BAKSİCİLİK
Dr. Yaşar KALAFAT
Türk halk inançlarının bilinmesi, Türk estetiğinin felsefesinin, Türk ha masetinin kısaca Türk kimliğinin biline bilmesi itibariyle özel önem arzetmekle- dir. Kastedilen Kültürel Türklük olup genjş kapsamda bir kimliğin ifadesidir. Türk halk inançlarının irdelenmesi ise Tengricilik, Kamizm, Baksicilik gibi Türklerin içerisinde doğup gelişmiş inançların irdelenebilmesi ile mümkün dür. Bu inanç alemleri, Türklüğün Kül tür akrabalıklarının tesbiti itibariyle za ruridir. Her vesile ile tesbitler yapılabil melidir. Biz, kısa seyahatimizde Kazak Baksiliği hakkında bilgi edinme imkanı bulduk.
Almatı’nın Tolgar bölgesi geçmişte Baksi Bölgesi idi. Tolgar Dağı, Tblgar Çayı Baksilerin etkinlik gösterdikleri dik yamaçlar arasındaki derin bir vadi den meydana gelmiştir. Buranın havası, suyu, bitki örtüsü, Baksilerin yapacakla rı tedaviye çok uygundu. Baksiler şifalı ilaçlarını bu ortamda yapıyorlardı.
Sovyetler döneminde yetim bir kız ünlü bir Baksi olur. Çevreden yetimkız- ları toplayıp onlara Baksi eğitimi yaptır maya başlar. Sovyet rejimi Baksilere “Siz halk üzerinde etkilisiniz ya bizim politikamızın, rejimin propagandasını yapın yahut sizin faaliyetinize mani olu ruz." derler. Baksiler “Biz ruhaniyetle uğraşıyoruz. Siz ruhu inkar ediyorsu nuz.” diyerek teklifi reddederler, ihtilaf ları büyür ve SSCB yönetimi Baksilerin tesislerini yıktırır ve kutsal sulara dina mit koydururlar.
Baksilerin inancına göre Tolgar’dan alman su insanın kanını temizlemekte dir. Eğitime alman yetim kızlardan biri si, Kadın Baksi olur, bu su ve Tolgar’ın
şifalı otları ık Kıksi ııutıç tekniğine gö re tedavi ederdi. Şifalı sular gözelerden çıkar. Baksiler suyu ne zaman ve nasıl alacaklarım bilirlerdi.
Modern psikoloji eğitimi görmüş Tschımınova Fatıma Sagımbckovna, Baksi tedavi tekniğinin parapmikoloji ile ilgisi olduğunu kendisine de Büyükan nesinden Baksilik geçtiğini, hastalarına uyguladığını tedavide bu vasfından ya rarlandığını söylemektedir. T. Katima Sagımbekovna’ya göre “her insanın fark lı anatomisi vardır. Baksiler tedavilerine bu gerçeği yansıtmasını bilen kimseler dir. Bunlar Kur’andan yararlanan müs- lüman kimselerdi. Baksilerin tesislerini yıkan Sovyetler onların tedavi gereçleri ni de yağmaladılar. Tolgarlarda iki fark lı çatışma oldu. Bunlardan ilkine Tol- gar’m zengin bir yer olması Baksilerin buradan gelir sağlamaları gerekçe ola rak gösterildi, ikinci çatışma inançlar arasında oldu. Tolgar’da ve birçok yerde Baksiler islamiyete sahip çıkarlar, ken dilerinin müsltlman olduklarını söyler ler ve Öyle bilinirlerdi. îslamı temsil ederlerdi. Prestijleri hıristiyan misyo nerlerini rahatsız etti. Geçmişteki müca dele sadece ataistlere karşı olmadı, aynı zamanda hıristiyanlara da karşı oldu.
Tolgar’da SSCB döneminden evvel de baksiler hakimdi. Burası “Yedi Su” böl gesi ve ilçesi de Yedi su Reyon udur. Yedi- su bölgesi aynı zamanda Almatı’nın eski ismidir.
Tblgar Çayı ile ilgili bir de efsane var. Oldukça yeniye benziyor. Suyun karşı tarafına sevgilisine ulaşmak isteyen bi risi bu köprüyü yapmıştır. Köprünün her basamağında bir niyet dileyebiliyorsu nuz. Köprünün 3 basamağı var.
Yıl: 12 Sayı: 45
Kazakistan'da aynı zamanda psikolog olan, diplomalı ve muayenehanesi olan resmen hasta kabul eden çok baksi var. Baksi bir anne veya babadan B aksi lik yeteneğin geçmesinde erkek evlatla rın şansı daha fazladır. Baksilik ailenin $ütün evlatlarına değil onları içerisin- aen birisine geçebilmektedir. Baz an Baksi bir ebeveynin bu gücü, araya bir iki nesil girmiş olmasına rağmen, yeni kuşaklarda tekrar çıkabilir. Baksicilik sadece eğitim veya sadece genlerle oluş- mamakta her ikisi de fonkisyoner ol maktadır. baksiler arasında erkek Baksi daha etkili iken, Baksi olmada, genlerle geçen Baksilik de, sadece eğitimle alınan Baksilikten daha etkilidir.
Baksilikle Islamiyetin aynı kefeye konulması, hırıstiyan misyonerlerin kar şısına Baksiliğin ciddi bir mukavemetle çıkabilmesini sağlıyor. Baksiler Islami- yeti devamlı bir süreç, Baksiliği de onun belirli bir dönemi olarak kabul ediyorlar. Müslüman olmadan evvel de Allah’ın birliine inandıklarını ifade ediyorlar. Baksiler kendilerini müslüman olarak tanıtıyorlar. Onlara göre Müslümanlık Baksi inançlarım da içeriyor. Bir Baksi “Hıristiyanlık ile Müslümanlık arasında inanç çalışması vardır” derken Baksilik- le hırıstiyanlık arasındaki inanç ihtilafı nı kastediyor.
Hıristiyan misyonerleri, Tolgar’daki Baksi telkini ile tedavi yapılan çalıların bulunduğu yerlere, kendi haçlarını dik mişlerdir. Bu tahtadan yapılmış hacın uzun olan gövde kesiminde yanlamasına eğik vaziyette ikinci bir tahta çıta vardır. Tolgar Dağındaki Kutlu Baksi Adak Ağa- cı’na halk çeşitli niyetler için şerit bez parçaları bağlarken, hırıstiyan misyo nerleri do ağacın hemen yanına hacları nı dikerek açıktan rekabet başlatmışla- rıdı\ Bu rekabet 100 yıldır devam etmek tedir. Burada etkinlik gösterenler hırıs- tivan Provoslov mezhebindendirler. Bu rada etkinlik gösterenler hıristiyan Pro
voslov mezhebindedirler. Provoslov
inançlı hırıstiyanlara göre Tolgar eski bir hırıstiyanlık merkezi ve Tolgar dağı da hınstiyanların kutsal dağı idi.
Baksi inancının dua uygulamasına göre, duayı yöneten Baksi’nin komutu üzerine duaya katıl anlar halka oluştu rurlar. Ellerin her ikisi boş olmalıdır. Gözler kapatılmalı kollar parmaklar açık vaziyette baştan yukarı doğru kal dırılmalıdır. Herhangi bir kötülük dü şünmemelidir. Zihin tamamen boşaltıl malıdır. Bu esnada katılanlar başlarının üzerinde beyaz bir bulut görürler. Elleri nin iynelendiğini hissederler. Daha son ra Baksinin talebi üzerine katılanlar bir birinin ellerini tutarlar. Sonra rahatla dıklarım hissederler ve sonra ellerini tuttukları insanlar için niyet tutarlar.
T. Fatima Sagımbekovna, insanların cızgi ve hayal güçlerinden hareketle on ların karekterlerini, kuşgularını, ruhi sorunlarım hatta bedeni rahatsızlıkları nı söyleyebilmektedir, bunun için katı lımcılardan hayali bir hayvan resmi çiz melerini İstemekte gerçekte olmayan bu hayvan resminden hareketle o şahsı ta nıtmaktadır.
T. Fatıma Sagımbekovna, çizeceğimi/, resimlerden hareketle, bize bizi tanıta cağını açıkladığı toplantıda bir salonda hepimizi bir masa etrafında topladı vc “Hayalinizde gerçekte olmayan bir hay vanı canlandırın ve onun resmini çizin” dedi, resimler çizildi. Resim sahipleri isimlerimizi resimlerim izin köşesine yazdık. Kağıtlarımız toplanıldı ve masa nın üzerinde sırayla dizildiler. T.F. Sa- gımbekovna kağıtlara bakarak şu açık lamaları yaptı.
“Nur: çok şey yapabilir. Mezotik ente- ı asan bir yapısı var. Kişiliği çok zengin dir. Yakın gelecekte istediklerini elde edebilecek ciddi bir insandır. Olayları ciddiye alır. Enformasyonu hemen kul lanmaz başarı olur”.
“Hüseyin, özel hayatında durgunluk olmuş geçmişe dönmek istiyor. Sessiz kalmayı yeyler önemli sorunları analiz
Yıl: 12 Sayı: 45
eder. Geçmişe dönme konusunda ciddi bir karar olmalıdır. Belki de gelcceğe yö nelmelidir. Böbreklerinde taş var.”
“Müjgan; insanları kolay tanır. Bilgi lidir. Kendi üzerinde çok çalışmış. İstedi ği noktaya gelebilir. O’nu çevresidoğru anlamış. O herşeyi kendisine saklamayı başarmış. Ayağını çok zorlamasın.”
“Alaettin: Cemiyet insanıdır, iletişi mi kolaydır. Hoş görülü heyecanlı bir tip tir. Kendini sigortalamayı bilir. Çok fi- kirleşir. Problem çözme yeteneği vardır. Burada oturur aklı başka yerdedir. En- tellekîüel potansiyeli vardır, Heyecan lanmam ah.
“Reşat: Yaratıcı, esnek, nazi bir ka- rekteri vardır. Maksadı anlamayı bilir. Yaptıklarını önemsemez, ancak yaptık
ları gelecekte hatırlanacak. Kendisine kaplıca suları gerekli sanıyor. Bir yol var kapanıyor. Zamanla o yol açılacak.”
“Nurten: Çocukken bir heyecan geçir miş bunu zaman zaman hissediyor. Yu muşak birkarekteri var. Enformasyonu geniş. Sevgisini sonuna kadar gösterir”.
“Yaşar: Çok şeyler söyleyen ve anlaşı lan bir insan el kabiliyeti yazı yeteneği var. Eli ile dokunsa onu daha iyi anlar. Etki altında bırakır. Yaratıcı yeteneği var. Her fırsatta yazar. Ağır ve doğru ka rar verir. Kendini çok önemsemez çevre si ona daha çok değer verir. Başına ilkin sıcak su sonra soğuk su dökmelidir. Bi raz dinlenmesi yararına olur. Yorulunca yüzünü yıkasın başını sıvasın”.
'
BİZE GELEN DERGİLER
A K A D E M İK A R A ŞT IR M A L A R - Ç aykara Cad. Nu: 20/ER ZU RU M • A R I Ş - A tatü rk K ültür M erkezi, Gazi
Mııst.ıfü Ket >1 Bulvarı Nu: 133 M altepe/A N K A R A • A T AC U R T - K ardelen m ah. 353. S okak Nu: 53 B atıkent /A N K A R A • A ı IŞIĞ I - P.K. 88 İSPARTA • A ZE R B A YC A N - P K 165 U lus/A N K A R A • B E N G Ü - S ezenler Sokak Nu: 4/12 Sıhiyye/A N K A R A • B İL G E - AK M B aşkanlığı GM K B u lva n M altepe/A N K A R A • B İL İG - Taşkent Cad. 10. S okak Nu: 30 BahçelievJer/AN KARA • B İT İĞ - Pnstbus 9642 2003 L P H aarlem /The N E T H E R L A N D S • B A LK A N Ö Ğ R E N C İ M E K TU B U - M ithatpaşa Cad. 44/18 Kızıl ay/A N K A R A • C E M - Zafer Mah. Ahm et Yesevi Cad. Nu: 290 Yenibosua/ISTAN BU L • D O Ğ U TÜ R K İS T A N - 58. B u lvar Cad. Nu: 130/1 34760 Zeytinburnu/İST A N B U L • D O Ğ U T Ü R K İS TA N 'IN S E S İ- M illet Cad. K ü çüksaray Apt. 26/3 A k sam y/İS T A N B U L • D O S T D O S T - H atay Sokak 9/19 Kızıl ay/A N K A R A • E D E SSA - H alk Eğitim Yanı 2. Sokak Nu: 2/D Bahçeli evi er/Ş AN LI U RFA ■ E R C İY E S - P.K, 218 KAYSERİ • E R G U V AN - Fatih mah. B iivraktar Sok. Nu: 17 SA M SU N • FO L K L O R A R A Ş T IR M A L A R I K U R U M U B Ü L TE N İ- Yeşilırm ak Sok, 10/1 fi S ıhhiye/A N K A R A • F O L K L O R D E R N E Ğ İN İN SE Sİ- Hal tçi Nu: 37 K ağızm an/K A R S • FO LK-
LO lt/K DE BİYAT- H atay Sokak Kızıl ay/A N K A R A • G E N Ç E R E N L E R - P.K. 515 Y enişehir/A N K A RA • G E R E D E - Strasburg Cad. Adalet Han Nu: 18/18 Sıhiyye/A N K A R A • H A C E T T E P E HABER-Hacettepe
Ü niversitesi R ek törlüğü-A N K A R A • H A L K B İL İM İ-OD TÜ T ü rk H alkbilim i T opluluğu-A N K A R A • İLE SA M
H A B E R B Ü L TE N İ- İzm ir Cad. 33/16 Kızıl ay/A N K A R A • JA S TÜ R K İS T A N - Almutı ş. 480043 O rhisat - 1.
19/19 K AZA K İST AN • J O U R N A L O F FO L K L O R E R E SE A R C H - Indiana Urıiver8İty Folklore Inatitute - Bloom ington - indi ana/A BD • K A R A D E N İZ T E K N İK - B ay:ndır 2. Sokak 59/7 Kızıl ay/A N K A R A • K A K D A Ş
ED E BİYA TLAR - P.K. 51. Ege Ü niversitesi B ornova/tZM ÎR • K E B İK E Ç - K aranfil S okak B irlik tş M erkezi 5/2
Kı zil ay/A N K A R A • K IB R IS L I- 44 M ecidiye Sokak LeiVcoşa/KKTC • K IR IM - P.K. 162 Yenişehir/A N K A R A •
Ö N C Ü ED EBİYAT- P.K. 352 KAYSERİ • SE SL ER -N ÎP “ N eva M akedon iya” B irlik R edaksiyonu M ite
H a civ a sik v -Y a a m in bb 9 10 00 Ü skü p/M A K E D O N Y A • S İV A S A L T IN C I Ş E H İR - L ibya Car, Nu: 19 Kol ej/ANK A R A • SİZE - K lodfarer Cad. Servet Han 41, Kat: 3/33 Çem berli t aş/lS T A N B U L • SO N DUVAR- O lgun lar Sokak Nu: 36/13 06640 B u kanlıklar/AN K ARA • S O Y D A Ş- N eca tibey Cad. 25/13 K ızıl ay/A N K A R A • ŞAFAK- K om i 20 60100 K om otini/G R E E C E • T Ü R K D İL İ- Tü rk Dil K urum u A tatü rk B u lvarı 217 K avaklıdero/A N K A R A • TÜ R K D ÜN YASI İN C E L E M E L E R İ D E R G İS İ- E.Ü. T ü rk D ünyası Araştırm aları E nstitüsü M üdürlüğü B om ova /tZ M İR • TÜ R K YU R D U - P.K. 429 Kızıl ay/A N K A R A • TU R K E V İ- Postbııs 58070-1040 H B A m sterdam /H O L L A N D A • T Ü R K Ü N SE Sİ- Postboks 34 G ron lan d 0135 Oslo/NORW AY •
U ZB E K TİLİ V E ED EBİYATI - Ö zbekistan Feriler Akadem isi Alişir Nevayi N am ındaki Edebiyat Institutı
T ilşu n a slık Institutı T a şk cn t/Ö Z B E K İS T A N • T Ü R K L Ü K B İL G İS İ • K ıb rıs C ad. 32/5 066 00 K uıtulu*/A N K A R A • T Ü R K L Ü K B İL İM İ A R A ŞT IR M A L A R I- Süheyla Seçkin, Sait Paşa Cad. Postluoğlu Apt.. D aire:3 SİVAS • Y E N İŞ E H İR SA N A T- Yenişehir B elediyesi E R ZU R U M • YE SE V İ - P.K. 30 34490 H ınm ıt/ÎST A N B U L • VA R LIK - Hıyahani Filistin! Şim alî, 151 Dr. Cuvat H eyet Te h ran/î RAN • K A R D A SL IK
• P.K. 451 S irkeci/lST A N B U L • TÜ R K FO L K L O R U - P.K. 69 81030 K IZ IL T O P R A K / İSTAN BU L
