Beslenme ve Diyet Dergisi / J Nutr and Diet 26(1):11-17,1997
GENÇLERDE SİGARA İÇİMİNİN KAN SERUM VE İDRAR
C VİTAMİNİ DÜZEYLERİNE ETKİSİNİN İNCELENMESİ
Arş. Gör. F. Esra T E B E R D A R *, Prof. D r. Selma Ç İV İ**, Doç. Dr. Sadık B Ü Y Ü K B A Ş***, U z. D r. Sadinaz K A V A K ***
Ö Z E T
Bu araştırılmada gençlerin sigara içme durumlarına gö re kaıı serıun ve idrar C vitamini düzeyleri incelenmiş, giiııliik sigara kullanma miktarının ve kullanma süresi nin kan serum ve idrar C Vitamini düzeylerine etkisinin saptarımsı amaçlanmıştır. Çalışma Konya Selçuk Üni versitesi Tıp Fakültelerinde, 1993 yılı Nisan-Mayıs dö neminde yapılm ıştır. Birey olarak 18-25 yaşlar arasın da 82 sigara içen 163 sigara içmeyen toplam 245 öğ renci alınmıştır. Rcıstgele yöntemle belirlenmiş bu öğ rencilerin tanımlayıcı bilgileri anket yoluyla öğrenil miş, boy ve kiloları ölçülerek beden kitle indeksleri (BK ıj hesaplanmıştır. Kan serum ve idrar C vitamini düzeyleri ise “ Fosfotuııgusdk Asit M etodu” ile ölçül müştür. Sonuçta sigara kullanmayanların kan serum C vitamin düzeylerinin kullananlara göre iki kat daha fa z la olduğu, idrar C vitamini düzeylerinde ise bir değişme olmadığı tesbiî edilmiştir.
A n a h ta r Sözcükler: Gençler, sigara, C vitamini
A B S T R A C T : A Study on the E ffects o f Snıoking Ha- bit o f the Youth on B lood Serum and Urine Vitamin C Levels
In this research, the vitamin C levels o f urine and blood serum o f the youth are examincd according to smokuıg habits and is intended to exattıine the effects of the da- ily ratıo and the period o f smoking cigarette on the vi tamin C levels o f urirıe and blood serum. The sample of the study consisted o f 245 studeııts, 82 smoking, 163 nonsınokirıg frotn Faculties o f Medical Science and Education o f the Selçuk Uııiversity in Konya. 1 he diag- nostıc datıını aboııt these subjects, who w ere randomly seLec ted m ere obtained by a questionnaire. Body Mass Itulices w er e calcıılated a f ter the heiglıts and the we- ıghîs of the representatives had been measured. ' he vi tamin C levels o f urine and blood serum werc measured by 1 Phosphptungustic acid" method. İn conclusion, it
I s f
Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Beslenme Eçitimi Anabilim Dalı
** Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı
Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyokimya Anabilim Dah
u-tf.s: determiııed that the blood serum vitamin C levels o f the nonsmokers \vere h vo fo ld o f the sm okers. On the ot- her hand the vitamin C intake levels o fb o th groups \ve- re approximately equal.
Key Words: Youth, cigarette smoking, vitamin C
GİRİŞ
Antiskorbüt faktörü olarak bilinen C vitamini (askor- bik asit), bir monosakkarit türevi olup, kapalı form ü lü CHO olan bir ketolaktondur. C vitamini sentezi in sanlarda alfa glukagama-lakton oksidaz enzim eksik liğinden dolayı olmamaktadır. Bu yüzden dışarıdan alınma zorunluluğu vardır. Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü ile Dünya Sağlık Ö rgütü’nce kuru lan Uzmanlar Kurulu 0-12 yaşlarında günde 20 mg,
13 ve daha yukarı yaşlarda ise günlük 30 mg. C vita mini alınmasını tavsiye etmiş, A.B.D. Ulusal Araştır ma Konseyi ise bu miktarların ortalama iki katını önermiştir (1,2).
Genellikle yeşil renkli sebzeler, turunçgiller, çilek domates gibi yiyecekler C vitamininden zengindir. C vitamini kaynağı olan besinlere, saklama, hazırlama ve pişirme için uygulanan işlemler, işlemin niteliğine oöre. C vitamini kaybına neden olur (3). C vitamini ni yok eden enzim olan askorbik asit oksidaz enzimi inaktive edilirse kayıp a z a lt a b ilm e k te d ir (2).
Askorbik asit, bağırsaklarda N a+1 a bağımlı aktif transportla emilir. Kan dolaşımı ile vitamin dokulara taşınır. Fazlası böbreklerden dışarı atılır. Yapılan araştırmalarda, askorbik asitin oksidasyon-rediiksi- yon reaksiyonlarında kofaktör olarak görev yaptığı ortaya konmuştur. Bağırsak florasını da olumlu y ön de değiştirerek özellikle B vitaminlerinin daha çok sentezlenmesini sağlamaktadır (4,5).
Yapılan çalışmalarda, sigara içenlerin içmeyenlere göre vücut dokusundaki askorbik asit düzeyleri yö nünden sigara içme alışkanlığının, C vitamini ab- sorbsiyonunu zayıflattığı ve m etabolizmasını değiş tirdiği ifade edilmiştir (6-8).
12
TEBERDAR FE, ÇİVİ S. BÜYÜKBAŞ S. KAVAK S.Bu çalışmada, gençlerde sigara içme durum u, günlük sigara içme miktarı ve kullanm a süresinin kan-idrar C vitamini düzeyine olan etkisinin saptanması a m a ç lanmıştır.
A R A Ş T IR M A Y Ö N T E M İ ve A R A Ç L A R I
Bu araştırma, kesitsel tipte yapılmış bir çalışmadır. Araştırmanın am acına uygun olarak, 18-25 yaş gru bunda 121 erkek, 124 kız olm ak üzere toplam 245 Selçuk Üniversitesi Tıp ve Eğitim Fakülteleri öğ ren cisinin kan ve idrar C vitamini düzeyleri biy o k im y a sal yöntemle belirlenmiştir.
Öğrencilerden alınan kan ve idrar örneklerindeki as- korbik asit düzeyi, Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyokim ya Anabilim Dalı laboratuvarında, K yaw ve arkadaşlarının ( 11), “Fosfotungustik A sit” yöntemi ile saptanmıştır (9). C vitamininin normal kan d ü z e yi 0.75-1.5 mg/dL, idrardaki düzeyi 2 .8 -4 .8 m g/dL olarak kabul edilmiştir (12,13) D üşük düzey, kanda 0.75 mg/dL den az, idrarda ise 2.8 m g /d L ’den az o la rak alınarak hesaplamalar yapılmıştır. Ayrıca birey lere tanımlayıcı bilgileri ve sigara kullanm a d u ru m ları hakkındakı bilgileri edinmeyi am açlayan bir a n ket uygulanmıştır. Araştırma sonunda elde edilen v e riler bilgisayarda değerlendirilmiş ve analiz yöntem i olarak F testi, t testi, kikare (x2) testi kullanılmıştır. Bulgular, tablolar yardım ıyla yansıtılmıştır. A n aliz lerde, dağılımların tanım lanm asında aritmetik ortala ma kullanılarak standart sapm asıyla verilmiştir.
B U L G U L A R
Tablo 1 de bireylerin % 2 0 .8 ’inin kan C vitamini d ü zeyi d ü şü k o la rak tesbit e d ilm iş , k a d ın la rın %24 ünün, erkeklerin % 1 7 .4 ’ünün kan C vitamini düzeylerinin düşük olduğu gözlenmiştir. Kan C vita
min düzeylerinin cinsiyete g ö re d a ğ ılım ın d a istatisti- ki yönden anlam lılık s a p ta n m a m ış tır (p > 0 .0 5 ).
Bireylerin idrar C vitam ini d ü z e y le rin in cinsiyete g ö re dağılımı inc ele n m iş, % 2 2 . 8 ’inde idrar C vitam ini düzeyleri düşük iken, k ad ın ların % 2 5 . 3 ’ü n d e , e r k e k lerin % 2 0 .7 ’sinde idrar C vitam ini d ü ze y leri d ü şü k olarak tesbit edilm iştir. İd rar C v ita m in i d ü ze y lerin in cinsiyete göre d a ğ ılım ın d a istatistiki y ö n d e n a n la m lı lık sa p tan m a m ıştır (p> 0.05).
Bireyler, sigara içm e d u r u m u n a g ö re in c e le n d iğ in d e , 245 birey içinde, 42 e rk e k , 40 k a d ın , to p la m 82 kişi sigara içen; 79 erk ek , 84 k a d ın to p la m 163 kişi sig a ra içm eyen olarak sa p ta n m ıştır. T a b lo 2 ’de sigara içen ve içm eyen bireylerin k a n C v ita m in d ü z e y le r i ne g ö r e d a ğ ı lım ı g ö s t e r i l m e k t e d i r . S i g a r a içen g r u b u n % 3 1 . 7 ’s i n i n , s i g a r a i ç m e y e n g r u b u n % 1 5 .9 ’unun kan C v ita m in i d ü z e y i d ü ş ü k tü r . D ü ş ü k kan C vitamini d ü z e y le rin e sa h ip b ire y le rin , sigara içen grupta iki kat d a h a fazla ç o ğ u n l u k t a b u lu n d u ğ u saptanm ıştır. Bu d a ğ ılım d a g ru p la r arası farklılık, ıs- tatistiki y ö n d en anlam lı b u lu n m u ş tu r ( p < 0 .0 0 1 ).
T ablo 3 ’de sigara içen ve iç m e y e n b irey le rin kan C vitam ini d ü ze y in in o r ta la m a la rı k a rşıla ştırılm ıştır. Bireylerin içinde sig a ra içenlerin k a n C vita m in i d ü zeyi ortalam ası 1.12 2 ± 0 .551 m g / d L ik e n , sig a ra iç m eyenlerin ise 1.357±0.565 m g / d L ile d a h a fa z la o l duğu gözlenm iştir. K a r ş ıla ş tırm a s o n u c u g r u p la r a ra sı farklılık istatistiki y ö n d e n ö n e m li b u lu n m u ş tu r (p<0 .0 0 1 ).
S igara içen ve iç m e y e n k a d ın la rın kan C v ita m in i d ü zeyleri k a rşılaştırıld ığ ın d a T a b l o 3 ’de g ö r ü ld ü ğ ü gibi sigara iç m e y e n k ad ın ların k an C v ita m in i d ü z e y le r i nin sigara içenlere g ö re istatistiki y ö n d e n an lam lı bir şekilde fazla o ld u ğ u g ö z l e n m e k t e d i r (p < 0 .0 5 ).
Tablo 1. Bireylerin Kan ve İdrar C Vitamini Düzeylerinin Cinsiyete Göre D ağılım ı
Sayı Erkek % Sayı Kadın % Sayı Toplam %
Kan C Vitamini Düzeyi
Düşük 21 17.4 30 24.2 51 20.8
Normal 100 82.6 94 75.8 194 79.2
TOPLAM 121 100.0 124 100.0 245 100.0
X2=l .73 Ser. Der.= l p=0.184
İdrar C vitamini Düzeyi
Düşük 25 20.7 31 25.3 56 22.8
Normal 96 79.3 93 74.7 189 77.2
ro.pı . A M 121 100.0 124 100.0 245 100.0
G E N Ç L E R D E S İ G A R A İÇİ Mİ N İN KAN SE R UM VE İDRAR C VİTAMİNİ D Ü Z E YL ER İN E ETKİSİNİN İNC ELENMESİ 1 3
Tablo 2. Sigara İçen İçmeyen Bireylerin Kan C Vitamini Düzeylerine Göre Dağılımı
Kan C vitamini Sigara İçen Sigara İçmeyen Toplam
Düzeyi Sayı % Sayı % Sayı %
Düşük 26 31.7 25 15.9 51 20.8
Normal 56 68.3 138 84.1 194 79.2
TOPLAM 82 100.0 163 100.0 245 1 0 0 . 0
X:=8.869 Ser. Der.= l p=0.0000293
Tablo 3. Sigara İçen ve içmeyenlerin Kan C Vitamini Diizey Ortalamaları Karşılaştırılması (mgldL)•
Bireyler n X t Önemlilik Düzeyi
Toplam
Sigara içen 82 1.1225±0.5510
Sigara içmeyen 163 1.3571±0.5656 3.1162 pcO.OOl Önemli
Kadın
Sigara içen 40 1.0646±0.5210
Sigara içmeyen 84 1.2760±0.5922 2.0452 p<0.05 Önemli
Erkek
Sigara içen 42 1.1777±0.5780
Sigara içmeyen 79 1.4433±0.5482 2.4451 pcO.OOl Önemli
Sigara içmeyen erkeklerin kan C vitamin düzeylerin de sigara içenlere göre istatistiki yönden anlamlı bir şekilde artış olduğu gözlenmektedir (pcO.OOl).
1 ablo 4 de sigara içen ve içmeyen bireylerin idrar C vitamini düzeylerinin dağılımı gösterilmiştir. Sigara içen bireylerin % 3 2 .9 ’unun idrar C vitamini düzeyle ri düşük iken, sigara içmeyenlerin ise % 25.2’si düşük düzeydedir. Bireylerin idarar C vitamin düzeylerine göre dağılım ında istatistiki yönden anlamlılık tesbit edilem em iştir (p>0.05).
Tablo 5 de sigara içen ve içmeyen bireylerin idrar C vitamini düzey ortalamaları karşılaştırılmıştır. Sigara içen ve içmeyen gruplar arasında istatistiki yönden benzerlik tesbit edilmiştir. Cinsiyete göre gruplar kendi aralarında incelendiğinde de yine benzerlik saptanmıştır îp> 0.05).
Günlük sigara içme miktarına göre bireyler, “ 5 adet ten az” , “6”-15 adet arası” , “ 16 adetten fazla” sigara içenler olmak üzere üç gruba ayrılmıştır.
Tablo 6 ’da sigara içen bireylerin günlük sigara içme miktarlarına göre kan C vitamini düzeylerinin dağılı mı görülmektedir. Bireylerin % 2 1 .9 ’u günde 5 adet ten az sigara içerken, %45.6'sı “6-15 adet a r a s ı ’, % 32.5’i ise “ 16 adetten fazla” sigara içmektedir. B u nunla birlikte kan C vitamini düzeyi düşük olan gru bu içinde %5 3 .6 ’sı günde 16 adetten fazla sigara iç mekte, % 7.9’u ise günde 5 adetten az sigara içmek tedir. C vitamini düzeylerinde düşme gözlenmekte dir. Dağılım sonucu gruplar arasında istatistiki yön den önemli farklılık saptanmıştır (pc0.05).
Tablo 7 ’de günlük içilen sigara miktarına göre birey lerin kan C vitamini düzey ortalamalarının karşılaştı rılması gösterilmiştir. Günlük “5 adetten az" sigara
Tablo 4. Sigara İçen İçmeyen Bireylerin İdrar C Vitamini Düzeylerine Göre Dağılımı.
idrar C vitamini Sigara İçen Sigara İçmeyen Toplam
Düzeyi Sayı % Sayı % Savı %
Düşük 27 32.9 41 25 2 68 27.8
Normal 55 67.1 122 74.8 177 72.2
TOPLAM 82 100.0 163 100.0 245 100.0
Tablo 5. Sigara İçen ve İçm eyenlerin İdrar C Vitam ini D üzey O rtalamaları K arşılaştırılm ası (m gldL)
14
TEBERDAR FE, ÇÎVÎ S. BÜYÜKBAŞ S. KAVAK S.Bireyler_____________ .___________ n____________ x____________ t ________ Önemlilik Düzeyi
Sigara içen 82 3.8110±1.8607
Sigara içmeyen 163 4.1457±1.5677 1.3894 p>0.05 Önemli Değil
Tablo 6. Bireylerin Kan C Vitam ini Düzeylerinin Sigara İçm e M iktarına Göre D ağılım ı Sigara Sayısı Kan C. vit düşük Kan C vit. yüksek
Toplam
Sayı % Sayı % Sayı
% 5 adet 2 7.9 16 28.5 18 21.9 1-15 adet arası 10 38.5 27 48.2 37 45.6 16 adetten fazla 14 53.6 *13 23.3 ; 27 _________ 32.5 TOPLAM 26 100.0 56 100.0 82 100.0 X2=8.960 Ser. Der.=2 p=0.0113
Tablo 7. G ünlük İçilen Sigara M iktarına Göre Kan C Vitamini Ortalamalarının Karşılatırılması (mgldL) Günlük sigara sayısı n 5 adetten az 6-15 adet 16 adetten fazla Genel Ortalama F ratio:9.939 18 37 27 1438±0.518 1.098±0.518 0.788±0.385 82 p:0.000014 1.071 p<0.001
İdrar C vitamini düzeyi d ü şü k olan g ru b u n % 3 7 ’si günde “ 6-15 adet arası” ve “ 16 adetten fa z la ” sigara içmektedir. İdrar C vitamini düzeyleri açısından g ü n lük içilen sigara m iktarının etkin olm adığı g ö z le n mektedir. Dağılım sonucu gru p lar arasında benzerlik tesbit edilmiştir (p>0.05).
Sigara kullanm a sürelerine göre bireyler, “ 3 yıldan az it'
içen grubun ortalaması 1.438±0.518 mg/dL ile en ^ miktarda iken, “6-15 adet arası” sigara içen gruuunkının ortalaması 1.098±0.513 mg/dL, “ 16 adetten fazla” sigara içen grubun kan C vitamini dü zeyler, ortalaması ise 0.788±0.385 mg/dL ile en dü şük mı tarda olduğu gözlenmektedir. Günlük sigara içme miktarı arttıkça kan C vitamin düzeylerinde düşme saptanmıştır. Gruplar arasında istatistiki yön den önemli farklılık bulunmuştur (p<0.001)
Tablo 8 ’de idrar C vitamini düzeylerinin, günlük si gara içme miktarlarına göre dağılımı görülmektedir.
3-6 yıl arası” ve “ 6 yıldan fa z la ” sigara kulla nanlar olmak üzere üç gru b a ayrılm ıştır. T a b lo 9 ’da kan C vitamini düzeyinin sigara k u lla n m a süresine göre dağılımları gösterm ektedir. S ig ara içen b ireyle rin % 5 2 .4 ’ü “ 3 yıldan a z ” süredir sigara kullanırken,
% 1 7 .1 ’i “ 6 yıldan fazla” süredir sigara içm ektedir. B ununda birlikte kan C vitamini düzeyi dü şü k olan grubun % 2 3 .1 ’i “ 3 yıldan a z ” süredir sigara içerken, % 4 2 .3 ’ü “ 3-6 yıl arası” süredir sigara içm ektedir. Kan C vitamini düzeyi norm al olan grubun % 6 6 .1 ’i “ 3 yıldan az” süredir sigara içerken, % 1 8 . 9 ’u “ 6 yıl dan fazla” süredir sigara içm ektedir. S igara kulla n m a süreleri arttıkça kan C vitamini d ü z e y in d e azalm a gözlenmektedir. G ruplar arası farklılık, istatistiki gönden anlamlı görülm üştar (pcO.OOl).
Tabio 8 . İdrar C V itam ini D üzeylerinin Sigara İçm e M iktarına Göre D ağılım ı Sigara Sayısı İdrar C. vit düşük idrar c vk yüRsek
Toplam 5 adet 1-15 adet arası j 6 adetten fazla f()P LAM Sayı % Sayı % Sayı % 7 25.8 11 20.0 î 8 22.0 10 37.1 27 49.1 37 45.1 10 37.1 17 31.9 27 32.9 27 100.0 55 100.0 82 100.0 X2= 1.079 Ser Der.=2 p=0.582
Tablo 9. İdrar C Vitamini Düzeylerinin Sigara İçme Miktarına Göre Dağılımı
G E N Ç L E R D E S İ G A R A İ Ç İ M İ N İ N K A N S E R U M V E İD R A R C VİT AM İN İ D Ü Z E Y L E R İ N E ETKİSİNİN İ N C E L E N M E S İ 1 5
Kullanma Süresi Kan C. vit düşük Kan C vit. yüksek Toplam
Sayı % Sayı % Sayı %
3 yıldan az 6 23.1 37 66.1 43 52.4
3-6 yıl arası 11 42.3 15 25.0 25 30.5
6 yıldan fazla 9 34.6 14 18.9 14 17.1
TOPLAM 26 100 56 100.0 82 100.0
X2=14.886 Ser. Der =2 p=0.0000591
Tablo 10. Sigara K ullanm a Süresine Göre Kan C Vitamini Ortalam alarının Karşılaştırılması (mg/dL)
Kullanma süresi n X 3 yıldan az 43 1.285±0.491 3-6 yıl arası 37 0.986±591 6 yılda fazla 27 0.806±650 Genel Ortalama 82 1.114 F ratio:5.353 p:0.00060 pcO.Ol
T ab lo l ü ’da bireylerin sigara kullanm a sürelerine gö re kan C vitamini düzeyleri ortalamaları karşılaştırıl- mıştır. B ire y lerd e, “ 3 yıldan a z ” sigara kullananların k an C v ita m in i d ü z e y i o rta la m a s ı 1.285±0.491 m g /d L iken, “ 3-6 yıl a ra sı” süre sigara kullananların 0.989±0.591 m g /d L ve “ 6 yıldan fazla” süre sigara k u lla n a n la rd a ise 0 .8 0 6 ± 0 .6 5 0 m g/dL dir. Buna göre sigara k u lla n m a süresi arttıkça kan C vitamin düzey lerinde a z a lm a tesbit edilmiştir. Sigara içme süresi artıkça kan C vitam ini düzeylerinde azalma tesbit edilm iştir. S ig ara içm e süresi 3 yıldan fazla olduğun dan kan C vitamini d üzeylerinde önemli ölçüde azal m a o lu ş m a k ta d ır (pcO.OOl).
T ab lo 11 ’de bireylerin idrar C vitamini düzeylerinin sigara k u lla n m a sürelerine göre dağılımı incelenmiş tir. S igara içen bireylerin idrar C vitamini düzeyleri düşük ve norm al olar grupların her ikisinde aynı ço ğ u n lu k ta “ 3 yıldan a z ” sürede sigara kullanımı göz lenm ektedir. D ağ ılım sonucu gruplar arasında ben zerlik sa p tan m ıştır (p>0.05).
Bununla birlikte sigara kullanma sürelerine göre bi reylerin idrar C vitamini düzeyi ortalamaları arasın da benzerlik tesbit edilmiştir (p>0.05).
TA R TIŞM A
Bireylerin kan ve idrar C vitamin düzeylerinin cinsi yete göre dağılımı incelendiğinde; her iki cins arasın da anlamlı bir fark bulunamamıştır (Tablo 1). Birey lerin sigara etkeni ile ilişkili olarak kan C vitamini açısından dağılımları incelendiğinde; istatistiki y ö n den önemli farlılıklar saptanmıştır. Bireylerin kan C vitamini düzeyi ortalamaları arasında 0.2 m g /d L ’lik bir farklılık olduğu gözlenmiştir (Tablo 2,3). Yapılan diğer çalışmalarda da sigara içenlerin kan C vitamini düzeylerinin, içmeyenlerinkine göre yaklaşık olarak 0.2 mg/dL gibi bir oranda daha düşük olduğu göste rilmiştir (14,15). Sigara içenlerin kan C vitamini dü zeylerinin daha düşük olmasının muhtemel nedeni, C vitamininin metabolik dönüşümünün daha yüksek ve kısmen C vitamininin bağırsak emiliminin düşük ol masıdır (6 , 16). Ayrıca kadın ve erkek bireylerin kan C vitamini düzey ortalamaları sigara içme durum la rına göre karşılaştırıldığında ise erkekler arasında an lamlı bir farklılık bulunduğu saptanmıştır. Bununla birlikte erkek bireylerinde ki gruplar arası farklılığın kadın bireylere göre daha fazla olduğu gözlenmiştir (Tablo 3). Bu farklılığın oluşm asında araştırmada yer alan erkek bireylerde kadın bireylere kıyasla günlük içilen sigara miktarının ve kullanm a sürelerinin daha fazla olması neden gösterilebilir. Sigara içen ve iç
Tablo 11. İdrar C Vitamini Düzeylerinin Sigara Kullanma Sürelerine Göre Dağılımı
Sigara Sayısı İdrar C. vit düşük
Sayı %
İdrar C vit. yüksek \ Sayı % Sayı Toplam % 3 yıldan az 13 50.0 30 -“>3.6 43 52.4 3-6 yıl arası 9 34.6 16 28.6 25 30.5 6 yıldan fazla 4 15.4 10 17.8 14 17.1 TOPLAM 26 100.0 56 100.0 82 100.0 X2=0.297 Ser. Der.=2 p=0.8616
16
TEBERDAR FE, ÇİVİ S. BÜYÜKBAŞ S, KAVAK S.meyen bireylerin idrar C vitamini düzeyleri açısın dan dağılımları ve idrar C vitamini düzey ortalam a ları incelendiğinde; gruplar arasında istatistiki y ön den anlamlı bir farklılık saptanamamıştır (Tablo 4,5). Diğer çalışmalarda sigara içenlerde C vitamininin id rar yoluyla vücuttan dışarı atılma oranının içmeyen- lerinkine göre yaklaşık %60 kadarı olduğu bildiril miştir. Bununla birlikte günlük verilen 2.2g C vita mini ile 6 günlük bir takip süresi sonrasında ise idrar C vitamini düzeylerine hiç fark gözlenmediği saptan mıştır (17,18). Burada, idrar C vitamini düzeyinin ancak günlük alınan C vitamini kaynağı besinlerin miktarı ile değişim gösterebileceği söylenebilir.
Günlük içilen sigara miktarına göre incelenen sigara içen bireylerin kan C vitamini düzeyleri arasında an lamlı bir farklılık olduğu saptanmıştır. Günlük sigara kullanma miktarı arttıkça kan C vitamini düzeylerin de azalma görülmektedir. Erkeklerin çoğunluğunun günde 16 adetten fazla sigara içtiği, kadın bireylerin ise aksine günde 5 adet ve daha az sigara içtikleri gözlenmektedir. Bu duruma kadınların toplum dan dışlanma korkusu, her yerde rahatlıkla sigara içeme- meleri, erkeklerin de kendilerini toplum a kabul ettir me ve özenti gibi etmenlerin neden olacağı söylene bilir (19). Diğer çalışmalara bakıldığında; Pelletier ve arkadaşları (16), Kanada'nın farklı bölgelerindeki sigara içen ve içmeyen 20-64 yaşları arasındaki k a çım ve erkek üzerindeki araştırmalarında, günde 20 adetten az içenlerin serum C vitamin düzeylerinde %28, 20 adetten fazla içenlerde ise %40 düşüş g ö z lendiği ifade edilmektedir. Bir diğer çalışm ada, g ü n de 15 adetten az sigara içen kadınlarda aynı sonuç verilmektedir (6).
Sigaıa içen bireylerin sigara kullanm a sürelerine g ö re kan C vitamin düzeylerinin istatistiki yönden fark lı olduğu saptanmıştır. Bu çalışmadaki kadın bireyler içinde 6 yıldan fazla siğara kullananların b u lu n m a d ı ğı gözlenmiştir. Bu durum , diğer çalışmalarda da b e lirtildiği gibi, erkek bireylerin daha küçük yaşlarda m erak, özenti, yanlızlık gibi nedenleri de ileri süre rek sigara içm eye başladıklarını gösterebilip 19). S i gara kullanm a sürelerine göre kan C vitamin düzey ortaınaları karşılaştırıldığında da guruplar arası fark lılık. istatistiki yönden önemli olarak saptanmıştır (Tablo 10). Bu farklılık sigara kullanm a süresi arttık ça kan C vitamini düzeylerinde azalm a olabileceğini ifade e tm e k te d ir . G e r e k d iğ e r a ra ştırm a c ıla rın (6 ,8 *2 1 ), gerek bizim g ö rü şü m ü z ü n ortak olduğu ııokta; sigaranın C vitamini m etabolizm asını değişti receği ve bu değişiklik sonucu kan C vitamini d ü z e yi inle düşüklüğün ortaya çıkacağıdır.
S O N U Ç V E Ö N E R İ L E R
G ençlerde sigara ku lla n ım ı ile kan ve idrar C vitamin düzeyleri arasındaki ilişkinin in c e le n d iğ i kesitsel tip teki bu ça lışm ad a şu s o n u ç la r a varılm ıştır: (1) G e n ç lerde sigara kullanım ı öze llik le k an C vitam ini d ü zeylerini düşüren bir etk en d ir. (2) G ü n l ü k sig a ra kul lanm a m iktarının artm ası, kan C v ita m in i d ü z e y le ri ni azaltırken idrar C vita m in i d ü z e y le r i için bu etki g örülm em ektedir. (3) S ig a r a k u l l a n m a sü resin in art ması, kan C vitamini d ü z e y le r in in a z a lm a s ın a neden olm aktadır. Bu ç a lış m a la rd a n e ld e e d ilen sonuçlar ışığında şu öneriler sunulabilir: H a lk sağlığı açısın dan önem li bir sorun olan s ig a ra iç im in in azaltılarak giderilmesi için h alk a h iz m e t v e re n tü m k u ru m la r teşvik edilm elidir. U z m a n la r , k ü ç ü k y a ş la rd a n itiba ren çocuklar ve gençleri sig a ra h a k k ı n d a b ilg ilen d i ren, bilinçlendiren ve sig a ra k u lla n ım ı n ın , sağlığı tehdit edici ne gibi s o n u ç la r g e tire b ile c e ğ in i ortaya koyan eğitim p r o g r a m la r ın d a y o ğ u n la ş m a l ıd ır .
K A Y N A K L A R
1. Baysal A. Beslenme, Hacettepe Ün. Yay. A/61, Anka ra, 1990.
2. Sencer E. Beslenme ve Diyet, Beta Basım Yay. Dağ. A.Ş., İstanbul, 1987
3. Yücecan S. Türkiye'de Uygulanmakta olan Hazırlama, Pişirme ve Saklama Süreçlerinin, Yeşil Yapraklı Seb zelerin C Vitamini Değerine Olan Etkisi, H.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara, 1973.
4. Alpers D, Clouse R, Stenson W. Manual of Nutritional Therapeutics, Little, Brown and Company, Boston,
1988.
5. Gruyter W. Concise Encylopedia Biochemistry, Se cond Edition, Berlin, 1988.
6 . Murata A. Smoking and vitamin C., Worl Rev Nutr Di et 64:31-57,1991
7. Horning D H, Glathoar B E. Vitamin C and smoking inerease requirement of smokers. İnt J Vit Nutr Res 27:139-55,1985.
8 . Keith R, Mossholder S. Ascorbıc acid status of smo- king-nonsmoking adolescent females. İnt J Vit Nutr Res 56:363-66,1986.
9. Büyükbaş S, ve Ark. Fosfotungustik asit yönetimiyle plazma askorbik asit tayini, Eğe Üniv Tıp Fak Dergisi 25(4): 1233-37 -1986.
10. Büyükbaş S, ve Ark. Plazma ve lokosit askoıbik asit tayini ile ilgili bir yöntem. Eğe Üniv Tıp Fak Dergisi 22:347,1983.
1 1. Kyaw A. A simple colorimetric method for ascorbic acid determination in blood plasma, Clin Chem Açta 86:153,1978.
G E N Ç L E R D E S İ G A R A İ Ç İ M İ N İ N K A N S E R U M V E İ D R A R C V İ T A M İ N İ D Ü Z E Y L E R İ N E ETK İS İN İN İ N C E L E N M E S İ
17
12. Beşer E, Baysal A, Ciliv G. Üniversite öğrencilerinde sigara içimiyle plazma C vitamini düzeyleri ilşkisi, Türk Hij. Den Biyol Derg 45(2): 153-160,1988.
13. Olson J A. Hodges R. Recommended dietary intakes (RDI) of Vitamin C in humans. Am J Clin Nutr 45:693-703,1987.
14. Smith J L, Hodges R E. Serum levels of Vitamin C in relation to dietary and supplemental intake of vitamin C in smokers and nonsmokers. Ann N Y Acad Sci 498:144-52,1987.
15. Preston E M. Cigarette smoking, nutritional implicati- ons. Prog Food Nutr Sci 15:183-217,1985.
16. Pelletier O. Vitamin C and Tobacco. Int J Vitam Nutr Res 16:147-69,1975.
17. Bolton-Smith C, Casey C E, Gey K F. Antioxidante vi tamin intakes assesed using food frequency questiona-
ire: Correlation with biochemical status in smokers and nonsmokers. Br J Nutr 65:337-46,1991.
18. Murata A, ve Ark. Lower levels of vitamin C in plas- ma and urine of Japanese male smokers. Int J Vitam Nutr Res 31:184-89,1989.
19. Çivi S, Şahin KTS.Ü.Tıp Fak. ve S.H.M.Y.O. öğrenci lerinin sigara konusundaki bilgi tutum ve davranışları. Aile ve Toplum Dergisi 49-52,1991.
20. Ağrıdağ G, ve Ark. Karataş'taki adölesanlarda sigara içmeyi denemede ailenin etkisi. Gençlerin Sağlık So runları, Kayseri 112-16,1993.
21.Bozzore T. Effect of vitamin C supplementation amons male smokers. Nut Rep Int 33:711-20,1986.
