197 Hastada DXA ve Osteoporoz Risk
Faktörlerinin De¤erlendirilmesi
Evaluation of Dual Energy X Ray Absorbsiometry and Osteoporosis Risk Factors in 197 Patients
Amaç: Göztepe E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Polikliniklerinde takip edilen 197 hastan›n,
osteoporoz risk faktörleri, DXA ölçümleri, dorsolomber radyografileri ve laboratuar tetkikleri yönünden incelenmesi.
Hastalar ve Yöntem: Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Polikliniklerinde takip edilmekte olan ve yafllar› 37 ila 78 aras›nda olan
197 hastan›n kesitsel de¤erlendirilmesi yap›lm›flt›r. Hastalar›n yaflam biçimleri ve beslenmedeki kalsiyum, kafein, alkol al›m›, sigara tüketimi, menarfl yafl›, do¤um say›s›, menopoz süresi, fiziksel aktivite düzeyi gibi risk faktörleri yönünden sorgulamalar›; dorsolomber AP- lateral radyografi ve laboratuar tetkikleri ve DXA ile lomber-femoral kemik mineral yo¤unlu¤u ölçümleri gerçeklefltirilmifltir.Dünya Sa¤l›k Örgütü’nün T skorlar› kriterlerine göre osteoporoz, osteopeni s›n›fland›r›lmas› yap›lm›flt›r. Pearson korelasyon analizi ve ANOVA istatistiksel yöntem olarak kullan›ld›.
Bulgular: Hastalar›n yafl ortalamalar› 59,24±8,33 olarak bulundu. Vücut Kitle ‹ndeksi 26,42±3,99 idi. Günefl ile temas,
yaflam biçimi, beslenme, menarfl yafl›, do¤um say›s›, daha önceki k›r›k, kompresyon fraktürü bulunmas› ile T skorlar› aras›nda anlaml› iliflki tespit edilmedi. Hastalar›n yafllar› ile femur boynu T skorlar› aras›nda, vücut kitle indeksleri ile her 2 bölgeden yap›lan T skoru ölçümleri aras›nda, menopoz süreleri ile femur boynu T skorlar› aras›nda istatistiksel anlaml› iliflki bulundu (p<0,005).
Sonuç: Osteoporoz tan›s›nda alt›n standart olan DXA ölçümleri ile minimal risk faktörleri aras›nda istatistiksel boyutta
anlaml› iliflki tespit edilemedi. Yafl, vücut kitle indeksi, menopoz süresi ise BMD de¤erleri ile iliflkili olarak tespit edildi.
(Osteoporoz Dünyas›ndan 2007;13:80-2)
Anahtar kelimeler: Osteoporoz, risk faktörleri, T skoru
Aim: To examine the risk factors for osteoporosis, dual energy X ray absorbsiometry (DXA) measures, dorsolomber
radi-ographics and laboratory analysis of 197 patients which followed in Goztepe Education and Research Hospital Physical Medicine and Rehabilitation Policlinics.
Patients and Methods: 197 patients, ages between 37-78, which followed in Physical Medicine and Rehabilitation
Policlinics, cross-sectionally evaluated. Patients interrogated about risk factors like life style, calcium-caffeine-alcohol con-sumption in nutrition, cigarette smoking, age ot menarch, number of births, time of menopause, physical activity levels and their dorsolomber AP-lateral radiograpichs, laboratory analysis and bone mineral density measures with DXA has done. Osteoporosis-osteopenia classification has done by the T score criterias of World Health Organisation. Pearson cor-relation analysis and ANOVA has used as statistical method.
Results: Mean age was 59,24±8,33. Mean body mass index was 26,42±3,99. A significant correlation did not found
between life style, nutrition, age of menarch, number of births, early fracture, compression fracture, sunbathe and T scores. A statistically significant correlation has found between age and femur neck T scores; body mass index and lomber-femoral T scores; time of menopause and femur neck T scores (p<0,005).
Conclussion: A significant correlation did not found between the minimal risk factors and DXA measures. Age, body mass
index and time of menopause has found related to bone mineral density measures. (From the World of Osteoporosis
2007;13:80-2)
Key words: Osteoporosis, risk factors, T score
Y
Yaazz››flflmmaa AAddrreessii//AAddddrreessss ffoorr CCoorrrreessppoonnddeennccee:: Dr. fiirin Raife Çoban, Göztepe E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Bölümü, ‹stanbul, Türkiye Tel.: 0216 566 66 26
fiirin Raife Çoban, Canan Gücük Tezel, Afitap ‹ça¤as›o¤lu, Nesrin Canik Baysal, Ayflen Karabulut, Hatice fiule Taflk›ngül
Göztepe E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Bölümü, ‹stanbul, Türkiye
Summary
Özet
Orijinal Araflt›rma /
Original Investigation
Girifl
Osteoporoz; düflük kemik kütlesi, kemik dokusunun mikromimari yap›s›n›n bozulmas› sonucu kemik k›r›l-ganl›¤›nda ve k›r›klarda artma ile karakterize bir kas iskelet sistemi hastal›¤›d›r. Düflük kemik kütlesi, k›r›k riskinin en önemli belirleyicisidir. DSÖ (Dünya Sa¤l›k Örgütü) Çal›flma Grubu 1994’te postmenopozal ka-d›nlarda osteoporozu kemik yo¤unluk ölçümleri ile tan›mlam›flt›r. Buna göre, hastan›n kemik kütlesi, me-nopoz öncesi sa¤l›kl› bir kad›n›nki (T skoru) ile karfl›-laflt›r›ld›¤›nda, 2,5 SD daha düflükse osteoporoz söz konusudur (1).
Literatürde, osteoporoz için bir çok risk faktörü ta-n›mlanm›flt›r. Yafl, cinsiyet, yaflam biçimi, beslenme, si-gara, alkol kullan›m›, vücut kitle indeksi, diabet gibi. (2,3,4,5)
Bu çal›flmada retrospektif olarak Göztepe E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Polikliniklerinde takip edilen 197 hastan›n risk faktör-leri sorgulan›p, DXA, dorsolomber radyografifaktör-leri ve laboratuar tetkikleri incelenmifltir.
Materyal Metod
Çal›flmaya Göztepe E¤itim ve Araflt›rma Hastanesinde takip edilmekte olan 197 hasta dahil edildi. Sekonder osteoporozu olan hastalar, osteoporoz veya osteope-nisi olmayan hastalar çal›flmaya dahil edilmedi. Hasta-lara yaflam biçimleri, beslenmedeki kalsiyum kafein al›m›, sigara tüketimi, menarfl yafl›, do¤um say›s›, me-nopoz süresi, fiziksel aktivite düzeyi, güneflle temas etme süresi, efllik eden hastal›klar› sorgulayan bir an-ket uyguland›. Hastalar›n vücut a¤›rl›klar› ve boylar› ölçülüp vücut kitle indeksleri hesapland›. Hastalar›n lomber ve femoral kemik mineral yo¤unluklar› DXA ile de¤erlendirilerek risk faktörleri ile iliflkisi belirlen-di.
Hastalar DSÖ’nün T skorlar› kriterlerine göre s›n›flan-d›r›ld›. Hastalar›n dorsolomber AP-lateral radyografi-leri ve laboratuar tetkikradyografi-leri incelendi. Dorsolomber radyografileri Genant tekni¤i ile incelendi ve kom-presyon fraktürü tespit edilen hastalar s›n›fland›r›ld›. ‹statistiksel analizler GraphPad V3 paket program› ile yap›ld›. Verilerin de¤erlendirilmesinde tan›mlay›c› is-tatistiksel metodlar›n (ortalama-standart sapma) yan› s›ra ikili gruplar›n karfl›laflt›r›lmas›nda ba¤›ms›z T tes-ti, de¤iflkenlerin birbirleri ile iliflkilerini belirlemede Pearson korelasyon testi kullan›ld›. Sonuçlar anlaml›-l›k p<0,05 düzeyinde de¤erlendirildi.
Sonuçlar
T skoru -2,5 SD ve alt›nda olan (osteoporoz) 181 has-ta (%91,9) ve T skorlar› -1,5 ile -2,5 aras›nda olan (os-teopeni) 16 hasta (%8,1) çal›flmaya dahil edildi. Hastalar›n yafl ortalamalar› 59,24±8,33, vücut kitle
in-deksi otalamalar› 26,42±3,99, do¤um say›s› ortalama-lar› 2,63±1,93, menarfl yafl› ortalamaortalama-lar› 13,34±2,39, menopoz yafl› ortalamalar› 44,01±9,1, menopoz süre-si ortalamalar› 15,29±10,61 olarak bulundu.
L1-L4 T skoru ortalamas› -2,36±1,07, L2-L4 T skoru or-talamas› -2,38±1,11, femur boynu T skoru oror-talamas› -1,71±0,94 olarak bulundu.
Hastalar›n yafllar› ile femur boynu T skorlar› aras›nda, vücut kitle indeksleri ile her 2 bölgeden yap›lan T sko-ru ölçümleri aras›nda, menopoz süreleri ile femur boynu T skorlar› aras›nda istatistiksel anlaml› iliflki bu-lundu (Tablo 1)
Hastalar›n %76,1’ i spontan, % 20,8’i cerrahi meno-pozdayd›, %20,3’ ünün oral kontraseptif kullan›m öy-küsü vard›. % 68’ i kronik s›rt a¤r›s›ndan, % 8,1’ i akut s›rt a¤r›s›ndan yak›nmaktayd›. %25,4’ ünün k›r›k anamnezi vard›.
Hastalar›n %18.3’ ü yürüme bozuklu¤undan, % 50,8’ i görme bozuklu¤undan, %15.7’ si s›k düflmeden flika-yetçiydi. Hastalar›n % 29,4’ü sigara kullanmaktayd›. % 4,6’ s› alkol, % 21,8’i düzenli kafein almaktayd›. Hastalar›n %38,6’ s› günde bir bardak veya daha faz-la süt, % 60,9’ u günde bir kase veya daha fazfaz-la yo-¤urt, %84,7’ si günde bir kibrit kutusu veya daha la peynir, %86,8’ i günde bir porsiyon veya daha faz-la sebze tüketmekteydi.
Hastalar›n aktivite düzeyleri sorguland›¤›nda %29,9’ u sedanter yaflamaktayd›. % 23,9’ unun gençlikte düzenli egzersiz öyküsü vard›. % 33,5’ inin ise yafll›l›kta düzenli egzersiz öyküsü vard›. Hastalar günde en az 10 dakika kollar› ve boynu aç›k kalacak flekilde günefle ç›kma yö-nünden sorguland›klar›nda %72,1’ i düzenli günefl gör-düklerini ifade etti.
Yukar›da bahsedilen risk faktörleri ile hastalar›n DXA öl-çümleri aras›nda istatistiksel anlaml› iliflki tespit edilmedi. Hastalar›n dorsolomber AP-lateral radyografileri de-¤erlendirildi¤inde 12 hastada (%6,1) kompresyon fraktürü tespit edildi. Kompresyon fraktürü olanlar ve olmayanlar aras›nda T skorlar› aç›s›ndan anlaml› bir fark gözlenmedi.
Hastalar›n yafllar›, vücut kitle indeksleri ve menopoz süreleri ile DXA ölçümleri aras›nda istatistiksel anlam-l› iliflki tespit edildi (Tablo 1).
Tablo 1. Hastalar›n yafllar›, vücut kitle indeksleri ve menopoz
süre-leri ile her iki bölgeden yap›lan T skoru ölçümsüre-leri aras›ndaki iliflki. L1-L4 T L2-L4 T skoru Femur boynu
skoru skoru T skoru
Yafl r 0,024 0,036 -0,0263 p 0,736 0,637 0,0001 VK‹* r 0,24 0,21 0,312 p 0,001 0,005 0,000 Menopoz r -0,04 -0,025 -0,193 süresi p 0,579 0,742 0,007
• Vücut Kitle ‹ndeksi
Çoban ve ark. DXA ve Osteoporoz Risk Faktörleri Osteoporoz Dünyas›ndan
Tart›flma
Literatürde yafl, k›r›k öyküsü, prematür menopoz, oral kortikosteroid kullan›m› gibi çeflitli klinik risk fak-törlerinin BMD’ den ba¤›ms›z olarak k›r›k riskine kat-k›da bulundu¤u ve bu risk faktörlerinin k›r›k riskini tahmin etmede BMD ile birlikte kullan›mlar›n›n sensi-tiviteyi art›rabilece¤i belirtilmifltir (2,4). Bu çal›flmada yaflla BMD aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir ilifl-ki tespit edildi. Fakat k›r›k öyküsü, prematür meno-poz, oral kortikosteroid kullan›m› ile BMD aras›nda iliflki tespit edilmedi. K›r›k öyküsü k›r›k riskini art›r-maktad›r. Fakat literatürde de belirtildi¤i gibi bu etki BMD de¤erlerinden ba¤›ms›zd›r ve bu çal›flman›n so-nuçlar› da bunu desteklemektedir.
Literatürde baz› çal›flmalarda alkol ve kafein al›m› dü-flük BMD üzerine etkili bulunurken baz›lar›nda bu ça-l›flmada oldu¤u gibi etkisiz bulunmufltur (5,6,7). Ayn› flekilde sigara kullan›m› ile BMD aras›ndaki iliflki aç›-s›ndan da farkl› çal›flmalarda farkl› sonuçlar elde edil-mifltir (3,5,6,7,8,9). Bu çal›flmada sigara kullan›m› ile düflük BMD aras›nda herhangi bir istatistiksel anlaml› iliflki tespit edilmedi. Sigara kullan›m› bir çok hastal›k-ta oldu¤u gibi osteoporozda da minimal risk faktörü-dür. Fakat sigara kullan›m› özellikle erkek hastalarda etkili bulunmufltur (5). Bu çal›flmada bütün kat›l›mc›-lar kad›nd›. Bu nedenle sigara kullan›m› BMD üzerine etkisiz bulunmufltur.
Beslenmedeki kalsiyum al›m›, özellikle süt içimi, baz› çal›fl-malarda kemik koruyucu ve BMD de¤erini yükseltici, baz› çal›flmalarda ise etkisiz bulunmufltur (3,5,7,8,10). Literatür-de baz› çal›flmalarda fizik aktivitenin BMD üzerine etkili ol-du¤u belirtilmifl, baz›lar›nda ise bu iliflki gösterilmemifltir (5,7,8,10,11,12). Bu çal›flmada süt, peynir, yo¤urt tüketimi, fizik aktivite düzeyi sorguland›. Diyetteki kalsiyum al›m› ve fizik aktivite düzeyi ile BMD de¤erleri aras›nda istatistiksel olarak anlaml› iliflki tespit edilmedi. Çal›flmada hastalara fi-ziksel aktivitelerinin ve kalsiyum al›m›n›n ne kadar miktar-da ve ne süredir oldu¤u sorulmad›. Bu nedenle anlaml› bir iliflki bulunamam›fl olabilece¤ini düflünüyoruz.
Osteoporozun neden oldu¤u k›r›klar ciddi bir morta-lite ve morbidite nedenidir. Bu çal›flmada kompres-yon fraktürü bulunmas› ile BMD aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir iliflki tespit edilmedi. Literatürde de baz› çal›flmalarda bu iliflki gösterilmifl baz›lar›nda gös-terilememifltir (3,4,13) Vertebral osteoporotik k›r›k-larla BMD iliflkisi de¤erlendirilirken hastalar›n bir k›s-m› osteoporoz tedavisini sürdürmekteydi. Bu nedenle istatistiksel olarak anlaml› iliflki bulunamam›fl olabile-ce¤ini düflünmekteyiz.
Yafl ile femur boynu BMD de¤erleri aras›nda anlaml› ilifl-ki bulunmaktad›r (2,4,5). Bu çal›flmada yafl ile lomber BMD aras›nda iliflki bulunamazken, femur boynu BMD de¤erleri ile istatistiksel anlaml› iliflki tespit edildi. Post-menopozal osteoporoz vertebral BMD’ yi, senil osteopo-roz ise femur BMD’ yi daha çok düflürmektedir. Elde edi-len sonuçlar da bu durumu desteklemektedir.
Vücut kitle indeksi ile her iki bölgeden ölçülen BMD aras›nda istatistiksel anlaml› iliflki tespit edildi; vücut kitle indeksi artt›kça BMD de¤eri düflmekteydi. Bu da literatürle uyumlu bulundu (2,5,14,15). Pek çok hasta-l›¤›n aksine vücut kitle indeksinin yüksek olmas› oste-oporozda koruyucu olarak rol oynuyor olabilir.
Sonuç olarak bu çal›flmada osteoporoz için minimal risk faktörü olarak kabul edilen de¤iflkenler ile istatis-tiksel anlaml› iliflki tespit edilmedi. Yafl, vücut kitle in-deksi, menopoz süresi ise BMD de¤erleri ile iliflkili ola-rak tespit edildi.
Kaynaklar
1. World Health Organisation (1994) Assesment of fracture risk and its application to screening for postmenopausal osteoporosis. Technical Report Series 843 WHO, Geneva 2. Kanis J A, Bongstrom F, De Laet C et al., Assesment of
fracture risk, Osteoporosis Int. 16 (2005), pp 581-9 3. Kaptoge S, Reid D M, Scheidt-Nave C et al., Geographic
and other determinants of BMD change in European men and women at the hip and spine. A population ba-sed study from the network in Europe for male oste-oporosis (NEMO), Bone, volume 40, issue 3, March 2007, pages 662-73.
4. Johnell Olof, Kanis J A, Oden A et al., Predictive value of BMD for hip and other fractures, Journal of Bone and Mineral Research, July 2005; 20: 1185-94.
5. Hannan M T, Felson D T, Dawson-Hughes B et al., Risk factors for longitudinal bone loss in elderly men and women: the Framingham Osteoporosis Study, Journal of Bone and Mineral Research 15 (2000), pp. 710-720 6. Grainge M J, Coupland C A, Cliffe S J et al.,Cigarette
smo-king, alcohol and caffeine consumption, and bone mineral density in postmenopausal women, The Nottingham EPIC Study Group, Osteoporosis Int 8 (1998), pp. 355-363 7. L. Cerraho¤lu, M. Tuncay Duruöz, C. T›k›z et al.,
Postme-nopozal kad›nlarda diyetle kalsiyum al›m› ile kemik mi-neral yo¤unlu¤u aras›ndaki iliflki, Osteoporoz Dünyas›n-dan 2002; 8: 173-7.
8. Lunt M, Masaryk P, Scheidt- Nave C et al., The effects of lifestyle, dietary intake and diabetes on bone density and vertebral deformity prevalance: The EVOS study, Osteoporosis Int, 12 (2001), pp. 688-698.
9. Marjorie R. Jenkins, Anne V. Denison, Smoking status as a predictor of hip fracture risk in postmenopausal wo-men of Northwest Texas, Preventing Chronic Disease vol: 5 no: 1.
10. Korpelainen R, Korpelainen J, Heikkinen J et al., Lifelong risk factors for osteoporosis and fractures in elderly wo-men with low body mass index-A population based study, Bone, volume 39, issue 2, August 2006, pp. 385-391. 11. Weiss M, Yogev R, Dolev E, Occupational sitting and low
hip mineral density, Calcified Tissue Int 62(1998), pp. 47-50 12. Özdemir F., Demirba¤ D., Güldiken S. et al., Kad›nlar›n yaflam tarz› ve egzersiz al›flkanl›klar›n›n postmenopozal dönemdeki kemik mineral yo¤unluklar›na etkisi, Oste-oporoz Dünyas›ndan 2003; 9: 54-8.
13. Ann Cranney, Sophie A. Jamal, James F. Tsang et al., Low bonw mineral density and fracture burden in postmeno-pausal women, CMAJ 2007 September 11, 177: 575-80. 14. Vander Voort D J, Geusens P P, Dinant G J, Risk factors
for osteoporosis related to their outcome: fractures, Os-teoporosis Int 12 (2001), pp. 630-8.
15. Dargent-Molina P, Poitiers F, Breart G, In elderly women weight is the best predictor of a very low bone mineral density: evidence from the EPIDOS study, Osteoporosis Int 11(2000), pp. 881-888.
Çoban ve ark.
DXA ve Osteoporoz Risk Faktörleri
Osteoporoz Dünyas›ndan (2007;13:80-2)
