Kanser ve Beslenme

Kanser ve Beslenme

D r. A y ş e U z e l*

G ir iş

K a n se rin gerçek n e d e n i b ilin m e m e k le b ir lik te h a s ta lığ ın o l u ş u m u n d a çevresel e tm e n le rin ro lü n ü n b ü y ü k o ld u ğ u s a n ılm a k ta d ır . B a z ı y a z a r l a r a göre b ü tü n k a n se rle rin % 80 i b ir v e y a d a h a ç o k çe v re se l e t m e n l e r le ilgilidir. Bu e tm e n le rd e n b iri d e b e sle n m e d ir. B e sle n m e a l ı ş k a n lık la r ı v e v ü c u d u n belirli o rg a n la rın d a k a n s e r g ö rü lm e si a r a s ın d a k i iliş k ile r a r a ş tıı ı- la ra k k an serin o lu ş u m u n d a b e s le n m e n in etk isi o r t a y a k o n m a k t a d ı ı . Bazı k an se rlerd e beslen m e e tm e n in in ro lü k e sin lik le a n l a ş ı l a m a m a s ı n a k arşın d iğ er b a z ıla rın d a b eslen m e a lışk a n lığ ın ın etk isi a ç ık o l a r a k g ö r ü l ­ m ektedir. Ö n e m li ö lü m n e d e n le rin d e n o la n k a lın b a r s a k , y e m e k b o r u s u , m ide ve k a ra c iğ e r k a n s e rle rin in b e sle n m e a lış k a n lık la rı ile ilg ili o l d u ğ u san ılm ak tad ır. Bu k a n se rle rin g ö rü lü ş sıklığı d eğ işik t o p l u m l a r d a a y r ıc a l ı k ­ la r g österm ektedir. Bu to p lu m la r ın b e sle n m e a lış k a n lık la rı ile s in d ir im aygıtı k anserleri a ra s ın d a ilişki o ld u ğ u ile ri s ü r ü lm e k te d ir . B e s le n m e alışk anlıkları deyince, y e te rli ve d e n g e li b e s le n m e iç in g e re k li b e s in öğelerinin tü k e tim d üzeyi ve d iy e tin b ileşim i k a d a r , b e s in le rin h a z ı r l a n ­ m ası, pişirilm esi ve sak lan m a sı iç in u y g u la n a n iş le m le r d e d ü ş ü n ü l m e k ­ ted ir. Beslenm e alışk an lık ları ile b a z ı k a n se r t ü r le r in in sık lığ ı a r a s ı n d a k i ilişkilerin sap ta n m a sın d a , değişik ü lk e le rd e k i g ö ç m e n le r ü z e r in d e y a p ı l a n a ra ş tırm a la rd a n y a ra rla n ılm a k ta d ır. Ö rn e ğ in h e r h a n g i b i r k a n s e r t ü r ü ­ n ü n sık g ö rü ld ü ğ ü bölg ed en , o k a n se r tü r ü n ü n sey rek g ö r ü ld ü ğ ü y e r e t a ­ şın d ık ta n sonra, yeni yerleşilen y e rin b e slen m e a lış k a n lık la r ın ın k a z a n ı l ­ m ası ile k an ser sıklığındaki değ işm eler b u k o n u d a b a z ı b ilg ile r o r t a y a ç ık a rm a k ta d ır.

S in d ir im A y g ıtı K a n s e r le r i v e B e s l e n m e i l e İ l i ş k i s i

B azı ü lk elerd e y a p ıla n ep idem iy o lo jik a r a ş tır m a la r , m id e k a n s e r le r in in b a z ı to p lu m la rd a d iğ e rle rin d e n çok d a h a yük sek o r a n l a r d a g ö r ü l d ü ğ ü n ü işare tle m e k te d ir. B u n u n y a n ın d a m id e k a n s e rin in az g ö r ü ld ü ğ ü t o p l u m ­ la r d a k a lın b a rsa k k a n se rin in sıklığı y ü k s e lm e k te d ir. M id e k a n s e r i n d e n

BESLENME VE D İY ET D ERG İSİ ₃₃ ö lü m , e n y ü k s e k o r a n d a (1 00.000 d e 70) J a p o n y a , Şili ve İ z la n d a ’d a g ö rü lm e k te d ir. B u ü lk e le ri sırası ile F in la n d iy a , A v u s tu ry a , B atı A lm a n y a iz le m e k te d ir. M id e k a n s e rin d e ö lü m o ra m , in c e le n e n ü lk e le r a ra s ın d a en d ü ş ü k o la ra k , A .B .D . Y e n i Z e la n d a , v e A v u s tu ra ly a ’d a d ır. B u n u n y a n ın ­ d a k a lın b a r s a k k a n s e ri, A .B .D . d e d iğ e r y e rle rd e n d a h a yük sek o r a n la r d a g ö rü lm e k te d ir. A y n ı yaş g r u b u n d a k a lın b a rs a k k a n s e rin d e n ö lü m , A .B .D . d e J a p o n y a ’d a k in d e n 5 k a t d a h a y ü k sek tir. A m e rik a Birleşik D e v le tle rin d e 1973 y ılın d a k a lın b a r s a k k a n s e rin d e n ö le n le rin sayısının 3 7 0 0 0 k a d a r o ld u ğ u ta h m in ed ilm iştir. M id e k a n se rin d e d u r u m b u n u n a k s id ir. K a lif o r n iy a ’d a d o ğ m u ş, J a p o n y a ’d a d o ğ a ra k K a lifo rn iy a ’y a y e rle şm iş v e J a p o n y a ’d a y a ş a y a n J a p o n l a r ü z e rin d e k i in c e le m e le r m id e v e k a lın b a r s a k k a n s e rle rin in sık lığ ın ın değişik o ld u ğ u n u g ö sterm ek te d ir. M id e k a n s e ri J a p o n y a ’d a k ile ıd e K a lifo riy a ’y a göç etm iş o la n la r d a n 2 k a t, K a lif o r n iy a ’d a d o ğ a n la r d a n 3-5 k a t d a h a sık g ö rü lm e k te d ir. K a li- l o r n i y a ’d a y a ş a y a n b e y a z ırk ın a y n ı yaş g r u b u n d a , m id e k an se ri sıklığı J a p o n a s ıllıla r d a n d a h a d ü ş ü k tü r. K a im b a rs a k k a n se ri sıklığ ın d a g r u p ­

la r a r a s ın d a b u n a k a r ş ıt b ir d u r u m v a r d ır . R e k tu m k a n se ri g ö rü lm e sık­ lığ ın d a ö n e m li b ir değişik lik g ö rü lm e m e k te d ir.1- 2

A m e r ik a ’y a gö ç e d e n d iğ e r e tn ik g r u p la r d a d a b e n z e r d u ru m la r g ö z le n m iş tir. Ö r n e ğ in P o lo n y a ’d a m id e k a n se rin in sık g ö rü lm esin e k arşın A .B .D . n e g ö ç e d e re k y erleşm iş P o lo n y a ’lıla rd a m id e k a n s e rin in y e rin i k a lın b a r s a k k a n s e ri a lm a k t a d ı r .2 Y em ek b o ru su k a n se rin in G ü n e y A fri­ k a C u m h u r iy e tin d e y a ş a y a n B a n tu k a b ile sin d e d ü n y a n ın d iğ er y e rle rin d e n ço k d a h a sık o la r a k g ö rü ld ü ğ ü r a p o r e d ilm iştir. Y in e H a z e r D e n iz in in İ r a n k ıy ıs ın d a y e m e k b o ru s u k a n se ri, b ö lg e n in d iğ e r y e rle rin d e n çok d a h a sık g ö rü lm e k te d ir. Y e m e k b o ru s u k a n s e rin in sık g ö rü ld ü ğ ü B an- t u l a r d a A .B .D . n d e ö n e m ta ş ıy a n k a lın b a rsa k k a n se rin e çok e n d e r r a s t­ la n m ış tır . A y n ı şek ild e k a r a c iğ e r k a n s e rin in D o ğ u A frik a d a , A m e rik a B irleşik D e v le tle rin d e n 58 k a t d a h a sık g ö rü ld ü ğ ü r a p o r ed ilm iştir.

K a n s e r ep id e m iy o lo jisi ü z e rin d e to p la n a n b u v e rile r özellikle sin­ d ir im a y g ıtı k a n s e rin in b e sle n m e ile ilgili o ld u ğ u n u g ö ste rm e k te d ir. Bu ilişk iy e g e n e llik le iki n e d e n g ö s te rilm e k te d ir:

1. B e sin le rd e d o ğ a l o la ra k b u lu n a n v e y a s o n ra d a n k a rış a n k im y asal m a d d e le r .

2. D iy e tin g e n e llik le sa fla ştırılm ış, posası az b e sin le rd e n oluşm ası. 3. B e sin le rd e k i k im y a sa l m a d d e le r b a z ı t ü r k a n s e rle rin o lu ş u m u n d a ö n e m li b i r e tm e n o la ra k g ö rü lm e k te d ir. İn g ilte re ’de 1960 y ılla rın d a “ H i n d i X h a s ta lığ ı” a d ı v e rile n b ir h a s ta lık ta n b in le rc e k ü m es h a y v a n ın ın ö lü m ü n e , k ü f l ü y e r fıstığı y e m in in seb ep o ld u ğ u b u lu n m u ş tu r. H a y v a n ­ l a r ü z e rin d e k i in c e le m e le r, ö lü m n e d e n in in k a ra c iğ e r k a n se ri o ld u ğ u n u

o rta y a k o y m u ştu r. Bu k o n u d a k i a r a ş tır m a la r k a n s e re n e d e n o la n m a d d e ­ n in y er fıstığı ve ta h ıl ta n e le rin d e ç o ğ a la n “ a s p e ra g ilis f la v is ” k ü f ü n ü n çık ard ığ ı “ a fla to x in B ve 6 o ld u ğ u n u g ö s te rm iş tir .3” “ A . P a r a s it i c u s ” ve “ P en iciliu m p u b e r u lu m ” gib i, y iy ece k lere b u la ş a n k ü f l e r i n d e k a n s e r y ap ıcı a fla to x in ü re ttik le ri b u lu n m u ş tu r . A y n ı z a m a n d a “ P . ı s l a n d i u m ” a d lı k ü fü n de şid d e tli k a n se r y a p ıc ı m a d d e o la n L u te o s k y r in ’i y a p tığ ı b ild irilm iştir. Bu k ü f ç o ğ u n lu k la p ir in ç ve p ir in ç tü r e v l e r i n d e ç o ğ a l­ m a k ta d ır. G ü n lü k d iy etleri p irin c e d a y a lı to p l u m l a r d a k a r a c i ğ e r k a n s e r ­ lerin in sık g ö rü lm esin in b u n e d e n le ilişkili o la b ile c e ğ i ile ri s ü r ü l m e k t e ­ d ir .4 Ç ok fa zla m ısır tü k e te n A frik a t o p lu m la r ın d a k a r a c i ğ e r k a n s e r ­ le rin in k ü flü m ısır y e m e d e n ileri g eleb ilec eğ i d ü ş ü n ü lm e k te d ir .

K a n se r y ap ıcı m a d d e le r y iy ece ğ in b ile ş im in d e d e b u l u n a b i l m e k t e ­ dir. Bu m a d d e le r y iyeccğin işlenm esi s ıra s ın d a y iy e c e k te n a y r ılm a z s a k anser y ap ıcı etkisi g ö rü le b ilir. Ö rn e ğ in tro p ik ü lk e le r d e v e P a s ifik a d a la rın d a yiyecek o la ra k k u lla n ıla n c y c a d b itk is in d e d o ğ a l o l a r a k kanser y ap ıcı cycasin m a d d e s in in b u lu n d u ğ u ve b u n u n b u t o p l u m l a r d a k i k araciğ er k a n se rle rin in sık g ö rü lm e sin d e etk isi o ld u ğ u r a p o r e d i l m iş t i r .5 Bu örnekler, k an se rin c o ğ ra fik o la ra k d a ğ ılım ın d a k i a y r ıl ı m l a r ı n b e s­ lenm e alışk an lık ları ile ilgili o ld u ğ u n u a ç ık la r n ite lik te d ir . A y r ıc a h a y v a n y em in de b u lu n a n k a n se r y a p ıc ı m a d d e le rin h a y v a n ın s ü tü n e d e g e ç tiğ i ve b u s ü tü n in s a n d a k a n se r o lu ş u m u n d a etk ili o ld u ğ u b ild ir ilm e k te d ir .

Besinlerdeki k an se r y a p ıc ı m a d d e le r g e n e llik le az m i k t a r l a r d a u z u n süre v ü c u d a a lın m a k ta ve e tk ile ri b u m a d d e le r in v ü c u t t a k i y o ğ u n lu ğ u a rttık ta n sonra g ö rü lm e k te d ir. B arsak flo ra s ın ın d a k a n s e r in o lu ş u m u n d a etkili o ld u ğ u ileri sü rü lm e k te d ir. Y iy ec ek lerd e k i k a n s e r y a p ıc ı m a d d e l e r i n b ir ço ğ u n u n b a rs a k la rd a etk in h a le g e ld iğ i s a n ılm a k ta d ır . Ö r n e ğ i n C ycasin, sıklom at, safra tu z la rı, te s to ste ro n g ib i m a d d e le r b a r s a k l a r d a b a k te rile r ta ra fın d a n d eğ iştirilerek k a n s e r y a p ıc ı d u r u m a g e tir ilm e k te ­ d ir .6' 7

D iy etin bileşim inde b u lu n a n y ağ , p ro te in , şek e r v e s in d ir ilm e y e n k a r b o n h id r a t o ra n ın ın özellikle k a lın b a r s a k k a n s e r le r in in o lu ş u m u n d a etk in o ld u ğ u ra p o r ed ilm iştir.8 D iy e tte k i y a ğ p r o te in v e s in d ir ilm e y e n k a r b o n h id r a t m ik ta rı ile k a lın b a rsa k k a n s e rin in g ö rü lm e sıklığı a r a s ı n d a k o relasyon o ld u ğ u ileri s ü rü lm ü ştü r. B u n la r iç e risin d e ö z e llik le y a ğ v e h ay v a n sal p ro te in tü k e tim i ö n em li e tk e n o la ra k g ö rü lm e k te d ir.

D iy ettek i y ağ ve p ro te in m ik ta rın ın k a lın b a r s a k k a n s e r in in o lu ş u ­ m u n d a k i etkinliği b a rsa k flo ra s ın d a n ileri g e lm e k te d ir. Y ü k s e k y a ğ lı ve p ro te in li d iy etlerd e b a rs a k la rd a k i b a k te r ile r d a h a ço k k a n s e r y a p ıc ı m a d d e le r o lu ştu ra b ilm e k te d irle r.9 B u n u n y a n ın d a d iy e tte s in d irilm e y e n k a r b o n h id r a tla rın m ik ta rı a rttığ ı z a m a n b a rs a k ç a lışm a sın ı a r tt ı r d ı ğ ı iç in k an se r y ap ıcı m a d d e le rin o lu şu m u a z a lm a k ta d ır . K a lın b a r s a k k a n ­

BESLENME V E D İY ET DERGİSİ ₃₅ s e rle rin in sık g ö rü ld ü ğ ü b a tılı to p lu m la r d a in s a n la rın seyrek dışkıladığı, d ış k ıla rın ın az ve se rt o ld u ğ u g ö zlen m iştir. B u n u n y a n ın d a k a lın b arsak k a n s e rin in e n d e r g ö rü ld ü ğ ü A frik a to p lu m la r ın d a in s a n la r sık a ra lık ­ la r la , y u m u ş a k v e d a h a çok m ik ta r d a dışkı y a p m a k ta d ır la r. D ışk ılam a v e d ış k ın ın n ite liğ i ile k a lın b a r s a k k a n se rle rin in g ö rü lm e sıklığı a ra s ın d a k o re la s y o n b u l u n m u ş tu r .1

B azı k a tk ı m a d d e le ri d e sin d irim ay g ıtı k an se rleri ile ilg ilid ir. Bu n e d e n le b e sin tü z iiğ iin c e iz in v erilm em iş k a tk ı m a d d e le rin in k u lla n ıl­ m a m a s ı g e re k lid ir. S o n y ılla rd a , m id e k a n se rle rin in d iy ettek i n itra tla rla ilg ili o ld u ğ u ile ri s ü rü lm e k te d ir. B u n u n n e d e n i o la ra k ta m id e asitleri y e te rsiz liğ in d e m id e d e b a k te r ile rin ço ğalm ası so n u cu n itr a t v eya n itrit- te n k a n s e r y a p ıc ı o la n n itro s a m in y a p ıld ığ ı g ö ste rilm e k te d ir.10

M e m e K a n s e r l e r i n i n B e s le n m e i l e i l i ş k i s i

M e m e k a n s e rle rin in g ö rü lm e sıklığı d a c o ğ ra fik a y rılım la r gö sterm ek ted ir. M e m e k a n s e rle ri g en e llik le K u z e y A m e rik a ve K u z e y B atı A v ru p a ülk e­ le rin d e , A sy a, A frik a ve G ü n e y A m e rik a ü lk e le rin d e n d a h a sık g ö rü l­ m e k te d ir. K u z e y A m e r ik a ’y a göçm üş J a p o n l a r ü ze rin d ek i gözlem ler so sy o -k iiltü re l a lış k a n lık la rım s ü rd ü re n le rd e m em e k an se ri g ö rü lm e sık­ lığ ın d a b ir d eğişiklik o lm a m a s ın a k a rşın alışk an lığ ın ı te rk e d e n g ru p la rın A m e r ik a lıla r a b e n z e d iğ in i iş a re tle m e k te d ir.11 M em e k a n se rin in g örülm e sıklığı ile d iy e tte k i y a ğ m ik ta rı a ra s ın d a k o relasyo n b u lu n m u ştu r. K a lın b a r s a k k a n s e rin d e o ld u ğ u g ib i d iy ettek i yağ lı m a d d e le rd e n b a k te rile rin k a n s e r y a p ıc ı m a d d e le r y a p a b ild iğ i ileri sü rü lm ü ştü r.

B e s i n l e r i n H a z ı r l a n m a s ı S ır a s ın d a K a n s e r Y a p ıc ı M a d d e le r in O l u ş u m u

B azı y e m e k p işirm e y ö n te m le rin in de, b esin lerd e k an se r y ap ıcı m a d d e le ­ r in o lu ş m a s ın a yol aç tığ ı b ilin m e k te d ir. Bu y ö n te m le rin b a ş ın d a y a ğ la rın ısı v e y a h a v a ile okside olm ası g elm ek ted ir. Y a ğ la rın ok sidasyonu ile p e ro k s id , h id ro k s ip e ro k s it, epoksid gibi p a r ç a la n m a ü rü n le ri y a n ın d a m o le k ü lle rin b irleşm esi ile m o n o m e r v ey a p o lim e rle r o lu şm a k ta d ır. H a y v a n d e n e y le rin d e y a ğ la rın oksidasyon ü rü n ü o la n b u m a d d e le rin b ir ç o ğ u n u n k a n s e r y a p ıc ı o ld u ğ u b u lu n m u ş tu r .12

Ö z e llik le , işlenm iş b e sin le rd e çeşitli a m a ç la r için k u lla n ıla n k atk ı m a d d e le r in in b c z ıla rm m k a n se r y a p ıc ı o ld u ğ u a n la şılm a k ta d ır. B u gü n B irleşm iş M ille tle r G ıd a ve T a r ım ile Sağlık Ö rg ü tle rin c e za rarsız k atk ı m a d d e le r in in listesi y a p ıla r a k k u lla n ıla b ile c e k m ik ta rla rın gösterilm esine k a rş m z a m a n z a m a n b irç o k m a d d e n in k a n se r y a p ıc ı o ld u ğ u o rta y a a tıl­ m a k ta d ır . B u n a b ir k a ç ö rn e k v e re b iliriz :

B ir z a m a n la r te re y a ğ m a k a tılm a k ta o lan b ir b o y a tü r ü n ü n k an ser y a p ıc ı etk isi g ö r ü ld ü ğ ü n d e n s o n ra y a sa k la n m ıştır. Y a p a y ta d la n d ırıc

ı-la r d a n d u ls in ’in h a y v a n ı-la r d a k a n s e r y a p tığ ı g ö z le n m iş tir. S a k k a r in ve sik lo m a tla rın d a v ü c u d d a z a ra r lı e tk ile ri o ld u ğ u g ö rü ş ü ile k u lla n ılm a s ı­ n ın d e n e tim a ltın a a lın m a sı ile ri s ü rü lm ü ş tü r. Y in e y iy e c e k le re k a t ı l a n k arb o k sim e til sellüloz, p o lio k sie tilen 8 -s te a ra t, T w e e n 60 g ib i m a d d e l e r i n ­ d e d e n e y h a y v a n la rın d a k a n s e r y a p tığ ı g ö z le n m iş tir. E tte n y a p ı l a n y iy e ­ ce k le rin re n g in in g ü zelleştirilm esi a m a c ı ile k u lla n ıla n n i t r a t v e n i t r i i l e ­ rin d e k a n se r y a p ıc ı o ld u ğ u son y ılla rd a ileri s ü r ü lm e k te d ir . A y r ıc a y iy e ­ ceklere k a rışa b ile n böcek ih ç la rı p e stisitle r g ib i m a d d e le r in d e k a n s e r in o lu şm a sın d a etkisi o ld u ğ u g ö rü şü v a r d ır . Y iy e c e k le re b ile re k k a t ı l a n v e y a b ilm iy erek k a rış a n k im y asal m a d d e le r v ü c u tta k a n s e r y a p ıc ı m o le k ü lle re d ö n ü şm ek te ve b u n la rın m ik ta rı ç o ğ a ld ık ç a k a n s e r y a p ıc ı e tk isi a r t m a k ­ ta d ır.

S o n u ç

Bu z a m a n a k a d a r y a p ıla n a r a ş tır m a la r d a n s a ğ la n a n v e r ile r, b e s le n m e alışkanlığının sin d irim ay g ıtı k a n s e rle rin in o lu ş u m u n d a ö n e m li b i r e tm e n o ld u ğ u n u g ö sterm ek te d ir. B esle n m e n in s in d irim a y g ıtı k a n s e r le r in in o lu şu m u n d ak i etkisi iki şekilde o lm a k t a d ı r : B u n la r d a n b ir i d iy e ti o lu ş ­ tu ra n b esin lerin b ileşim in d e b u lu n a n v e y a s o n r a d a n e k le n e n v e y a k a r ı ­ şan v ey a p işirm e e sn a sın d a o lu şa n k a n s e r y a p ıc ı m a d d e le r d ir . B u m a d d e ­ ler genellikle y em ek b o ru su , m id e ve k a r a c iğ e r k a n s e r le r i ile ilg ilid ir. B eslenm enin d iğ er etkisi d iy e tin b ileşim i ile ilg ilid ir. D iy e tte s i n d ir il­ m eyen k a r b o n h id r a tla rın azlığ ı ve y a ğ m ik ta r ın ın fa z la lığ ı k a l ı n b a r s a k k anserleri ile ilgili g ö rü lm e k te d ir. D iy e tin a z p o s a lı ( s in d irilm e y e n k a rb o n h id r a tla rın azlığı) o lu şu , d ış k ıla m a a r a lığ ım u z a t m a k t a v e d ışk ı m ik ta rın ı y o ğ u n la ş tırm a k ta d ır. B u n u n so n u c u o la r a k y a ğ v e b e n z e ı i m a d d e le rd e n k a n se r y a p ıc ı m o le k ü lle rin o lu ş u m h ız ı a r t m a k t a v e b u m a d d e le rin b a rsa k m ü k o z a sın a etk i süresi u z a m a k ta d ır .

G erçi b eslenm e ile k a n se r a r a s ın d a k i ilişk iler k o n u s u n d a d a h a g e n iş a ra ş tırm a la rın y ap ılm ası g e re k m e k te d ir. Y a ln ız e ld e k i v e r ile re g ö re s in ­ d irim ay g ıtı k a n se rle rin d e n k o ru n m a d a b ilin ç li b i r b e s le n m e u y g u l a n ­ m a sın ın önem i de o rta y a ç ık m a k ta d ır. B eslen m ed e d ik k a t e d ile c e k h u s u s ­ la rı şöyle ö ze tle y eb iliriz :

1. D iy et h e r y ö n d e n d en g e li o lm a lıd ır. D iy e tin b e s in d e ğ e ri y ö n ü n ­ d e n y e te rli v e d en g eli oluşu k a d a r b a r s a k la r ın h a r e k e tin i s a ğ la m a k iç in y e te r m ik ta rd a po sa (sin d irilm e y en k a r b o n h id r a t) iç e rm e s in e ö n e m v e r il ­ m e lid ir. Bu n e d e n le aşırı şekilde sa fla ştırılm ış (% 70 v e d a h a a z r a n d ı ­ m a n lı) ta h ıl ü rü n le ri y e rin e d a h a yük sek r a n d ım a n lı ( % 85 ) o l a n l a r ı k u lla n m a lı ve d iy e tte y e te r m ik ta r d a ta z e seb ze ve m e y v e b u l u n m a l ıd ı r .

2. D iy eti o lu ş tu ra n b esin ler toksik m a d d e le r d e n ö r n e ğ in k ü f l e r d e n te m iz le n m e lid ir. Ö zellikle k ü flü y e r fıstığı, d iğ e r b a k la g ille r v e t a h ı l t a ­ n e le rin in k u lla n ılm a s ın d a n k a ç ın m a lıd ır.

BESLENME YE D İY ET D ERG İSİ ₃₇ 3. Z a r a r l ı l a r d a n k o r u n m a k iç in k u lla n ıla n ta rım ila ç la rın ın k a lın ­ tıla r ın ı te m iz le m e k a m a c ıy la b e sin le r y e n m e d e n v ey a işlen m ed en önce m u tla k a y ık a n m a lıd ır.

4. İş le n m iş b e sin le re h a y v a n la r ü z e rin d e z a ra rlı etk ileri g ö rü len k im y a s a l m a d d e le r h iç b ir şek ild e e k le n m e m e lid ir. T ü k e tic i, işlenm iş b ir y iy e c e k s a tın a lırk e n p a k e ti iy ice in c e le m e li ve içerisin d e n e le r b u lu n d u ­ ğ u n u b ilm e lid ir. B esin lere ek le n e n b a z ı k im y a sa l m a d d e le rin z a ra rlı o ld u ğ u u z u n y ılla r k u lla n d ık ta n s o n ra o rta y a çık ab ilm ek ted ir.

5. B esin ler, b o z u lm a d a n k u lla n ılm a lıd ır. B azı p işirm e y ö n tem leri, ö rn e ğ in , y a ğ la r ın aşırı şek ild e v e te k r a r te k ra r k ızd ırılm ası besin d eğ e ri­ n in k a y b ın a v e z a r a r lı m a d d e le rin o lu ş u m u n a ze m in h a z ırla y a b ilm e k ­ te d ir.

U n u tu lm a y a c a k h u su s, h e r g ü n çok az m ik ta rla rd a a lm a n v ey a v ü c u d u m u z d a a ld ık la rım ız d a n o lu şa n k a n s e r y ap ıcı m a d d e le r etkisini u z u n s ü re s o n ra g ö ste re b ilm e k te d ir.

K A Y N A K L A R

1. N u trilio n Revievvs. D iet an d C ancer o f the Colon. N utrition Revievvs 31: 110, 1973. 2 . A ck e rn a n , V . L ., Sonıe T h oughts on Food an d C ancer. N urtition T oday 7: 2,

1972.

3 . N u tritio n Revievvs. C o n tam in ate d P ean u t M eal. N u trition Revievvs 20: 174, 1962. 4 . E d ito ria ls: M oldy. P eanuts a n d L iver Cancers. J o u rn a l o f A m erican M ed. Asso.

184: 57, 1963.

5 . K u lra n d , L. T . Proc. o f the T h ird Conference on the Toxicity of Cycads. Fed. P roc. 23: 1337, 1964.

6 . D ra sa r, B. S., R enw ick, G. A. a n d YVilliams, T . R ., T h e Conversion of C yclam ate to C yclohexylam ine by G u t B acteria. Biochem. J . 123: 266, 1971.

7. H ill, J . M . a n d D rasar, B. S. D e g ra d itio n o fB ile S a lts b y H u m a n ln te stin a lB a c te ria , G u t’ 9 : 22, 1968.

8 . G regor, O ., T o rn a n , R ., a n d Prusova, F. G astrointestinal C ancer and N utrition. G u t 10: 1031, 1969.

9 . D ra sa r, B. S. a n d H ill, J . M . Intestin al B acteria a n d C ancer. A m erican J . Clinical N u tritio n 25: 1399, 1972.

10. D oll, R . T h e G eographical D istribution o f Cancer. British J . C ancer 23: 1, 1969. 11. Havvksvvorth, G . M a n d H ill, J . M . B acteria an d the N -nitrosation o f Secondary

am ines. B ritish J . C an ccr 25: 520, 1971.

12 . K a u n u tz , H . N u tritio n a l Aspects o f T h erm ally O xidized Fats an d Oils. Food Tech- rology. 21: 278, 1967.

13. H n e p e r, W . C., P ayne, W . W .: Polyoxyethylene-8-Stearate Carcinogenic Studies Bull o f H yg. 38: 370, 1963.