POSTMENAPOZAL OSTEOPOROZDA YAÞAM KALÝTESÝNÝN BELÝRTEÇLERÝ
DETERMINANTS OF QUALITY
OF LIFE IN POSTMENAPOUSAL
OSTEOPOROSIS
Sezer N, Tomruk-Sütbeyaz S, Kibar S, Köseoðlu F, Aras M.*
* Ankara Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Eðitim ve Araþtýrma Hastanesi, IV. FTR Kliniði, Ankara, Turkey ÖZET
Amaç: Postmenapozal osteoporozu olan hastalarda yaþam kalitesinin belirteçlerini ve bunlarýn yaþam kalitesi üzerindeki etkinlik derecelerini incelemeyi amaçladýk. Metod: Çalýþmamýza postmenapozal osteoporozu olan 110 hasta alýndý. Hastalarýn sosyodemografik ve klinik özellikleri, fiziksel aktivite düzeyi, ailede osteoporoz var-lýðý, ailede ve hastada kýrýk öyküsü ve osteoporoz ile ilgili bilgi düzeyi sorgulandý. Kemik mineral yoðunluðu ölçümü DEXA ile yapýldý. Yaþam kalitesi QUALEFFO-41 anketi ile deðerlendirildi.
Bulgular: Yaþ, vücut kitle indeksi, fiziksel aktivite düzeyi, menapoz süresi, ailede osteoporoz varlýðý, osteoporoz ile ilgili bilgi düzeyi, sistemik hastalýk varlýðý ve kronik ilaç kullanýmý ile QUALEFFO -41 total skoru arasýnda istatis-tiksel olarak anlamlý korelasyon saptandý. Eðitim düzeyi, KMY deðerleri, biyokimyasal belirteçler ve osteoporoza yönelik medikal tedavi alýmý ile yaþam kalitesi skorlarý arasýnda ise istatistiksel anlamlý korelasyon tespit edileme-di. Kýrýk ve Vit-D düzeyi ile yalnýzca fiziksel fonksiyon alt ölçeði arasýnda anlamlý düzeyde korelasyon vardý. Yaþam kalitesi ile aralarýnda en yüksek korelasyon tespit edilen parametreler, etkinlik derecesinin saptanmasý için multipl regresyon modeline alýndý. Bu analiz sonucunda, yaþam kalitesinin en önemli belirleyicisi olarak, "fiziksel aktivite düzeyi" tespit edildi (β= 4.517, p=0.001).
Sonuç: Sadece KMY takibi ve osteoporoza yönelik medikasyon baþlanmasý rutininden çýkýlarak, öncelikle kiþinin hastalýðýn niteliði, tedavi yöntemleri ve risk faktör-leri açýsýndan osteoporoz hakkýnda bilgilendirilmesi, hastalýða sekonder komplikasyonlarýn önlenmesine yöne-lik tedbirlerin alýnmasý, hastanýn beslenme alýþkanlýklarý ve günlük yaþam aktivitelerinin modifiye edilmesi ve özellik-le "fiziksel aktivite düzeyi" nin artýrýlmasýna yönelik, kiþiye özel uzman hekim tarafýnda hazýrlanmýþ bir egzersiz reçetesinin tedavinin ayrýlmaz parçasý haline getir-ilmesinin, postmenapozal osteoporozlu hastalara daha kaliteli bir yaþam saðlayacaðý düþüncesindeyiz.
Anahtar kelimeler: postmenapozal osteoporoz, yaþam kalitesi, rehabilitasyon
SUMMARY
Objective: To investigate the determinants of quality of life and its impact level in postmenapousal osteoporosis. Methods: 110 patients with postmenapousal osteoporo-sis were enrolled in study. Sociodemographic and clinical characteristics, physical activity level, family history of osteoporosis, history of fracture, the level of knowledge about osteoporosis, systemic disease and chronic drug use were examined. The bone mineral density was measured with DEXA. Quality of life was assessed with QUALEF-FO-41.
Results: The significant correlations were established between the quality of life and age, body mass index, physical activity level, time since menapouse, family histo-ry of osteoporosis, knowledge level about osteoporosis, systemic disease and chronic drug use. No correlations were found between the quality of life scores and educa-tion level, BMD values, biochemical markers and medical treatment for osteoporosis. The fracture and Vit-D level were only correlated with physical function subscale (r=0.502, p< 0.05). The parameters that have highest cor-relations with quality of life were enrolled multiple regres-sion to establish the its impact level. "Physical activity level" was found as most important determinant of qual-ity of life (β= 4.517, p=0.001).
Conclusions: Only, the routine follow up of BMD and medication for osteoporosis are not applicated. Primarily, if the person is informed about disease character, treat-ment methods and risk factors for osteoporosis, the pre-ventive measures are taken for secondary complications, the modification is made for feeding habits and daily liv-ing activities, especially the personal exercise is prescribed by specialist, we think that the patients with post-menapousal osteoporosis will have more qualified life. Key words: Postmenapousal osteoporosis, quality of life, rehabilitation.
Yazýþma Adresi / Correspondence Address:
Sezer N, Ankara Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Eðitim ve Araþtýrma Hastanesi, IV. FTR Kliniði, Ankara, Turkey e-mail: nsezer1994@yahoo.com
GÝRÝÞ
Osteoporoz, düþük kemik kütlesi ve kemik mikromi-marisindeki bozulmayla karakterize, kemiðin fra-jilitesinde ve kýrýlganlýk eðiliminde artýþa yol açan metabolik bir kemik hastalýðýdýr (1).
Yaþam kalitesi terimi ise, saðlýk durumu, çevresel ve finansal faktörler ve insan haklarý dahil olmak üzere, yaþamýn tüm yönlerini kendi çatýsý altýnda toplamak-tadýr. Saðlýkla iliþkili yaþam kalitesi denince fiziksel, sosyal ve emosyonel iyilik halini içeren yaþam kalitesinin bir alt bileþeni akla gelmektedir (2,3). Fiziksel muayene ve görüntüleme teknikleri gibi týbbi ölçümler, hekimlere hastalýk hakkýnda önemli bilgiler vermesine raðmen, bu ölçümlerin sonuçlarý, hasta için büyük önem arzeden genel iyilik hali ve fonksiyonel düzey ile nadiren korelasyon göstermektedir (4). Bu durum, kronik hastalýklarda yaþam kalitesi düzeyinin deðerlendirilmesinin ve yaþam kalitesi üzerinde belir-leyici olan faktörlerin ortaya çýkarýlmasýnýn önemini daha da ön plana çýkarmaktadýr. Osteoporoz da, hasta-larýn iyilik hali ve yaþam kalitesi üzerinde önemli olum-suzluklara yol açabilecek fiziksel, psikolojik ve sosyal sonuçlar doðurabilen kronik bir hastalýktýr (5). Bu nedenle yaþam kalitesi ölçümleri, osteoporoz ile ilgili klinik çalýþmalarda deðerlendirme ve takipte, radyo-grafik ölçümler, biyokimyasal belirteçler, hatta kýrýk varlýðýnýn yanýsýra, önemli bir çýkýþ parametresi olarak, giderek artan bir deðer kazanmaktadýr. (2, 6-8).
Osteoporozlu hastalarda özellikle saðlýkla iliþkili yaþam kalitesinin deðerlendirilmesinde kullanýlan, genel ve hastalýða spesifik çeþitli deðerlendirme ölçekleri bulunmaktadýr. Nottingham Saðlýk profili (Nottingham Health Profile,NHP), Hastalýk Etki profili (Sickness Impact Profile, SIP) ve Kýsa form-36 (SF-36) en bili-nen genel deðerlendirme ölçekleridir (9-11). Hastalýða spesifik ölçekler ise klinik deðerlendirmede daha hassas ve deðiþimlere karþý daha duyarlý bulunmuþlardýr (12). Osteoporozda hastalýk spesifik ölçekler olarak liter-atürde en fazla yer bulanlar, OQLQ (The osteoporosis quality of life questionnaire- Osteoporoz yaþam kalite-si anketi), OFDQ (The osteoporokalite-sis functional disabil-ity questionnaire-Osteoporoz fonksiyonel özürlülük anketi), OPTQOL ( The osteoporosis targeted quality of life questionnaire- Osteoporoz hedefli yaþam kalite-si anketi) OPAQ ( The osteoporokalite-sis asssessment ques-tionnaire- Osteoporoz deðerlendirme anketi) ve QUALEFFO-41 ( Quality of life questionnaire of the international osteoporosis foundation- Uluslararasý Osteoporoz Kurumu Yaþam Kalitesi Anketi) dir (2).
Osteoporozlu hastalarda, özellikle vertebral ve non-vertebral kýrýk varlýðýnda osteoporozun yaþam kalitesi üzerindeki etkilerini içeren, iyi dökümente edilmiþ çok sayýda çalýþma bulunmaktadýr (13-15). Ancak osteoporozlu hastalarda, geniþ anlamda yaþam
kalitesini belirleyen determinantlarý inceleyen çalýþma sayýsý çok azdýr. Oysa ki, planlanan tedavinin etkinliði, risk faktörlerinin modifiye edilebilmesi ve genel iyilik halinin düzeltilebilmesi için, primer osteoporoz var-lýðýnýn yanýsýra, yaþam kalitesi üzerinde etkili tüm fak-törlerin bireysel bazda detaylý olarak analiz edilmesi gerekir.
Biz bu çalýþmamýzda, postmenapozal osteoporozu olan hastalarda yaþam kalitesinin belirteçlerini ve bun-larýn yaþam kalitesi üzerindeki etkinlik derecelerini incelemeyi amaçladýk.
MATERYAL VE METOD
Hastalar
Çalýþmamýza Ocak 2008-Nisan 2008 tarihleri arasýnda polikliniðimize baþvuran postmenapozal osteoporozu olan 110 ardýþýk hasta dahil edildi. Yaþam kalitesi üzerinde belirgin etki gösterebilecek bir romatolojik, ortopedik ve nörolojik problemi olanlar, malignensisi olanlar, sekonder osteoporoza yol açacak bir kronik hastalýðý ve sekonder osteoporoza yol açacak bir ilaç kullanýmý olanlar çalýþma dýþý býrakýldý. Hastalarýmýzýn yaþ ortalamasý 62,7±5,11 yýl idi. Hastalarýn demografik özellikleri, eðitim durumu, mesleki aktiviteleri, menapoz yaþý, süresi, fiziksel aktivite düzeyi, beslenme alýþkanlýklarý, yaþadýklarý ortam, ailede osteoporoz var-lýðý, ailede ve hastada kýrýk öyküsü, osteoporoz için tedavi alýp almadýðý, sistemik hastalýk varlýðý, kronik ilaç kullaným öyküsü ve osteoporoz ile ilgili bilgi düzeyi sorgulandý.
Çalýþmamýz öncesinde etik kurul onayý alýndý ve tüm hastalarýmýza aydýnlatýlmýþ onam formu okutu-larak imzalatýldý.
Ölçümler
Rutin laboratuvar testlerinin yanýsýra, serumda PTH, 25-OH Vit D, osteokalsin ve 24 saatlik idrarda deok-sipridinolin düzeylerine bakýldý. Serum PTH ve osteokalsin ölçümü ECLIA (electrochemiluminesence immune assay) tekniði, 25-OH Vit D ölçümü RIA (radioimmune assay) tekniði ve idrar deoksipridinolin ölçümü ise HPLC tekniði ile yapýldý. Biyokimyasal analizler için, 12 saatlik açlýk sonrasý sabah saat 9.00-10.00 saatleri arasýnda alýnan kan ve idrar örnekleri kul-lanýldý.
Kemik mineral yoðunluðu ölçümü
Hastalarýmýzýn kemik mineral yoðunluðu ölçümleri, dual enerji X-ray absorbsiyometri (DEXA- Lunar DPX-IQ, Lunar Corp, Madison WI) ile anterior-poste-rior projeksiyonda, lomber ve femur boyun düzeyinde yapýldý (tutarlýlýk hata payý %1). Dünya Saðlýk Örgütü tanýmlamasýna göre ölçüm yapýlan bölgelerin en az birinde T skoru -2.5 altýnda olanlar osteoporoz olarak kabul edildi.
Vertebral deformite ve fraktür varlýðý, standardize torasik ve lomber omurga grafileri üzerinde Genant Metodu kullanýlarak deðerlendirildi (16).
Yaþam Kalitesi Ölçümü
Yaþam Kalitesi Ölçümünde Uluslararasý Osteoporoz Kurumu Yaþam Kalitesi Anketi ( QUALEFFO-41) kullanýldý (6). QUALEFFO-41 literatürde en yaygýn kullanýmý olan, hastalýk spesifik deðerlendirme ölçek-lerinden biridir. Türkçe versiyonunun da içinde bulun-duðu, sekiz dilde geçerlilik ve güvenirlilik çalýþmasý yapýlmýþtýr (4). QUALEFFO, toplam 41 sorudan oluþan 5 alt ölçeðe ayrýlmaktadýr. Bunlar sýrasýyla aðrý, fiziksel fonksiyon, sosyal fonksiyon, genel saðlýk algýla-masý ve mental fonksiyondur (6). QUALEFFO-41 total ve alt ölçekler bazýnda 0-100 arasý skorlanmakta olup, yüksek skor düþük yaþam kalitesini göstermekte-dir. Çalýþmamýzda QUALEFFO-41'in Türkçe versi-yonu kullanýlmýþtýr (4).
Ýstatistiksel Analiz
Ýstatistiksel deðerlendirmeler için SPSS 11.5 paket programý kullanýldý. Tanýmlayýcý istatistik sonuçlarý ort ±SD olarak verildi. Baðýmsýz deðiþkenler ve yaþam kalitesi arasýndaki korelasyonlarýn hesaplanmasý için Spearman rho korelasyon analizi kullanýldý. Ýstatistik-sel olarak anlamlý korelasyona sahip deðiþkenlerin yaþam kalitesi üzerindeki etki derecelerinin belirlenmesi için multipl regresyon analizi yapýldý. Ýstatistiksel anlamlýlýk düzeyi p<0.05 ve güvenlik aralýðý % 95 (% 95 CI) olarak belirlendi. Korelasyon katsayýlarýnda 0-0.25 arasý korelasyon yok, 0.25-0.50 zayýf-orta korelasyon, 0.50-0.75 iyi korelasyon, 0.75-1.00 arasý ise çok iyi kore-lasyon olarak deðerlendirildi (4).
BULGULAR
Çalýþmamýza polikliniðimize baþvuran postmenapozal osteoporozlu 110 hasta alýndý. Hastalarýmýzýn sosyode-mografik ve klinik karakteristikleri Tablo 1'de özetlen-miþtir. Hastalarýmýzýn % 69.2'si ilköðretim mezunu idi. % 96.6'sý ev hanýmýydý. Hastalarýmýzýn yalnýzca %5.3'ünde hekim tarafýndan düzenlenmiþ bir egzersiz reçetesi bulunmaktaydý. Hastalarýmýzýn %79.2'si osteo-poroz için medikal tedavi alýyordu. Hastalarýmýzýn % 39.7'sinin osteoporoz ile ilgili hiçbir bilgisi yoktu. % 20.1'i ise hastalýk hakkýnda yanlýþ bilgilere sahipti. Hastalarýn yaþam kalitesi (QUALEFFO-41) alt ölçek skorlarý ortalamasý 46.2±16.3 ile 70.1±16.3 arasýnda deðiþiyordu. En fazla "genel saðlýk algýlamasý" (70.1± 16.3) ve "fiziksel fonksiyon" (68.3±18.2)" alt ölçeklerinde olmak üzere, hastalarýmýzýn yaþam kalitesi skorlarýnda, ayný yaþ grubundaki saðlýklý populasyona göre kötüleþme gözlendi (4).
Hastalarýmýzýn demografik ve klinik verileri ile yaþam kalitesi skorlarý arasýnda yapýlan korelasyon analizinde ise, yaþ, vücut kitle indeksi (VKÝ), fiziksel aktivite düzeyi, menapoz süresi, yaþanýlan ortam, ailede osteoporoz varlýðý, osteoporoz ile ilgili bilgi düzeyi, sis-temik hastalýk varlýðý ve kronik ilaç kullanýmý ile QUALEFFO-41 total skoru arasýnda istatistiksel olarak anlamlý korelasyon saptandý (Tablo 2).
Eðitim düzeyi, KMY (lomber ve femur boyun) deðerleri, biyokimyasal belirteçler ve osteoporoza
Tablo-I
Hastalarýn demografik ve klinik karakteristikleri
Deðiþkenler
Yaþ (yýl) (ort ± SD) 62,7 ± 5,1 VKÝ (kg/cm2) (ort ± SD) 28,3 ± 3,7 Fiziksel aktivite düzeyi (% )
-Düzenli fiziksel aktivite yok % 61,8 -Haftada 1 saatten az düzenli aktivite % 33,1 -Haftada 1-3 saat arasý düzenli aktivite % 5,1 Menapoz süresi (yýl) (ort ± SD) 13,4 ± 3,2 Yaþanýlan ortam( % )
-Yalnýz yaþýyor % 34,7 -Yalnýz yaþamýyor % 65,3 Ailede osteoporoz öyküsü (% )
-var % 42,1 -yok % 57,9 Hastada kýrýk öyküsü (% ) -var (non-vertebral) % 4,1 -var (vertebral) % 10,2 -yok % 85,7
Sistemik hastalýk varlýðý (% ) % 60,2 Kronik ilaç kullanýmý (% ) %70,3 Osteoporoz ile ilgili bilgi düzeyi (% )
-bilgisi var (yanlýþ) % 20,1 -bilgisi var (doðru) % 40,2 -bilgisi yok % 39,7 Vit-D (10-40ng/ml) (ort±SD) (20,12 ± 5,3) PTH (10-65pg/ml) (ort±SD) (57,12 ± 4,8) Deoksipridinolin (5-22 nM / mM kreatin) (11,2 ± 5,7) Osteokalsin (14-46ng/ml) (ort±SD) (22,3 ± 3,4) KMY T skor(ort ± SD) -lomber -3,01 ± 0,12 -femur boyun -1,88 ± 0,78 QUALEFFO-41 (ort ± SD) -Aðrý 52.9 ± 24,3 -Fiziksel fonksiyon 68,3 ± 18,2 -Sosyal fonksiyon 62.3 ± 12,1 -Genel saðlýk algýlamasý 70,1 ± 16,3 -Mental fonksiyon 46,2 ± 16,3 QUALEFFO-Total 58.6 ± 11.7
*VKÝ: Vücut Kitle indeksi, KMY: Kemik mineral yoðunluðu, QUALEFFO-41: Uluslararasý osteoporoz kurumu yaþam kalitesi anketi
olan hastalarda "genel saðlýk algýlamasý" ve "fiziksel fonksiyon" düzeyinde en belirgin olmak üzere, yaþam kalitesinin tüm bileþenlerinde normal populasyon deðerlerine göre anlamlý düzeyde kötüleþme olduðu görülmüþtür (4). Bu durum, etkilenen alt bileþenler deðiþebilmesine raðmen, genel anlamýyla literatür bilgi-leriyle uyum göstermektedir. Koçyiðit ve ark'nýn QUALEFFO-41 anketinin Türkçe geçerlilik ve güvenirliliðini araþtýrdýðý çalýþmada, osteoporozlu hastalarda yaþam kalitesinde en belirgin bozulma "genel saðlýk algýlamasý", "sosyal fonksiyon" ve "fizik-sel fonksiyon" alt gruplarýnda gözlenmiþtir (4). Aranha ve ark'nýn osteoporozlu Ýspanyol kadýnlarda yaþam kalitesini SF-36 ile deðerlendirdikleri 79 hastalýk çalýþ-malarýnda, yine en fazla "genel saðlýk" ve "fonksiyonel kapasite" alt gruplarýnda kötüleþme görülmüþtür (17).
Çalýþmamýzda demografik ve hastalýk spesifik para-metreler ile yaþam kalitesi arasýnda yapýlan korelasyon analizinde, fiziksel aktivite düzeyi, menapoz süresi, osteoporoz ile ilgili bilgi düzeyi, ailede osteoporoz var-lýðý, yaþ, VKÝ, sistemik hastalýk varlýðý ve kronik ilaç kullanýmýnýn postmenapozal osteoporozlu hastalarda yaþam kalitesi ile anlamlý düzeyde korelasyon gösterdiði tespit edilmiþtir. Sonuçlarýmýza göre ileri yaþ, VKÝ'inde artýþ, erken menapoz, sistemik hastalýk varlýðý ve kronik ilaç kullanýmý yaþam kalitesinde özellikle "aðrý", "fizik-sel fonksiyon" ve "genel saðlýk algýlamasý" üzerinde negatif etkiye yol açmaktadýr. Bu faktörlerin yaþam kalitesi üzerindeki bizim çalýþmamýza benzer etkileri, tümü bir arada olmasa da çeþitli çalýþmalarda göster-ilmiþtir (4,7,18,19).
Ýleri yaþ genel anlamda yaþam kalitesini azaltan bir olgu olmakla birlikte, Oleksik ve ark'nýn çalýþmasýnda, osteoporozlu hastalarda ilerleyen yaþýn, özellikle verte-bral kýrýk prevalansýný artýrmasý nedeniyle, yaþam kalite-si üzerinde negatif bir etkiye sahip olduðu belirtilmiþtir (7). Bizim çalýþmamýzda da kýrýk olan vakalarýn ileri yaþ vakalar olmasý bu sonucu destekler niteliktedir.
VKÝ'inde artýþ, çalýþmamýzda yaþam kalitesini negatif yönde etkiyen bir diðer faktör olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Marchesini ve ark, 183 obez hastanýn yaþam kalitesini deðerlendirdikleri bir çalýþmada, VKÝ yüksek olan vakalarda yaþam kalitesinin belirgin dere-cede bozulmuþ olduðunu gözlemlemiþlerdir. Bu çalýþ-mada, kilo artýþýnýn fiziksel kondüsyon üzerinde iler-leyici bir kayýba yol açtýðý, osteoartiküler yapýda hasar-lanmaya ve solunum problemlerinin oluþumunda artýþa sebep olduðu, bunun yanýsýra yaþamýn sosyal, kültürel ve davranýþsal komponentlerinde meydana getirdiði bozulma ile yaþam kalitesi üzerinde belirgin negatif etki gösterdiði rapor edilmiþtir (20). Yine bizim çalýþ-mamýza benzer nitelikte postmenapozal osteoporozlu kadýnlarla yapýlan bir diðer çalýþmada, kilo artýþý ve yaþam kalitesi arasýnda negatif iliþki tesbit edilmiþtir yönelik medikal tedavi alýmý ile yaþam kalitesi skorlarý
arasýnda ise istatistiksel anlamlý korelasyon tespit edilemedi (p>0.05). Kýrýk ve Vit-D düzeyi ile yalnýzca fiziksel fonksiyon alt ölçeði arasýnda anlamlý düzeyde korelasyon vardý (r=0.502, p<0.05).
Çalýþmamýzda yaþam kalitesi ile aralarýnda en yük-sek korelasyon tespit edilen parametreler, etkinlik dere-cesinin saptanmasý için multipl regresyon modeline alýndý. Bu analiz sonucunda, yaþam kalitesinin en önemli belirleyicisi olarak, fiziksel aktivite düzeyi tespit edildi (β= 4.517, p=0.001) (Tablo 3).
TARTIÞMA
Çalýþmamýzýn sonucunda, postmenapozal osteoporozu Tablo-II
Yaþam kalitesi ile demografik ve klinik veriler arasýndaki iliþki QUALEFFO-41 Total r p Yaþ - 0.511 0.010 VKÝ -0.252 0.049 Eðitim düzeyi 0.248 0.069 Yaþanýlan ortam 0.332 0.050
Fiziksel aktivite düzeyi 0.741 0.001
Menapoz süresi - 0.512 0.010
Ailede osteoporoz varlýðý 0.507 0.048
Kýrýk varlýðý -0.232 0.059 Vit-D 0.249 0.058 PTH -0.183 0.064 Deoksipridinolin 0.228 0.068 Osteokalsin 0.198 0.066 KMY (lomber) 0.249 0.066 (femur) 0.186 0.067 Osteoporoz ile ilgili bilgi
düzeyi 0.502 0.010 Sistemik Hastalýk varlýðý -0.382 0.049
Tablo-III
Yaþam kalitesi üzerinde en yüksek korelasyona sahip deðiþkenlerin etki dereceleri
QUALEFFO-41 (Baðýmlý deðiþken)
β p Baðýmsýz Deðiþkenler Fiziksel aktivite düzeyi 4.517 0.001 Menapoz süresi -2.234 0.035 Osteoporoz ile ilgili
bilgi düzeyi 1.134 0.041 Yaþ -1. 033 0.052
(21). Bu nedenle özellikle kilo alýmýnýn hýzlandýðý post-menapozal dönemde, osteoporoz hastalarýna hazýr-lanan tedavi programý çerçevesinde, uygun kiloya sahip olma ve bunu koruma yönünde gerekenler yapýlmalýdýr. Yine çalýþmamýzda sistemik hastalýk varlýðý ve kro-nik ilaç kullanýmý olan vakalarda yaþam kalitesi skor-larýnda istatistiksel anlamlý bir kötüleþme görülmüþtür. Literatürde osteoporozlu hastalar üzerinde komor-bidite ve kronik ilaç kullanýmý daha önce de araþtýrýlmýþ ve yapýlan çalýþmalarda en sýk rastlanan sistemik hastalýklarýn osteoartrit, hipertansiyon, kalp hastalýklarý, depresyon ve gastrointestinal problemler olduðu ve bunlar arasýnda en fazla kalp hastalýklarý, hipertansiyon ve bunlara yönelik ilaç kullanýmýnýn yaþam kalitesinde düþüþe yol açtýðý bildirilmiþtir (17,21,22). Bu nedenle, osteoporozlu hastalarda kaliteli bir yaþamýn saðlan-masýnda multidisipliner bir yaklaþýmla, diðer saðlýk problemlerinin ve tedavilerinin de yakýndan takip edilmesi ve gerekli düzenlemelerin yapýlmasý gerektiði kanýsýndayýz.
Bu çalýþmada, osteoporoz ile ilgili bilgi düzeyi ve ailede osteoporoz varlýðý ile yaþam kalitesi arasýnda iyi düzeyde anlamlý bir korelasyon tespit edilmesi ilgi çeki-ciydi. Literatürde direkt osteoporoz ile ilgili bilgi düzeyinin yaþam kalitesi üzerinde etkisini araþtýran baþka bir çalýþmaya rastlamadýk. Ancak ailede osteo-poroz varlýðýnýn irdelendiði iki çalýþma vardý. Oleksik ve ark'nýn yaptýklarý çalýþmada, vertebral kýrýðý olan ve olmayan postmenapozal kadýnlarda, ailede osteoporoz öyküsünün bulunma yüzdesine bakýlmýþ, kýrýðý olmayan grupta daha yüksek oranda olduðu tespit edilmiþ, ancak istatistiksel farklýlýk saptanmamýþtýr (7). Papaioannou ve ark'nýn yaptýklarý, vertebral kýrýklý kadýnlarda saðlýkla iliþkili yaþam kalitesinin determinantlarýnýn irdelendiði çalýþmada ise, ailede osteoporoz varlýðýnýn, yaþam kalitesi üzerinde düzeltici etkisi olan faktörlerden biri olduðu rapor edilmiþtir. Ayný çalýþmada ailede osteo-poroz öyküsünün, kiþinin bu hastalýk hakkýnda okuma, bilgi edinme, hastalýk semptomlarý konusunda erken dönemde haberdar olabilme ve günlük yaþam aktivitelerini modifiye edebilme oranýný artýrdýðý bildirilmektedir (21). Bizim sonuçlarýmýz da bu bulgu-larla örtüþmektedir. Bu durum bize hastalarýn osteo-poroz konusunda doðru bilgilendirilmelerinin, yaþam kalitesinin artýrýlmasýnda ne denli önemli olduðunu göstermektedir.
Çalýþmamýzda irdelenen diðer faktörlerden kýrýk varlýðý ve Vit-D düzeyi ile yaþam kalitesi total skoru arasýnda korelasyon gözlenmemiþ, yalnýzca fiziksel fonksiyon alt ölçeði arasýnda anlamlý düzeyde korelasy-on tespit edilmiþtir. Vertebral ve nkorelasy-on-vertebral kýrýk varlýðý olan populasyonlarda yapýlan çalýþmalarda, kýrýk varlýðý ile yaþam kalitesi total skorlarý arasýnda da kore-lasyon bulunmuþtur (14). Çalýþmamýzda senil
osteo-porozlu hasta grubunun yer almamasýnýn ve kýrýðý olan hasta sayýsýnýn az olmasýnýn sonucu etkilediðini düþünüyoruz. Çalýþmamýza benzer olarak, Adachi ve ark'nýn yaptýklarý SF-36 ile yaþam kalitesinin deðer-lendirildiði bir osteoporoz çalýþmasýnda, kýrýk varlýðýn-da kadýnlarvarlýðýn-da yalnýzca yaþam kalitesi fiziksel fonksiyon alt ölçeðinde, erkeklerde ise rol ve fiziksel fonksiyon alt ölçek skorlarýnda belirgin düþme gözlenmiþtir (23). Romagnoli ve ark'nýn ambulatuar postmenapozal kadýnlarda subklinik vertebral kýrýklar ve azalmýþ kemik mineral yoðunluðunun yaþam kalitesi üzerindeki etki-lerini araþtýrdýklarý bir diðer çalýþmada ise en belirgin bozulma "genel saðlýk algýlamasý" ve "aðrý" alt gru-plarýnda izlenmiþtir (24). Cook ve ark'ý çalýþmalarýnda, vertebral kýrýðýn osteoporozlu hastalarýn %75'inde kro-nik aðrýya yol açtýðýný, emosyonel bir stres kaynaðý olduðunu, kiþinin iþini sürdürmesini, rekreasyonel ve sosyal aktivitelere katýlýmýný ileri derecede kýsýtladýðýný rapor ederek, kýrýk varlýðýnýn yaþam kalitesi üzerindeki yýkýcý etkilerini özetlemiþlerdir (5).
Vit-D düzeyinin kas- iskelet sistemi ile iliþkisi ve Vit-D eksikliðinin baskýn olduðu osteoporomalazili hastalarda ambulatuar kapasitenin etkilenim düzeyi düþünüldüðünde ise, çalýþmamýzda Vit-D düzeyi düþük olan hastalarda, fiziksel fonksiyon alt skorunun daha kötü olmasýný anlamlý bulduk. Çoðu araþtýrmalarda gösterildiði gibi Vit-D düzeyindeki yetersizlik, kemik mineral yoðunluðunda azalmanýn yanýsýra kas kuvvet-sizliðine, kas-iskelet sistemi aðrýlarýna, düþmeler ve kýrýk riski artýþýna yol açan denge kaybýna neden olmaktadýr (25,26). Literatürde, Vit-D'nin kas-iskelet sistemi üzerindeki direkt etkilerini gösteren ve osteoporozlu hastalarýn büyük bir bölümünde yetersiz Vit-D düzeyinin bulunduðunu kanýtlayan çok sayýda çalýþma yer almaktadýr (25,27). Ancak Vit-D düzeyi ve yaþam kalitesi arasýndaki iliþkiyi araþtýran çalýþma sayýsý fazla deðildir. Baþaran ve ark'larý tarafýndan osteoporozlu kadýn hastalarýn yaþam kalitesinin deðerlendirildiði bir çalýþmada Vit-D düzeyi, yaþam kalitesi total skoru ve fiziksel fonksiyon alt skoru ile önemli derecede korele bulunmuþtur (28). Yine düþük 25(OH)Vit-D düzey-lerinin alt ekstremite kuvvetlerinde, yürüme hýzýnda ve fiziksel performans düzeyinde azalma ile iliþkili olduðunu gösteren geniþ populasyonlu çalýþmalar mev-cuttur (29,30,31). Vit-D düzeyinin optimizasyonunun saðlanmasý, nöromuskuler ve nöroprotektif fonksiyon-larýn geliþtirilmesi açýsýndan oldukça önemlidir (32). Bu nedenle postmenapozal osteoporozlu hastalarda Vit-D düzeyi kontrolünün, Vit-D düzeyinin optimizasyonunu saðlayacak bir beslenme ve tedavi planý çizilmesinin ve günlük yaþam alýþkanlýklarý modifikasyonunun (yeterli güneþ ýþýðý alýmý, v.b) önemini bir kez daha vurgulamak istiyoruz.
eðitim düzeyi idi. Eðitim düzeyi ile yaþam kalitesi arasýnda istatistiksel olarak anlamlý bir korelasyon tespit edemedik. Eðitim düzeyi ve yaþam kalitesi iliþkisinin de incelendiði literatürdeki tek detaylý çalýþmada, osteo-porozlu kadýnlarda, yalnýzca üniversite düzeyindeki eðitimin yüksek yaþam kalitesi ile iliþkili olduðu tesbit edilmiþtir (21). Bizim çalýþmamýzda hastalarýn eðitim düzeyinin çok düþük olmasýnýn (%69.2'si ilköðretim mezunu) sonucu etkilediðini düþünmekteyiz.
Çalýþmamýzda KMY ve biyokimyasal belirteçler ile de yaþam kalitesi total skoru arasýnda korelasyon sap-tanmamýþtýr. Baþaran ve ark'da postmenapozal ve senil osteoporozlularda yaþam kalitesini deðerlendirdikleri çalýþmada, kemik yapým ve yýkým belirteçleri ve DEXA deðerleri ile yaþam kalitesi arasýnda korelasyon sapta-madýklarýný rapor etmiþlerdir (33). Koçyiðit ve ark'nýn çalýþmasýnda, týbbi ölçümlerin hastalarýn genel iyilik hali ve fonksiyonel düzeyi ile nadiren korelasyon gös-terdiði belirtilmektedir (4). Bianchi ve ark. tarafýndan yapýlan bir çalýþmada ise, KMY deðerleri ve yaþam kalitesi arasýnda korelasyon bildirilmiþtir. Ancak bu çalýþma populasyonunda KMY T deðerleri, bizim çalýþ-mamýza göre anlamlý derecede düþük bulunmuþtur. Bunun da sonucu etkileyebileceðini düþünüyoruz (34).
Çalýþmamýzýn ana temasýný oluþturan post-menapozal osteoporozda yaþam kalitesini belirleyen parametrelerin etki derecelerinin ortaya çýkarýlmasý için, yaþam kalitesi ile en yüksek korelasyona sahip deðiþkenleri regresyon modeline aldýk. Bu analiz sonu-cunda postmenapozal osteoporozlu kadýnlarda yaþam kalitesinin primer belirleyicisinin "fiziksel aktivite düzeyi" olduðu görülmüþtür. 2001 yýlýnda yayýnlanan bir derlemede, fiziksel aktivitenin, özellikle de dayanýk-lýlýk ve direnç egzersizleri içeren formda, yaþ, saðlýk düzeyi ve diðer bireysel parametrelere bakýlmaksýzýn, yaþam kalitesi ile güçlü pozitif bir iliþki içinde bulun-duðu rapor edilmiþtir (35). Bizim çalýþmamýzda da, haf-tada 1-3 saat arasý düzenli egzersiz yapan grupta, yaþam kalitesi skorlarý tüm bileþenler ve total skor düzeyinde anlamlý olarak düþüktür (iyi yaþam kalitesi göstergesi olarak). Ancak hastalarýmýzýn %61.8'inde düzenli fizik-sel aktivitenin olmamasý ve yalnýzca % 5.3'ünde hekim tarafýndan düzenlenmiþ bir egzersiz reçetesinin bulun-masý, osteoporozlu hastalara yaklaþýmdaki yanlýþlarý ortaya koymaktadýr.
Sonuç olarak görülmektedir ki, postmenapozal osteoporozlu hastalarda yaþam kalitesini etkileyen sosyodemografik, klinik ve hastalýða spesifik pek çok faktör bulunmakta, "fiziksel aktivite düzeyi" ise yaþam kalitesinin en önemli belirteci olarak karþýmýza çýkmak-tadýr. Bu nedenle osteoporozlu hastalarýn tedavisi ile ilgilenen saðlýk profesyonellerinin bu konudaki farkýn-dalýðý artýrýlmalý, tedavi planý çizilmeden önce, geniþ bir sosyodemografik öykü alýnmalý, hastanýn genel saðlýk
durumu, beslenme alýþkanlýklarý, taþýdýðý risk faktörleri, günlük yaþam aktiviteleri ve fiziksel aktivite düzeyi kaydedilmeli, dikkatli bir klinik tarama yapýlmalýdýr.
KMY takibi ve osteoporoza yönelik medikasyon baþlanmasý rutininden çýkýlarak, öncelikle kiþinin hastalýðýn niteliði, tedavi yöntemleri ve risk faktörleri açýsýndan osteoporoz hakkýnda bilgilendirilmesi, hastalýða sekonder komplikasyonlarýn önlenmesine yönelik tedbirlerin alýnmasý, hastanýn beslenme alýþkan-lýklarý ve günlük yaþam aktivitelerinin modifiye edilme-si ve özellikle "fiziksel aktivite düzeyi" nin artýrýlmasý-na yönelik, kiþiye özel uzman hekim tarafýnda hazýrlan-mýþ bir egzersiz reçetesinin, tedavinin ayrýlmaz bir parçasý haline getirilmesinin, postmenapozal osteo-porozlu hastalara daha kaliteli bir yaþam saðlayacaðý düþüncesindeyiz. Bu konuda en etkili fiziksel aktivite grubunun belirlenmesi amacýyla, deðiþik egzersiz for-matlarýný içeren ileri çalýþmalarýn da yararlý olacaðý kanýsýndayýz.
KAYNAKLAR
1. World Health Organization. Prevention and manage-ment of osteoporosis. Technical Report Series 921. World Health Organization, Geneva 2003.
2. Lips P, Van Schoor NM. Quality of life in patients with osteoporosis. Osteoporosis Int 2005;16: 447-55. 3. Fitzpatrick R, Fletcher A, Gore S et al. Quality of life
measures in health care, I: applications and issues in assessment. BMJ 1992; 305: 1074-77.
4. Koçyiðit H, Gülseren S, Erol A et al. The reliability and validity of the Turkish version of quality of life ques-tionnaire of the european foundation for osteoporosis (QUALEFFO). Clin Rheumatol 2003; 22: 18-23. 5. Cook DJ, Guyatt GH, Adachi JD et al. Development and
validation of the mini osteoporosis quality of life ques-tionnnaire (QOLQ) in osteoporotic women with back pain dueto vertebral fractures. Osteoporosis Int 1999; 10: 207-13.
6. Lips P, Cooper C, Agnusdei D et al. Quality of life as outcome in the treatment of osteoporosis: the develop-ment of a questionnaire for quality of life by the European Foundation for Osteoporosis. Osteoporosis Int 1997; 7: 36-38.
7. Oleksik A, Lips P, Dowson A et al. Health related quali-ty of life in postmenapousal women with low BMD with or without prevalent vertebral fractures. J Bone Mineral Res 2000; 15: 1384-92.
8. Chrischilles EA, Shireman T, Wallace R. Costs and health effects of osteoporotic fractures. Bone 1994; 15: 377-86. 9. Hunt S, McEwen J, McKenna SP. Measuring health sta-tus: a new tool for clinicians and epidemiologist. J R Coll Gen Pract 1985; 35: 185-88.
10. Bergner M, Robbitt RA, Carter WB et al. The sickness impact profile: development and final revision of a health status measure. Med Care 1981; 19: 787-805. 11. Brazier JE, Harper R, Jones NMB et al. Validating the
SF-36 health survey questionnaire: new outcome meas-ures for primary care. BMJ 1992; 305: 160-164.
12. Thompson DR, Yu CM. Quality of life in patients with coronary hearth disease -I: assessment tools. Health Qual Life Outcomes 2003; 1:42.
13. Oglesby AK, Minshall ME, Shen W et al. The impact of incident vertebral and non-vertebral fragility fractures on health-related quality of life in established post-menapousal osteoporosis: results from teriparatide ran-domized, placebo-controlled trial in postmenapousal women. J Rheumatol 2003; 30: 1579-83.
14. Adachi JD, Ioannidis G, Olsyzynski WP et al. The impact of incident vertebral and non-vertebral fractures on health related quality of life in postmenapousal women. BMC Musculoskeletal Disorder 2002; 3:11.
15. Hallberg I, Rosenquist AM, Kartous L et al. Health relat-ed quality of life after osteoporotic fractures. Osteoporosis Int. 2004; 15: 834-41.
16. Genant HK, Wu CY, Von Kuijk C et al. Vertebral frac-ture assessment using a semiquantitive technique. J Bone Miner Res 1993; 8: 1137-48.
17. Aranha LLM, Miron Carelo JA, Alanso Sardon M et al. Health-related quality of life in Spanish women with osteoporosis. Rev Saúde Pública 2006: 40: 298-303. 18. Roberto KA. Care practices and Quality of life of rural
older women with osteoporosis. JAMWA 2004; 59: 295-301.
19. Yaraman N, Çelik C, Karaoðlan B. Postmenapozal kadýn-larda osteoporoz ile çok yönlü risk faktörlerinin deðer-lendirilmesi. Fiziksel Týp 2002; 5: 23-26.
20. Marchesini G, Solanoli E, Baraldi L et al. Health-related quality of life in obesity: the role of eating behaviour. Diabetes Nutr Metab 2000; 13:156-64.
21. Papaionnau A, Kennedy CC, Ioannidis G et al. Determinants of health-related quality of life in women with vertebral fractures. Osteoporosis Int 2006;17:355-63.
22. Mo F, Choi BC, Li FC et al. Using the health utility index (HUI) for measuring the impact on health-related quali-ty of life ( HRQL) among individuals with chronic dis-ease. Sci World J 2004; 4: 746-57.
23. Adachi JD, Loannidis G, Berger C et al. The influence of osteoporotic fractures on health related quality of life in community- dwelling men and women across Canada. Osteoporos Int 2001;12:903-8.
24. Romagnoli E, Carrevale V, Nafrani I et al. Ouality of life in ambulatory postmenapousal women: the impact of reduced bone mineral density and subclinical vertebral fractures. Osteoporosis Int 2004;15:975-80.
25. Reginster JY. The high prevalence of inadequate serum vitamin D levels and implications for bone health. Curr Med Res Opin 2005; 21:579-85.
26. Janssen HCJP, Samson MM, Verhaar HJJ. Vitamin D deficiency, muscle function, and falls in elderly people. Am J Clin Nutr 2002; 75:611-5.
27. Montero-Odasso M, Duque G. Vitamin D in the aging musculoskeletal system: An authentic strength preserv-ing hormone. Mol Aspect Med 2005; 26: 203-19. 28. Baþaran S, Güzel R, Coskun I et al. Vitamin D status:
effects of quality of life in osteoporosis among Turkish women. Qual Life Res 2007;16:1491-9.
29. Pfeifer M, Begerow B, Minne HW et al. Vitamin D sta-tus, trunk muscle strength, body sway, falls and fractures among 237 postmenapousal women with osteoporosis. Exp Clin Endocrinol Diabetes 2001;109:87-92. 30. Gendhem P, Ringsberg K, Obrant K et al. Association
between 25-hydroxyvitamin D levels, physical activity, muscle strength and fractures in the prospective popula-tion-based OPRA study of elderly women. Osteoporosis Int 2005;16:1425-31.
31. Wicherts IS, van Schoor NM, Boeke AJP et al. Vitamin D status predicts physical performance and Its decline in older persons. J Clin Endocrinol Metab 2007; 92:2058-65.
32. Dhesi JK, Jackson SHD, Bearre LM et al. Vitamin D supplementation improves neuromuscular function in older people who fall. Age Ageing 2004; 33: 589-95. 33. Baþaran S, Güzel R, Coþkun Benlidayý I, Güler Uysal F.
Postmenapozal ve Senil Osteoporozlu Kadýnlarda Yaþam kalitesinin ve Belirleyicilerinin deðerlendirilmesi. Tür Fiz Týp Rehab Derg 2006;52:31-6.
34. Bianchi ML, Orsini MR, Saraifoger S et al. Quality of life in post-menapousal osteoporosis. Health and Quality of Life Outcomes 2005; 3:78.
35. Rejeski WC, Mihalko SL. Physical activity and quality of life in older adults. J Gerontol A Biol Sci Med Sci 2001; 56:23-35.
