Some Conchological Features of Unio terminalis (Bourguignat, 1852) Living in Lake Azaplý

(1)

* Sorumlu yazar: Tel: +90 0344 280 1416 e-posta: malacoturk@gmail.com

Geliþ Tarihi:16.06.2014 Kabul Tarihi: 09.07.2014

Yapýlan bu çalýþma ile Azaplý Gölü'nde yaþayan Unio terminalis (Bourguignat, 1852)' nin morfometrik özellikleri incelenmiþtir. Toplam 49 birey üzerinde yapýlan çalýþmada ortalama olarak; kabuk uzunluðu 93.24 mm, kabuk yüksekliði 47.75 mm, kabuk geniþliði 33.96 mm, aðýrlýklarý 101.78 g, ortalama yaþlarý ise 12 olarak bulunmuþtur. Ayrýca kabuk uzunluðu-yaþ, kabuk yüksekliði-yaþ ve kabuk geniþliði-yaþ arasýndaki korelasyon incelenmiþtir. Buna göre,

0.2836

kabuk uzunluðu-yaþ arasýndaki iliþki KU=45.857* (r=0,815), kabuk yüksekliði-yaþ arasýndaki iliþki

0.2253 0.2281

KY=27.165* (r=0,710), kabuk geniþliði-yaþ arasýndaki iliþki ise KG=19.189* (r=0,741) olarak tespit edilmiþtir. Söz konusu tür ülkemizin önemli sulak alanlarýndan olan Azaplý gölünden ilk defa rapor edilmiþtir.

Anahtar Kelimeler: Unio terminalis, Morfometri, Bivalvia, Azaplý gölü, Adýyaman.

Some Conchological Features of Unio terminalis (Bourguignat, 1852) Living in Lake Azaplý

In this study, morphometric measurements of Unio terminalis which lives in Lake Azaplý was investigated. Study was done on 49 specimens. On average, shell length 93,24 mm, shell height 47.75 mm, shell width 33.96 mm, weight 101,78 g and average age was found 12. At the same time the correlation of between shell length-age, shell height-age, shell

0.2836

width-age was determined. Accordingly, shell length-age was found as SL=45.857* (r=0,815), shell height-age was

0.2253 0.2281

found as SH=27.165* (r=0,710), shell width-age was foud as SW=19.189* (r=0,741). With this study, Unio

terminalis has been firstly reported from important wetland Lake Azaplý. Keywords: Unio terminalis, Morphometri, Bivalvia, Lake Azaplý, Adýyaman.

Özet

Giriþ

Araþtýrma Makalesi

Research Article

Kahramanmaraþ Sütçü Ýmam Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Kahramanmaraþ. 2

Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Burdur.

Abstract

Adýyaman Azaplý Gölü'nde Yaþayan Unio terminalis (Bourguignat,

1852)'in Bazý Konkolojik Özellikleri

1 1 2

Mustafa Emre GÜRLEK , Cemil KARA , Ümit KEBAPÇI

Tatlýsu midyeleri ekolojik sistemdeki

madde tüketmekte olup sucul ortamlar için olasý

önemlerinin yaný sýra, ticari açýdan doðal

ötrofikasyonu engelleyici olabilmektedirler

stoklardan yararlanýlabilme özellikleriyle de

(Figueras, 1990). Tatlýsu kaynaklarý bakýmýndan

dikkat çekmektedirler (Þerefliþan, 2003).

oldukça zengin olan ülkemizde birçok midye

Midyeler sudaki tüm maddeleri filtre etmek-

türü bulunmaktadýr (Geldiay ve Bilgin, 1969).

tedir. Böylece su kalitesinin belirlenmesinde rol

Modell (1951), yaptýðý çalýþmada tatlýsu

oynamaktadýr (Shultz ve Marbain, 1998).

midyelerinin Türkiye'ye yaptýklarý göçlerin

Yaptýklarý filtrasyonla yýlda tonlarca organik

yollarýný dört gruba ayýrmýþtýr.

(2)

24 Buna göre; 1. Grup Orta Avrupa'dan Tuna

dayanýklýlýk, üreme, gonad yapýsý ve

doku-nehir sistemi ile Türkiye'nin batýsýna yerleþen

lardaki aðýr metal birikimi gibi konkolojik

Çanakkale formlarý, 2. Grup Nil ve Akdeniz'den

olmayan çalýþmalar görülmektedir (Türkmen

Türkiye'nin güneyine Asi Nehri ile Amik

vd., 2005; Þerefliþan 2005; Çek ve Þerefliþan

Gölü'ne yayýlan formlar, 3. Grup; Güney

2006). Kabuk morfolojisi ve büyümeyle ilgili

Asya'dan göç edip Fýrat ve Güneydoðu Ana-

Ostrovsky vd. (1993), Ýsrail Kinneret gölündeki,

dolu'ya yayýlan formlar, 4. Grup; ise, Kuzeybatý

Unio terminalis türünün daðýlýmý ve

Anadolu formlarý olup Kafkasya ve Güney

büyümesini çalýþmýþlardýr. Yapýlan bu çalýþma

Rusya'dan Sakarya nehri ve doðusuna yayýlmýþ

ile Unio terminalis'in konkolojik özellikleri

formlardýr.

incelenmiþ ve tür Azaplý Gölü'nden ilk defa

Gölbaþý gölleri, Akdeniz Bölgesi ile Doðu

bildirilmiþtir.

Anadolu Bölgesi'ni birbirine baðlayan geçiþ

2

bölgesinde bulunan göllerdir ve 5.97 km 'lik

Materyal ve Metot

alana sahiptir. Bölgeye temiz su, balýkçýlýk,

Örnekler, Azaplý Gölü'nün sulama

avcýlýk, hayvan otlatma, tarým, sazlýklarýn kulla-

kanalýna birleþtiði noktadan Eylül 2013'de

nýmý ve insanlarýn vakit geçirebileceði ortam-

toplanmýþlardýr (Þekil 1 ve Þekil 2). Alýnan

larýn oluþmasý gibi birçok faydasý bulunmak-

örnekler toplama kaplarýna aktarýlarak

tadýr (Korkmaz ve ark., 2008). Göllerde, Schütt

Kahramanmaraþ Sütçü Ýmam Üniversitesi

(1993)'ün dýþýnda daha önce yapýlmýþ bir

Hidrobiyoloji laboratuvarýna getirilmiþ ve

malakolojik çalýþmaya rastlanýlmamýþtýr.

morfometrik çalýþmalar yapýlmýþtýr. Ayrýca

Schütt (1993) yaptýðý çalýþmasýnda,

istasyonun bulunduðu mevkii, rakým ve habitat

Dreissena cinsine ait yeni bir midye türü

özellikleri de kaydedilmiþtir. Schütt (1983)' e

tanýmlayarak Dreissena caputlacus adýný

göre tür teþhisi yapýlan ve çalýþýlan örnekler %

vermiþtir. Ülkemizde Unio terminalis ile ilgili

70'lik alkol içeren kaplara alýnarak muhafaza

yapýlan çalýþmalara bakýldýðýnda daha çok,

edilmektedirler.

Gürlek vd. / Yunus Arþ. Bül. 2014 (3): 23-28

(3)

Toplam 49 Unio terminalis bireyinin

belirlenmiþtir. Bu iþlemde; Y: yaþ; a ve b

konkolojik ölüçümü yapýlmýþtýr. Ölçümler 0.01

katsayýlarý ise en küçük kareler yöntemine göre

mm hassasiyetteki kumpas yardýmý ile

hesaplanan deðerlerdir (Schaperclaus, 1967;

gerçekleþtirilmiþ, aðýrlýklar ise 0.001 g

Lagler, 1969). Ayrýca her bireyin kabuk aðýrlýðý

hassasiyetli terazi ile tartýlmýþtýr. Kabuk

(g) ve yaþlarý belirlenmiþ ve ortalama olarak

uzunluðu-yaþ, kabuk yüksekliði-yaþ ve kabuk

kabuk yüksekliði, kabuk geniþliði, kabuk

b

geniþliði-yaþ arasýndaki iliþki; KU=a*Y ,

uzunluðu verilmiþtir (Þekil 3).

b b

KY=aY ve KG=aY formülleri ile

Þekil 2. Araþtýrma Bölgesinin Haritasý.

(4)

26 Bulgular

33 bireyin 10 yaþ üstü olduðu saptanmýþtýr.

Unio terminalis' de kabuk rengi sarýdan

Kabuk morfometrisi ve kabuk aðýrlýðý

açýk kahverengiye doðru deðiþir. Kabuk diðer

sonuçlarý büyümenin normal durumda

oldu-türlere göre daha uzunsak (elongat)'dýr. Yaþ

ðunu göstermiþtir. Populasyondaki genç

birey-halkalarý oldukça belirgindir. Doku rengi diðer

lerin normalden az olduðu görüldüyse de, 49

Unio türlerinde olduðu gibi sarýmsýdýr. Umbo

bireyin bu sonuç için yeterli sayý olmadýðý

kaný-belirgin ve anteriyor uca daha yakýndýr.

sýna varýlmýþtýr.

Periostrakum da yaþ halkalarýnýn belirli olduðu

Konkometrik ölçümleri yapýlan,

aðýrlýk-çizgiler genellikle siyah renk almýþtýr. Kabuk

larý tartýlan ve yaþlarý hesaplanan Unio

kalýnlýðý, kabuk büyüklüðüne göre ortalama 2-

terminalis bireylerine ait sonuçlar þöyledir;

3 mm civarýndadýr. Kabuðun iç cidarý sedef

ortalama kabuk uzunluðu 93.24 mm, ortalama

tabakasýyla kaplýdýr. Menteþenin birleþtiði

kabuk yüksekliði 47.75 mm, ortalama kabuk

noktada kabuða paralel uzanan tek bir oluk

geniþliði 33.96 mm, ortalama aðýrlýklarý 101.78

mevcuttur. Her iki kabuktaki oluklar kabuk

g ve ortalama yaþlarý ise 12.45' tir (Tablo 1).

kapandýðýnda iç içe geçmektedir. Çoðu midye

Ýþcan ve Þerefliþan (2014), Hatay Gölbaþý

türünde de gözlemlenen besin sirkülasyonunun

Gölü'ndeki Unio terminalis' in kabuk yapýsýný

bol olduðu, akarsularýn menderes yapan sýð

incelemiþ, kabuk kalýnlýðýný yaklaþýk 2.87 mm,

sazlýk zonlarý tercih etmektedir.

uzunluðu 82.96 mm, geniþliðini 28.90 mm ve

Bivalv'lerin büyümesinde, derinlik,

yüksekliðini 46.49 mm olarak bulmuþlardýr.

sýcaklýk, besin bulma ve yaþadýklarý habitat gibi

Söz konusu deðerler karþýlaþtýrýldýðýnda Azaplý

bazý özellikler rol oynamaktadýr. Hýzlý büyüyen

Gölü'ndeki bireylerin nispeten daha büyük

türler daha sýð zonlarda ve bataklýklarda

boyutlu olduklarý tespit edilmiþtir.

yaþamaktadýrlar. Yine farklý iklim koþullarýnda

Çalýþma sonucunda bireylerin kabuk

gel-git yaþayan sularda filtrasyon azalacaðý için

uzunluðu-yaþ arasýndaki iliþki, kabuk

yüksek-büyüme yavaþlar (Barber ve Blake, 1991;

liði-yaþ arasýndaki iliþki ve kabuk geniþliði-yaþ

O'conner vd., 2000; Rodhouse vd., 1984).

arasýndaki iliþki regresyon analizi ile

bulun-Çalýþmamýzda, toplanan 49 bireyin 16

muþtur. Söz konusu deðerler arasýnda pozitif

tanesinin 10 yaþ ve altýnda olduðu geriye kalan

bir korelasyon vardýr (Þekil 4, Þekil 5, Þekil 6).

Özellikleri

Birey

Sayýsý

Ortalama (ort)

_Min.

_Mak.

SD

Total aðýrlýk (g)

101,78

26,10

140,80

20,85

Kabuk Uzunluðu (mm)

93,24

61,07

103,48

7,74

Kabuk Yüksekliði (mm)

47,75

32,66

53,59

3,64

Kabuk Geniþliði (mm)

33,96

24,26

38,65

2,57

Yaþlarý

(Yýl)

49

49 12,45

6

19 3,12

Tablo 1. Unio terminalis bireylerinin ortalama aðýrlýk, yaþ ve konkometrik özellikleri

(5)

Þekil 4. Kabuk uzunluðu-yaþ arasýndaki iliþki.

Þekil 5. Kabuk yüksekliði-yaþ arasýndaki iliþki.

(6)

Potential of the Gölbaþý Lakes and Their

Sonuç

Sustainable Management.

Akdeniz Bölgesi, Güneydoðu Anadolu

Lagler, K.F. 1969. Freshwater Fishery Biology, WMC.

Bölgesi ve Doðu Anadolu Bölgesi'ni birbirine

Brown Company Publisher, Iowa. 432p.

baðlayan bir geçiþ bölgesinde bulunan Gölbaþý

_{Modell, H. 1951. Die Najaden Vorderasiens,(ýn German}

Gölleri, önemli bir sulak alan niteliði taþýmakta

with Turkish summary) Ýstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Mecmualarý Serisi, Seri No: B16,

olup ayrýca kuþlarýn göç yollarý üzerinde

Ýstanbul, 351-365.

bulunmaktadýr. Her yýl artan aþýrý sulama,

O'conner, W.A., Heasman, M.P. ve O'conner, S.J. 2000.

kullanýma baðlý su azalmasý, tarým için yapýlan

Algal Diets for Broodstock Maintenance of the

kurutma iþlemleri, sistemi besleyen kaynak

_{Doughboy Scallop Machlamys asperrima}

sularýnýn azalmasý, sazlýk alanlarýn kesimi ve

(Lamarck). Aquaculture Research 31, 627-635.

Ostrovsky, I., Gophen, M. ve Kalikhman, I. 1993.

yakýlmasý, artan kirlilik göller üzerinde baský

Distribution, Growth, Production, and Ecological

oluþturmaktadýr (Korkmaz vd., 2008). Çalýþma

Significance of the Clam Unio terminalis in Lake

sýrasýnda birçok yerde sazlýk alanlarýn kesilip

Kinneret, Israel. Hydrobiologia, 271, 49-63.

yakýldýðý gözlemlenmiþtir. Bu tehditlere

_{Rodhouse, P.G., Rodon, C.M., Burnell, G.M., Hansey,}

raðmen Unio terminalis türü yaþlara göre

_{M.P., Mcmahon, T., Ottway, B. Ve Ryan, T.H.}

doðrusal bir büyüme göstermektedir. 10 yaþ

1984. Food Resource, Gametogenesis and Growth of Mytilus edulis on the Shore in

altýndaki bireylere fazla rastlanýlmamasý türün

Suspended Cultures in KillaryHarbour. Inland. J.

ilerki dönemlerde baský altýna girebileceðini

Mar. Biol. Ass. U.K., 64: 513-529.

düþündürse de, farklý derinliklerde daha

Schaperclaus, W. 1967. Lehrbuch der Teich-Wirtschaft,

kapsamlý çalýþma yapmadan bu konuda kesin

_{Paul Parey, Hamburg und Berlin, 582.}

bir yargýya varýlamaz. Gölbaþý Gölleri'nde, göl

Schütt, H. 1983. Die Molluskenfauna der Süßwässer im Einzugsgebiet des Orontes unter

Berücksic-ekosistemini etkileyen genel baský faktörleri

htigung benachbarter Flußsysteme. Archiv für

göz önünde bulundurularak, gerekli koruma

Molluskenkunde der Senckenbergischen

Natur-tedbirleri saðlanmalý, gölün ve canlýlýðýn

forschenden Gesellschaft, 113: 17-91, 225-228.

devamý için uygulanmalýdýr.

_{Frankfurt am Main.}

Schütt, H. 1993. Die Gattung im Quartar Anatoliens

Kaynaklar

(Bivalvia: Eulamellibranchiata: Dreissenacea).

Barber, B.J. ve Blake, N.J. 1991. Reproductive _{Arch. Moll. 122 Frankfurt am Main, 28,2.} 323-Physiology In: Scallops: Biology, Ecology and _333.

Aquaculture (ed.by S.E. Shumway), p.377-420. Shultz, C. ve Marbaýn, K. 1998. A list of host species for Elsevier, Amsterdam. rare freshwater mussels in Virginia. Triannual Çek, Þ. ve Þerefliþan, H.O. 2006. Certain Reproductive Unionid Report No.15 July. p.147-152.

Characteristics of the Freshwater Mussel Unio _{Þerefliþan, H.O. 2003. Gölbaþý Gölü (Hatay)'nde}

terminalis delicatus (Lea, 1863) in Gölbaþý Lake, _{Bulunan Unio terminalis delicatus'un Üreme}

Turkey. Aquaculture Research. 37 (13): 1305- Biyolojisi ve Yetiþtiricilik Potansiyelinin araþtý-1315. Erratum: Aquaculture Research. 37 (14): rýlmasý. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri

1497-1497. Enstitüsü Su Ürünleri Anabilim Dalý Doktora

Figueras, A. 1990. Mussel culture in Spain. Mar. Behav. _Tezi.

Physiol., 11:177-207. _{Þerefliþan, H.O. 2005. Üç Farklý Midye Türünün, Su} Geldiay, R. ve Bilgin, F.H. 1969. Türkiye'nin Bazý Dýþýnda ve Besinsiz Ortam Koþullarýna

Dayanýk-Bölgelerinden Tespit Edilen Tatlý Su Mollusklarý, lýlýðýnýn Araþtýrýlmasý. Ulusal Su Günleri. 28-30 Ege Ünv. Fen Fak. Glmi Rapor Ser., No: 190. 1- Eylül 2005, Trabzon.

36. _{Türkmen, M., Tepe, Y., Çalýþkan, E. ve Ciminli, C. 2005.}

Ýþcan, Y. ve Þerefliþan, H. 2014. Gölbaþý Gölü (Hatay) _{Amik Ovasý Havzasý, Gölbaþý Gölü'nden Ýki} Tatlý Su Midyelerinin Kabuk Yapýsýnýn Elemental Farklý Midye Türünde (Unio terminalis ve ve Kristalize Düzeyde Ýncelenmesi. 5. Doðu Potamida littoralis) Aðýr Metal Birikimi. Ulusal

Anadolu Bölgesi Su Ürünleri Sempozyumu. 31 Su Günleri 2005, 28-30 Eylül. Trabzon = Türk

Mayýs-2 Haziran, Elazýð. _{Sucul Yaþam Dergisi. 3 (4): 17-19.}

Korkmaz, H., Karabulut, M. ve Gürbüz, M. 2008. Water