Cora Maarı'nın (Erciyes volkanik bölgesi) fiziksel volkanolojisi

(1)

Tü

r

kiye

J

eo

l

oji

Bült

e

ni

Geologica

/ Bu

l/eti

n

of

Tı

ırkey

Cil

t

48, Sayı 2, Temmuz 2005

Volııme

48, N

um

ber 2

,

J

ır

ly

2

0

5 C

ora

Maan'n

ın

(Erc

i

y

es

Vo

l

kan

i

k

B

ö

l

ges

i

) Fizi

k

se

l

V

olkan

o

l

o

ji

s

i

Plıy

s

ica/

Vo/caııo/ogy

ıif

t/ıe

Cora

Maaı;

Erciyes

Vol

c

aııi

c

Coıııp/ex

C

ü

ney

t

ATİLLA

Gonca

GENÇAL

İ

OĞLU KUŞCU

N.Ü. Jeoloji

Mühendisliği

Bölüm

ü

,

5

11

00 ,

N

İ

Ğ

D

E

c

-

p

osta

:

caıilla06@yahoo.com

Muğla

Ün

i

versitesi, Mühendislik Fakü

lt

e

s

i

,

J

eo

l

oj

i

Mü

h

end

i

s

l

iğ

i

Bö

lü

mü

, K

ötekli

-

MUĞLA

e-posta

:

goncakuscu

@

supero

nlin

e.co

m

Ö

z

Cora Maan (CM)

,

Kapa

do

kya Volkan

i

k Bö

l

gesi (KVB)

'

ndc Erciyes

Dağı'nın yaklaşık

2

0 km

kuzeybatısında

yer a

l

an

Kuvatenıer yaşlı ınonojenetik

bir

volkandır.

CM orta

l

a

m

a 1

.

2 km

çapında

h

eme

n

h

eme

n

d

airesel bir

şekle

s

ahip krater

i

y

l

e

ınaar

t

i

p

i

volka

nl

ara t

i

p

ik

bir örnekt

i

r

.

Kra

t

er

i

çevreleyen

i

yi

tabakalanmış

t

a

b

an

yayılım üıiinlerinin

(base su

r

ge)

kalınlığı

o

r

talama

4 0 m

'

d

ir

.

B

u

ist

i

f

içerdiği

m

a

l

zeme

nin

özell

ikl

er

i

n

e göre

çeş

i

tli

fas

i

yesle

r

e

ay

rı

lmışt

ı

r.

CM

k

rater

inin

D

/

d oram

12 '

dir

.

B

u d

eğerle

r

i

l

e CM

d

ünyadaki

güncel

ınaar kraıerleriyle karşılaştırıldığında

ni

s

peten o

l

gun

birmaardır.

Cora

krateriıün duvarları

yer yer Kuvateroer

yaşlı,

maar

oluşumundan

ö

n

ceki yer sev

i

yesini temsil

ede

n

an

d

ezit

ik

lav

akıntılarıyla çevrelenmiştir.

Taba

n

yayılım

is

t

ifi

tuttunılımımış

o

l

u

p, 7

0 c

m b

oy

u

ta

ulaşan

s

k

orya,

1 30 c

m

boyu

tun

a

ulaşan

!

it

ik

b

l

oklar

,

1.2 c

m

çapa

ulaşan yığışım

l

ap

ill

i

l

er

i

ve büyük ora

nd

a

k

ül

b

oy

u

t

lu

volka

ni

k ma

l

zemeden

oluşmaktadır. Yığışım

l

api

ll

ileri

h

eme

n h

er seviye

d

e gözle

ni

r v

e

çerçeve (rim)

ve çe

kird

ek (core) ti

pi

o

lara

k

sını

fl

and

ırıl

abil

irl

e

r.

Taba

n

yayılı

m

t

aba

k

a

l

a

rı t

aşın

m

a

yö

n

ü

nü i

şaret

ede

n

, ço

k

iyi

gelişmiş

an

t

i d

u

ne

yapıları

gösterir

l

er. CM istifinde

h

em

i

lerleyen

,

h

em de ger

il

eyen dune

yapıları

m

evc

u

tt

ur.

Diğer

çökelme

yapıları

ise, çarpma ve

k

ana

l

yapılarıdır.

CM ta

b

an

yayılım

çö

k

eller

inin

taba

k

a

yapılarında

göz

l

ene

n

dikey ve ya

n

a

l

fasiye

s

değişikliğinin sırasıyla

taba

n

yayılımının akış

güc

ü

nde bir

azalma ve ta

b

a

n

yayılım

bir

iml

e

rinin

asılı tefı.ı

y

ü

kü

taşınma hızında

bir

azalma v

e/

veya tefra y

ü

k

ü

nde bir

aıtına nedeniyleoluşn,ğu düşünülmektedir.

CM taba

n

yayılım

i

st

i

fin

d

e 5

ayrı l

o

k

asyon

d

an taba

k

a ta

b

aka kesit

ölçülmüştür.

B

u

kes

it

le

r

k

raterde

n

yaklaşık

500 ,

750, 1000

m

uzaklıkta

bulu

n

an ve 400 m

uzunluğunda

b

i

r tefra p

r

ofili boyu

n

ca

ölçülmüş

ve

ömeklenmiştir. Alınan

ö

rnekler

t

a

n

e boyu (gran

ül

ome

t

rik) analizine ta

b

ii

tunılınuşlardır.

Toplam 168 örne

k

<D

=

-5 i

l

e +4

(32mın-l/16

mm)

aralığını

k

apsayacak

şekilde

e

l

e

k

setiy

l

e

elenmiştir.

El

d

e e

di

l

en ve

r

i

l

er

k

ullanılara

k

C

M

için ç

i

z

il

e

n cr

<1>

'

ye

ka

r

ş

ı

M

d<J>

d

ağı

lım

diyagramın

d

a

ö

rn

e

k

le

r t

aba

n

yay

ıl

ım

a

l

am i

l

e

ört

ü

şme

k

tedir. İ

ki

mod

l

u (bimo

d

al)

bir

dağı

lı

m

gösteren CM ta

b

an

yay

ı

lım

ür

ünl

er

i

çok kö

tü

b

oy

l

a

n

mış

l

ardır.

Y

am

u

kluk,

b

u depozi

tl

er

i

ç

in

h

em poz

i

t

i

f

, he

m

d

e negat

i

f ala

nd

a ye

r

almaktadır.

Ana

h

tar

K

eli

m

eler:

Co

ra M

aa

r

,

K

apa

d

oky

a

Vo

lk

anik Bö

l

gesi,

t

a

b

an

yayılım

ü

r

ü

nl

er

i

, sedima

n

ter

yapılar, yığ.ıştın

l

api

ll

isi, tane boy

u

a

n

ali

z

i

T

MMOB Jeo

l

ojiMüheod

i

sle

r

i

Odası,

Türkiye

J

eoloji

Bülıeni Ediıörtüğü

(2)

ATILLA· GENÇALIOCLU

KUŞCU

Absıract

Cora

Maar

{CM)

is

a

ınoııogenetic volcaııo locaıed ıo ıfıe

20 km

ııorılıwesı

of

Moııııt

Erc~yes,

wiılıiıı ılıe Cappadociaıı Volcaııic Proviııce

(CVP). Co

r

a

Mtıar

is

a

lyp

i

cal example ofa

111acır-diaıre111e

volcc

m

o

wiılı

a

ııearlycircıı/ar craıer wiılı

a

mean

diameıer

of

c.

l

.

2 km.

Tlıe Cı\( craıer

is

sıırroımded

by a we/1

-

bedded

base

sıııge ıepfıra rinı seqııeııce ııp ıo

40

111 in

ılıickness. Tlıis seqııerıce

is

sııbdivided irııo

va

riou

sfacies

deperıdiııg

011 tlıe clıarac/eristics

of

tlıe constitueıııs. Haııiııg

a

Dld

r

at

io

of

12 ,

Cora is

a relatively

ıııaıııre

maar

compare

d

ıo receııt

nwarcra

t

ers

iıı ılıe

wor/d

.

Cora

crater is

excavaıed wiılıiıı ılıe aııdesitic

lavajlows

ofQııalerııaıy

age.

Tlıe lep/ıra seqııeııce

i

s

ııoı

iıı

du

ra

ı

ed,

aııd

coıısisıs

ojjııveııile

scoria

clasıs

ııp ıo

70 cm,

liılıic

clasıs

ııp ıo

130 cm,

acc

r

elio

ı

uıry

lapilli

ııp ıo

1 .

2 c

m

in

diameleı:

and

as/ı-lapilli

sized

volcaııic maıerial. Accretioııaıy

/apilli

are

observed

in

alıııosl

eveıy

/

eve!

ofılıe seqııeııce,

aııd

classifled

as rim

aııd core-ıype

.

Base

sıırge

layers display

we/1-developed

aııtiduııe strııcıııres iııdicaıiııg ılıe directioıı ofılıe ıraıısporı. Botlı

p

ro

gressive

aııd

regressive

duııe strııcıures

are pres

e

ni

wiılıiıı ı/ıe ıep/ıra seqııeııce. Oı/ıer depositioııa/ stnıclııres

are

impact sags

aııd c/ıanııel strucıııres.

O

bse

r

ved

ııerıical aııd lcııeralfacies clıaııge iıı beddiııg sıyle

ofbase smge

deposiıs caıı

be

explaiııed

by

tlıe

decrease

of

tlıe sıırge

flow

power

aııd dııe ıo

a decre

a

se

iıı sııspeııded-/oad

transport

raıe aııdlor aıı iııcrease iıı

bedload

ıraıısporı raıe, respecıively.

Detai/ed

seclions were

made bed

by bed

fronı

5

differeııı /ocaıions.fi-0111

CM

lep/ıra. Tlıese secıions

were

111easured

aıul saıııpledfor graıııılometric aııalyses aloııg

a

400

111

ıeplıra

p

ro

file 500, 750, 1000

m

distance

froııı ılıe craıeı:

A lota/

of

/

68 samples were sieved

witlı ıııeslı

size

rangiııg froın

<f>

=

-5 -

+4

(32ının-lll

6

mırı). Accordiııg ıo graııııloıııeıric a,ıa(yses, sanıp/es p/oı witlıiıı ılıe

base

sıırge.field 011

cr,~ vs

.

Md<I> diagram

.

CM samp/es

disp/ay a

bimodal

disıribıııioıı wit/ı

a

wide

raııge

ofMd

valııes, c!ıaracıerislic

for

ılıe

sıııge

deposiıs

.

Very

poorly sorted,

biınodal aslı deposiıs

geııerolly

var

y

.from co

ar

se

ıail ıo fıııe

tail

gradiııg depeııdiııg oıı ılıe graiıı

size

distributioıı

while

veıy

poorly

sorted /api//

i

and

block-ric/ı

deposils

disp/ay a

posiıiveskewness dııe ıofiııe ıai/ grodiııg.

Key

Words:

Cora Maar,

Cappadocian

Vo/caııic

Province

,

base

s

u

rge

deposiıs, sedimaııtaıy sırııcıııres, accreıioııa,y

l

apilli,

graııııloıııeıric aııalyses.

G

İRİ

Ş

Maarlar,

freaıomagmatik

veya

freaıik

a

kti

v

i

te

nedeniy

l

e

oluşan,

düz

tabanlı kraıerleıi

patlama öncesi

t

opografyanm al

t

mda

u

zanan ve

düşük açılı

b

i

r t

efr

a

i

s

ti

fiyle

çevrelenmiş

volkan

i

k

konilerdir (Waters

ve

Fislıer,

19

70 ;

Lorenz, 1986

;

Cas

ve

Wıight,

1987). Maa

r

kra

terle

r

i

yaklaşık

2 -

3

knı'ye ulaşan

çap

(ortala

m

a

kr

a

t

e

r

çapı

700 m)

ve

200 -

300 m'ye

ulaşan derinliğe

sah

i

pti

r

l

er

(Cas ve

Wrighı

1 987).

Maar

volkanlarının oluşumları

2 model

i

l

e

açıklanmaktadır.

Birinc

i

model magmatik

mode

l

dir

ve

yüzeye

yakın

u

l

tra

mafik veya karbona

t

i

ti

k

magnıalann

yan

kayacı parçalamasıyla

bir

nıaar volkanının

o

luşumunu açıklar

.

İkinc

i

m

odel

i

se

frcaı

omagmatik

mo

d

e

ld

ir

.

Yükselen magma ile

ye

r

altı suytınnn patlamalı

etkileşimini

ifade ede

r

. B

u p

atlamalara neden ol

an

karışma başlangıçta

y

ü

zeye

yakın kısımlarda

i

k

en

,

il

erleyen ev

r

e

l

er

d

e

p

atlama merkezi d

i

yatremin

kök

bö

l

gesin

i

oluşturacak şekilde aşağıya doğru

ha

r

eket ede

r

(Lo

r

enz 2004)

.

Bu

patl

ama

i

l

e

yan

kayaçların parçalanması

krat

e

r

tabanının

çö

kme

si

n

e

n

eden o

l

ur

ve

böy

l

ece

diyatrcmlcr

m

eyda

na

gelir

.

K

ök bö

lge

s

inin

k

e

n

di

besle

nm

e

daykı

ü

zeri

n

de

aşağı doğru

hareketi

ve

diyaıremin

çökme

fazı

i

l

e

bu

s

i

s

t

em

i

n

üsı kısmında genişleyen

b

i

r

m

a

ar kra

t

e

ri

oluşur

(Lorenz 2004).

(3)

COR

A MA

A

Rl'

NIN (E

R

CiYES VO

L

KAN

i

K BÖL

G

ESi) F

i

Z

i

KSE

L

VO

L

KANOLOJ

I

SI

so

nuc

u

nd

a

oluşan

ya

n

k

ay

a

ç

bl

ok

ta

n b

i

r t

a

b

a

n ya

yılım

çö

ke

l

i

(basc s

urge de

po

s

i

t

s)

şeklinde

ma

ar

kr

at

er

i

n

i

ç

e

vr

e

ler

(Şekil

1 )

.

Taba

n

yayılım

ç

ö

kelle

ri

a

nt

i

dune

,

k

ana

l

yapılan,

çök

ün

t

ü

yapıları

g

i

b

i

t

i

p

i

k

d

e

po

la

nm

a

yapılarını

içer

m

e

k

t

edi

r

.

U

şeklinde

k

analla

r

,

yığışım

l

a

pilt

i

(

a

ccretio

na

ry

l

a

p

ill

i) ve yü

k

sek oranda

rastlantısal

k

a

y

a

ç (accide

nt

a

l

elası)

p

arçala

n b

u

l

un

d

uru

rla

r

(

Moo

r

e

ve

diğ.,

1

9 66; Lo

r

e

n

z,

1

9

73 , 1

97

4 ;

fi

sber, 1977; Kie

nl

e

vediğ., J980;Selfvediğ.,

1

9

8

0 ).

$ekil

ı.

B

irmaa

r

volkanının gelişim

m

od

e

.

l

i (Lorenz, 2

0 04).

Figııre

/,

Growth model ofa

maarvolcmıo

(Lorenz. 2004)

.

K

apa

d

oky

a V

olka

nik B

ölgesi

'

nd

e

(

K

VB

)

monojeııetik

vol

kan

l

a

r

başlıca Karapınar; Karacadağ

Hasaııdağ; Keçiboyduraıı-Melendiz; Derinkuyu-Acıgöl

ve Erciyes o

lma

k üzere

5 b

ö

l

gede

toplanmışlardır

(

Topra

k

,

1

99 8)

.

Bu bö

l

ge

l

erde

bi

l

i

nen e

n

az I

O

t

a

ne

m

aar

olmasına karşılık, bunların

fiz

i

ksel volka

n

o

l

ojisi

hakkında sınırlı sayıda çalışma bulunmaktadır.

T

ü

r

kiye

'

de

ma

a

r

l

arl

a

il

gili

il

k

çalışma,

K

e

ll

e

r (1974

)

tarnfından yapılmıştır.

Bu

çalışma Karapınar

(

K

on

y

a

)

civarındaki

4

maarı (Acıgöl,

M

ekegöl

ü

,

Me

k

e

Obruğu

v

e

Yılan Obruğu) kapsamaktadır. Çalışma

a

razi göz

l

em

l

eri

ve tefra

ü

rün

l

eri

n

in

p

e

tr

ogr

afi

si

hakkındadır. Kazancı

ve

diğ.

( 1995

)

,

Acıgöl Maarı'ndaki (Nevşehir)

fa

s

i

yes

değişimini

ve

bö

lgede

k

i yüksek k

al

or

i

l

i

t

u

r

b

a

oluşumunu

4

5

araştırarak ınaarın yaşını

ve

lit

ost

r

a

tigrafis

i

n

i

belirlemişlerdir.

Ge

v

r

ek

ve

Kazancı

(

2000

),

N

ar

k

i

y

Maan'nı (Nevşehir)

i

n

c

e

l

ey

erek m

aa

n

çapıyla

p

ü

sk

ü

re

n

ma

lzeme mi

kt

a

n

arasındaki farkı karşılaştırmışlar

ve

tekto

n

i

k

yerleşimin

sonucu ol

a

rak maarl

a

rda

k

i

m

a

teryal

eksikliğinin

nede

n

i

ni

araştırmışlardır.

T

ü

r

kecan ve

diğ.

(2

004 )

E

r

c

i

yes

V

ol

kan

i

k

B

ö

l

ges

i

'

nd

e ye

r

ala

n

Co

ra

Maarı

(C

M

)

(Kayseri)'nın

krJ

t

e

r

i

ç

i

göl

çö

k

cllc

r

i

n

i

çalışarak

m

a

r

oluşumundan

sonr

a

bölge

d

e

malik k

a

r

a

k

t

e

rli

volkanizmanın

e

tk

i

li

olduğunu bildirmişlerdir.

CM

t

aban

yayılım

çöke

ll

eri

ile

ilgi

li

ilk

detaylı çalışma Oençalioğlu Kuşcu

ve

diğ.

(200

4 )

tarafından yapılmıştır.

B

u

çalışmada CM'ııın

genel öze

llik

l

e

ri

tanıtılmış

ve

ıııaanıı

k

alk

a

l

ka

l

e

n

k

a

rakte

rl

i

ve b

a

za

lt

i

k a

n

dezi

t

bileşimli olduğu

o

rt

aya

konulınuştur.

Bu

çalışmanın amacı,

m

a

r

volkanizmasına

ço

k

iyi bi

r

ö

rn

e

k

oluşturan

CM

t

aba

n

yayılım

çö

k

e

ll

e

rin

i

n

d

epol

an

ma

yapılarını,

t

ane boy

u

dağılımını,

t

efradaki

y

a

n

a

l

ve d

i

key fas

i

yes

değişimlerini

o

rt

aya koym

a

k ve

b

u

rada

n

yola

çıkarak

t

a

ban

yayılımuı yerleşme

ve

d

epolanma süreç

l

eri

hakkında

b

i

r

yoruma

gitınektir.

CORAMAA

RI

C

M

,

N

eo

j

e

n

-

K

uv

at

e

rn

e

r

yaşlı

K

a

pa

dokya

V

o

l

k

ani

k

B

ö

l

ges

i

(

KVB

)'

nde

k

i

1 9 p

ol

ijen

e

ti

k

volkanın

en

büyüğü

o

l

an Erciyes

'

i

n

yaklaşık

2

0 km

ku:reybaıısında

yer

a

l

m

a

k

t

a o

l

up,

ürün

leri

yaklaşık

6 k

m1

'

li

k bi

r

a

l

ana

yayılmıştır.

P

i

r

ok

la

s

ti

k çö

k

e

ll

e

r

doğuya doğru

3.

5 km

'

ye

k

ada

r t

a

ki

p

edilebilınektedir(Şekil

3).

Cora kr

a

ter

çapı

1 .2

k

m, kra

t

e

r

derinliği

10

0

nı,

kra

t

e

r

tab

a

n

çapı

i

se 61

5

nı

o

l

a

r

a

k

ölçülmüştür.

C

M

krJ

t

e

r

duvarı kısmen

K

u

v

a

te

m

e

r

yaşlı

an

de

z

i

t

i

k lav

akıntılarıyla çevrelenmiştir (Şekil

3)

.

E

r

ciy

e

s

Volkanizması

ve CM ö

n

ces

i

lav

akıntılaıı

i

l

e

i

lgil

i

detaylı

bilgi

Şen

ve

diğ.

(2003)'de

verilmiştir.

Kr

a

t

er

,

çap (

D)

ve

d

eri

n

l

i

k

(

d)

oranının

(

D

/

d

)

maarların yaşı hakkında

gene

l b

ir b

i

lgi

verdiği

düşünülmektedir

(

Cas ve

\V

ri

ght

,

1 987; C

am

,

2000)

.

Bilin

e

n

e

n

ge

n

ç

ınaarlar

i

ç

i

n

D

/

d

oranı

4 •6

arasındadır

(Ca

m

,

2

000 )

.

Bu oran

za

man

la

sediınanla

do

l

an

kra

t

e

ri

n

derinliğinin azalması

v

e

erozyo

n

l

a

k

ra

t

er

çapının

genişlemesiyle

a

r

t

a

r (

C

a

s ve W

ri

ght,

1 987; Ca

rn

, 2

00 0).

Kullanılan

bu ölç

ü

tl

e

r

e gö

r

e

,

D

/

d ora

m 1

2 o

l

an C

M

dün

y

ada

ki g

ün

cel

ıııaar

kra

t

e

r

l

eriyle

karşılaştırıldığında

nispeten o

l

gun bir

ıııaardır(Şekil

4).

(4)

ATILLA· GENÇALIOCLU

KUŞCU

D

Şekil

2.

Neojen-Kuvaıerner yaşlı

K

apadokY•

Volkanik Bölgesi

(KVB)'nin

jeoloj

ik

lıariıas,

(To

prak

,

1

998 'd

en

basitteştirilınişlir).

K

üçük

şekil

Türtci

ye'deki

Neojen-Kuvaıe.mer yaştı

vo

l

kan

ik bölgeleri gös

t

ermektedir

.

BAVP

:

Batı

An

adolu

Volkan

ik Böl

gesi;

DAVB:

Doğu

Anad

olu Volkan

ik Bö

l

gesi; G

Dı\VB: Güney-Güneydoğu

An

adolu Volkani

k

Bö

l

ges

i.

Fig

ur

e 2

.

Geological map of the

Neogeııe-Quatenıary

Cappadocian Vo/canic

Province

(KVB) (simplified

/rom

Toprak,

1998)

.

lııseı slıows t/ıe Neogene-Quaıenuıry volcaııic proviııces

ofTurkey.

BAVP

:

West

Anaı.oliaıı Vofcaııic Proviııce:

DAVB

:

Eası Aurııolirm VokmıicProviııce:

GDAVB

:

Soutlı-soııtlıeası Anaıoliaıı

Volcrmic

Prvdrrce.

(5)

8 ,.

• AÇIKIAMAIAA

:::

ıı

LEGEND

• Alüvyon

• !: ::::

_Aluvium

C:

~,.,,

'i.

....

_D

z

· <1

C)O

,;,

~

il

Al

üvy

on

yelpazesi

:,,

-

:S:

Alluviol

foo

(")

ti%~

D

~

2

· ~

-

.

!ıı

-~

<

:i

;

Göl Tabanı

-§

g

· Lake

Basement

,.

o

-

,s

~ ö

_~

:;..'::.:

82 "

,,.

Oasidik dom

ve lav

akıntısı

:is'

..,

"'

~-

:;

0ocııe cıomes ond ııows a,

...

-

·

-

o

"

,;

ı;

~~

"

Andezitik lav akıntısı

il

!ıı

"

~ _Andesitic_l_oııo_{flôws 11}

:::,

.,,

-

~

Maar taban yayılım çökelleri

V,

"'

Moar base surge deposlts

,.

1

-<

....

_,.

o

Andezitik

lav

akıntısı ı

• ,s

AndeSitiC ıoııo rıows ı

z

-

o

§

-

Kesit

l

okasyonu

~

Section

locotion

\ Kaynak

Spmg

80

,.-L

Drenaj ağı

D<einoge

, g:üntü ıessıon

,--"

Lav

akıntı

yönü

Lovo

flow dlrecııon

r

~kraJeri

_rcr

_er

₉₉ ₀₁ ₀₃

ı,:,-Do1}rultu atımlı fay

Stıi<e~ipfault

r rNonnalfay

No<moırO<.ft '\,. Olası fay

(6)

$e

kil 4

.

Cora

Maarı

kraterin

i

n genel

görünüşü

(gi.ineye

bakı.şlı).

Figure

4 .

General v;ew of

ı/ıe

CM

craıer

looking

ıowanis soııılı.

CM taban

yayılım

ürünl

eri krater

kenanndan

d

ı

şarıya

doğnı

10°'

l

ik

bir

eğime

sahip

t

ir.

İçeriye

doğru

eğimli

t

a

b

akaya

rastlamnaınıştır.

Tabaka

kalınlığı

kr

ate

r

k

ena

n

d

a

ortalama 60

m i

k

en

kra

t

e

r

d

en

U7;ıklaştıkç.a

tabak

a

kalınlığı azalmaktadır.

Maar

istifi genellik

l

e

kahverengi-siyah

renk

li

skorya

parçaları içemıektedir.

Oksida

sy

ona

işaret

e

d

en

kırmızı

renkli skorya

parçalarına rastlaııılnıanııştır. Bazı

karıııbahar

skorya

bombaları

li

tik

kapanımlar

i

çe

r

mekte

d

ir

.

Bu

kapanıınlar

ge

n

ellik

l

e

açık gıi

renk

l

i

köşeli v<ılkanik

k

ayaç

l

a

r

parçalarıdır.

CM skorya

parçaları

ka

l

ka

l

ka

l

i n

i

telikli

olmalarıyla

l

iteratürdeki

çoğu

maar mal

z

emesinden

farklılık

gösterme

kt

edir

(Gençalioğlu Kuşcu

ve

diğ.,

200

4 ;

Gençalioğlu Kuşcu,

2005).

Lit

eratiirde

çalışılan maarlarııı çoğunda patlamalı akıivite

bazaltik (özellikle

a

l

ka

li bazaltik-nefelinitik)

magmanın yeraltı

suyuyla

etkileşimi

neden

i

y

l

e

gerçekleşmiştir

(Ke

ll

er,

J

974 ;

Kienle

ve

diğ.,

1

980 ;

P

i

er

ve

diğ.,

1992)

.

Liıik klasılar

genelli

k

l

e vezikü

llü

andezit

l

er ve

bazaltik andezi

tlerd

en

oluşmaktadırlar.

Litik

ve

skorya

tanelerinden

en büyük örnek

l

erinden 3

-

5 tanesinin uzun

ekseni boyunca

boyutları ölçülmüş

ve

ortalamaları

alıııııııştır.

İstiften

a

l

ınan

tane

l

erin skorya boyutu

J

i

l

e 33

cııı,

l

i

ti

k

t

ane

boyutu

7 il

e

1

30 cm

arasındadır (Gençalioğlu Kuşcu

ve

diğ.,

2005). Liti

k

ve

s

k

o

r

ya tane

ça

p

la

n

çıkış

merkezinden

uzaklaştıkça

h

i

perboli

k

o

l

arak

azalmaktadır(Şckil

6a,

b)

.

CM taban

yayılımı

ürünl

erinin

bir

diğer özelliği açık

gri

-

bej

renk

li

büyüklükler

i

1.2 cm

'

ye kadar varan

yığışım

l

apilli

l

e

ri

içermesidir

(Sekil

7a)

.

Yığışım

l

ap

i

ll

iler

i

nin

yapısı Sclıumaclıer

ve

Sclııııincke

(1991)'

de

ki

s111ıtlandınnaya

gö

r

e çeper

(rim

)

ve

çekirdek (e-0r

e)

t

i

pi

olarn

k

sınıflandırılmıştır.

CM istifin

d

en

alınan yığışım

l

ap

ill

ilc

rindcn

h

em çekirde

k

,

hem de çepe

r

ti

p

i

yığışım

lapilli

le

ri

bclirlenmiştir(Şekil

7b)

.

ATILLA· GENÇALIOCLU

KUŞCU

Şekil

5. Cora

Maarı'nın

ölçe

k

s

i

z

dikme

kesi

t

i.

Figıır~

5.

Colrmıııtır secıion

of

ıhe

Cara

Maar(ııoı ıoscale)

(7)

CORA

MAARl'

NIN (E

R

CiYES VO

L

KANiK

BÖLGESi)

F

i

ZiKSEL VOLKANOLOJISI

30 A

• •

• SKORYA

•

• ÇAPI (cm)20

SCORIA

_.,

••

• DIAMETER

(cm)

• •

_•

_{• •}

10 -~

_•

•

• --

•

• .

,

_•

.

,

_••

• _•

_•••

• -~

•

500 _UZAKLIK

_(m)

1000

D!STANCE (ııı)

120 B

110 ••

100 _•

BLOK

90 ÇAPI (cm)

ao

•

70

• l/THIC

• BLOCK

60 ••

DIAMEtER

50

•

• (

c

m)

4

• _•

•

• _•

..

_•

--

• _•

_•

30

•

• _•

_{• •}

-·

_•

.,

.

,

_•

•

20

• _•

•

• _•

-~

10

500 UZAKLIK

(m)

1000

DISTANCE

(

m)

Şekil

6. a) Skorya

boyutunu

n kaynaktan

uzaklığa göredeğişiın diyagraını.

b) Litik

b

lo

k boyutun

un

kaynaktan

u1..aklığa

gö

re

değişim diyagramı.

Figure 6

.

A) Scoria

diameıer

plotred

againsı distaııcefrom

source

.

B)

Liılıic

block

diameter

plotıed agaiııst

disrance/rom

source.

(8)

ATILLA· GENÇALIOCLU

KUŞCU

Şekil

7. a) CM

kes

ili

nde

yığışıın

l

api

ll

ile.rin

i

n

görünüşü.

b) Çeper tipi

yığışım

la

p

ill

i

sin

i

n

foıomikrografı

(Tek

Nikol).

Figıır,

7. a)

Accretioııtıı:v

lapilli

/m

m

CM

secıion.

b)

Plıotomicrograph

of

rim-type

accretionaıy

la

pilli

(/>Jaııe

Polarized

liglıı).

0 E

PO

LANMA YAPILAR

I

CM

i

s

ti

fi

antidune

,

kanal

yapıları,

çökme

yapıları

gibi

nıaar

taban

yayılım

çökelle

ri

i

ç

i

n

ti

p

i

k

..

.,

.

....

'

-✓

..

-sediınanter yapılan

i

çennekte

di

r

(Şekil

8a,

b

). Çökme

yapıları (Şekil

8a)

l

iti

k

blokların

daha

bo

l

miktarda

ve

daha

bü

yük

b

oyut

l

u

olduğu

istifin al

t

sev

i

ye

l

erinde

daha

i

y

i

göz

l

enir .

Şekil

8. a) C?v

t

taban

yayılım

bir

imleri

nde

çökme

yapısı

b)

Çeşitli

antidunc taba

k

a

l

anma tiple

r

in

i

ve dunc

yapılannın

kaynaktan

uzaklaşııkca yukarı tım1andıgın.ı

gösteren

şekil,

c)

Kanal

yapısı (objckıifkapağınm çapı

58 mm

'di

r)

.

Figure 8

. a)

lmpa

ct

J·ag

iıı

CM

base surge

d

eµosifs,

b) figure

shcmdııg tlıe rmıiduııe lxuldlııg IJ]>eS,

mu/

migı-arioıı

cif

duııes

mvay

.from

ılıesource,

c)

clıtmnel sırucıure(lenscap

is 5R mm

iıı dfrımeıe,).

(9)

COR

A MA

A

Rl'

NIN (E

R

CiYES VO

L

KAN

i

K BÖL

G

ESi) F

i

Z

i

KSE

L

VO

L

KANOLOJ

I

SI

T

a

b

an

yayılım tabakaları taşınma

yö

nü

n

e

işaret

ede

n

ço

k

iyi

gelişmiş

an

ti

dun

e

yapılan

serg

il

e

m

ekt

ed

i

r

.

C

M

t

a

b

a

n

yayılımı

çöke

ll

eri

i

ç

i

n

d

e en az 3

farklı

t

i

p

dtıne yapısı

göz

l

en

i

r: 1)

t

i

p il

(clıute

ve

p

oo

l;

Sclınıincke

ve

diğ.,

1 973) veya ti

p

d

(

Co

l

e

,

1 991); 2

) t

i

p

ili

(S

cluni

n

cke

v

e

diğ.,

1973

)

ve

y

a ti

p

b

(

Cole,

1 991) ve 3

) t

i

p

iV

(Sc

hm

i

n

c

k

e

vediğ.,

1 973), veya

t

i

p

a

(

Cole, 1

99

1 )

.

C

M

taban

yayılım

ü

r

ünl

e

rin

i

n

t

aba

k

a

şekillerinde

yanal ve

d

ikey o

la

r

a

k

f

as

i

yes

değişiklikleri

göz

l

enme

k

ted

i

r.

Ç

ö

k

elle

r

kr

a

ter

kenarında

ge

n

ell

i

k

l

e düz

., 1

h

,

K

tabakalıdır

ve kayna

kt

an

uzaklaştıkça

taba

k

a

l

a

rda

a

rtan

bi

r

da

lg

a

l

anm

a g

ö

zle

n

me

k

t

ed

ir

.

B

unun

la

bir

li

kt

e,

dun

e

tabakaları

i

s

ti

fi

n alt

kesim

i

n

d

e da

h

a

yaygın

i

k

e

n

, is

t

iften

yuka

n

doğnı

dü

z

l

emse

l

t

a

baka

l

anmaya

geçiş

ya

p

a

rl

a

r

(Şekil9).

C

M t

a

ba

n

yayılım birimleıi

içi

n

de

ki dune

yapılarının bazılaıından

da

lg

a bo

y

u ve

da

l

ga

yüksekliği

ö

l

çü

m

l

e

ri

yapılmıştır.

D

a

lg

a boyu (L) 4

.

3

5 -

1

0 .

88

nı,

da

l

ga

yüksekliği

(H)

0.

1

5 -0

.87 m ve U

H

oranı

8.90 -29.00

arasında değerler

o

l

a

r

ak

ölçülınüştür(Çizelge

1 ).

l)

'

-,w

-Şekil

9. K

rater

i

n

güneydoğu kenarındaki kum ocağında

CM tef

r

a

duvarının

p

rofi1

i

. İst

ifin

göz

l

e

n

e

n

kalınlığ,

4

0

ın'dir.

Figııre

9. Profile

of

tlıe

Cora Maar

tep/ıra deposiıfrom rlıe

quarr

y

tt.•a/1 on

the

soııtheasteru riın

o,ftlre

craıer. Obserı:ed ılıiclmess oftlıe

sertion

is 40m

.

(10)

TANE BOYU

ANALiZi

CM

t

a

b

an

yayılım

i

s

ti

finde

5

farklı

lokasyon

da

n

ke

si

t

alınarak

24 ana fas

i

yes ve alt fos iyes

i

er

ayırt edilmiş

ve bu fasiyes

l

erio

h

e

r

bir

i

sinden tane boy

u

analizi

i

ç

i

n

örnek

alınmıştır.

CM

taba

n

yayılım

ü

rün

l

eri

gevşek olduğundan doğrudan

k

u

ru

elek analizine

tabi

ttıtulmuştur.

Top

la

m

1

68 örnek

<I>

=

-5

ile +

4 (32

•

1 /

16 mm)

aralığını

kapsayacak

şekilde

bir

<il

aralığına

sah

i

p

elek se

ri

y

l

e

elenmiştiJ.

Her

elek

t

eki örnek

miktarı

tartılarak

t

oplam

miktar

i

çi

nd

e

k

i

yü

z

deler

i

hesaplanmıştır.

Kümülatif

(ekleni

k

)

eğriler

ü

zeri

n

de

her

t

a

ban

yayılım örneği

için 5<1>,

1 6<1>, 50<1>,

84<1>

değerlerine karşılık

gelen

tane boy yüzdeler

i

okunmuş

ve

d

aha sonra

bu

değerler kullanılarak lnoıann

(

l

952)'nin

Md4>

(Orıalaına

çap=

S0<1>),

cr

<I>

[Boylanma

=

(84

<t>

-16

ctı)/2)

ve

a

,~

[yamukluk

=

(M4>•Md.ı,)/2J parametrcleıi

hesaplanmıştır.

CM

taban

yayılun

ürün

l

e

r

i

n

in ortalama çap

(Md<1>)

değerleri -2ctı'den

+4

(l)'ye

k

ada

r

geniş

bir

aralık

s

unar

.

Boy

l

anma

değerleri

ge

n

ellik

le

2-3

et>

arasında

ol

up

ATILLA· GENÇALIOCLU KUŞC

U

çok

kötii

boylanma

alaıu

içine

düşmektedir.

CM taban

yayılım

ürünlerindeki

i

ki

mo

d

lu

(biıııodal) dağılım,

kötü

boylanmaoın

en

önem

li

ne

d

en

id

ir

(Şekil

10 ).

Yamuk

l

uk

,

CM

t

a

b

an

yayılım

ü

r

ün

l

eri

için

hem

p

ozi

t

i

f

,

h

e

m d

e

negatif

değerler

göste

n

nekted

i

r.

Kül

ağırlıklı

CM taban

yayılım

ür

ün

le

ri

ge

n

elli

k

l

e

geniş

bir

i

ri

kuyruklanmaya

veya

negatif

yanıuklaşnıaya, bazı

örnek

l

er

i

se

zayıf

yamuklaşmaya

sahi

pti

rler.

L

a

p

i

ll

i

ve

blok

ağırlıklı

CM

t

aban

yayılım üıiinleri,

i

nce

kuynıklanına

veya pozitif

yamuklaşınaya

sahi

ptir

ler

(Şekil

l l

a). Bu

çökelleriıı değişik kuynıklaıımaya

sahip

olmaları

yani hem poz

i

t

if

,

heın

d

e

n

egatif

olmaları,

kaba ve

ince

t

ane

l

i

birimleıin ardalamnasından kaynaklanmaktadır.

Tane boy

u

ve

ril

eri

bazı

durumla

rd

a çöke

l

me

orıamlarının

t

ay

i

n edilmesi

n

de

ve

b

irbir

i

nden

ayırt

edi

l

mesinde önemli bir rol

oynamaktadır.

El

d

e edilen bu

p

aram

e

trelerde

n

,

CJ

4>

'

yc

karşı

Md<I>

dağılım diyagramı

(Şekil

1 1 b) üzerinde

akına, düşme

ve

t

a

b

an

yayılım

çökelle

ri

ayırt

ed

i

lebilmek

t

ed

i

r

(W

alker

,

1 971).

Bu

çalışnıada

io

ce

l

enen ço

k k

ötü

boylannıalı

CM

çökelleıi

Walker

(19

7l)'de

tanımlanan

taban

yayılım alanı

içcıisindc

ye

r

almaktadır(Şckil

1 1 b

).

Çizelge

1. CM

istifındcki çeşitli

seviyelerden

ölçü

l

en dunc

yapılannın

dalga

boyu

ve yükseklikler

i

(ölçümler

met

re

c

i

nsi

n

de

n

vcrilmişıir)

Tııble

I.

IVrıve lıeı'glıt aııd

wa

ve

leııgth measuremeıııs ofılıe duıresfrom seı•eralfacie.s ofılıe

CM

seqııelt(:e (iıı

meters).

Ölçiim

No

1

2

3

4 s

6

7

8 Da

l

ga

Boyu

(L)

7.25

6.24

6 .

50

9.72

8 .

70

6.50

1

0.88 Da

l

ga

Yükseldiği

(H)

0.58

0.44

0 .

73

0.80

0 .

87

0.44

0.80 UH

oranı

12.S

14.

1

8

8 .

90

12.15

10 .

00

14 .77

14 .

77

1

3.60 Ölçüm

No

9

10 l1

12

1

3

14

15

16 Da

l

g

a

Bo}"

(L)

4.35

7 .

25

4.35

5 .

80

10.88

1

1.60

6 .

50

8 .

00 Da

l

ga

Yüksekliği

(H)

0.36

0.58

0.15

0.44

0 .

87

0.58

0.44

0.87 L/H

oranı

1

2.08

12 .

50

29.00

1

3 .1

8

12.50

20 .

00

14.77

9 .

20

(11)

CORA

MAARl'

NIN (E

R

CiYES VO

L

KANiK

BÖLGESi)

F

i

ZiKSEL VOLKANOLOJISI

%W

t

_~

_l

C9

• L:.,

l

2C38_ .

l

2:28 2 .5 ... 3,2.101234

~

2

5-4.3.:ı,.101234

~

llıi.._

:r

c

:

l...

:r

~

:r

ı:

c•3

... 1.1• 3•

~

5-4-3•2·1•1234~ ~ '

~

5 4--3•2·1 O 1 2 3 4

l

C3C

l

..

.

.,,.,

.

f

.

·r

..L

·r

_j..

·~

2CS

l

•c

•

4 _ ~ ~4:5-4-3.2.1••" ·

~

:r

_:

c

2 r

...__

LA

.

2e1•

~~

5-4-3.2-101•3•

i...

~L:;tw.itL._

l

2 :_

. . ... 1.1•34 • . . .. 3 ... 1234 5-4-3.,.1.1234 5-4.3.2.101234

~

i

IIIL_ıı ~

~

:r

2C9 -

:r

_ : s

~

2 5-4•3•2•1•1234

~~~

~

4 ~~Lıiı

:r

· :9

5 -4-3.2.10 1 2 3 4 o 2 s -4-3.:,.1 O 1 2 34 2 5 -4-3•2.10 123 4 5 -4.3.2.10 123 4