Kamu
Yönetimini
Yeniden
Yapılandırma
Çalışmaları
ve
Arşivler Açısından Bir
Değerlendirme
*
**
* 40. Kütüphane Haftası(30 Mart- 4 Nisan 2004) etkinliklerinden “YenidenYapılanmave Arşivler”panelin de sunulan bildiridir.
** Yrd. Doç. Dr. Fahrettin Özdemirci,Ankara Üniversitesi DTCFBilgiveBelge Yönetimi Bölümüöğretim üyesidir. E-posta: Fahrettin.Ozdemirci@humanity.ankara.edu.tr
Fahrettin Ozdemirci
Öz:
Bu yazıda, ülkemizde kamuyönetiminin yeniden yapılandırılması için TBMM’de
görüşmeleri tamamlanmak üzere olan “Kamu Yönetiminin Temel ilkeleri ve Ye
niden Yapılandırılması HakkındaKanun Tasarısının arşivleraçısından bir de
ğerlendirmesi yapılarak,, bu yeni yasal düzenlemenin arşivlerin örgütsel yapısı na ve hizmetlerine etkileriirdelenmiş, yapılması gerekenler konusunda önerilere
yer verilmiştir.
Giriş
Ülkemizde kamu yönetimin yeniden yapılandırılması 1950’lerden beri çeşitli dö nemlerde dilegetirilmişve sürekli olarak gündemde tutulmuştur. Parti ve hükü met programlarının, seçim bildirgelerinin, beş yıllık kalkınma planlarınınvazge çilmez konusu olmuştur. Son hazırlanan VIII. Beş Yıllık Kalkınma Plam’mn da konusu içindeönemli bir yer tutmuştur. Bu durum hiç kuşkusuz ki kamuyöneti minin ihtiyaçları karşılamada yetersiz kalmasına bağlanabilir.
Bakanlar Kurulu’nun “Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin
Türkiye Ulusal Programının Uygulanması, Koordinasyonu ve İzlenmesine Dair
Karar” ı incelendiğindekamu yönetimininyeniden yapılandırılmasına ilişkin şu
hususlarayerverdiğigörülmektedir:
“Kamu Yönetimi Temel Kanunu: Kamu hizmetlerinin etkin, şeffafve katılım
cı birşekilde sunulması için gerekli yasal vekurumsal ortamınoluşturulmasına dönük olarak kapsamlı bir kamuyönetimi reformu gerçekleştirilecektir. İlk aşa mada, kamu yönetimindeuyulacak temel ilkeleri ortaya koyan ve özellikle mer
kezi idare ile yerel yönetimlerarasındaki görev, yetki vekaynak dağılımını net- leştiren bir çerçeve kanun çıkarılacaktır. ikinci aşamada, Devlette Genel Kurum
salGözden Geçirme çalışmalarının sağlayacağı veriler de değerlendirilerek il
gilibütün kamukurumve kuruluşlarının kuruluş kanunları gözden geçirilecektir. Yapılacak olan yerel yönetimreformunun mali disiplini bozmaması için gereken
tedbirler alınacaktır.
Sonuç olarak, etkin ve verimli bir şekilde uygulanması için gerekliidari ka pasitenin oluşturulmasında kamu yönetiminin yeniden yapılandırılması çok
önemlidir. Kamu yönetimi reform tasarısı temel prensipler çerçevesinde bu hede fe hizmet etmektedir.' (Avrupa Birliği...., 2003).
Kamu yönetiminin yeniden yapılandırılması konusundaki son girişimler de aynı gerekçelere dayanmakla birlikteAvrupaBirliği uyum çalışmaları da bunda
itici birgüç olmuştur. Bu bağlamda “Kamu YönetimininTemelİlkeleri ve Yeni
den YapılandırılmasıHakkında Kanun (Tasarısı)”yasallaşma sürecine girmiş ve
tamamlanmaküzeredir. Kamu yönetim uzmanları arşivleri nasılalgılıyorve de ğerlendiriyor?
Kamu yönetiminin yeniden yapılandırılması çalışmaları değerlendirildiğinde,
arşivlere bakışta bireksiklik gözeçarpmaktadır. Bunu “kamu yönetim uzmanla rı arşivlerinasılalgılıyorvedeğerlendiriyor?” sorusunacevap arayarak değerlen
direcek olursak;
* Arşiv kavram ve olgusunun, kamu yönetimiuzmanları tarafından hemen he men her dönemde bilinmesine rağmen, kamuyönetiminin önemli bir parçasını oluşturanarşivgerçeğine veolgusuna bakışlarıyüzeysel kalmış ya da kamu bel
geleri ve arşivler kamu yönetiminin bir parçası olarak görülememiştir. Gerekar şiv çalışmalarının kurum ve kuruluşlara sağladığı ya dasağlayacağı katkılar, ge rekse arşiv uygulamalarının boyutunun değerlendirilmesi konusundaki yüzeysel bakış, kamu yönetimi uzmanlarının örgütsel yapı içinde belgeve arşiv işleri için
birbirimin gerekliliği anlayışından uzak kalmalarına neden olmuştur. Bunun so
nucu olarak arşivkurumlan için birvizyon belirlemede yetersiz kalınmış, arşiv
lergündelik sorunlar ve ayrıntılar içinde geleceğe yönelik yapılanmadan yoksun
şekilde hasbelkader varlıklarını sürdürmüşlerdir.
* Diğer birsorunarşivlerin yalnızca geçmişinkültürmirası olarak görülmesi
dir. Bubakış açısı kurum ve kuruluşlarda arşiv işlemlerinin görmezlikten gelin
mesinde en büyüketkendir. Oysa arşivler yalnızca geçmişin kültür mirası olarak görülemez. Arşivler öncelikleidareninçalışmalarını gösteren ve idarenin doğal ürünleri olan belgelerleilgilibir çalışma ve uygulamaalanıdır.Arşivlerin ortaya
çıkmasınızorunlu kılan birinci neden idaridir. Belgeler idari işlevlerini tamamla dıktan veuzun bir zaman sürecinden sonra kültürel amaçlar için değerlendirilir
ler. Kültürel neden belgelerin üretim amacı değildir. Yani bu belgeler kültürel amaçlar için üretilmezler. Bu hususungöz ardıedilerek bir ülkede arşiv olgusu na bakılırsayanlış uygulamalarınyapılması gayet doğal olacaktır.
Arşiv geleceğe dönük planlama gerektiren, bunun için şimdidenbirtakım ör gütlenmenin yapılmasını ve yöntemlerin uygulanmasını zorunlu kılan biranlayı şıgerektirmektedir. Bu açıdan bakıldığındakamu yönetiminde yeniden yapılan
maçalışmalarının, kamu bilgisinibarındıran belgelerin şu anda vegelecekte yö netimiyle ilgili olanarşivleraçısından eksik olduğunu söyleyebiliriz.
Oysaki kamu yönetiminde, idarenin doğal faaliyetleri sonucu ortaya çıkan, kurumunbirinci elden bilgi kaynaklarını oluşturan ve önemli kurumsal bilgiyi
barındıran belgelerin kurum içindeki akışından sorumlu olan bir birimin kuru munidari yapısı içindeki örgütlenmesi ihmaledilmemesi gereken bir husustur.
Bu çerçevedeyasallaşmasürecitamamlanmak üzere olan “KamuYönetiminin
Temelİlkeleri ve Yeniden Yapılandırılması Hakkında Kanun Tasarısı" m incele yerek arşivler açısından değerlendirelim.
Kamu Yönetiminin Temel İlkelerive Yeniden YapılandırılmasıHakkında Ka
nun Tasarısı
Bu çerçevede “Kamu YönetimiTemel Kanunu Tasansı”m incelemek gerek mektedir. 51 maddenin yanısıradokuz da geçici maddesi bulunan sözkonusu ta san TBMM’nde349. sıra sayı ile gündeme alınmış ve1. geçici maddesi dahil 49 maddesi kabul edilmiştir. 28 Mart 2004 Mahalli İdareler Genel Seçimi nedeniy
leMeclis çalışmalarına ara vermiştir. Yürürlük maddelerini oluşturan 50ve 51.
maddeler ile kalansekiz geçici maddemuhtemelen seçimlerden sonra görüşüle rek yasa tamamlanmış olacaktır. Ancak TBMM’ndeki görüşmeleri tamamlanmak üzereolan bu yasa, merkezi idarenin bir takımgörevlerini yerel idarelere devret mektedir. Bu nedenle muhtemelen bu kanun, tasanlan hazır olan “Büyükşehir
Belediyeleri Kanunu Tasarısı (03.03.2004)", “İl Özelİdareleri Kanunu Tasarısı (03.03.2004)’’, “BelediyelerKanunu Tasarısı (03.03.2004)”(www.basbakanYa-
sa Tasansı’nınadı TBMM’ndeki görüşmeler sırasında “Kamu Yönetiminin Temel İlkeleri ve Yeniden YapılandırılmasıHakkında Kanun Tasarısı” olarakdeğiştiril
miştir. (Meclis Tutanak Dergisi (www.tbmm.gov.tr25.03.2004).
Sözkonusu Tasarı’nın amacı Madde l ’de şöyleifade edilmektedir:
“Madde 1-Bu kanununamacı, katılımcı, saydam, hesap verebilir, insan hak
ve özgürlükleriniesas alan bir kamuyönetimininoluşturulması;kamu hizmetle rinin adil, süratli, kaliteli, etkili veverimli bir şekilde yerinegetirilmesi için mer
kezi idare ile mahalli idarelerin görev, yetki ve sorumluluklarının belirlenmesi; merkezi idare teşkilatının yeniden yapılandırılması ve kamu hizmetlerine ilişkin temel ilke ve esasları düzenlemektir”.
Anlaşılacağı üzere kanun, kamu yönetiminde yeniden bir teşkilatlanma ve
hizmetlerin görülmesindeilişkin temel ilke veesaslan düzenlemeyi amaçlayarak kamu yönetiminde yeniden bir yapılanmayıhedeflemektedir.
Yanikamu yönetiminde yeniden yapılanma tasarının temel amaçlanndan bi rini oluşturmaktadır. Bu husus arşivlerin gerekörgütlenmesi gereksehizmetleri
Bu temel yasanın kamu yönetiminegetirmeye çalıştığıyeni yaklaşımdan çı karılacak sonuçlar gerek milli arşivin gereksekamukurum vekuruluş arşivleri nin hangi düzeyde ve nasıl örgütlenmesi gerektiği konusuna bize ışık tutabilir. Zatenbu yasa tasarısı temel ilkeleri vermekte olup, kurum ve kuruluşların kendi
kuruluş kanunlarının çıkarılması üzerinde durmaktadır. Arşivler için henüz her
şey bitmiş değildir.
Bunlar içerisinde önemligördüğüm hususlaradikkat çekmekistiyorum:
‘‘Madde 2- Bu kanun, merkeziidare ile mahalli idarelerive bunların bağlı, ilgili ve ilişkili kurum ve kuruluşlarını kapsar.” hükümleri ile kapsam yeniden
yapılanmanın boyutunugöstermektedir.
Bugüne kadar merkezi yönetimin yürütmüş olduğuişlerin birkısmının yerel
idareleredevri,arşiv örgütlenmesi vehizmetleriaçısındanyeni oluşumları gerek tirebilir (yerelvebölgesel arşivler gibi).
Kamu yönetiminin kuruluş veişleyişinintemel ilkelerini veren 5. maddenin
(j, k) bendleri;
“j) Kamu hizmetlerinin usul ve standartları belirlenerek, hizmettenyararla nanların bunları öncedenbilmesi sağlanır. Kamu kurumve kuruluşlarının üst yö neticileri, hizmetlerin bu standartlara uygun şekilde yerine getirilmesinden ve hizmetten yararlananlarınihtiyacına uygunluğunusağlamaktansorumludur.
k) Kamu kurum ve kuruluşlarınca, gerçek ve tüzel kişilerden, sadece hizmet usul ve standartlarındaöngörülenbilgi ve belgeleristenebilir. Bilgi vebelgeis
temine ilişkin usul ve standartlar; etkililiği, verimliliği ve basitleştirmeyi sağla
makamacıyla düzenli olarak gözden geçirilir.'”
Yinemerkezi idareningenel yetki ve sorumluluklarını veren 6.madde: a) Kamu hizmetlerine ilişkin ulusal düzeyde genel ilke ve politikalar, amaç ve
hedefler ile standartları belirlemek,
b) Kamu hizmetlerinin hukuka, belirlenen politikave standartlara uygunluğu nu izlemek, değerlendirmekve denetlemek,
c) Hizmetlerin verimli ve merkezi idare ilemahalli idareler arasında koordi
nasyon içerisinde yerine getirilmesinisağlamak.,
e)Kamuhizmetlerini uygun ölçek ve nitelikte olmak üzeremerkezde,gerekli
durumlarda yetki genişliği ilkesi çerçevesinde taşrada veyurtdışında örgütlene rek yerine getirmek" hükümleri usul ve standartlarla ilgilidir ve yasada sürekli vurgulanan bir konudur. Bu da arşiv çalışmaları için son derece önemliolanstan
dartlaraçısından “milli arşive”önemli görevleryüklemektedir. Ayınca(e) bendin
de merkez idarenintaşrada örgütlenebileceği belirtilmektedir.
İşlemlerde ve hizmetlerde bütünlükesasolduğuna göre milli arşiv belge tut
ma ve düzenleme vb. konulardaki belgeve arşiv standartlarını belirleme görevi
niüstlenmek durumunda kalacaktır.
Kuşkusuzbundan önce temeldemilli arşivin, özelde kamu kurum ve kuruluş
masını ve belirlenmesinigerektirir.
Merkezi idare tarafından yürütülecek görev ve hizmetleri sayan 7. maddenin
(k) bendi; “Kanunlarla münhasıran merkezi idare tarafından yerine getirilmesi öngörülenulusal nitelikliveya birden çok ili kapsayandiğer görev ve hizmetler”
hükmünü içermektedir.
Ulusal nitelikli işlerden bahseden bu hüküm arşivler açısından önemlidir.Bir ülkenin arşivişleri ulusal nitelik taşımakta mıdır?Sorusuna hemen hemen herkes ‘elbette ki,ulusal nitelik taşır’ cevabınıverecektir.Zira her ülkeninbir“millikü tüphanesi”gibibirde“milli arşivi” vardır ve ülkelerinbağımsızlıksimgeleri ara sındayer alır.
Bu da bize merkeziidare tarafından yürütülecek görev ve hizmetler arasında
arşiv çalışmalarının olmasıgerektiği sonucuna götürecektir.
Bakanlıklar ile Bağlı ve İlgili KuruluşlarınTeşkilatlanmasına ilişkin tasarıda yer alan 12. maddenin (b, c) bentleri teşkilatlanmayailişkin ilke ve esaslardan ikisidir. Bunlar;
“b)Bakanlıklarilebağlı ve ilgili kuruluşların teşkilatlanmasında etkili ve ve
rimli bir yapı kurulması amacıyla, kurum ve kuruluşların görev, yetkive sorum lulukları tanımlanır. Benzer niteliktekihizmet ve görevler birden fazla kurum ve kuruluşaverilemez.
c) Bakanlıklar ilebağlıve ilgili kuruluşlar, stratejik planlarına, yıllıkamaç ve hedeflerine bağlı olarakteşkilat yapısını, hizmet kalite standartlarını, yönetim ve hizmet süreçlerini sürekli geliştirici tedbirleri alır."
Bu noktadagerek milli arşivin, gerekse kamu kurum ve kuruluşlarının arşiv birimlerinin neredeve nasılörgütlenmeleri gerektiği sonderece önemlidir.
Yine bakanlık merkez teşkilatı kurulmasına ilişkin esasları veren 17. madde
nin (a) bendi; “a)Ana hizmet, danışma veyardımcı hizmet birimlerinin kurulma
sı, kaldırılması, görev, yetki ve sorumlulukları kanunladüzenlenir" ilkesini getir mektedir. O halde bakanlıklar için çıkarılacak kanunlar arşiv birimlerinin örgüt lenmeleri açısından son derece önemli bir yere sahip olacaktır. Çünkü söz konu su teşkilatkanunlarında tanımlanmadıkları süreceyeni yönetim birimleri oluştu-
rulamayacaktır. Bu husus 17. madde gerekçesindede izah edilmiştir.
17- Maddegerekçesi: "Maddedebakanlıkların merkezteşkilatının kurulma
sındauyulmasıgereken esas ve usullerbelirlenmektedir.
Bakanlıkların anahizmet, danışma ve yardımcı hizmet birimlerinin kurulması,
kaldırılması, görev, yetki ve sorumlulukları kanunla düzenlenecektir.
...hyyraaşşik kademelrrin çoğalmssınaool açmak
tadır.Bunedenle, 28 inci maddedehem hiyerarşik kademeler azaltılmış, hemde yeni hiyerarşiler oluşmasının engellenmesi için bu maddedetadadi birşekilde
sayılankademelerdışında yeni kademeleroluşturulmasıyasaklanmıştır.” Bakanlık merkez teşkilatının nasıl olacağını veren; "Madde 18- Bakanlık
lerle ilgili politika, standartve hedeflerin belirlenmesi; planlama, koordinasyon
ve denetimin sağlanması; eğitim, izleme ve değerlendirme görevlerinin yerine
getirilmesi amacıyla aşağıdaki btrtmlyrdyn meydana gelecek şekilde düzenlenir:
a) Bakanlıkların hizmet vegörev alanlarınagiren fnğliyytlyrtni yürüten ana hiz met birimleri, b) Bakana ve ana hizmet birimleri ile bağlı ve ilgili kuruluşlara teknik,planlama, araştırma-geliştirme, hukuki ve mali konularda yardımcıolan
danışma birimleri, c)İnsan kaynakları ve destek hizmetlerini yerine getiren yar
dımcı hizmet birimleri" ilkesinigetirmektedir. Yanibakanlıklar merkez teşkilat
larım üç ana yapı altında toplamaktadır.
Yinebakanlıkyardımcıhizmet birimlerini veren; “Madde 21- a)Özel Kalem
Müdürlüğü, b) İnsan Kaynakları Daire Başkanlığı, c) Destek Hizmetleri Daire Başkanlığı” şeklindedir.
Buraya kadar verilen teşkilatlanma yapısı içinde arşivlerle ilgili bir hususa rastlanamamaktadır.
Bağlı kuruluşlarlailgili hüküm içeren; “Madde 24-Bağlı kuruluşlar, bir ba
kanlığın hizmet ve görev alanına giren anahizmetlerden özel önemi bulunanları yürütmek üzere, kanunla kurulankuruluşlardır. Başbakanlığabağlı olanların dı şında müsteşarlık şeklinde bağlı kuruluş kurulamaz...Bağlı kuruluşlarıntaş ra teşkilatıkanunla kurulur.” hükümleri yer almaktadır.
Bu çerçevede 24. madde gerekçesinede bakalım; “Maddede bağlıkuruluşla rın tanımı yapılmaktadır. Buna göre, bağlı kuruluşlar, bir bakanlığın hizmet ve görev alanına giren ana hizmetlerdenözel önemi bulunanları yürütmek üzere ka nunla kurulan kuruluşlardır. Dolayısıyla,esasında bağlı kuruluşlar bir bakanlı
ğınana hizmet birimi olarak dateşkilatlanabilecek kuruluşlardır”
Arşivlerin özel önemi var mıdır?Özel önemi var diyorsako zaman milli arşi
vin yerinibu madde çerçevesinde oluşturabilir miyiz?
Bağlı kuruluşların birbakanlığın ana hizmet birimi olarak da teşkilatlanabile
cekkuruluşlarolduğubelirtilmektedir. Şu anda Devlet Arşivleri Genel Müdürlü ğü (DAGM) Başbakanlık’a bağlı anahizmet birimidir. TBMM’den çıkması için biriki maddesi kalmış olan bu yasanın çıkması durumunda Başbakanlık mümkün
olduğunca küçültülecektir. O zaman DAGM ne olacaktır? Olması gereken bir
milli arşivyasasıçıkartmaktırve şuanda ana hizmet birimi olan DAGM’yibağ
lı kuruluş statüsüne kavuşturmak olmalıdır. Çünkü milliarşivin hemulusal nite
liği vardır ve hem de özelönemi vardır.
Yineilgili kitapçıkta “Ulusal ölçekli işler, görev veyetkileriyi tanımlanarak merkezi kuruluşlar tarafından sürdürülecektir” (Değişimin Yönetimi İçin....,
2003: 151).
“Yaptıkları işin niteliği gereği diğer bakanlıklara bağlanması mümkün olma yanbirkaçkuruluş dışındaki tüm kuruluşların ilgilibakanlıklarabağlı olarak ça lışması gereklidir. Başbakanlık’a bağlı kalmaya devam edecek olan kuruluşlar
birden fazla bakanlığı ilgilendiren kuruluşlar olacaktır.” (Değişimin Yönetimi İçin....,2003: 144) arşivlerbuçerçevede değerlendirilmelidir.
Destek Hizmetleri Daire Başkanlığı’nm görevlerinin sayıldığı; "Madde36- a) Yapma, yaptırma, satınalma, kiralama, bakımveonarım, arşiv, sağlık ve benze
ri hertürlü idari ve mali hizmetleri yürütmek” yer almaktadır. Nihayetbirarşiv kelimesine rastlayabildik, ancak birdaire başkanlığına verilengörevler arasında.
Keşkehiç sözetmeselerdi de kamu kurumvekuruluşları için çok önemli olanbir
fonksiyonun, görevin unutulduğu söylenerek kurum ve kuruluşlarda arşivlerin
örgütlenmesi sağlanabilseydi.
Bu açılardan baktığımızda bu tasarının 3046’dan farkı yok. 3046’ya bu eksik leri yönündenzaten eleştiriyorduk.3046 da bir çerçeve yasaydı ve kurum ve ku ruluşlarınteşkilat yasalarıda buyasa çerçevesinde çıkmış vedolayısıyla hiçbir kurumda arşivler örgütsel yapı içinde yasaya dayalı olarak oluşturulmamıştı.
Şimdi de aynı şey olacak. Çünkü bu yasa3046’nmyerine geliyor.Eğer biz yap
tığımız işin kamu yönetimiiçinöncelikli olduğunu yetkililere anlatamazsak, bu
günküdurumdan daha ileri gidilebilecekgibigözükmüyor.
Kamu yönetiminin kuruluş ve işleyişinin temelilkelerini veren 5. maddenin (g)bendi; "Kamu kurumve kuruluşları, halkın bilgi edinme hakkını kullanması
için gerekli tedbirlerialır” hükmüözellikle dikkat çekmektedir.5. madde gerek
çesi içinde(g) bendine ilişkinyer alanbir açıklamaya da bakalım; "Kamukurum ve kuruluşları halkın bilgi edinme hakkını kullanmasını sağlayacak,, maksadını aşacak şekildeve gereksiz olarak sır kavramına sığınılması yoluyla kamuya açık lanmasında sakıncaolmayanbilgilerinöğrenilmesini yngyllymyyycyktir. Kişiler-, özellikle kendileri ile ilgiligörüş, karar veişlemler hakkında bilgiedinebilecek ler; kurum ve kuruluşlarda bununsağlanması için gerekli önlemleri alacaktır. Yine 41. maddede; “Bilgi edinme hakkı ve saydamlık” başlığı altında “...Kamu
kurum ve kuruluşları, gerçek vetüzel kişilerin talepetmelerihalinde, istenen bil gi ve belgeleri kanunda belirtilen istisnalardışında vermekle yükümlüdür." gibi hükümlervardır.
Bu tedbirlerin ne olacağı üzerinde durmak gerekir. Kamu bilgisinin temel
kaynağınıkamu kurum ve kuruluşlarının üstlendiklerigörevleriyerine getirme
leri sırasındaürettikleri belge ve dokümanlar oluşturur. Kurumlar genelliklebu
tür belgelerini dosyalardatutarlar ve bunlarda kurumlann arşivlerini oluşturur. O halde alınacak tedbirlerden birisi ve en önde geleni hiç kuşkusuz, kurumlarda
belge üretme ve tutmayöntem ve ilkelerini dekapsayan bir birimin kurumda ih
das edilmesidir.
Kanunu daçıkan bu konu, söz konusu tasarının çeşitli yerlerindekarşımıza
çıkmaktaancakbu işin mutfağından hiçbahsedilmemektedir. Zaten “Bilgi Edin
meHakkı Kanunu (K.No:4982)”nda da hiç sözü edilmiyordu.
Ancakbu işin mutfağı hiç kuşkusuz ki kurum ve kuruluşlardaoluşturulması zorunlu olan “Belge ve Arşiv YönetimBirimleri”dir.
DanışmaBirimleri içinde sayılanStratejiGeliştirmeBaşkahğıımn görevleri arasında dikkat çeken bir husus vardır: “Madde30-g) Yönetim bilgisistemleri ne ilişkinhizmetleri yerine getirmek."
Buhizmetin ne olduğu .açıkdeğildir. Yönetim bilgi sistemi çokgenel ve ha
vadakalmışbir yaklaşım gibi gözükmektedir. Kurumsal bilgiyi barındıran, kuru mun belgelerini yönetmekten hiç bahsetmeyen bir tasanda birbilgi sisteminden bahsedilmektedir. Belgesini yönetmeyi düşünmeyen ya da yönetemeyen bir ku rumun bilgiyi yönetmesi zaten mümkündeğildir. Bu görevkurumda oluşturula
cak“Belge ve Arşiv Yönetim Birimleri” ilebirlikte düşünülmelidir.
38. Kütüphane Haftası’nda katıldığım bir panelde veyine DAGM’de tekrar ettiğimiz toplantıda sunduğum “e-Arşivlere GidenYolda Belge Yönetim Birimle ri" adlı bildiriiçinde yer alan “Kamu Yönetiminde Arşivlerin Örgütlenmesi” baş
lığı altında çeşitli önerilere yer vermiştim.Yine 1999’da TKD’nin düzenlediği bir sempozyumda sunduğum “Arşivlerin Kurumsal Yapılanma Gereksinimleri” adlı
bildirimde bu hususlara değinmiştim. Bu öneriler halen geçerlidir (Özdemirci,
1999;Özdemirci, 2002).
İdari düzenleme yetkisini içeren;"Madde 44- Bakanlıklar ile kamutüzel kişi
leri, önceden kanunla düzenlenmeyen konulardave kanun hükümlerine aykırışe kilde idari düzenleme yapamazlar.” hükmü bize kurum vekuruluşların teşkilat yasalarında “Belge veArşiv Yönetim Birimleri”nin yer alması için elimizden ge
len her şeyin yapılmasını zorunlu kılıyor. Aksi takdirdetren kaçmış olacaktır.
“Madde 49- 271911984 tarihlive 3046 sayılı kanun...yürürlüktenkal dırılmıştır.”
“GeçiciMadde 5- Bu kanun kapsamına giren kamu kurum ve kuruluşlarının
kuruluşve görevlerine ilişkin kanun, kanunhükmünde kararname ve diğer mev
zuatlarında bukanunda belirtilen ilkeler doğrultusunda gerekli değişiklikler bir yıl içinde yapılır.” Busürenin iyideğerlendirilmesi gerekmektedir.
Genel Değerlendirme
Kamu yönetiminin yeniden yapılandırılmasının tartışıldığıve bir taraftan uygu
lamaya konduğu birzamansürecini yaşadığımız bu günlerde arşivlerin bunundı şında kalması beklenemez.
Arşivlerin ve arşivsel işlemlerin (süreçlerin)yönetim için önemi, yönetimde
kirolüve bunu yerinegetirirken uygulanacak yöntemler ve oluşturulması gere ken kurumsalyapılartartışılmalıdır.
“Kamu Yönetimi Temel Kanunu Tasarısının yasallaşması ileyeniden yapılan
masüreci bitmeyecek, tam aksine başlamış olacaktır. Tümbakanlıkların, bağlı ve ilgilikuruluşların bu kanunda ifade edilenanlayış ve yapı çerçevesinde kendiku ruluş kanunlarım ve kamu hizmetleri ile ilgili diğer kanunlarıgözdengeçirmele
ri gerekecektir. Bu çalışma,her kurumunkendi içinde oluşturacağı yenidenyapı lanma ekipleri ile bunlara Başbakanlık bünyesinde rehberlikhizmeti verecekbir
koordinasyon komisyonu aracılığı ile toplumun çeşitli kesimlerinin katılımını
sağlayarakyürütecektir. Yapılacak bu çalışmalarDPT tarafından gerçekleştirilen
Devlette Genel Kurumsal Gözden Geçirme çalışması ile uyumlu ve koordinas yon içinde yürütülecektir” (Değişimin Yönetimi İçin 2003: 139).
Bu süreç içinde arşivler için neler yapılmalıdır? Bunlarınbelirlenmesi ve bu süreçler içinde etkin şekilde yer alınmasıönem taşımaktadır.
Arşivlerin örgütlenişi ve hizmetleri ile ilgili yaşadığımız sorunların sorumlu luğunukendimiz üstlenerek, sorunlarımızıdoğru analiz etmeliyiz ve gerekliçö zümleri zamanında ilgili mercilere iletmeliyiz. Aksi takdirde arşiv kuramlarının yapılanmalarını ve hizmetlerini kendi tercihlerimizyönünde gerçekleştirme fır satınıkaçırabiliriz.
Değişimin yoğunlaştığı bir ortamda artık arşivlerinneyapması gerektiğini de ğil, nasılyapması gerektiğinitanımlamakdurumundayız.
Bu bağlamda gündemimizdetutmamız ve üzerinde çalışmalar yaparak ilgili mercilere iletmemiz gereken öncelikli konular şunlar olmalıdır:
1. DAGM’ ninstatüsünün tartışmayamahal bırakmadan belirlemek ve ilgili lerekabul ettirmek.
2. Tasarıçalışmasınınolduğunu bildiğimiz “Milli Arşiv Yasası”nın kapsamını kamu yönetiminde yeniden yapılanma çerçevesinde oluşturmak veenkısa süre de yasallaşmasını sağlamak.
3.Kamu kuramlarının kuruluşkanunlarının çıkarılması aşamasında kamu ku rum ve kuruluşlarında“Belge ve ArşivBirimleri”rir yasayadayalı olarak kurul
masını sağlamak ve Milli Arşivile bağlantılarınıkurmak.
4. Mahalliidarelerde yeniden yapılanmada da arşivlerindurumuna açıklık ka
zandırmak.
Kaynakça
“Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programının Uygulanması, Koordinasyonu ve İzlenmesine Dair Karar (2003/5930 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı”, T.C. Resmi Gazete, 2.07.2003; Sayı: 25178, Mükerrer)
“Bilgi Edinme Hakkı Kanunu (K.No: 4982)” T.C. Resmi Gazete, (Sayı:25269; 24.10.2003). Değişimin yönetimi için yönetimde değişim: Kamu yönetiminde yeniden yapılanma-1. (2003). An
kara: T.C. Başbakanlık.
Kamu Yönetimi Temel Kanunu Tasarısı: Kamu yönetiminde yeniden yapılanma-2. (2003). Anka ra: T.C. Başbakanlık. '
“Kamu Yönetiminin Temel İlkeleri ve Yeniden Yapılandırılması Hakkında Kanun (Tasarısı)” TBMM Tutanak Dergisi (www.tbmm.gov.tr 25.03.2004).
Özdemirci, Fahrettin (1999).“Arşivlerimizin kurumsal yapılanma gereksinimleri”, Bilginin serüve ni: Dünü, bugünü, yarını: Türk Kütüphaneciler Demeği’nin Kuruluşunun 50. Yılı Uluslararası
Sempozyum Bildirileri 17-21 Kasım 1999, Ankara/Yay. hazl. Özlem Bayram... (ve başkaları). Ankara: TKD. İçinde, 366-383. http://www.humanity.ankara.edu.tr//bilgibelge/ozdemirciya- yin.htm
Özdemirci, Fahrettin (2002).“e-Arşivlere giden yolda belge yönetim birimleri” e-Türkiye sürecin de kütüphaneler: 38. Kütüphane Haftası bildirileri, 25-31 Mart 2002 : Ankara. Yay. Hazl. Ali Can [ ve başkaları], Ankara: Türk Kütüphaneciler Demeği. İçinde, 126-141. http://www.huma- nity.ankara.edu.tr//bilgibelge/ozdemirciyayir.htm
