak rantlan

yi..ikselte-rek fakirligi derinle§tirir.

36_{Henzy George, "Progress and Poverty," s.197.} 37

Max Weber," Economy and Society," s.1186.

3

Alain Supiot, "Homo Juridicus," s.177, <;:ev.: Bige Ay1muz Dnal, Dost Kitabevi, istanbul, 2009

39 _{Henry George, "Progress and Poverty," s. 261 .}

.w Gordon Childe, "Kendini Yaratan insan," s.98-99 -Gordon Childe, "Tarihte Ne I er Oldu" s. 104.

~1 _{Gordon Childe, "Tarihte Neler Oldu" s. 104.} 4_~Max

Weber," Protestan Ahlak1 ve Kapitalizmin Ruhu" s.156, <;:ev.: Zeynep Aruoba, Hil Yay1-nevi,foanbul, 1997

Asian DEL/CE Hakemli Makale/er

GOnOmOzde sermaye, Oretilen art1 degerin bOyOk bir k1sm1rn kar olar:ak kendine mal etmektedir. Toprak tekeline dayah yOksek rantlar, sermaye te: keline dayah yOksek karlarca ikame edilmi§, aristokratlar da yerlerini kapita· listlere b1rakm1§t1r. Ba§kalanna ait topraklan i§lemek zorunda olan kolelerin yerini, ba§kalanna ait §irketlerde hizmet akdiyle c;ah§an i§c;iler alm1§t1r. Fee· dal Senyor'On serf Ozerindeki hakimiyeti de §irket maliklerinin i§c;iler Ozertn· deki tasarrufuyla yer degi§tirmi§tir. SOrecin sonunda kole-efendi ikilisinin yerini alan i§veren-i§c;i ili§kisinin dogas1 bOyOk bir degi§iklige ugram1§t1r. ii~ ki§isel bir ili§ki oldugu oranda ahlak ilkeleriyle dOzenlenebilirken ikincisi tipik bir kapitalist ili§ki olarak herhangi bir ki§isel bag ic;ermedigi ic;in ahlaki dOzen· lenmelere konu olmaz.43 Bu degi§iklik, yasarnn ya da piyasanm belirledigi asgari Ocretle i§c;i istihdam eden i§verenin nic;in insani ya da ahlaki bir s1kmb ya§amad1g1 sorusunun da cevab1d1r; O yalrnzca piyasanm dayatt1g1 kurallara boyun egmi§tir.

M1s1r Krah Firavun I. Seti'nin piramitlerin in§as1 s1ras1nda kolelerine tide-digi Ocretin, c;ag1m1zda ya§ayan milyonlarca i§c;i ic;in bile ula§1labilir olmamasi insanhk tarihi boyunca yap1lan say1s1z ke§if ve icatlarla olu§an devasa bilim-sel birikimin, gec;inmek ic;in emeginden ba§ka degeri olmayan insanlann

re-fahma ciddi bir katk1 yapmad1g1 §eklinde yorumlamak mOmkOndi.ir. ~e/i~

gorOnse de teknolojinin ac;hg1 kurumsalla§t1rmas144 inkar edilemez bir ge~~ek· tir. Bu sebeple ini§ ve c;1k1§larla ilerleyen tarihi sOrec;, toplumun alt tabakalt nrn olu§turan ve emegiyle gec;inmek zorunda olan y1gmlar [mOlksi.iz

sm1ftad

ic;in bir k1s1r dongOden ibarettir. Bilimsel ilerleme ve geli§ime umut baglayan-larm varhgma ragmen45 tarih, ilim ve sanatlarda ilerlemenin insanlan koiel

tirdigini, toplumsal e§itsizlige giden yolu c;ic;eklerle sOsledigini soyleyenleo hakh c;ikarm1§t1r. Kan ve terin k1rbac; ve altmm binlerce y1lhk mOcadelesindert bize kalan miras, c;ozOmO zor hatta imkans1z bir bilmecedir; "ilerleme" "fakirligin" aynlmaz birlikteligi.47

Emegin fiyat1 Ozerinden insanhk tarihinin son dart bin y1hrn degerlend~·

digimiz c;ah§mada §U sonuc;lara ula§ml§ bulunuyoruz; Sava§ta tutsak edllen dO§manlan bir kenara koyarsak Antik Yunan, M1s1r ya da Babil'de ya~vall

kolelerin refah dOzeyi gOnOmOzde asgari Ocretle c;ah§an i§c;ilerin imkanlar

43

Max Weber, "Sosyoloji Yaz1lan," s. 285., <;:ev.: Taha Parla, Htirriyet Vakfi Yaytnlan, is bul, 1993.

44

Marshall Sahlins, "Stone Age Economics" s. 36-37, Aldine Publishing Company, Chioago,I

45

Gordon Childe, "Kendini Yaratan insan," s.10.

46

Jean-Jacques Rousseau, "Bilimler ve Sanatlar Uzerine Soylev," s. 28-44, <;:ev.: Sab,ah~ttinli) boglu, i~bankas1 Ktilttir Yaynlan, istanbul, 2009- Henry George, "Progress and "Poverty,' ,,, Geli~me, btiytime,modernle~me, teknik ilerleme gibi kavramlan hi9bir anlam1 olmayan lafe leri olarak goren Beck'i de bu kategoriye dahil ediyorum. Bkz. Ulrich Beck, ' SiyasiiJJ1gin !cat; s.30-31, <;:ev., Nihat Diner, ileti~im, istanbul, 1999.

47

Sabahattin Eyii-verty ,' s. l 7 8-yan laf ebe I ik,.

alllgm team"

ol~Ll~ecek di.izeydedir. 19. Yi.izyrldan itibaren koleligin yasal olarak ilga

:ed

Rmesi

''insan haklan" soyleminin bir zaferi gibi sunulsa da iktisadi a<;tdan

Jlaktldrgmda i§<;i emeginin tercih edilmesi sanayile§me surecinin zorunlu

k1l-iliG1 blr sonu~ur. Hindistan, Pakistan Moritanya gibi i.ilkelerde topraga baglt ktitellgin hala devam ediyor olmasr ise materyal ki.ilti.iri.in premodern evrede fialmasryla ac;1klanabilir. Arnlan i.ilkelerde sanayile§meye baglt olarak koleligin yerini i§c;i emegi alsa bile siyasal a<;rdan ozgi.ir, iktisadi a<;rdan bagrmlr y1grnlar

yani

ucretli koleler i<;in sonu<; degi§meyecektir.

Ana i~levi insanlan agnsrz ve ac1s1z somi.irmenin yeni ara<;lanrn i.iretmek

olan "teknoloji," fakirlik ve a<;ltgrn ortadan kald1nlmas1 i<;in guvenilir bir daya-nak olamaz. <,;:unki.i artan makinele§me a<;lrk ve sefaleti de birlikte getirir. MOlkiyeti ve sozle§me hi.irriyetini kutsayan, uretim ili§kilerini ucret duzenle-meleriyle dolaylr olarak destekleyen liberal hukuk ise bu yaprrnn <;at1s1d1r. Bu baglamdq "asgari i.icreti" di.izenleyen mevzuat, i.iretilen artr degerdeki emek

paymrn kamu gi.ici.iyle korunmasrndan <;ok, kann tokluguna <;alr~t1rmay1 ya

-sal/me~ru hale getiren i§leviyle hukukun somi.iri.i ili§kilerini gi.ivence altrna