Bir zamanların güzel bir mecmuası:Resimli kitap

Bir zamanların qüzel bir m ecm uası:

û* V M } S>-Vf

Resimli K itap

D evrinin bütün y a za rla rın ı sa yfa la rın d a to p la m ış olan bu p a rla k m ecm ua da a n c a k 51. sa yısın a k a d a r dayan a bilm işti.

S

Edebiyat âleminde yeni bir çığır aç­ mış, bir devre adını vermiş olan haf­ talık Serveti Fiinun (1 ), elli yıldan fa z­ la yaşadı. îlk sayısı 27 mart 1891’de çıktı. Meşrutiyetten sonra, 1898’de Uyanış adı altında devam etti. 2464 No. ve 26 mayıs 1944 tarihli nüsha ile ni­ hayet buldu.

Bugün Resimli Kitaptan bahsetmek istiyorum.

Beş yıl yaşadı.

«Resimli Kitap, müessisleri: Faik Sabri, Ubeydullah Esad.

«Her ayın on beşinde neşrolunur, edebî, siyasî, fennî, felsefî ve İçtimaî mecmuaı musavveredir», başlığı altın­ da neşredildi.

îlk nüshada az çok noksanları oldu­ ğu halde mükemmel bir matbaa tesis edebildiler. Avrupa’ dan makineler ge­ tirttiler. İkinci nüshadan itibaren yazı­ ların ve resimlerin nefasetine itina edildi. Yurda ve yabancı memleketlere

S E N İH A S A M İ M O R A L İ

ve bilhassa Avrupa’ya ait yazılar, re­ simler, Avrupa hanedanları ile meşhur rical ve artistlere ait portreler, en m eş­ hur tabloların kopyaları, kadın moda-, larma ait son modeller pek güzel ba­ sılıyordu. Resimler makalelere tekabül etmiyordu, ekseriya büsbütün müstakü idi.

O günün tanınmış muharrirlerinden bir çoğu, iştirak etmeyi v a ’detmiş ol­ dukları için ilk nüshada isimleri ifti­ har ile ilan edilerek alfabe sırasıyle neşredildi( yani eski alfabe), ezcümle Ahmed Hikmet, Cenab Şehabeddin, Hü­ seyin Rahmi, Uşakizade Halid Ziya, Zeki Meğamiz, Samih, Selim Sırrı, R ı­ za Tevfik, Salih Zeki, Ali Kem al, Faik Ali, Kilisli Rifat, Mehmed Rauf, Mah- mud Esad, Veled Çelebi.

★

İlk nüshadan itibaren öyle rağbet gösterildi ki en eski ve meşhur muhar­ rirler de iştirak ettiler: Abdülhak Hâ- mid, Recaizade Ekrem, Sami

Paşaza-(1) Bak. Hayat Tarih mecmuası, ekim 1970, sayı 9, s- 28; aynı mecmua, şubat 1977, sayı 2 ve 3.

Ahmet Hikmet Übeydullah Esat Faik Sabrı

de, Sezai, Süleyman N azif, Nigâr Bin- ti Osman, Emine Semiye, Ahmed Ha- şim, Faik Âli, Yakub Kadri.

Tevfik Fikret’in o zamana kadar gizli olarak elden ele dolaştırılan Sis manzumesinin tamamı neşredildi. Onu Riicıı takip etti.

★

Yeni yetişen edibler, kendilerini R e­ simli Kitap’ta tanıttılar. Henüz Gala­ tasaray’ da okumakta olan Hamdullah Suphi, ilk makaleleri ve manzumeleri­ ni gönderdi. Raif Necdet her ay bir Musahabe-i Edebiye neşrettikten baş­ ka edebî, siyasî ve İçtimaî makaleler, M. Rauf zarif şiirler ve tarihî m aka­ leler yazıyorlardı. Halide Salih şaira­ ne makaleler yazıyordu, hatta birinin serlevhası Mensur Balad idi. «Mensur Şiir» yahut «Menşure» adı altında bir nevi yazı o zamanlar moda olmuştu, en ziyade kadın muharrirler buna rağ­ bet ediyorlardı. Halide Hanım, ilk ko­ casından boşandıktan sonra sadece «Halide» adı altında Ocağım serlevhalı hazin bir makale yazdı. En sonra Şü- kûfe Nihal, Hazan serl.evhalı çok güzel bir manzume gönderdi.

Safveti Ziya, Yıldız Böcekleri adı al­

tında bir romana başladı fakat bitire­ medi.

İzzet Melih, Tezad adında bir rom a­ nı tam olarak neşretti.

Muhtelif yabancı lisanlardan tercü­ meler de vardı.

Her nüshanın sonunda müsabakalı bilmeceler vardı. Mükâfat için kura ç e ­

kilirken erkekler için ayrı, kadınlar için ayrı kura çekiliyordu.

★

Resimlerin altında Fransızca izahat vardı. M aalesef bunlarda lisan ve im ­ lâ yanlışlarından başka tertip hataları da dolu idi.

Resimli Kitap’m her nüshası takriben yüz sahifelik idi. Ara sıra iki ayda bir nüsha çıkarılıyordu.

Übeydullah Esad sonuna kadar mü- dirlikte bulundu. Faik Sabri beşinci nüshadan sonra baş muharrirlikten ay­ rıldı, kendi başına Resimli Roman adında bir m ecm ua neşretmeye başla­ dı. Bununla beraber yine makaleler göndermekte devam etti. O çekildikten birkaç ay sonra M. Rauf baş muhar­ rirliği kabul etti.

Resimli Kitap’m ilk nüshaları, sıkı bir istibdad devrinden kurtulmanın

tün coşkunluğunu ve alkışlarını canlan­ dırmaktadır. Bütün ümidlerin nasıl söndüğünü müteakıb nüshalarda görü­ yoruz: İttihad ve Terakki Cemiyetine taraftarlıkta sonuna kadar sebat edil­ diyse de Osmanlı İmparatorluğunun

nasıl paralanıp söndüğünü takip edebi­ liyoruz. Bilhassa resimlerin mevzuları bunu feci surette ispat etmektedir:

En değerli genç muharrirler ve g a ­ zetecilerden iken îttihad ve Terakki Cemiyetinin icraatım tenkid etmeye cesaret ettiği için köprü ortasında vu­ rulan Ahmed Sam im’in resmi, Çırağan Sarayının yanması, Sultan R eşad’ın fe- sad kaynağı Rumeli vilâyetlerinde gez­ dirilmesi, Girit ile Balkanlardaki facia­ lar, Trablusgarb Harbi, İstanbul so­

kaklarındaki muhacirler, Yunan kralı­ nın Girid’in ilhakı merasimini icra et­ mek üzere H anya’ya muvasalatı bun­ lar arasındaydı.

Bu resimleri sonuna kadar gözden geçirdikten sonra R aif Necdet’in şu sözünde hazin bir teselli bulabilir mi­ yiz acaba:

«Bazan üfûl, daha parlak bir tulü getirir».

Bu söz onun hatıratı Üful adı altın­ da neşrettiği acıklı kitabmdadır (1).

Osmanlı İmparatorluğu büsbütün sön­ meden evvel Resim li Kitap, 51 No. lu nüshadan sonra kapandı. 9

(1) Bak- Raif Necdet, Ujul, Resimli Kitap Matbaası, İstanbul, 1329 teşrinisani-■ O

-T-r~SN«Lk 1 SÖNEN MECRALAR ve RESİMLİ KİTAB a y ın on

Son i k i a s ı r d a ç ı k ı p sönen r e s i m l i mecmuaların en d e ğ e r l i l e r i n d e n b i r i olan Hayat ismindeki h a f t a l ı k mecmua, memleketin i k t i s a d i

v a z ı y e t i n i n k a r » ı ş ı k l ı ğ ı n a dayanamadı, kapan dı. Yirmi üç y ı l y a ş a m ı ş t ı . E debiy at Aleminde yeni b i r ç ı ğ ı r a ç m ı ş , b i r devre a d ı n ı vermiş olan h a f t a l ı k S e r v e t i Fünun ^ , e l l i y ı l d a n f a z l a y a ş a d ı . İ l k s a y ı s ı 27 mart 1 8 9 1 ' de ç ı k t ı . M e ş r u t i y e t t e n son ra, 18 9 8 ’ de Uyanış adı a l t ı n d a devam e t t i . 2464 No. ve 26 mayıs 1944 t a r i h l i sayı i l e n ih a y e t b u l d u .

Bugün R e s i m l i K lt a bdan bahsetmek i s t i y o r u m . * İ l k nüshasj e y l ü l 1 3 2 4 ' te (1908) :

"Resimli K l t a b . m ü e s s i s l e r i : Faik S a b r i , Ubeydullah Esad. Her u ^ 6 İ / b e ş i n d e n e ş r o l u n u r , e d e b î , s i y a s î , f e n n î , f e l s e f î ve İ ç t i m a î

{.çmemuai musavv eredir" b a ş l ı ğ ı a l t ı n d a n e ş r e d i l d i .

İ l k nüshada az çok n o k s a n l a r ı olduğu halde mükemmel b i r matbaa t e s i s e d e b i l d i l e r . Avrupadan makinalar g e t i r t t i l e r . İ k i n c i nüshadan k

i t i b a r e n y a z ı l a r ı n ve r e s i m l e r i n n e f a s e t i n e i t i n a e d i l d i . Yurda ve y ab an cı memleketlere ve b i l h a s s a Avrupaya a i d y a z ı l a r , r e s i m l e r , Avrupa hanedanlar ı n a S H ^ ^ r t T g ^ r y - ^ ^ m

meşhur r i c a l f l F ve a r t i s t l e r t a " p o r t r e l e r ^ , en meşhur t a b l o l a r ı n

o p y a l a r ı , p e k güze l b a s ı l ı y o r d u . Resimler makalel ere tekab ül etm iy or du, e k s e r i y a büsbütün müstakil i d i .

0 günün tanınmış m u h a r r i r l e r i n d e n ço ğu , i ş t i r a k etmeyi vaadetmiş o l d u k l a r ı i ç i n i l k nüshada i s i m l e r i i f t i h a r i l e i l â n - d i l e r e k

a l f a b e s ı r a s ı y l e n e ş r e d i l d i (yan i e s k i a l f a b e ) , ezcimle Ahmed

Hikmet, Cenab Sehabeddin, Hüseyin Rahmi, Uşakizade Halid Z ı y a , Zeki Samih, Selim S ı r r ı , Rıza T e v f i k , S a li h Z e k i, A l i Kemal, Raik A l i , K i l i s l i R i f a t , Mehmed Rauf, Mahmud Esad, Ve le d Ç e l e b i .

İ l k nüshadan i t i b a r e n ö y le r a ğ b e t g ö s t e r i l d i k i en e s k i ve meşhur m u h a r r i r l e r de i ş t i r a k e t t i l e r î Abdulhak Hûmid, Recaizade Skrem, Sami Pazade S e z a i , Süleyman Nazif, Nigfir b i n t i Osman, Ahmed Hâşim, Faik A l i , Yakub K a d r i .

1 . Bakın : Hayat Tarih mecmuası, ekim 1970, sayı 9, s . 28 ; ayni mecmua, şubat 1977, s a yı 2 ve 3

2

P

İ T e v f i k F i k r e t i n o zamana kadar g i z l i o l a r a k e l d e n e l e d o l a ş t ı r ı l a n S i ş manzumesinin tamamı n e ş r e d i l d i . O n u Rücu t a k i b e t t i .

Yeni y e t i ş e n e d i b l e r , k e n d i l e r i n i R e s i m l i K it a b da t a n ı t t ı l a r . Henüz Galatasarayda okumakta olan Hamdullan Sübhi, i l k m a k a le l e r i ve manzume l e * r i n i g ö n d e r d i . R a i f Necdet her ay b i r Mu şahaba i

n e ş r e t t i k t e n başka e d e b î , s i y a s î ve İ ç t i m a î m a k a le l e r , M. Rauf z a r i f ş i i r l e r ve t a r i h î maka leler y a z ı y o r l a r d ı . Halide S a l i h şa ir a n e makaleler yazmaya ö z e n i y o r d u , h a t t a b i r i n i n s e r l e v h a s ı Mensur Balad i d i . "Mensur

ş i i r " a d ı a l t ı n d a b i r nevi y a z ı , o zamanlar moda olmuştu, en zi y a d e kadın m u h a r ri rl e r buna r a ğ b e t e d i y o r l a r d ı . Halide hanım, i l k koc asın da n boşandıktan sonra sadece " H a li d e " adı a l t ı n d a , Ocağım s e r l e v h a l ı

h az in b i r makale yazdı.

"^■^İafvet' Z ı y a , Y ı l d ı z B ö c e k l e r i s d m d a b i r roman b a ş l a d ı f a k a t b i t i r e m e d i .

z z e t M el ih, Tezad adında b i r k i l romanı tam o la r a k n e ş r e t t i . Her nüshanın sonunda müsabakalı b i l m e c e l e r v a r d ı . Mükâfat

n kura ç e k i l i r k e n e r k e k l e r e a y r ı , k a d ın la r a a y r ı kura ç e k i l i y o r d u , ^ e s i m l e r i n a l t ı n d a f r a n s ı z c a i z a h a t v a r d ı . Maal ese f bunlarda

l i s a n ve imlâ y a n l ı ş l a r ı n d a n başka t e r t i b h a t a l a r ı d o l u i d i . ' Reisimi i Ki t a b u r a s ı r a i k i ayda b i r nüsha ç ı k a r ı y o r d u .

Ubeydullah Esad sonuna kadar m ü d i r l i k t e bulundu. Faik Sabri

b e ş i n c i nüshadan sonra baş m u h a r r i r l i k t e n a y r ı l d ı , mü sta kilen R e s im li Roman adında b i r mecmua neşretmeye b a ş l a d ı . Ma^-mafih yin e maka leler

göndermeye devam e t t i . Bir kaç ay sonra M. Rauf s e r m u h a r r i r i ! ğ i kabul e t t i .

W

R e s im li K i t a b ı n i l k n ü s h a l a r ı , s ı k ı b i r istibğlad de vri nd en

--- — lan

kurtulmanın bütün coşkunluğunu ve a l k ı ş l a r ı n ı canidirmaktadır. Bütün ü m i d l e r i n n a s ı l söndüğünü müteakıb nüshalarda görüyoruz. « İ t t i h a d ve Terakki Cemiyetine t a r a f d a r l ı ğ ı n a sonuna kadar s e b a t je d iİ d iy s e de Oemanl: imperatorluğunun n a s ı l p a r a l a n ı p söndüğünü t a k i b e d e b i l i y o r u z . B i l h a s s a r e s i m l e r i n mev zul arı bunu f e c i s u r e t t e i s b a t etm ek te dir

Çıradan Sa ra y ın ın yanması.

Sultan R e ş a d m f e s a d kaynağı Rumeli v i l â y e t l e r i n d e g e z d i r i l m e s i G i r i t i l e B a lk an la rd a ki f a c i a l a r .

TıraVLusı Garb h a r b i . . ^ Jn ^ . 1 ^ te

Balkan h ar bi . I U W a.¿- y /

OsmanlI im p ar at orl uğ u büsbütün sönmeden e v v e l R e s i m l i Kltab kapandı 51 N o . l u nüshadan sonra k a p a n dı.

3

R e s im li K i t a b ı n i l k n ü s h a l a r ı , s ı k ı b i r i s t i b d a d devrinde n kurtulmanın bütün coşkunluğunu ve a l k ı ş l a r ı n ı c a n la n d ı r m a k t a d ı r . Bütün ü m i d l e r i n n a s ı l söndüğünü müteakıb nüshalarda görüyoruz :

İ t t i h a d ve Terakki Cemiyetine t a r a f d a r l ı k t a sonuna kadar sebat e d i l d i y s e de OsmanlI İmperatorluğunun n a s ı l p a r a l a n ı p söndüğünü t a k i b e d e b i l i y o t u z B i lh a s s a r e s i m l e r i n me vz ul ar ı bunu f e c i s u r e t t e i s b a t et m e k t e d ir :

En d e ğ e r l i gene m u h a r rirle r ve g a z e t e c i l e r d e n iken İ t t i h a d ve Terakki Ce m iy et in in i c r a a t ı n ı tenkid etmeye c e s a r e t e t t i ğ i i ç i n köprü o r t a s ı n d a vu ru la n Ahmed Samimin r e s m i .

Çırağan Sa ra y ın ın yanması.

Sultan R e ş a d m f e s a d kaynağı Rumeli v i l â y e t l e r i n d e g e z d i r i l m e s i . G i r i t i l e B a lkanlarda ki f a c i a l a r .

T ı r a b l u s ı Garb Har bi .

İ s t a n b u l s o k a k la r ın d a k i m u h a c i r l e r .

Yunan k i r a l ı n ı n G i r i d i n i l h a k ı merasimini i c r a etmek üzre Hanyaya m uvas a le ti .

.o

&

B $ i M i ı x ı a $ 5 $ i i 8 !i 8 W 8 s ı $ a $ i i x $ a x iM e 8 x a a a î i x j f f i i i i i 2 3 [ K r r a x x x x 5IXHiXIfiXiiSI]i£IIXXI8»XSXIiPHiIXX

Bu re s i m l e r i sonuna kadar gözden g e ç i r d i k t e n sonra R a i f N e cd e ti n şu sözünde ha z in b ! r t e s e l l i bul%jy4»»z : harb h a t ı r a t ı n ı Ü ful a d ı a l t ı n d a n e ş r e t t i ğ i a c ı k l ı k i t a b d a d ı r 1 :

'"Bazan ü f u l , daha p a r la k b i r t u l ü e r e t i r i r " .

OsmanlI im p a r a t o rl uğ u büsbütün sönmeden e v v e l R e s im li Kltab 51 N o . l u nüshadan sonra k a p an dı .

1 . R a i f N e cd e t, Ü f u l . R e s im li Kitab ma tb aa sı, İ s t a n b u l , 1329 t e ş r i n i s a n i .

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi