Programlama dilleri

Marmara lletiSim Dergisi, Sayt:7, TemmuT 1994

PROGRAMLAMA

DiLLERi

Arq.

Giir.

Levent

ELDENiZ

MARMARA

r-n

riVpnSireSi

itetiqim Fakiiltesi

Bilgisayar

bilimi bilgi

iglemin araglannr ve geli$im stirecini igerir. Bilgisayarlardan problem gdziimiinde

yararlanrken kullanrcilarla

bilgisa-yarlar arasmda bir iletiqim kurulmasr zorunlulu[u vardrr. Bilgisayarlar 0 ve

I

sembolleri ile ifade edilen elektriksel bir dille konuqurlar. Bu makine

dili'nin

aynntdan her makinenin tasarlanmasr srasrnda

iiretici

tarafindan

beliilenir.

Kullanrcrlar da elbettte kendi

dofal dillerini

kullanrrlar. Bu da bilgisayar ve kullarucrsr arasrndaki iletigim arahlrnr oldukga daralur. Kullanrcrlar gok ge-nig

bir

alana

yaylan

problemlerle bilgisayarlannrn bagrna oturudar. Ancak

mevcut makine

dili

ile bu problemlerin bilgisayara aktanlmasr oldukga

giiE-tiir.

Bu guEliik programlama ve programlama

dili

kawamlannrn ortaya

gk-masrna

yol

agm$tr

(1).

Programlama

dillerini

srnrfl andrrmanrn

iki

yolu vardrr: Seviyelerine ve uygulama alanlanna gore.

Programlama

dillerinin

dOrt seviyede

toplayabiliriz.

1. Konuqma diline

yakn

programlama

dilleri

2. Yiiksek diizey programlama

dilleri

3. Assembly

dilleri

4. Makine

dilleri

Konugma diline yakrn programlama

dilleri di[er

dillerle karqrlagtrrrl-drklannda en iist diizeydedirler ve bu dillerdeki ifadeler ingilizce

gibidir.

Bu diller esas olarak "nasrl yaprlrr"dan gok "ne yapilacak" ifadelerinin hakim

ol-dupu komut dilleridirler. istatistik

dilleri

olan SPSS ve SAS, veritabanr

dille-ri

NATURAL

ve

IMS

bunlara 6rnek

verilebilir.

Bu

diller

profesvonellerin

kendi iglerini yaparken kullandrklan terminolojiye uygun

bir

gekilde, prog-ramlama tecriibesi veya programcl destefi gerekmeden programlama

yapa-bilmeleri diiqi.iniilerek geligtirilmi gtir.

Yiiksek

diizey programlama

dilleri

en gok kullantlan programlama

dilleridir.

B0yle olmakla bereber asltnda konugma

diline

yaktn

defillerdir'

Bu diller diger programctlann kolayca okuyup anlayabileceli yanm

qekille-rine ve algoritmalara izin verider. Ayrrca yiiksek diizey diller genellikle

tay-nabilirlik 6zelli[ine

sahiptirler. Bu da farkh makinelerde kullanilabilecekleri

anlamma gelir. Yani bir program bir makineden diferine metin diizeltimi ge-rekmeden kolayca tagrnabilir. Bu anlamda ytiksek diizey

diller

"makineden

balrmsrz" olarak

adlandrtltrlar.

Yiikse.k diizey dillere 6rnek olarak Pascal,

APL ve FORTRAN (bilimsel uygulamalarda), COBOL (veri iqleme

uygula-malarrnda), SNOBOL (metin igleme uygulamalannda), LISP ve PROLOG

(yapay zeka uygulamalannda) ve

PLll

(genel amagh uygulamalarda)

verile-bilir

(2).

Assembly ve

Makine Dilleri

Assembly ve Makine

dilleri

donanrm

balrmh

programlama

dilleri-dirler. Her makine kendi makrne ve assembly diline sahiptir. Makine

dili bir

CPU tarafrndan komut olarak ahntp uygulanan bellek veri guruplarml temsil

eden

ikili

kod dizilerinden olugur. Assembly

dili

makine

dili

komutlarmtn sembolik

ifadelerini

iEeren

bir

programlama

dilidir.

Makine diline ktyasla daha az srkrcr bir programlamaya izin verir. Temel makine mimarisi bu

dille-ri

etkili

programlamada kagtntlmaz ktlar.

Aqalrdaki iiq benzer program pargast yiiksek di.izey, assembly ve

ma-kine

dilleri

arasrndaki farklart gdstermektedir (3).

Pascal

Assemblv

Dili

Makine Dili

Z:=W+XxY

L

3,X

M2,Y

A

3,W ST3,Z 41 3 0C1A4 3A 2 0C1A8 1A 3 0C1A0 50 3

0c1A4

Ornekte

gOriildiilii gibi

bire bir kargrlagurmada assembly ile makine

dili

arasrnda yakrn

bir iliqki

oldupu gOriilebilir.

Makine Dili Komutlar

Sistem Komutlarr (lsletim sistemi taraf rndan makine diline gevrilen)

$ekil

1.

Bir

bilgisayar sisteminin katmanlarr. Kaynak

: GEAR,

C.

William, Computer Organization

and

Programming

With

an Emphasis

on The Personal

Computer,

1985, s.7.

Yiiksek diizey bir dilde veya bir assembly dilde programm makine ko-duna

gewilip

gahgabilmesi igin

bir

arabirime ihtiyag vardrr. Bu

arabirimler-den en gok kullanrlanlan "assembler, compiler ve interpreter"drr.

$ekil2.

Assembler arabirimi. Kaynak :

TUCKER,

1986, s.4.

Compiler

Yiiksek diizeyli program komutlarmr CPU'nun dolrudan do!ruya

an-iayp

yerine getirecegi

ikili

kodlara d6niigttiren

bir

geviri programrdrr.

Derle-yici programrn

ttimiinii

ikili

koda d0niigtiirerek srrayla

ytiriitiilmesini

sallar.

Programda herhangi

bir de[iqiklik

yaprldrlmda programln kaynak kodunun

tiimiinUn yeniden derlenmesi gerekir (4). X Makine Dilinde Yaz rlmls Esdeger Program

t41

Makine X

It"g'E

Makine X

Ilq;!

$ekil3.

Compiler arabirimi,

Kaynak: TUCKER,

1986, s'4'

Interpreter

Ytiksek

dtzeyli

bir

dilde ifade edilmiq olan deyimlerin uygulanmast

igin kullanrlan geviri programrdrr. Programrn her

deyimini

iglem srasmda

Itili

toda gevirir ve hemen icra eder. Deflenen programlara g6re yorumlanan

programlar daha yavag igler (5).

$ekil4.

Assembler arabirimi'

Kaynak: TUCKER,

1986' s'4. Assembler ve Compiler arabirimleri programln kaynak kodunu

kul-landrlrmrz makinenin makine diline gevirirler. Interpreter ise programrn her

deyimini gahgma esnasrnda antnda Eevirir ve galtqtrrrr. Compiler ile progra-mrn bir defa makine diline gevrilmesi gahqmasr igin yeterlidir. Ancak interp-reter ile programln her gahqmasrnda tekrar gevrilmesi gereklidir.

Bazr diller APL, PROLOG ve LISP gibi, sadece interpreter edilen/yo-rumlanan dillerdir. FORTRAN, Pascal, COBOL, PLA' SNOBOL, C, Ada ve

Modula-2

gibi diller

ise compiler edilen/derlenen

dillerdir.

Interpreter tara-frndan qafuqtrrrlan diller hatalarm bulunmast ve dilzeltiimesi agtstndan

com-Makine X

piler taraflndan gah$trlian dillere gcire daha kullanrghdrdar. Deneysel ve

e[i-tim

amagh programcrhk gahgmalannda interpreter

diller

daha srk

kullanilr.

Programlama

dillerinin

kargrlaqtrnlmasr ve delerlendirilmesinde go-zciniinde bulundurulmasr gereken dokuz kriter

vardr.

Bunlar gunlardtr (6):

1.

Anlamhhk

2.

iyi

tanrmlama

3.

Veri tipleri

ve yaprlan

4.

Modiilerlik

5. Girig-Qrkrg imkanlan 6. Taqrnabilirlik 7.

Etkinlik,

verimlilik

8.

Egitilebilirlik

9. Genellik

PASCAL

Pascal 1970'lerin bagmda algoritma tasarlml ve bilgisayar

biliminin

ilkelerini

Olretmek igin tasarlanmrgtrr.lg60'larda aynr amaglar

dofirultusun-da

geligtirilen

ALGOL (Algoritmik Dil)'iin

devamr

nitelilindedir.

pascal

matematifin, veri iqlemin ve yapay zekanrn pratik uygulamalannda

kullanrl-maktadrr.

ALGOL

1 960'larda programlama

dili

tasanmrnda kullanrlmrgtrr.

Pascal da

l9704li

ve

80'li

yrllarda aynr gdrevi yerine getirmigtir (7).

FORTRAN

FORTRAN

1954'te

geligtirilmigtir.

Dolayrsr

ile

halen kullanrtmakta

olan en eski ve en

giiglli

yiiksek diizey dillerdendir.

FORTRAN

(Formula

Translating System -

Formiil

_Qeviim Sistemi) en gok bilimsel ve

miihendis-lik

programlama gah gmalannda kullanrlmaktadrr (8).

COBOL

1959'un Mayrs aynda veri iglem guruplannrn ortak bir veri iglem

dili-ne ihtiyag duymasr ile ortaya grkmrgtrr. 1960'rn Nisan aymda endiistriden ve kamudan bilgisayar

iireticilerinin

ve kullanrcrlarmrn biraraya gelmesi ile or-taya grkan ve diizenlenen CODASYL(Conference on Data Systems Langua-ges)'de

ilk

versiyonu COBOL-60 adryla yayrnlanml$tlr.

COBOL

(Common Business Oriented Language) en gok veri igleme uygulamalannda

maktadf. Programiafln ve programlama tekniklerinin

bir

makineden

digert-ne

kolaylftla

aktallabilmesi ve paylaqrlabilmesi amactyla

bir

ortak

dil

oiarak

geligtirilmigtir. Bu

aqrdan

COBOL

ingilizce

konuqma

diline

benzer

bir

progladama dilidir.

S6zdizimi dikkatsiz

bir

g6zlemcinin bile bir programcl

giUiptogturnr okuyup anlayabileceli

gibi

tasarlanmrqtrr (9)' C

Cprogramlamadiligokgeni$biralandaqalrqabilmekigintasaflan-mrqtrr. C'nin geligimi

ile

UNIX

igletim sisteminin geligimi

paralellik

izler.

1qi6g',laLiNIX Bell Laboratuvallaflnda tamaml assembler ile yaztlarak

geliq-tirilmiqtir. Aynr

zamanda Kenneth Thompson tarafindan

B

adrnda deneysel

bir

dil

geliqtirilmigtir. 1.972'deC B'nin

bir

geniqletmesi olarak tasallanml$tr.

1973'I;LINIX

bu sefer yiizde doksanr C

ile

tekrar yazrlmrqtrr (10)'

Giiniimiizde ise kigisel bilgisayarlann yaygrnlagmasr ile-bir- gok yeni

progamlama

dili

ortaya gitmrgtrr. Ozellikle son yrllarda yaygrn kullantm

bu-iun"Ogutr, FoxPro, eiogress, Paradox gibi veri tabanr

dillerini,

VisualBasic

gibi Muttimedya

programlama

dillerini,

Turbo Pascal ve

c++ gibi

genel

imagh programlama

dillerini

bunlara Ornek olarak

verebiliriz'

DiPNOTLAR

(1) SCHEID, Francis,

Theory

and Problems of

computers

and

Program-ming

1983. s. 1.

(2) TUCKER,

Allen

B. Jr.,

Programming

Languages, 1986, ss' 2-3'

(3) Ibid., s. 3.

(4)

AYDIN,

Emin D.,

Biliqim

Sistemleri

Siizliisii Bilgisayar

Bilgi\lem

ve

Telekomiinikasyon,

1992, s.

12L

(5)

Ibid.,

s. 333. (6)

TUCKER,

Op.cit., s. 11' (7) Ibid., s. 16. (8) Ibid., s. 63. (9) Ibid., ss. 102-103. (10)

Ibid.,

ss. 412-473.