TOKAT ĠLĠNDE TRAKTÖR VE TARIM MAKĠNALARI KULLANIMINDAN KAYNAKLANAN
Ġġ KAZALARININ Ġġ GÜVENLĠĞĠ AÇISINDAN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
Cengizhan YILDIRIM Yüksek Lisans Tezi
Biyosistem Mühendisliği Anabilim Dalı Prof. Dr. Ebubekir ALTUNTAġ
2014
T.C.
GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
TOKAT İLİNDE TRAKTÖR VE TARIM MAKİNALARI KULLANIMINDAN KAYNAKLANAN İŞ KAZALARININ İŞ GÜVENLİĞİ AÇISINDAN
DEĞERLENDİRİLMESİ
Cengizhan YILDIRIM
BİYOSİSTEM MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI
TOKAT 2014
Bu çalışma, 2014/28 proje numarası ile Gaziosmanpaşa Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu tarafından desteklenmiştir.
TEZ BEYANI
Tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, tezin içerdiği yenilik ve sonuçların başka bir yerden alınmadığını, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya başka bir üniversitedeki başka bir tez çalışması olarak sunulmadığını beyan ederim.
i ÖZET
Yüksek Lisans Tezi
TOKAT ĠLĠNDE TRAKTÖR VE TARIM MAKĠNALARI KULLANIMINDAN KAYNAKLANAN Ġġ KAZALARININ Ġġ GÜVENLĠĞĠ AÇISINDAN
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
Cengizhan YILDIRIM
GaziosmanpaĢa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Biyosistem Mühendisliği Anabilim Dalı DanıĢman: Prof. Dr. Ebubekir ALTUNTAġ
Bu çalıĢmada, Tokat ilinde traktör ve tarım alet ve makinalarının iĢ ve trafik durumları esnasında gerçekleĢmiĢ kazalar ve sonuçlarının değerlendirilmesi amaçlanmıĢtır. Bu amaçla, kazalara iliĢkin ayrıntıların belirlenebilmesi için bir anket formu hazırlanmıĢ ve Tokat il sınırları içinde 2000-2014 yıllarında meydana gelmiĢ kazaya uğramıĢ veya kazaya bizzat tanık olmuĢ kiĢilerle yüz yüze görüĢülmüĢtür. Toplam 285 adet traktör ve tarım makineleri trafik kazası anket formları doldurulmuĢtur. Ankette; insan, kullanılan traktör ve tarım makinaları, zaman, çevre ve çalıĢılan yüzey özelliklerine iliĢkin sorular yer almıĢtır. ÇalıĢmada traktör ve tarım makineleri anket formları materyal olarak kullanılmıĢtır. Veriler, bilgisayar (Excel) ortamında çizelge ve Ģekiller oluĢturularak değerlendirilmiĢtir. Bu sonuçlara göre; kazazedelerin %82’si erkek, kazadan etkilenen nüfusun %77’si ilkokul mezunu, kazazedelerin %28’inin öldüğü, kazaya karıĢan tarım makinalarının %51’inin traktör olduğu, kazaların %49’unun devrilme, takla atma, Ģarampole uçma Ģeklinde gerçekleĢtiği, kazaya karıĢan traktörlerin %74’ünde de standart bir kabin ya da emniyet çatısı bulunmadığı tespit edilmiĢtir. Kazaların nedenleri arasında ise ilk sırayı %60 oranıyla operatörün dikkatsizliği ve buna bağlı olarak eğitimsizliği yer almıĢtır.
2014, 122 sayfa
ii ABSTRACT
MS Thesis
EVALUATION THE WORK ACCIDENTS DEPENDING ON THE WORK SAFETY HAPPENED BY USING TRACTOR AND AGRICULTURAL
MACHINERY IN TOKAT PROVINCE
Cengizhan YILDIRIM
Gaziosmanpasa University
Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Biyosystems Engineering
Supervisor: Prof. Ebubekir ALTUNTAS
In this study, tractor and agricultural machinery accidents that occured during farm and traffic operations in Tokat were analyzed and the results evaluated. In order to determine the details of the accidents, a questionnaire is prepared and delivered to the accident victims and eye witnesses on a face to face basis in the Tokat province that have occurred in the years 2000-2014. Total 285 tractor and agricultural machinery accidents survey forms are filled. The questionnaire includes the questions related with human, machine, time and environmental conditions. Tractor and agricultural machinery accident survey forms were used for this study. Accident data were evaluated by Excel tables and figures. According to the findings, 82% of the accident victims are male, 77% of the population affected by the accident is primary school graduates, 28% of the victims are died, 51% of the involved machinery are farm tractors, 49% of the accidents are overturn, loop, going out of the road, and 74% of the farm tractors involved that an accident did not have a proper cabin or safety roof. On the other hand, when the reasons of the accidents are examined, it is found that 60% of the accidents occurred due to the carelessness and accordingly the illiteracy of the operator.
2014, 122 pages
iii TEŞEKKÜR
Bu tezin hazırlanmasında, akademik olarak gösterdiği yol ve içten katkıları ile yardımlarını esirgemeyen, tez çalıĢmam sırasında performansına yetiĢmeye çalıĢtığım danıĢman hocam Sayın Prof. Dr. Ebubekir ALTUNTAġ’a, yüksek lisans yaparak ufkumun geniĢlemesine vesile olan Sayın Prof. Dr. Gazanfer ERGÜNEġ hocama, tez
çalıĢmalarımda katkıları bulunan Yrd. Doç. Dr. Mesut DĠLMAÇ hocama, Yrd. Doç. Dr. M. Metin ÖZGÜVEN hocama ve Yrd. Doç. Dr. Esen ORUÇ
BÜYÜKBAY hocama, kaza rapor bilgilerini paylaĢan Tokat Ġl Jandarma Trafik Bölge Komutanlığı’na ve özellikle ilgi gösteren Sayın Albay Milbay ġAHĠN’e, çalıĢmam boyunca tarım ve tarım alet makine verilerini paylaĢan Tokat Tarım Ġl Müdürlüğü’ne,
Beni tez çalıĢmalarım boyunca desteklerken sabırda zirve yapan, hayat arkadaĢım, can yoldaĢım, eĢim A. Hümeyra YILDIRIM’a, canımdan çok sevdiğim, bir masum bakıĢları ile moral katkısı sağlayan oğullarım, Yasin Yavuz ve M. Emre’ye teĢekkür ederim.
Cengizhan YILDIRIM Tokat, 2014
iv İÇİNDEKİLER ÖZET……….………..……… i ABSTRACT……….……….…..…… ii TEġEKKÜR………..……….………. iii SĠMGELER VE KISALTMALAR DĠZĠNĠ…..……..……….……….. vi ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ ……….……….………. vii ġEKĠLLER DĠZĠNĠ ………..………... x 1. GİRİŞ………... 1 2. KAYNAK ÖZETLERİ……….……… 13 3. MATERYAL ve YÖNTEM……….. 17 3.1. Materyal……… 17 3.2. Yöntem………. 18
4. ARAŞTIRMA SONUÇLARI ve TARTIŞMA……… 21
4.1. Kazazedenin/kazazedelerin cinsiyete göre dağılımı ve sayısı………. 21
4.2. Kazazedenin/kazazedelerin eğitim durumlarına göre dağılımı……… 23
4.3. Kazazedenin/kazazedelerin yaĢ gruplarına göre dağılımı……… 25
4.4. Kazanın oluĢ zamanı……….... 28
4.5. ÇalıĢma sırasında mola veriliĢ biçimi……….. 30
4.6. Kazanın oluĢ Ģekli……….... 33
4.7. Kazadan etkilenen/karıĢan kiĢi sayısı………... 39
4.8. AraĢtırmada elde edilen değerlendirme formlarının ilçelere göre sayıları……... 41
4.9. Kazanın oluĢ yeri……….………... 42
4.10. Kazanın kayıt durumu…..……….. 44
4.11. Kaza sırasında traktörü kullanan kiĢinin sürücü belgesinin sınıfı……….. 45
4.12. Kaza sırasında kazazedenin/kazazedelerin ne yaptığı ………... 48
4.13. Operatörün, traktöre/tarım alet ve makinesine ait kullanma-bakım kitabına sahip olması ve okuması………...…… 51
4.14. Traktörün yıllık muayenesinin yaptırılması………... 53
4.15. Kazadan sonra kazazedenin/kazazedelerin olaydan fiziksel etkilenme durumu……….... 57
v
4.16. Kaza yaralanma ile sonuçlanmıĢsa, kazazedenin/kazazedelerin hangi
vücut kısmının ya da kısımlarının bu olaydan etkilendiği………. 60
4.17. Kazazedelerin kazadan sonra çalıĢamadığı süre……… 63
4.18. Kazazedelerin tedavi masraflarını kimin ödediği ………. 65
4.19. Kazadan sonra operatörün olaydan psikolojik etkilenme durumu ……… 67
4.20. Kazanın meydana geldiği tarım alet-makinesi………...…… 69
4.21. Kazanın meydana geldiği toprak iĢleme makineleri………... 72
4.22. Kazaya karıĢan traktörün standart bir emniyet kabini/çatısı olup olmadığı 74
4.23. Operatör emniyet çatısını çıkarmıĢsa nedeni……….. 78
4.24. Kazaya karıĢan traktör ile insanın taĢınması……….. 79
4.25. Kazaya karıĢan traktörün kullanılma yaĢı (yıl)………...………... 81
4.26. Kaza anında traktör/tarım alet-makinesinin durumu …………..………... 83
4.27. Kazanın meydana geldiği traktörü kullanma sonucu anahtarı alma durumu 85 4.28. Kontak anahtarı alınmamıĢsa nedenleri………. 87
4.29. Kazanın meydana geldiği tarım alet-makinelerinin koruyucu muhafazalarının olması……….. 89
4.30. Kazaya karıĢan traktör/tarım iĢ makinesinin (biçerdöver vb) trafik sigortası durumu………. 90
4.31. Kazaya karıĢan traktör/tarım alet-makinesindeki maddi hasar durumu………. 92
4.32. Kazaya karıĢan traktöre en son ne zaman bakım yapıldığı ………... 94
4.33. Kaza yerinin yüzey tipi…………...……… 95
4.34. Kaza yerinin yüzey Ģekli…….………... 97
4.35. Kazanın nedenleri…….………. 99
4.36. Operatörün/kazazedenin kıyafetini makineye kaptırması………...…... 103
5. SONUÇ VE ÖNERİLER……….. 105 KAYNAKLAR………... 113 EK 1………. 116 EK 2………. 120 EK 3..………... 121 ÖZGEÇMĠġ………. 122
vi
SİMGELER ve KISALTMALAR DİZİNİ
ha: Hektar
kW/ha: Kilowatt/hektar
TÜĠK: Türkiye Ġstatistik Kurumu
ADNKS: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
TÜSĠAD: Türkiye Sanayiciler ve ĠĢ Adamları Derneği
AB: Avrupa Birliği
ĠSO: Ġstanbul Sanayi Odası
CFOI: ĠĢçi Ġstatistikleri Bürosu (Amerika)
NIOSH: Ulusal Mesleki Sağlık ve Güvenlik Enstitüsü (National Institute for Occupational Safety and Health, ABD)
OHSAS: ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi (Occupational Health and Safety Advisory Services)
SAFER: Kırsal Alanda ÇalıĢanlar Ġçin Daha Güvenli Tarım (Safer Agriculture Employeers in Rural)
HSC: Ġngiltere Sağlık ve Güvenlik Komisyonu (Health and Safety Commission)
CFOI: ĠĢçi Ġstatistikleri Bürosu (The Census of Fatal Occupational Injuries)
SGK: Sosyal Güvenlik Kurumu
TÜVTÜRK: Türkiye Gözetleme Derneği (Technischer Überwachungs-Verein) ĠSGÜM: ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Merkezi
vii
ÇİZELGELER DİZİNİ
Sayfa
Çizelge 1.1. Tokat ilinin tarım alanları………... 5
Çizelge 1.2. Tokat ili ilçelerinin iĢletme sayıları ve arazi büyüklükleri………. 6
Çizelge 1.3. Tokat ili ve ilçelerdeki traktör sayısı………... 6
Çizelge 1.4. Tokat il ve ilçelerindeki tarımsal mekanizasyon düzeyleri……… 7
Çizelge 1.5. Tokat ili ilçelerine göre alet ve makine sayıları……….…………. 8
Çizelge 3.1. Belirli evrenler için kabul edilebilir örnek büyüklükleri………….……... 19
Çizelge 4.1. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların değerlendirilmesinde görüĢülen çiftçilerin cinsiyeti……... 21
Çizelge 4.2. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların değerlendirilmesinde görüĢülen çiftçilerin eğitim durumu ... 23
Çizelge 4.3. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların değerlendirilmesinde görüĢülen çiftçilerin yaĢı……….. 25
Çizelge 4.4. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların değerlendirilmesinde kazanın oluĢ zamanı ile ilgili sonuçlar…. 28 Çizelge 4.5. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların değerlendirilmesinde çalıĢma sırasında mola veriliĢ biçimi…... 31
Çizelge 4.6. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların değerlendirilmesinde kazanın oluĢ Ģekli………. 34
Çizelge 4.7. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların değerlendirilmesinde kazadan etkilenen/karıĢan kiĢi sayısı…… 40
Çizelge 4.8. Ġl ve ilçelere göre form değerlendirme sayıları………... 41
Çizelge 4.9. Ġokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların değerlendirilmesinde kazanın oluĢ yeri ile ilgili sonuçlar... 42
Çizelge 4.10. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların kayıt durumuna ait sonuçlar………... 44
Çizelge 4.11. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların değerlendirilmesinde kaza sırasında traktörü kullanan kiĢinin sürücü belgesinin sınıfı………... 46
Çizelge 4.12. Yıllara göre sürücü belgesi sınıf dağılımı……….……..… 47
Çizelge 4.13. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların değerlendirilmesinde kaza sırasında kazazedenin/ kazazedelerin ne yaptığı………. 48
viii
Çizelge 4.14. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların değerlendirilmesinde görüĢülen çiftçilerin, traktör/tarım alet ve makinesine ait kullanma-bakım kitabını okuması……….. 52 Çizelge 4.15. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan
kazaların değerlendirilmesinde traktörün yıllık muayenesinin yaptırılması………. 54 Çizelge 4.16. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan
kazaların değerlendirilmesinde kazadan sonra görüĢülen çiftçilerin olaydan fiziksel etkilenme durumu……….…… 57 Çizelge 4.17. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan
kazaların değerlendirilmesinde kaza yaralanma ile sonuçlanmıĢsa, görüĢülen çiftçilerin hangi vücut kısmının ya da kısımlarının bu olaydan etkilendiği……….….. 61 Çizelge 4.18. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan
kazaların değerlendirilmesinde görüĢülen çiftçilerin kazadan sonra çalıĢamadığı süre……… 64 Çizelge 4.19. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan
kazaların değerlendirilmesinde kazazedelerin tedavi masraflarını kimin ödediği………... 65 Çizelge 4.20. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan
kazaların değerlendirilmesinde görüĢülen çiftçilerin kazadan sonra olaydan psikolojik etkilenmesi………...………… 67 Çizelge 4.21. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan
kazaların değerlendirilmesinde kazanın meydana geldiği tarım alet-makinesi………... 70 Çizelge 4.22. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan
kazaların değerlendirilmesinde, görüĢülen çiftçilerin kaza yaptığı toprak iĢleme makineleri……… 73 Çizelge 4.23. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan
kazaların değerlendirilmesinde kazaya karıĢan traktörün standart bir emniyet kabini/çatısının olup olmadığı………..……….……….. 75 Çizelge 4.24. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan
kazaların değerlendirilmesinde kazaya karıĢan traktör ile insan taĢınıyorsa nerede taĢınmakta……….……… 79
ix
Çizelge 4.25. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların değerlendirilmesinde kazaya karıĢan traktörün kullanılma yaĢı
(yıl)………. 82
Çizelge 4.26. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların değerlendirilmesinde kaza anında traktör/tarım alet-makinasının durumu……….…….. 84 Çizelge 4.27. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan
kazaların değerlendirilmesinde kazanın meydana geldiği traktörü kullanma sonucu anahtarı alma durumu……….…… 86 Çizelge 4.28. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan
kazaların değerlendirilmesinde kontak anahtarı alınmamıĢsa nedenleri… 88 Çizelge 4.29. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan
kazaların değerlendirilmesinde kazanın meydana geldiği tarım alet-makinasının koruyucu muhafazaları (volan, kasnak, diĢli, kuyruk mili muhafazaları vb.)……….………... 89 Çizelge 4.30. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan
kazaların değerlendirilmesinde kazaya karıĢan traktör/tarım iĢ makinasının (biçerdöver vb) trafik sigortası……... 90 Çizelge 4.31. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan
kazaların değerlendirilmesinde kazaya karıĢan traktör/tarım alet-makinasındaki maddi hasar durumu ………..… 92 Çizelge 4.32. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan
kazaların değerlendirilmesinde kazaya karıĢan traktöre en son ne zaman bakım yapıldığı……….….. 94 Çizelge 4.33. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan
kazaların değerlendirilmesinde kaza yerinin yüzey tipi……….…… 96 Çizelge 4.34. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan
kazaların değerlendirilmesinde kaza yerinin yüzey Ģekli………..…. 97 Çizelge 4.35. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan
kazaların değerlendirilmesinde kazanın nedenleri………..… 100 Çizelge 4.36. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan
kazaların değerlendirilmesinde kazazedenin kıyafetini makinaya kaptırması………... 103
x
ŞEKİLLER DİZİNİ
Sayfa ġekil 4.1. Tokat il genelinde traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kazadan etkilenenlerin cinsiyeti……….….… 22 ġekil 4.2. Tokat il genelinde traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kazazedenin/kazazedelerin eğitim durumları ve sayıları………... 24 ġekil 4.3. Tokat il bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kazadan etkilenenlerin yaĢları……….….... 26 ġekil 4.4. Tokat geneli için traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kazanın oluĢ zamanı……….………….…….. 28 ġekil 4.5. Tokat ili bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde çalıĢma sırasında mola veriliĢ biçimi………... 32 ġekil 4.6. Tokat ili bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kazanın oluĢ Ģekli………..……….. 34 ġekil 4.7. Tokat il genelinde traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kazadan etkilenen/karıĢan kiĢi sayısı……….. 40 ġekil 4.8. Tokat il bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kazanın oluĢ yeri……….………... 43 ġekil 4.9. Tokat il genelinde traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kazanın kayıt durumu ile ilgili sonuçlar... 44 ġekil 4.10. Tokat il bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kaza sırasında traktörü kullanan kiĢinin sürücü belgesinin sınıfı………...……..………. 46 ġekil 4.11. Tokat il bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kaza sırasında kazazedenin/kazazedelerin ne
yaptığı………..……….. 49
ġekil 4.12. Tokat il bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların değerlendirilmesinde operatörün, traktöre/tarım alet ve makinesine ait kullanma-bakım kitabına sahip olması ve okuması………... 52 ġekil 4.13. Tokat il bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde traktörün yıllık muayenesinin yapılması………….…… 54 ġekil 4.14. Tokat il genelinde traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kazadan sonra kazazedenin/kazazedelerin olaydan fiziksel etkilenme durumu………... 58
xi
ġekil 4.15. Tokat il bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların değerlendirilmesinde kaza yaralanma ile sonuçlanmıĢsa, kazazedenin/ kazazedelerin hangi vücut kısmının ya da kısımlarının bu olaydan etkilendiği………...……….….. 63 ġekil 4.16. Tokat il genelinde traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kazazedelerin kazadan sonra çalıĢamadığı süre….……. 64 ġekil 4.17. Tokat il bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kazazedelerin tedavi masraflarını kimin ödediği...……. 66 ġekil 4.18. Tokat il bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kazadan sonra operatörün olaydan psikolojik etkilenme durumu………...………... 68 ġekil 4.19. Tokat il bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kazanın meydana geldiği tarım alet-makinası………… 70 ġekil 4.20. Tokat il bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kazanın meydana geldiği toprak iĢleme makinaları…… 73 ġekil 4.21. Tokat il bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan
kazaların değerlendirilmesinde kazaya karıĢan traktörün standart bir emniyet kabini/çatısının olup olmadığı ………... 76 ġekil 4.22. Traktörlerde bulunması gereken roll-bar veya kabin Ģekilleri……..……... 78 ġekil 4.23. Tokat il bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kazaya karıĢan traktör ile insan taĢınıyorsa nerede
taĢınmakta………. 80
ġekil 4.24. Traktörle insan taĢımacılığına ait örnekler……… 80 ġekil 4.25. Tokat il bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kazaya karıĢan traktörün kullanılma yaĢı……… 82 ġekil 4.26. Tokat il bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kaza anında traktör/tarım alet-makinasının durumu…... 84 ġekil 4.27. Tokat il bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kazanın meydana geldiği traktörü kullanma sonucu anahtarı alma durumu……… 86 ġekil 4.28. Tokat il bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kontak anahtarı alınmamıĢsa nedenleri…………... 88 ġekil 4.29. Tokat il bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kazanın meydana geldiği tarım alet-makinasının koruyucu muhafazaları……….. 89
xii
ġekil 4.30. Tokat il bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların değerlendirilmesinde kazaya karıĢan traktör/tarım iĢ makinasının (biçerdöver) trafik sigortası………... 91 ġekil 4.31. Tokat il bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kazaya karıĢan traktör/tarım alet-makinasındaki maddi hasar durumu………. 93 ġekil 4.32. Tokat il bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kazaya karıĢan traktöre en son ne zaman bakım
yapıldığı………. 95
ġekil 4.33. Tokat il bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların değerlendirilmesinde kaza yerinin yüzey tipi.………...…………... 96 ġekil 4.34. Tokat il bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kaza yerinin yüzey Ģekli………...………... 98 ġekil 4.35. Tokat il genelinde traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde kazanın nedenleri……….……… 102 ġekil 4.36. Tokat ili için traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların
değerlendirilmesinde operatörün/kazazedenin kıyafetini makineye kaptırması……….. 103
1 1. GĠRĠġ
Tarım sektörü, Cumhuriyetimizin kuruluşundan bugüne kadar, ülkenin ekonomik ve sosyal gelişiminde çok önemli bir görevi üstlenmiş ve bu görevi bugüne kadar etkin bir şekilde sürdürmüş ve sürdürmeye de devam edecektir. 1960‟tan sonra ekonomik gelişmede önceliğin sanayi sektörüne kaydırılması ve diğer sektörlerin buna paralel olarak gelişmesi tarım sektörünün ekonomi içindeki payını azaltmış ve bu gelişme yapısal bir dönüşüm olarak kabul edilmiştir. Fakat tarım sektörü bu gelişmelere rağmen, ülke nüfusunun büyük bir çoğunluğuna gelir ve istihdam sağlamayı halen sürdürmektedir. Nitekim kırsal alanda yaşayan insanların en başta gelen istihdam kaynağı yine tarımdır (Yücel, 2012).
Tarım sektörünün Türkiye istihdamında her zaman önemli olduğu açıktır. 1990 yılında Türkiye‟de istihdam edilenlerin %46‟sı tarım sektöründe çalışırken, bugün yaklaşık %24,70‟i tarım sektöründe çalışmaktadır. İstihdamda tarım sektörünün payı son 20 yılda yaklaşık %50 azalmasına rağmen, halen çalışan 4 kişiden biri tarım sektöründe istihdam edilmektedir (Olhan, 2011).
Türkiye‟de tarım kesiminde yer alan nüfus oranı giderek azalan bir eğilim göstermektedir. 1940 yılında toplam nüfusun %75,60‟ı kırsal kesimde yaşarken, bu rakam özellikle il ve ilçe sayısının artışına bağlı olarak azalmaya başlamış ve 2010 yılı itibariyle %30,90 seviyesine gerilemiştir. Bu denli yüksek oranlı kırsal nüfus, Türkiye‟nin tarım ülkesi olma özelliğinin en önemli göstergelerinden birisidir. Bunun bir sonucu olarak da, Türkiye‟de nüfusun önemli bir kesimi geçimini tarımdan sağlamaktadır (TÜİK, 2011).
Türkiye‟nin nüfusu, 31 Aralık 2013 tarihi itibariyle ADNKS (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi) verilerine göre 76.667.864 kişidir (TÜİK, 2014). 2050 yılına gelindiğinde ülke nüfusunun yaklaşık 100 milyon civarında olması beklenmektedir (TÜSİAD, 2011). AB ülkelerinin (AB-27) nüfusu 2011 yılı sonunda 500.556.000 kişidir (İSO, 2012). Gelişmekte olan her ülkede olduğu gibi gelecek yıllarda da, ülke nüfusu artmasına rağmen, tarımla uğraşan nüfus oranının geçmişte olduğu gibi
2 azalmaya devam edeceği beklenmektedir.
Teknolojinin ilerlemesinden tarım sektörümüz de faydalanmış, artan nüfusun gıda ihtiyacını karşılayabilmek için tarımda kullanılan alet ve ekipman sayısının ve kullanılan teknolojinin arttırılması kaçınılmaz hale gelmiştir. Söz konusu tarım alet ve makinelerinin kullanılması, ürün kalitesi yanında ürün miktarının artmasını dolaylı olarak sağlayacaktır. Sonuçta bu durum, hem tarımın gelişmesini sağlayacak ve hem de tarıma dayalı sanayileri geliştirecektir (Yücel 2012).
Tarımsal Mekanizasyon; insanları ve biyolojik malzemeleri göz önünde tutarak bitkisel ve hayvansal üretimde kullanılan alet, makine sistem ve teknolojilerin, mekanik, elektronik ve ergonomik ilkelere göre en uygun tasarımlarını ve üretimlerini gerçekleştiren, bu unsurların en uygun kullanımını sağlayan ve enerji gereksinimlerini saptayan, yenilenebilir enerji kaynaklarının tarımda kullanım olanaklarını geliştiren çok disiplinli bir bilim dalıdır (Anonim, 2013a).
Tarımsal mekanizasyonun, insan, çevre, traktör ve tarım iş makinesi olmak üzere 4 temel unsuru bulunmaktadır ve bu unsurlar birbirleri ile sürekli etkileşim halindedir. Bu unsurlar arasındaki uyumlu gelişme sonucu, işlenen toprakların genişlemesi, ürünlerin çeşitlenmesi, pazara açılma ve tasarruf olanaklarının artmasına bağlı olarak, tarımsal mekanizasyon düzeyi zaman içinde gelişmiştir (Yaltırık, 1995).
Traktör, beraberinde çalışan çeşitli makinelerle, üretim işlemlerinin kısa sürede, zahmetsiz ve düşük maliyetlerle yapılmasını sağlayan, modern tarımın vazgeçilmez aracıdır. Bu nedenle, bir ülkedeki traktör parkının büyüklüğü ve niteliği, o ülke tarımının gelişmişliğinin önemli göstergelerindendir. Türkiye traktör parkı yaklaşık elli yıllık bir dönemde (1950-2002) oluşmuştur. Bu dönemin ilk 20 yılında park oldukça yavaş gelişmiş, yılda yaklaşık 6 bin traktörün katılımıyla 1972 yılı itibariyle 135.000 adet seviyesine ancak ulaşabilmiştir (Tezer ve ark. 1997). İzleyen 40 yıllık dönemde ise, Türkiye‟nin özellikle yerli traktör sanayindeki gelişmelerin katkısıyla park hızla büyüyerek bugünkü seviyesine gelmiştir.
3
Teknolojideki yeniliklere paralel olarak traktörlerde motor gücü ve performansında hızlı bir gelişme gözlenmiş, bugün kullanılan traktörler, teknolojik olarak son şeklini almıştır. Traktörler; bir taraftan teknolojik olarak gelişirken, sürücünün rahat çalışmasını sağlamak ve güvenlik açısından karşılaşabileceği riskleri en aza indirmek amacıyla başta kabin, ergonomik tasarım olmak üzere pek çok yenilik hayata geçirilmiştir. Özellikle güvenlik konusunda sıkı kurallar ortaya konmuş ve çeşitli yönetmeliklerle de bunlar denetim altına alınmıştır (Anonim, 1999).
Üretimde kullanılan makinelerin insan özellikleri dikkate alınarak ergonomik ve emniyetli bir şekilde tasarlanması gerekir. Aksi halde, bir yandan yetenekleri dışında zorlanan insan, meslek hastalık ve kazalarının artışına neden olurken, diğer yandan beklenen iş başarısını da gerçekleştiremeyecektir (Öztürk, 2008).
Kabin ve koruyucu çatı gibi elemanları; sürücünün konforu yanında daha da önemlisi iş güvenlikleri açısından çok önemli elemanlardır. Türkiye‟de, ilk olarak 1979 yılında kullanılmaya başlanan traktör güvenlik çerçevesi ve bazı kuruluşlar tarafından üretilen kabinler, isteğe bağlı kullanıma sunulduğundan tam olarak yaygınlaşma olanağı bulamamıştır. Türkiye‟de traktör kazalarındaki yaralanma ve ölümleri önlemeye yönelik ilk yasal düzenleme ise, 2002 yılında yürürlüğe girmiş olan traktörlerde koruyucu çatı zorunluluğunu getiren yönetmeliğin uygulanması ile başlatılmıştır.
İş kazaları, bugünün tarımında giderek artan makineleşme ve ulaşılan mekanizasyon düzeyi ile çalışanların iş güvenliğini etkilemekte ve iş verimini azaltmaktadır. Bu nedenle, tarımsal faaliyetlerde, iş kazaları ve iş güvenliği konuları, üzerinde durulması, incelenmesi ve çözümlenmesi gereken önemli bir konu olup, tarımsal işletmelerde iş güvenliğine yönelik daha etkin tedbirlerin alınması da zorunlu hale getirmiştir. İş kazaları ve iş güvenliği yönünde gereken önlemlerin alınmaması, insan, makine, zaman ve ekonomik kayıpları beraberinde getirmektedir.
Gelişmiş ülkelerin çoğunda, genelde tarım iş kazaları, özelde ise tarım alet ve makineleri/iş makineleri ile meydana gelen iş kazalarının nedenleri konusunda ayrıntılı araştırmalar yapılmaktadır. ABD‟de Amerikan Güvenlik Mühendisleri Birliği
4
(American Society of Safety Engineers), Ulusal Güvenlik Konseyi (National Safety Council, NSC), İngiltere‟de Sağlık ve Güvenlik Kurulu (Health and Safety Executive), Almanya‟da Tarım Traktörleri ve Makineleri Meslek Birliği (Schlepperzulassungen und Landwirtschaftlichen Berufsgenossenschaften) bu kuruluşlardan yalnızca birkaçıdır (Gölbaşı, 2002).
Teknolojik gelişmeler, insanın fiziksel işlerini azaltması yanında üretimi hızlandırmakta ve arttırmaktadır. İnsanın fiziksel güç kullanımının azalması, onun devreden çıkması anlamını taşımamakta, insanın yaptığı işin kalitesinin yükselmesini sağlamaktadır. Kaza, “kişisel yaralanma veya mal zararına neden olan plansız, beklenmedik bir olay” olarak tanımlanmaktadır. Kazalar, makineli çalışmada insanın makine ve ortam ile olabilecek olumsuz etkileşimleri sonucunda gerçekleşmektedir. Makineden ve çevreden kaynaklanan, işe uygun olmayan fiziksel, fizyolojik ve psikolojik koşullara ilişkin olumsuzluklar, güvenli olmayan çalışma koşullarını doğurmakta, sonuçta da kaza yapma riski artmakta ve kazalar meydana gelmektedir (Bülbül, 2006).
Tarımda makine kullanımının yaygınlaşması ve özellikle eğitim düzeyi düşük olan çalışanların bu makineleri bilinçsizce kullanmaları sonucunda, birçok kaza ortaya çıkmaktadır. Bu kazalar ölümler, yaralanmalar, kalıcı sakatlanmalar yanında maddi kayıplarla sonuçlanmaktadır. Bu tür kazaların sonucu da işgücü kaybıdır (Yücel 2012). Tarım makineleri ile ilgili iş kazalarının ve ölümlü sonuçlarının çoğunluğunun (%60-75) traktörlerden kaynaklandığını, bunların yarıdan fazlasının traktörün devrilmesi sonucu olduğu yapılan çalışmalarla açıklanmaktadır (Etherton ve ark. 1991; Peker ve Özkan, 1994).
Tokat İli, 35° 27' - 37° 39' doğu boylamları ile 39° 52' - 40° 55' kuzey enlemleri arasında, Karadeniz Bölgesi'nde bulunmaktadır. Karadeniz bölgesi ve İç Anadolu Bölgesi iklimleri etkisinde olmakla birlikte, kuzeyden güneye doğru denize olan uzaklık ve yüksekliğe bağlı olarak farklı iklim özellikleri göstermektedir. Tokat ili yüzölçümü 1.002.398 ha olan, 382.355 ha işlenen tarım arazisi, 124.720 ha çayır-mer'a arazileri, 387.880 ha orman arazisi ve 107.444 ha diğer arazilere sahip önemli bir tarım yöremizdir. Tokat ilinin tarım alanları 2011 yılı için Çizelge 1.1‟de verilmiştir.
5 Çizelge 1.1. Tokat ilinin tarım alanları (TÜİK, 2012)
Tarımsal faaliyetler Tarımsal alan (ha) Oranı%
Tarla 260.858 68 Nadas 31.227 8 Sebze 15.410 4 Meyve 8.469 2 Bağ 5.988 2 Kavak ve söğütlük 1.761 0
Tarıma elverişli boş alan 58.642 15
Genel Toplam 382.355 100
Tokat ili tarım alanlarının %68‟i tarla alanı, %8‟si nadas alanı, %4‟ü sebze alanı ve %2‟si meyve alanı olmak üzere toplam tarım alanı 382.355 ha‟dır. İşlenen tarla alanının %69‟unda tahıl, %10‟unda baklagil, %8‟inde yem bitkileri, %6‟sında endüstri bitkileri, %3‟ünde yumrulu bitkiler, %4‟ünde yağlı tohumlar yetiştirilmektedir. Buğday üretimi %56‟lık paya sahip olarak en fazla ekiliş alanına sahiptir. Sebze üretim alanlarının %72‟sinde meyvesi yenen, %19‟unda baklagil, %8‟inde yaprağı yenen, %1‟inde yumrusu yenen sebzeler yetiştirilmektedir. Sebze üretimi içerisinde %43‟lük payla domates üretiminin en yaygın olarak yapıldığı gözlemlenmiştir.
Meyve üretim alanlarının %42‟sinde üzümsü meyveler %28‟inde sert kabuklu meyveler %19‟unda taş çekirdekli meyveler ve %11‟inde yumuşak çekirdekli meyveler yetiştirilmektedir. Tokat ilinin işletme sayıları ve arazi büyüklükleri ise Çizelge 2‟de verilmiştir. Çizelge 2‟ye göre, tarım işletmelerinin parçalı ve küçük yapıda olduğu anlaşılan Tokat ilinde, ortalama işletme büyüklükleri Türkiye ortalamasının altındadır. Tokat ilinde toplam 33.237 tarım işletmesi 1.355.022 da alanda üretim yapmakta olup ortalama işletme büyüklüğü, Tokat ili ortalaması için 39 da olup, Yeşilyurt ilçesinde 54 da ile en yüksek değerinde; yine tarım işletmesi sayısı en yüksek olan ilçe olduğu ilçe ise Zile‟dir (Kasap ve ark., 2012).
6
Çizelge 1.2. Tokat ili ilçelerinin İşletme Sayıları ve Arazi Büyüklükleri (Anonim, 2012).
İlçe Adı İşletme Sayısı Toplam Alan
Ortalama İşletme Büyüklüğü adet % da % da Almus 906 2,73 26.983 1,99 30 Artova 1.503 4,52 76.522 5,65 51 Başçiftlik 552 1,66 14.550 1,07 26 Erbaa 4.710 14,17 136.743 10,09 29 Merkez 5.156 15,51 201.936 14,90 39 Niksar 3.472 10,45 118.560 8,75 34 Pazar 1.406 4,23 45.707 3,37 33 Reşadiye 1.234 3,71 41.014 3,03 33 Sulusaray 1.613 4,85 62.824 4,64 39 Turhal 3.775 11,36 169.300 12,49 45 Yeşilyurt 941 2,83 50.414 3,72 54 Zile 7.969 23,98 410.467 30,29 52 Tokat 33.237 100 1.355.022 100 39
Tokat ilindeki traktör varlığı Çizelge 1.3‟te verilmiştir. Çizelge 1.3‟e göre, traktör kullanımının en yoğun olduğu ilçeler Merkez, Zile, Erbaa, Turhal ve Niksar olarak sıralanmaktadır. En düşük traktör kullanımının olduğu ilçe ise, Başçiftlik ve Sulusaray‟dır.
Çizelge 1.3. Tokat ili ilçelerinin traktör sayısı (2012/Adet)
İlçe Adı Traktör Sayısı
Merkez 11.730 Almus 1.414 Artova 764 Başçiftlik 403 Erbaa 4.269 Niksar 2.489 Pazar 1.128 Reşadiye 1.161 Sulusaray 379 Turhal 3.214 Yeşilyurt 764 Zile 4.680 Toplam 32.395 Türkiye 1.178.253
7
Tarımda makine kullanımı, uygun ve yeni teknolojilerin kullanımına olanak sağlayarak belirli büyüklüğe sahip üretim alanlarından daha fazla verimin alınmasına yardımcı olmaktadır. Tarımda mekanizasyon düzeyini belirlemede; işletme alan büyüklükleri, traktör güç gruplarının uyumu ile traktörle kullanılan alet ve makinelerin sayısal yoğunluğu esas alınmaktadır (Saral ve ark., 2000; Altuntaş ve Aslan, 2009).
Çizelge 1.4. Tokat ili ilçelerinin tarımsal mekanizasyon düzeyleri (Kasap ve ark., 2012). İlçeler Sayısı (adet) Traktör Tarım Alanı
(1000 ha)
Ortalama Güce Göre Park Gücü
(kW)
Traktör/1000
ha kW/ha ha/ Traktör Merkez 6.205 35,96 266.815 172,56 7,42 5,79 Almus 1.408 12,43 60.544 113,24 4,87 8,83 Artova 757 9,62 32.551 78,68 3,38 12,71 Başçiftlik 415 3,29 17.845 125,95 5,42 7,94 Erbaa 4.036 32,63 173.548 123,69 5,32 8,08 Niksar 2.472 23,03 106.296 107,34 4,62 9,32 Pazar 1.083 7,51 46.569 144,27 6,20 6,93 Reşadiye 1.154 14,57 49.622 79,18 3,40 12,63 Sulusaray 355 8,08 15.265 43,92 1,89 22,77 Turhal 3.187 26,11 137.041 122,07 5,25 8,19 Yeşilyurt 758 7,95 32.594 95,35 4,10 10,49 Zile 4.715 67,73 202.745 69,62 2,99 14,36 Tokat 26.545 248,92 1.141.435 6,64 4,59 9,38 Türkiye 1.125.001 23.630,06 48.375.043 47,61 2,05 21,00
Çizelge 1.4‟te Tokat il ve ilçelerindeki tarımsal mekanizasyon düzeyleri verilmiştir. Çizelge 1.4‟ten görüleceği gibi, işlenen alana düşen traktör sayısı (traktör/1000 ha) en yüksek ilçe 172,56 adet ile Merkez ilçesi ve en düşük ilçesi ise 43,92 adet ile Sulusaray ilçesindedir. İşlenen alana düşen traktör gücü (kW/ha) bakımından en yüksek değer 7,42 kW/ha ile Merkez ve en düşük değer ise 1,89 kW/ha ile Sulusaray ilçesindedir. Traktör başına düşen işlenen alan (ha/traktör) incelendiğinde en yüksek değer 22,77 ha/traktör ile Sulusaray ilçesinde ve en düşük değer ise 5,79 ha/traktör ile Merkez ilçe bulunmaktadır. Mekanizasyon yönünden 1000 ha‟a düşen traktör sayısının daha yüksek, traktör başına düşen alanın ise daha düşük olduğu ve ayrıca hektar başına traktör gücünün yüksek olduğu ilçeler daha iyi mekanizasyon derecesine sahiptir. Tokat ili ilçelerine göre alet ve makine sayıları Çizelge 1.5‟te verilmiştir. Çizelge 1.5 incelendiğinde, toplam tarım alet ve makine varlığı açısından en yoğun alet ve makine
8
kullanımları sırasıyla Merkez, Zile, Erbaa, Niksar ve Turhal ilçeleri olup en az tarım alet ve makine kullanımının ise, Başçiftlik ilçesinde olduğu görülmektedir.
Tarımda makine kullanımının yaygınlaşmasına paralel olarak, özellikle eğitim düzeyi düşük olan işletme sahiplerinin bu makineleri kullanmaları sonucunda, birçok iş kazası ortaya çıkmaktadır. Bu kazalar sonucunda, ölümler, yaralanmalar, kalıcı sakatlanmalar olmakta; bunlar da işgücü kaybı nedeniyle ulusal ekonomide kayıplara neden olabilmektedir (Öztürk, 2008).
Çizelge 1.5.Tokat ili ilçelerine göre tarım alet ve makine sayıları (TÜİK, 2013).
M er kez Almu s Art o v a B aĢ çif tlik E rba a Niks a r P a za r ReĢa diy e Su lu sa ra y T urha l YeĢily urt Z ile Alet ve Makine Adı Kulaklı Traktör ve anız Pulluğu 3758 1460 759 199 3370 2118 1070 1155 857 2555 705 5345 Ark Açma Pulluğu 170 14 235 180 12 231 25 Diskli Traktör ve anız Pulluğu 43 66 5 20 377 186 12 Toprak Frezesi (Rotovatör) 200 21 103 49 20 126 96 Kültivatör 3751 320 23 267 172 510 452 1383 235 3400 Merdane 237 12 54 135 70 35 71 89 55 Diskli Tırmık (Diskarolar) 234 3 426 2530 71 337 1 236 327 1685 Dişli Tırmık 1281 720 227 104 2060 45 1150 20 446 113 650 Kombikürüm (Karma Tırmık) 2 41 16 13 1 193 Ot Tırmığı 180 2 94 1 16 46 18 82 Traktörle Çekilen Hububat Ekim Mak. 174 25 42 75 92 1 58 106 110 Kombine Hububat Ekim Mak. 138 13 60 8 19 32 20 131 251 493 Patates Dikim Mak. 32 11 7 9 261 2 14 10
9
Çizelge 1.5.Tokat ili ilçelerine göre tarım alet ve makine sayıları (Devamı) Çiftlik Güb. Dağ.ma Mak. 16 1 5 9 10 3 Kimyevi Güb. Dağ. Makinesi 280 15 28 150 267 256 46 361 272 1465 Orak Makinesi 445 110 270 18 40 38 40 210 91 640 Biçer Bağlar Makinesi 154 20 19 65 170 10 65 65 125 9 Balya Makinesi 42 8 9 7 4 8 1 8 32 20 50 Patates Sökme Makinesi 17 15 12 300 165 93 33 11 Pancar Sökme Makinesi 100 169 65 181 34 52 36 85 Kombine Pancar Hasat Makinesi 1 3 1 51 5 65 43 Traktörle Çekilen Çayır Biçme Makinesi 260 85 80 3 61 130 28 96 33 91 121 72 Ot Silaj Makinesi 15 2 1 3 27 1 4 91 1 8 Mısır Silaj Makinesi 160 29 9 17 78 3 12 56 10 58 Yem Hazırlama Makinesi 102 8 22 49 7 44 12 33 32 43 Sırt Pulverizatörü 2260 375 51 1 2230 871 420 170 30 600 163 400 Kuyruk Milinden Hareketli Pulverizatör 578 17 301 450 141 159 25 31 233 60 1368 Motorlu Pulverizatör 365 30 10 183 100 12 132 42 Römork (Tarım Arabası) 4183 1415 755 277 3335 2422 985 1093 356 2358 740 5620 Su Tankeri (Tarımda Kullanılan) 299 23 13 4 1128 155 35 93 70 281 21 210 Dip Kazan (Subsoiler) 23 1 18 22 5 8 7 10 330 Rototiller 20 12 8 38 80 Taş Toplama Makinesi 1 1 1 4 1 3 Toprak Tesviye Makinesi 87 12 15 60 3 40 21
10
Çizelge 1.5.Tokat ili ilçelerine göre tarım alet ve makine sayıları (Devamı) Toprak Burgusu 96 2 13 28 18 1 21 10 Hayvan ve Trak.Çekilen Ara Çapa Makinesi 206 2 51 20 42 153 90 125 133 577 Pnömatik Ekim Makinesi 11 5 9 8 35 5 22 8 150 Üniversal Ekim Makinesi (Mekanik) (Pancar Mibzeri Dahil) 15 28 56 96 17 45 Anıza Ekim Makinesi 3 3 Fide Dikim Makinesi 52 2 13 Sap Döver Ve Harman Makinesi (Batöz) 2777 960 600 122 541 670 202 826 622 395 348 1980 Sap Toplamalı Saman Yapma Makinesi 5 21 8 1 2 110 Motorlu Tırpan 92 14 40 1 6 Yem Dağıtıcı Römork 6 140 110 Kepçe (Tarımda Kullanılan) 100 3 3 22 5 50 30 227 190 Genel Toplamlar 22.946 5.659 3.884 942 14.851 11.209 5.308 4.777 3.359 11.032 4.175 25.770
Türkiye‟de tarımda iş kazalarına yönelik çok sınırlı sayıda çalışma mevcut olup, teknolojik gelişmelere bağlı olarak kullanılan traktör, tarım alet ve makinelerinin kullanımına ve iş güvenliğine yönelik alınacak önlemlerin son yıllarda önem kazandığı için yeni istatistiksel bilgi ve verilere ulaşma zorunluluğunu ortaya çıkarmaktadır. Araştırmacılar tarafından, Türkiye‟de traktör ve tarım alet ve makine kullanımından kaynaklanan iş kazalarına yönelik çalışmalar; Doğan (1992), Peker ve Özkan (1994), Gölbaşı (2002), Öz (2005),
11
Perktaş (2007), Öztürk (2008), Bülbül (2006), Olhan (2011) ve Yücel (2012) gibi araştırmacılar tarafından yapılmıştır.
Traktörle taşıma ve iletim sırasında oluşan iş kazalarının diğer tarımsal işlemlere (ilaçlama, hasat, harmanlama ve taşıma ve iletim makineleri vs.) göre daha fazla olduğu, iş kazalarının kaza nedeninin en yüksek oranda (% 90‟nın üzerinde) sürücü dalgınlığı, makine kullanım yetersizliği ve uygun olmayan giysi kullanımı gibi insandan kaynaklanan faktörlere bağlı olduğu belirlenmiştir (Young, 1978; McKnight, 1984; Park ve ark. 1990). İngiltere‟de yapılan bir çalışmada, 1000 adet tarım makinesi kazasına ilişkin değerlendirmelere göre kazaların %75‟inin eğitim ve bilgi eksikliğine dayalı yanlış kullanımdan kaynaklandığı belirlenmiştir (Anonim, 1996). Tarım işletmelerinde iş kazaları çalışanların sağlık ve yaşamını tehdit etmektedir ve kaza giderleri yüksektir. İş güvenliği kurallarının uygulanması sonucu; iş kazalarında azalma, gider kayıplarının önlenerek ve azalmasıyla üretimde ve verimlilikte artış sağlanmaktadır. (Gölbaşı, 2002).
ABD Ulusal Mesleki Sağlık ve Güvenlik Enstitüsü (National Institute for Occupational Safety and Health, NIOSH) tarafından yapılan bir çalışmada, tarımsal alanlardaki iş kazalarındaki yaralanmalara ilişkin sonuçlar incelendiğinde; işletmelerde zaman kaybına neden olan yaralanmaların traktör harici makine kullanımında %19, yaralanmaların çoğunlukla; bacaklarda, sırtta, kol veya omuzlarda sırasıyla %21, %16 ve %12 oranında gerçekleştiği açıklanmıştır (Anonim, 1998).
Türkiye‟de tarım sektöründe meydana gelen kazaların ayrıntılı incelemelerinin yapılamaması, problemlerin düzgün bir şekilde ele alınamamasına ve gerekli önlemlerin geliştirilememesine neden olmaktadır. Bu konudaki en büyük eksiklik, tarım sektöründe meydana gelen bütün kazaların kayıtlarının tutulamıyor olmasıdır. Genellikle karayollarında meydana gelen trafik kazaları, ağır yaralanmalı veya ölümlü iş kazaları ise kayıt altına alınabilmekte, hiç kimsenin yaralanmadığı veya hafif yaralı atlatılan iş kazalarında ise herhangi bir resmi kuruma haber verilmemekte ve kayıtlara girmemektedir. Bu çalışmada, bitkisel ve hayvansal tarımsal üretimin yoğun olduğu Tokat ili köylerinde meydana gelen tarımsal iş kazalarının belgelere dayalı olarak incelenmesi ve bu kazaların
12
iş güvenliği açısından değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bu çalışmada, Tokat ili için kaydı tutulan 2000-2014 yıllarına ait tarım işletmelerinde traktör, tarım alet ve makineleri kullanımında oluşan iş kazalarına yönelik iş güvenliğine ait değerlendirmeler OHSAS 18001 (İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi) ile SAFER eğitim modüllerine (Kırsal Alanda Çalışanlar İçin Daha Güvenli Tarım) göre yapılmış, sonuçlar daha önceki çalışmalarla karşılaştırılmıştır.
Bu çalışmada Tokat‟ta tarım alet ve makinelerinin kullanımı sırasında meydana gelen kazalar ve sonuçlarının ilgili bilgi ve veriler, kaza geçirmiş, kazaya tanık olmuş ya da kaza hakkında bilgisi olanlarla yüz yüze yapılan anketlerle belirlenmeye çalışılmış, elde edilen sonuçlar doğrultusunda değerlendirmeler yapılmıştır.
13 2. KAYNAK ÖZETLERĠ
Doğan (1992) yaptığı çalışmada, Çukurova Bölgesi‟nde tarım makineleri kullanımındaki iş güvenliğine yönelik sorunları incelemiş, işletme sahiplerinin neden olduğu kazaların %63 oranında olduğunu, iş kazasına neden olan traktörlerin çoğunun 10 yaşından büyük olduğu ve kabinsiz olduğu sonucunu açıklamıştır. Traktör kazaları sonucu %6 oranında, kazazedelerin iş göremeyecek şekilde engelli kaldığını açıklamıştır.
Peker ve Özkan (1994), Karaman‟da, 1973-1993 yılları arasında gerçekleşen traktör ve tarım iş makineleri kazalarını incelemişlerdir. Traktör kazası sonucu en fazla ölümün devrilme sonucu ve köy yollarında gerçekleştiğini, sürücülerin sürücü belgelerinin olmadığını, kullanılan traktörlerin ekonomik ömürlerini tamamladığını ağırlıklı olarak gözlemişlerdir. Tarım alet ve makineleri kazalarının ise, çoğunun kuyruk miliyle çalıştırılan makinelerde olduğunu, iş kazası sonucu ölümlerin sırasıyla harman makinesi, tarım arabası ve pülverizatörlerin kullanımında gerçekleştiğini açıklamışlardır.
Gölbaşı (2002) Türkiye ölçeğinde 880 traktör ve 1167 tarım makinesi kazasının oldukça kapsamlı analizlerini yapmıştır. Bu kazalara ilişkin verileri anket yöntemiyle elde etmiştir. Traktör kazalarının %44‟ünün köy yolunda, %59‟unun devrilme, takla atma ya da şarampole uçma şeklinde gerçekleştiğini, kazazedelerin %91‟inin erkek, %69‟unun 11-40 yaş grubunda olduğunu, %40‟ının herhangi bir sürücü belgesi olmadığını tespit etmiştir. Ayrıca, kazaya karışan traktörlerin %82‟sinde kabin ya da koruyucu çatı olmadığını, bu tip traktörlerde kazaya karışan insanların %77‟sinin kazadan bir şekilde (ölüm, ağır ya da hafif yaralanma ve kısmen ya da tamamen fiziksel engelli) etkilendiğini açıklamıştır.
Hard ve ark. (2002) İşçi İstatistikleri Bürosu (CFOI) verilerini kullanarak Amerika‟da yaptıkları bir çalışmada, tarımda yaşanan kazaların %75‟inin traktörden kaynaklandığını ve traktör kazalarının tarımdaki ölümcül kazaların 1/3‟ünü oluşturduğunu ortaya koymuştur.
14
Tiwari ve ark. (2002) Hindistan‟ın Madhya Pradesh eyaletinde 1995-1999 yılları arasında tarımsal faaliyetlerde meydana gelen kazalarla ilgili veri toplamak ve ülkeye maliyetini araştırmak için yaptıkları bir çalışmada, söz konusu kazaların %46‟sının traktörlerden kaynaklandığını, kazaya karışanların yaklaşık %43‟ünün hayatını kaybettiğini ve eyalete yıllık maliyetinin tahmini 27 milyon dolar/yıl olduğunu belirtmişlerdir.
Anonymous (2004), İngiltere Sağlık ve Güvenlik Komisyonu‟nun (HSC) yaptığı araştırmaya göre, tarımda son sekiz yılda yaşanan kazaların yaklaşık %50‟si traktör kazalarından oluşmaktadır. Araştırma, 25-35 ve 35-45 yaş aralığında bulunan kişilerin en fazla kaza yapan gruplar olduğunu ortaya koymuştur.
Öz (2005), Ege Bölgesi‟nin bazı tarımsal yörelerinde 2000-2005 yılları arasında meydana gelen traktör kazalarını değerlendirmiştir. Bu amaçla bir anket hazırlamış ve tesadüfî örnekleme yöntemi kullanılarak 250 çiftçi ile görüşmüştür. Sonuçta, son beş yılda çiftçilerin 1/3‟ünün kaza yaptıklarını ortaya koymuştur. Kazaların temel nedenlerinin devrilme, çarpışma ve çarpma olduğunu açıklamış ve çiftçilerin güvenli traktör kullanımı konusunda yeterince bilinç sahibi olmadıkları vurgulamıştır.
Bülbül (2006), Ankara il ve ilçelerinde traktör ve tarım makineleri ile çalışma sırasında gerçekleşmiş iş kazalarını incelemiştir. Çalışmada elde edilen sonuçlara göre, kazazedelerin %51‟inin öldüğünü, kazaların %68‟inin devrilme, takla atma ya da şarampole uçma şeklinde gerçekleştiğini ve kazaya karışan traktörlerin %96‟sında standart bir kabin ya da emniyet çatısı bulunmadığını saptamıştır. Kazaların %72‟sinin tarım arabası, pulluk ve harman makinesi ile çalışma sırasında gerçekleşmiş olduğunu ve kazaların nedenleri arasında ilk sırayı %62 ile operatörün dikkatsizliği olduğunu açıklamıştır.
Perktaş (2007), kırsal kesimde tarım ve ulaşım aracı olarak kullanılan traktörlerin trafik kazalarına etkilerini incelemiş ve kazalara sebep olan unsurları araştırmış ve kazaların önlenmesine ilişkin öneriler sunmuştur. Traktör kazalarının önemli nedenleri arasında; sürücünün dikkatsizliği, trafik kurallarına uymaması, traktör ile ilgili deneyim ve teknik
15
bilgi eksikliği olduğunu belirlemiştir. Traktör sürücülerinin yaptığı hataların tarlaya gidiş gelişlerinde aşırı hız, vitesi boşa alma, viraja hızlı girme, dönüş ve şerit değiştirme kurallarına uymama ve traktöre römork takılı iken hatalı manevra yapma olduğunu ifade etmiştir.
Anonim (2008), kırsal alanda çalışanlar için daha güvenli tarım (SAFER) konusunda yapılan bir çalışmada; traktör ve tarım makinelerini yerleştirme, çalıştırma, ayarlama, bakım, temizleme, onarım ve taşıma işlerini yapan kullanıcıların ve bu işlerin yapılması sırasında etkilenen diğer şahısların iş güvenliği ile ilgili karşılaşabilecekleri durumlarda yapılması ve uyulması gereken kurallar açıklanmıştır. Tarımda ölümlü ve ağır yaralanmalı kazaların görüldüğü yerler, genelde tarım traktörlerinin kullanıldığı alanlar olarak tespit edilmiştir.
Öztürk (2008) yaptığı çalışmada Tokat il ve ilçelerinde tarım makinelerinin karıştığı kazaları iş güvenliği açısından incelemiştir. Elde edilen sonuçlara göre, Tokat il sınırları içerisindeki tarım makineleri kazalarına neden olarak %55,62‟sinin sürücünün tedbirsiz ve dikkatsizliği sonucu oluştuğunu; kazaların %60,35‟inin yaralanmalı kazalar olduğunu; kazazedelerin %26,62‟sinin araçtan düşen insan ve bu insanların yaklaşık yarısının yolcu olduğu ve kazaya karışan araçların %95,72‟sinin traktör olduğunu açıklamıştır.
Olhan (2011), Türkiye‟deki kırsal istihdamın yapısının ayrıntılı olarak incelediği çalışmasında; tarım sektörünün ekonomik, sosyal ve kültürel durumunu analiz etmiştir. Kırsal alanda tarım dışı iş olanaklarının sınırlı olması ve sektörün kendi kısıtları nedeniyle kırsal alanda yoksulluğun daha yaygın olduğunu belirtmiştir. 2008 yılında Türkiye genelinde yoksul hanelerin oranının %13,52 ve kırsalda yoksul hanelerin oranının ise %29,83‟e yükseldiğini açıklamıştır.
Kasap ve ark. (2012), Tokat ilinin Merkez ve diğer ilçelerindeki tarımsal mekanizasyon düzeyini belirlemek amacıyla, TÜİK verilerini kullanmışlardır. Tokat ili ve ilçelerinde kullanılan tarım alet ve makinelerini; toprak işleme, ekim bakım ve gübreleme, hasat ve harman, tarımsal savaş makineleri ve diğer kullanılan makineler şeklinde sınıflandırarak
16
sayılarını açıklamışlardır. Son beş yılda (2007-2011) traktör sayısının 2046 adet arttığını ve Tokat ili ortalaması olarak işlenen alana düşen traktör sayısının 106,64 (traktör/1000 ha),
işlenen alana düşen traktör gücünün 4,59 (kW/ha) ve traktöre düşen işlenen alanın 9,38 (ha/traktör) olduğunu belirlemişlerdir. Tarımsal mekanizasyon düzeyinin en yüksek
olduğu ilçenin, 172,56 (traktör/1000 ha), 7,42 (kW/ha) ve 5,79 (ha/traktör) değerleriyle Merkez ilçe, Sulusaray ilçesinin ise, 43,92 (traktör/1000 ha), 1,89 (kW/ha) ve 22,77 (ha/traktör) değerleriyle mekanizasyon düzeyinin en düşük ilçe olduğunu açıklamışlardır.
17 3. MATERYAL ve YÖNTEM
3.1. Materyal
Araştırmanın ana materyalini, Tokat ili kırsal alanda üreticilik yapan ve traktör ya da diğer tarım makinelerinden kaynaklı kazaya maruz kalan çiftçilerle gerçekleştirilen anket çalışmasından elde edilen birincil nitelikli veriler oluşturmaktadır.
Bu araştırmada Tokat ili ilçelerinde, traktör, tarım alet ve makinelerinin kullanımı sırasında gerçekleşmiş, insan üzerinde veya makinede fiziksel durum değişikliği yaratan kazalar ele alınmıştır. Araştırma sonuçlarının güvenilir ve doğru olabilmesi için, Tokat İl Jandarma Komutanlığı ile Tokat İl Tarım Müdürlüğü‟nden elde edilen 2000-2014 yıllarına ait kaydı tutulan traktör, tarım alet ve makineleriyle oluşan tarımsal iş kazalarının bilgi ve belgeleri edinilmiş ve ilgili kurumlardan resmi izin alınmıştır. Tokat İl Jandarma Komutanlığı‟ndan 2014 yılı ilk 8 ayı içeren kaydı tutulan traktör ve tarım makinelerinin karıştığı kazalara ait bilgiler ilgili kurumun izniyle alınmıştır. Tokat İl ve İlçe Cumhuriyet Başsavcılıkları‟ndan sonuçlanmış mahkeme kayıtları için de izin istenmiş ancak yetkili makamlarca bilgi ve belgeler verilmemiştir.
Tokat ili ve ilçelerine göre traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazalara ilişkin verilere kaynak olması için bir anket formu hazırlanmıştır. Araştırmada, yapılan anket formuna göre, Tokat il ve ilçelerinde tarım işletme sahiplerinin traktör, tarım alet ve makineleri ile çalışırken bizzat kaza geçirmiş ya da kazaya tanık olmuş kişilerle görüşülmüş ve anket sonuçlarına göre, tarımsal iş kazası nedenleri ve iş güvenliği sonuçları irdelenmiştir. Bu yöntem uygulanırken anket yapılan kişilere gerektiğinde sorular açıklanarak ve yanlış algılamaların önüne geçilerek verilerin güvenirliğinin sağlanmasına çalışılmıştır. Daha sonra anket sorularından elde edilen veriler, sayısal olarak analiz edilmiş ve grafike edilerek yorumlanmış ve araştırma sonucunu açıklarken iş güvenliği uygulamalarının ne denli işletme sahipleri tarafından uygulanabildiğine ait değerlendirmeler yapılmıştır.
18
Anket formlarında yer alan 14 soru insana, 12 soru kullanılan tarım alet makinelerine, 4 soru kazanın genel durumuna, 5 soru ise kazanın yeri ve zamanına ilişkin olarak düzenlenmiştir. Anket formu bu tip kazaların bir daha yaşanmaması için, kaza geçirenlere veya kaza tanıklarına önerilerinin sorulduğu bir soru ile de bitirilmiştir. Araştırmada, Tokat ili ilçelerinde traktör ve tarım alet makineleriyle meydana gelen 285 adet kaza anket formu elde edilmiştir.
3.2. Yöntem
Araştırma kapsamında traktör ya da diğer tarım makinelerinden kaynaklı kazaya maruz kalan çiftçilerle görüşülmüştür. Ana popülasyonun yalnızca kazaya maruz kalan çiftçileri kapsaması yeterli olabilecekken, bu şekilde bir kayıt ve listeye ulaşılamadığı için örnek çalışmasında tüm işletmelerin ana popülasyona dahil edilmesinin uygun olacağına karar verilmiştir. Bu şekilde kazaya maruz kalanları da içine alacak şekilde daha kapsamlı bir ana popülasyonda çalışılacağı için, belirlenen örnek hacminin de ana kitleyi temsil yeteneğinin yüksek olacağı düşünülmüştür.
Araştırmada örnek hacmi 2 aşamalı olarak belirlenmiştir. İlk aşamada çalışılacak ilçe ve köy sayısı gayeli örnekleme yöntemine göre sınırlandırılmıştır. Bunun için Tokat ili ve ilçelerine bağlı köylerdeki tarım işletmesi sayıları belirlenmiş, bu sayılar esas alınarak göreceli olarak daha büyük olan 6 ilçede çalışılmaya karar verilmiştir. Sözü edilen 6 ilçeden tarım işletmesi sayısı 1000‟in üzerinde olanlardan (Merkez, Zile, Erbaa, Turhal) 2‟şer, 500 ile 1000 arasında olan Niksar ve Artova ilçelerinden ise birer köy olmak üzere, toplam 10 köy (Merkez-Akyamaç, Merkez-Büyükbağlar, Zile-Merkez, Zile- Evrenköy, Erbaa-Üzümlü, Erbaa-Kale, Turhal-Dökmetepe, Turhal-Necip, Niksar-Şahinli ve Artova-Yağcımusa) araştırmanın ana kütlesinin belirleneceği alan olarak seçilmiştir.
Örnekleme çalışmasının ikinci aşamasında, seçilen köylerdeki toplam işletme sayısı 845 olarak belirlenmiş, “Belirli Evrenler İçin Kabul Edilebilir Örnek Büyüklükleri” Çizelge 3.1‟e bakılarak %5‟lik belirlilik düzeyinde 1145 sayısına karşılık gelen 285 sayısı araştırmanın örnek hacmi olarak tespit edilmiştir (Altınışık ve ark., 2012). Bunun sonrasında hazırlanmış olan anket formları üreticilerle yüz yüze görüşülerek
19
doldurulmuştur. Görüşmelerde kazaya uğrayan üreticilerin belirlenmesi için çeşitli ön görüşmeler yapılmıştır. Anket sorularının cevapları, oransal değerlendirmeler yapmak ve grafik çizimleri için Microsoft Office Excel programına aktarılmıştır. Excel programına aktarılması için, anketteki soruların cevaplarının nümerik bir hale dönüştürüldüğü bir cevap formu hazırlanmıştır.
Çizelge 3.1. Belirli Evrenler İçin Kabul Edilebilir Örnek Büyüklükleri
N S N S N S N S 10 10 190 127 1100 285 5.000 357 20 19 200 132 1200 291 6.000 361 30 28 250 152 1300 297 7.000 364 40 36 300 169 1400 302 8.000 367 50 44 350 185 1500 306 9.000 368 60 52 400 196 1600 310 10.000 370 70 59 450 212 1700 313 15.000 375 80 66 500 217 1800 317 20.000 377 90 73 550 226 1900 320 30.000 379 100 80 600 234 2000 322 40.000 380 110 86 650 242 2200 327 50.000 381 120 92 700 248 2400 331 75.000 382 130 97 750 254 2600 335 100.000 384 140 103 800 260 2800 338 1.000.000 384 150 108 850 265 3000 341 10.000.000 384 160 113 900 269 3500 346 170 118 950 274 4000 351 180 123 1000 278 4500 354
Sekaran (1992:253)(N=Evren Büyüklüğü; S=Gerekli Örnek Büyüklüğü)
Araştırma sonuçları hem 6 ilçe ve bu örneklenen 10 köydeki anket verileri sonuçları çizelge oluşturularak detaylandırılırken, hem de şekilsel olarak toplamda sonuçlar Tokat ili geneline ait olarak grafike edilmiştir. Böylece, Tokat ili ilçe bazında ve il geneli olarak traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların değerlendirilmesi sağlanmıştır. Bulunan sonuçlar, daha önce az sayıda yapılan çalışma sonuçlarıyla tartışılmaya çalışılmıştır.
20
Aynı zamanda araştırma sonuçları, kırsal alanda iş güvenliği projesi olan Avrupa Birliği destekli SAFER projesinde yer alan ve OHSAS 18001 iş güvenliği ile belirlenen konu ve kurallarla ilgili olarak değerlendirmeler dikkate alınarak yorumlanmıştır.
Araştırma verileri, Excel programına girilirken şu yöntem izlenmiştir:
• Her sorunun cevapları numaralandırılmıştır. Örneğin; 11. Soruda “Kazazede/kazazedelerin eğitim durumu ve sayıları” “c) İlkokul mezunu” olarak işaretlendiğinde ilgili sütuna ait hücreye “1”, eğer 2 kişi kazaya karışmış ve ilkokul mezunu ise “2” yazılmıştır.
• Kaza geçiren veya kazaya tanık olmuş kişilerce ya hatırlanamayan ya da soruşturma endişesiyle yanıtlanmaktan kaçınılan sorulara ilişkin cevap hücrelerine herhangi bir veri girişi olmamış ve bu hücreler boş bırakılmıştır.
Anket formunun sonunda bulunan “Kazanın Kısa Hikayesi” bölümünde, kaza sırasında hangi tarımsal işlerin yapıldığı ve kazanın nasıl meydana geldiğine ilişkin bilgiler edinilmiş ve yazılmıştır. Ayrıca bazen formda yer alan sorularda yanıtlanmayan, ancak bu bölümde yazılan hikayeden anlaşılan bilgiler de boş bırakılan hücrelerin doğru şekilde doldurulmasını sağlamaya yardımcı olmuştur (Bülbül, 2006)
21 4. ARAġTIRMA SONUÇLARI ve TARTIġMA
Tokat il geneli ve ilçeleri bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların değerlendirilmesine yönelik hazırlanan 35 maddelik anket formları (toplam 285 adet) sonuçlarına göre araştırma bulguları elde edilmiş ve sırasıyla aşağıda madde madde açıklanmış ve tartışılmıştır.
4.1. Kazazedenin/kazazedelerin cinsiyete göre dağılımı ve sayısı
Tokat ilinde tarımsal üretim yaparken, traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların değerlendirilmesinde, görüşülen çiftçilerin cinsiyeti ile ilgili elde edilen bulgular; ankete dahil ilçeler için Çizelge 4.1‟de ve Tokat il geneli için de Şekil 4.1‟de verilmiştir.
Çizelge 4.1. Tokat ili ilçe bazında traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların değerlendirilmesinde görüşülen çiftçilerin cinsiyeti (%)
Kazazedenin Cinsiyeti
Ġlçeler
Merkez Niksar Zile Turhal Artova Erbaa Ġl Geneli
Erkek 84,17 81,42 79,46 86,67 79,49 74,70 81,52
Kadın 15,83 18,58 20,54 13,33 20,51 25,30 18,48
Toplam 100 100 100 100 100 100 100
Çizelge 4.1‟de kazaya uğrayan çiftçilerin büyük oranını erkekler oluştururken bu oranın en yüksek olduğu ilçenin %86,67 oranıyla Turhal olduğu gözlemlenmiştir. Bu ilçeyi %84,17 oranıyla Merkez ilçe, %81,42 oranıyla Niksar, %79,49 oranıyla Artova, %79,46 oranıyla Zile olduğu görülürken, en az oranın ise %74,70 oranıyla Erbaa ilçesi olduğu gözlemlenmiştir. Kadın çiftçilerin en fazla kazaya karıştığı ilçe %25,30 oranıyla Erbaa ilçesi olduğu görülürken, bu ilçedeki tarımsal faaliyetlere kadın işgücünün diğer ilçelere göre daha fazla katıldığı da söylenebilir. Erbaa ilçesini sırasıyla Zile (%20,54), Artova (%20,51), Niksar (%18,58 ), Merkez (%15,83) ve Turhal (%13,33) ilçeleri izlemektedir.
22
Şekil 4.1. Tokat il genelinde traktör ve tarım makinelerinden kaynaklanan kazaların değerlendirilmesinde kazadan etkilenenlerin cinsiyeti (%)
Tokat il ve ilçelerinde erkek çiftçilerle beraber kadın çiftçiler de tarla çalışmalarına katılmaktadır. Ancak traktör, tarım alet ve makinelerin daha çok erkek nüfus tarafından kullanılmasından dolayı kazalara da daha çok erkek çiftçiler maruz kaldığı görülmektedir. Çalışma sonucunda kazaya karışma oranlarında %81,52 ile 512 erkek, %18,48 ile de 116 kadın çalışanın etkilendiği gözlemlenmiştir (Şekil 4.1). Kadın çalışanların kaza ile yaralanma veya ölümle sonuçlanması daha çok operatör mahalli veya tarım arabasında tarlaya çalışmaya giderken/gelirken görülmektedir.
Ankara‟da yapılan bir çalışmaya göre, elde edilen anket formlarında kazaya karışan erkeklerin oranı %92 olurken, kadınların oranının ise %8 olduğu ortaya konulmuştur (Bülbül, 2006). Tokat‟ta yapılan başka bir çalışmada ise, değerlendirme formlarındaki bulgularda kazaya karışan sürücülerden erkeklerin oranının %92,42 ve kadınların oranının %7,58 olduğu rapor edilmiştir (Öztürk, 2008). Erzurum‟da tarım makineleriyle çalışma sırasında meydana gelen kazalardan %93 gibi büyük bir oranla erkek çiftçi nüfusunun ve %7 oranında ise kadın çiftçi nüfusunun etkilendiği açıklanmıştır (Yücel, 2012).
Araştırmalar genel olarak göz önüne alındığında bu çalışmada elde edilen sonuçlardaki erkek nüfus oranının kazaya karışma oranı %80 üzerinde görülmüş, bu açıdan daha önceki literatür sonuçlarına yakın bir sonuç elde edilmiştir.
81,52 18,48 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 a) Erkek/Sayısı b) Kadın/Sayısı
