T.C.
DİCLE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ
ÇOCUK VE ERGEN RUH SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI ANABİLİM DALI
UZMANLIK TEZİ
OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU TANISI ALAN
ÇOCUKLARIN ANNELERİNDE GÖRÜLEN
DEPRESYON-ANKSİYETE BELİRTİLERİ VE
DAMGALANMA ALGISI
DR BÜŞRA ÖZ
TEZ DANIŞMANI YRD.DOÇ.DR TUĞBA YÜKSEL
T.C.
DİCLE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ
ÇOCUK VE ERGEN RUH SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI ANABİLİM DALI
UZMANLIK TEZİ
OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU TANISI ALAN ÇOCUKLARIN
ANNELERİNDE GÖRÜLEN DEPRESYON-ANKSİYETE
BELİRTİLERİ VE DAMGALANMA ALGISI
DR BÜŞRA ÖZ
TEZ DANIŞMANI
YRD.DOÇ.DR. TUĞBA YÜKSEL
TEŞEKKÜR
Hekimlik mesleğinin ara kademelerinden biri olan asistanlık eğitiminin sonuna gelmiş bulunuyorum.
Uzmanlık eğitimim boyunca, tez konusu belirleme ve tez yazım aşamasında ilminden yararlandığım Anabilim Dalı Başkanımız Sayın Yrd. Doç. Dr. Tuğba Yüksel’e teşekkür ederim.
Tez konusu ve tez yazım aşamasında her türlü konuda yardımcı olan ve akademik anlamda desteğini esirgemeyen öğretim üyemiz Sayın Yrd. Doç. Dr. Serhat Nasıroğlu’na teşekkür ederim.
İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı’nda aldığım eğitim süresi boyunca ilminden yararlandığım Anabilim Dalı Başkanı Sayın Prof. Dr. Özlem Özel Özcan ve Doç. Dr. Nusret Soylu’ya teşekkürü bir borç bilirim.
İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı’ndaki psikiyatri rotasyonum boyunca bilgilerinden yararlandığım Sayın Prof. Dr. Süheyla Ünal ve Prof. Dr. Hatice Birgül Cumurcu’ya teşekkür ederim.
Asistanlık eğitimim boyunca ve tez çalışmasında yardımını esirgemeyen asistan arkadaşlarıma ve bölüm sekreterine teşekkür ederim.
Yaşamım boyunca beni her zaman kucaklayan ve bütün zorluklarımda yanımda olan biricik anneme teşekkürü borç bilirim. Her zaman sırtımı dayayabileceğim bir güç olarak gördüğüm babam ve abilerime de teşekkür ederim.
Bu süreç içerisinde her daim beni destekleyen, varlıklarıyla bana moral ve çalışma azmi katan başta değerli eşim, hayat arkadaşım Yakup Öz’e ve canım kızlarım Rana ve Zeynep Azra’ya teşekkür ederim.
BÜŞRA ÖZ 2018
ÖZET
Amaç: Çalışmamızda, otizm spektrum bozukluğunun (OSB), bu bozukluğa sahip çocukları annelerinde içselleştirilmiş damgalanma algısı, depresyon, anksiyete belirtileri ve yaşam kalitesi üzerine etkisi araştırılmıştır.
Yöntem: Araştırmamız, 20 Nisan-25 Aralık 2017 tarihleri arasında, Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı polikliniğine başvuran ve OSB tanısı ile en az 6 ay süreyle takip edilen 69 hastadan oluşmaktadır. Hastaların bireysel ve ailesel özelliklerini değerlendiren sosyodemografik veri formu klinisyen tarafından dolduruldu. Hastaların annelerine Beck Depresyon Ölçeği (BDÖ), Beck Anksiyete Ölçeği (BAÖ), Ruhsal Hastalıklarda İçselleştirilmiş Damgalanma Ölçeği (RHİDÖ) ve Otizmde Yaşam Kalitesi Anketi-Ebeveyn Sürümü (OYKAES)uygulandı.
Bulgular: Araştırmada bulunan 69 hastanın 58’i erkek (%84), 11’i kız (%16) çocuktu ve yaş ortalaması 4,5±1,3 yıl idi. Babaların yaş ortalaması 37,1±6,6; annelerin yaş ortalaması 32,7±5,6 olarak tespit edildi. Hastaların annelerinin içselleştirilmiş damgalanma algısı, depresyon ve anksiyete belirtilerinin orta düzeyde olduğu saptandı. Hastaların annelerinin yaşam kalitesi ve yaşam memnuniyeti puanları düşük bulundu. Özel eğitim alan hastaların annelerinde içselleştirilmiş damgalanma algısının daha yüksek olduğu saptandı. Annelerin eğitim düzeyi arttıkça içselleştirilmiş damgalanma algısının azaldığı tespit edildi. İçselleştirilmiş damgalanma algısı ile anksiyete ve depresyon belirtileri arasında anlamlı pozitif ilişki saptandı. Anksiyete belirtileri ile depresyon belirtileri arasında anlamlı pozitif korelasyon tespit edildi. İçselleştirilmiş damgalanma algısı, anksiyete ve depresyon belirtileri ile anne yaşam kalitesi ölçeği, çocuk sorunlu davranış ölçeği ve yaşam memnuniyeti skoru arasında anlamlı negatif ilişki olduğu saptandı. İçselleştirilmiş damgalanma algısı, anksiyete ve depresyon belirtileri arttıkça annenin yaşam kalitesinin düştüğü sapandı. Hastaların sorunlu davranışları arttıkça içselleştirilmiş damgalanma algısı, depresyon ve anksiyete belirtilerinin arttığı tespit edildi. 10 değişken veri ile uygulanan faktör analizinde 3 ana faktör tespit edildi. Bu faktörler anne zorlukları, yaş ve annenin eğitim düzeyi olarak değerlendirildi.
Sonuç: Bu çalışmayla otizm tanısıyla takip edilen çocukların annelerinin eğitim düzeyi arttıkça içselleştirilmiş damgalanma algısının azaldığını saptadık. Annelerin depresyon belirtileri arttıkça anksiyete belirtileri ve içselleştirilmiş damgalanma algısının arttığını gösterdik. Annelerin içselleştirilmiş damgalanma algısı arttıkça yaşam kalitesinin düştüğünü saptadık. Çocukların sorunlu davranışlarının annelerde içselleştirilmiş damgalanma algısını arttığını gösterdik. Yaptığımız faktör analizi ile çalışmamızda annenin yaşadığı zorlukların en büyük faktör olduğunu saptadık. Bizim çalışmamız; çocuğunda otizm tanısı olan annelerin içselleştirilmiş damgalanma algısı, anksiyete-depresyon belirtileri ve yaşam kalitesini araştıran bir çalışma olarak bu sorunların ele alınması gerektiğini vurgulamaktadır.
Anahtar Kelimeler: Otizm, annede damgalanma algısı, depresyon, anksiyete
ABSTRACT
Objective: In this study, we aimed to investigate the effects of autism spectrum disorder (OSD) on the internalized stigma perception, depression/anxiety symptoms and quality of life of mothers of the children diagnosed with this disorder.
Methods: Our study was consist of 69 patients admitted to Dicle University Medical Faculty Child and Adolescent Mental Health and Diseases outpatient clinic between April 20-December 25, 2017 and followed up for at least 6 months with OSD diagnosis. The socio-demographic data form evaluating the individual and familial characteristics of the patients was filled in by the clinician. Beck Depression Scale (BDI), Beck Anxiety Scale (BAI), Internalized Stigmatization Scale (RHIDS) and Autism Quality of Life Questionnaire (OYKAES) were applied to the mothers of the patients.
Results: Of the total 69 patients, 58 were boys (84%), 11 were girls (16%) and their average age was 4.5 ± 1.3 years. The average age of the fathers was 37.1±6,6 years and the average age of the mothers was 32.7±5,6 years. The internalized stigmatization and depression/anxiety symptoms of the mothers were found to be moderate. Mothers’ quality of life and life satisfaction scores were low. We found that the internalized stigma perception was higher in the mothers of the specially trained children with OSD. It was found that the internalized stigma perception of mothers decreased as their education level increased. Internalized stigma perception was significantly positively correlated with anxiety and depression symptoms. Also, there was a significant positive correlation between anxiety symptoms and depression symptoms. Internalized stigmatization perception and anxiety/depression symptoms were negatively correlated with maternal quality of life scale and life satisfaction score. As internalized stigmatization and anxiety/depression symptoms increased, the mother's quality of life declined. Moreover, we found that as the problematic behaviors of the patients increased, the internalized stigmatization perception and depression/anxiety symptoms increased.
Conclusion: Our findings indicate that the internalized stigma perception decreases as the education level of the mothers of the children who are followed up
with autism is increased. Anxiety symptoms and internalized stigma perception of mothers increased as the maternal depression symptoms worsen. We found that as maternal internalized stigma perception increases, their quality of life declines. We have shown that the problematic behavior of children increases the perception of internalized stigmatization in mothers.
Key words: Autism, maternal stigmatization perception, depression, anxiety,
İÇİNDEKİLER Sayfa no TEŞEKKÜR I ÖZET II ABSTRACT IV İÇİNDEKİLER VI TABLOLAR IX ŞEKİLLER X KISALTMALAR XI 1.GİRİŞ 1 2.GENEL BİLGİ 3
2.1.Otizm Spektrum Bozuklukları 3
2.1.1.Otizm tanımı ve tarihçesi 3 2.1.2.Epidemiyoloji 5
2.1.3.DSM-5 Otizm Spektrum Bozuklukları tanı ölçütleri 5 2.1.4.Etiyoloji 6 2.1.4.1.Genetik etmenler 7 2.1.4.2.Çevresel Etmenler 9 2.1.4.3.Nörofizyolojik değişiklikler 11 2.1.4.4.Nöroanatomik değişiklikler 12 2.1.4.5.Nörokimyasal değişiklikler 14 2.1.4.6.Nöropsikiyatrik etkenler 14
2.1.5. Fizik muayene ve laboratuar bulguları 16 2.1.6.Otizmli çocukların klinik özellikleri 16
2.1.6.1.Zihinsel gelişim özellikleri 16
2.1.6.2.Dil gelişimi ve sosyal etkileşim özellikleri 17 2.1.6.3.Sosyal-duygusal gelişim özellikleri 18
2.1.6.4.Duyusal gelişim özellikleri 19 2.1.6.5.Motor gelişim özellikleri 19
2.1.6.6.Davranışsal ve değişime direnç özellikleri, kısıtlı ilgiler 20
2.1.7. Ayırıcı Tanı 20
2.1.8.OSB’ye eşlik eden komorbid durumlar 20 2.1.9.Hastalık seyri 22
2.1.10.Tedavi 22
2.1.10.1. Eğitsel yaklaşımlar 22
2.1.10.2. Konuşma ve Dil Terapisi 23 2.1.10.3.Uğraş Terapisi 23
2.1.10.4. Psikofarmakolojik Tedaviler 23 2.1.10.5. Alternatif Tedaviler 23
2.2.Annelerin İçselleştirilmiş Damgalanması 24 2.2.1.Damgalama tanımı 24 2.2.2.Damgalamanın tarihçesi 24 2.2.3.Damgalamanın gelişimi 26 2.2.4.Damgalamanın bileşenleri 26 2.2.5.İçselleştirilmiş damgalama 27 2.2.6.Ebeveynin damgalanması 28
2.3.Otizm Spektrum Bozukluğunun Ebeveyne Etkileri 29
2.3.1.OSB’li çocukların ebeveynleri ve içselleştirilmiş damgalama 30
2.3.2.OSB’li çocukların ebeveynleri ve depresyon 32 2.3.3.OSB’li çocukların ebeveynleri ve anksiyete 33
2.3.4.OSB’li çocukların ebeveynleri ve yaşam kalitesi 34 3.GEREÇ VE YÖNTEM 36
3.1.Araştırmanın örneklemi 36
3.2.Araştırmaya alınma kriterleri 36 3.3. Dışlama kriterleri 36
3.4.Araştırmanın etik izni 37 3.5.Araştırma deseni 37
3.6.Araştırmada kullanılan veri toplama araçları 37 3.6.1.Sosyodemografik veri formu 37
VII
3.6.2.Ruhsal Hastalıklarda İçselleştirilmiş Damgalanma Ölçeği(RHİDÖ) 38
3.6.3.Beck Depresyon Ölçeği (BDÖ) 38 3.6.4.Beck Anksiyete Ölçeği (BAÖ) 39
3.6.5.Otizmde Yaşam Kalitesi Anketi-Ebeveyn Sürümü (OYKAES) 39
3.7.Araştırmanın uygulanması 39 3.8.Verilerin istatistiksel analizi 40 3.9.Araştırmanın sınırlılıkları 40
4.BULGULAR 41
4.1. Çocukların sosyodemografik özellikleri 41
4.2. Hastaların ailelerinin sosyodemografik özellikleri 46 4.3. Ölçek toplam puanları 49
4.4.Pearson korelasyon analizi 53 4.5. Faktör analizi 58 5.TARTIŞMA 61 6.SONUÇ 71 7.KAYNAKLAR 74 8.EKLER 91 ÖZGEÇMİŞ 106
VIII
TABLOLAR
Sayfa no Tablo 1: Çocukların sayısı ve yaş ortalaması 41
Tablo 2: Hastaların sosyodemografik özellikleri 42 Tablo 3: Çocukların natal öyküsü 43
Tablo 4: Hastaların kardeş özellikleri 43
Tablo 5: Hastaların kronik fiziksel hastalık öyküsü 44 Tablo 6: Hastaların tedavileri44
Tablo 7: Hastaların psikiyatrik komorbiditeleri 45
Tablo 8: OSB’li çocukların kronik hastalık, DEHB ve zihinsel engelliliklerine göre özel eğitim alanların dağılımı 46
Tablo 9: Anne ve babaların yaşları 46
Tablo 10: Hastaların anne ve babalarının eğitim düzeyleri 47 Tablo 11: Ailelerin sosyodemografik özellikleri 49
Tablo 12: Ölçeklerden alınan toplam puanlar 50
Tablo 13: RHİDÖ (Ruhsal Hastalıkların İçselleştirilmiş Damgalanması Ölçeği) alt ölçek puanları 52
Tablo 14: BDÖ Toplam Puanı İncelenmesi 52 Tablo 15: BAÖ Toplam Puanı İncelenmesi 53
Tablo 16: Sosyodemografik özellikler ve RHİDÖ,BDÖ ve BAÖ toplam puanları arasındaki pearson korelasyon analizi 54
Tablo 17: Sosyodemografik özellikler ve OYKAES Bölüm A, Bölüm B, Yaşam memnuniyeti toplam puanları arasındaki pearson korelasyon analizi 54
Tablo 18: RHİDÖ toplam puanı ve alt ölçekleri ile BDÖ, BAÖ ve OYKAES Bölümleri arasındaki pearson korelasyon analizi 56
Tablo 19: OYKAES bölümleri ile BDÖ ve BAÖ arasındaki pearson korelasyon analizi 57
Tablo 20: BDÖ VE BAÖ arasındaki pearson korelasyon analizi 57
Tablo 21:OYKAES bölümleri arasındaki pearson korelasyon analizi 58 Tablo 22: Verilerin faktör analizi-3 faktör 59
Tablo 23: Verilerin faktör analizi-3 faktör 59
IX ŞEKİLLER
Sayfa no Şekil 1: Annenin eğitim düzeyi 48
Şekil 2: RHİDÖ toplam puanı 50 Şekil 3: BDÖ toplam puanı 51
Şekil 4: BAÖ toplam puanı 51
X
KISALTMALAR OSB: Otizm Spektrum Bozukluğu
YGB: Yaygın Gelişimsel Bozukluklar
DSM: Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders
ICD: International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems OB: Otistik Bozukluk
YGB-BTA: Yaygın Gelişimsel Bozukluklar-Başka Türlü Adlandırılmayan ABD: Amerika Birleşik Devletleri
RHİDÖ: Ruhsal Hastalıklarda İçselleştirilmiş Damgalanma Ölçeği BDÖ: Beck Depresyon Ölçeği
BAÖ: Beck Anksiyete Ölçeği
OYKAES: Otizmde Yaşam Kalitesi Anketi-Ebeveyn Sürümü BOS: Beyin Omurilik Sıvısı
DTI-MRI: Diffusion Tensor Imaging-Manyetik Rezonans Imaging MOFC: Medial Orbitofrontal Kortekse
LOFC: Lateral Orbitofrontal Kortekste EEG: Elektroensefalografide
GİS: Gastraintestinal Sistem
DEHB: DİKKAT Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu TSSB: Travma Sonrası Stres Bozukluğu
