Bölüm 6. Gümrük Tarifeleri

(1)

ULUSLARARASI İKTİSAT

TEORİSİ

(2)

BÖLÜM 6

(3)

Giriş



Tarife, çeşitli mallara uygulanacak vergi

oranlarını gösteren listeleri ifade eder.

(4)

I- TARİFELERİN GELENEKSEL AMAÇLARI:

GELİR SAĞLAMA VE KORUMA



Gelir sağlamaya

yönelik tarifeler, genellikle

halkın yaygın biçimde tükettiği mallar

üzerine konulur.



Koruma amaçlı

vergiler ise bir malın

ithalinden o malın yüksek yurtiçi fiyatı ile

ondan düşük dünya fiyatı arasındaki fark

tutarında veya daha yüksek ölçüde konulur.

İthalatı tamamen önler.

(5)

II- GÜMRÜK TARİFELERİ HANGİ ESASA GÖRE

KONULURLAR?



Spesifik Vergiler:

Birim ve ağırlık gibi malların fiziki birimleri

üzerinden alınan vergilerdir.



Ad Valorem Vergiler

:

Malın değerinin belirli bir yüzde oranı

şeklindedir.



Karma gümrük vergileri:

genellikle hammaddesi gümrük vergisine

tabi olan mallara uygulanır. Bu durumda verginin spesifik kısmı

hammadde üzerine konulan gümrük vergisine eşittir. Ek olarak alınan

ad valorem vergi ise, iç ekonomide o sanayi dalına sağlanmak istenen

koruma oranını yansıtır.

(6)



Ad valorem vergiler uygulanırken bir malın

değerinin belirlenebilmesi için iki yöntem vardır.



F.O.B. (Free On Board – Güvertede Teslim):

Malın

İhracatçının limanında gemiye yüklendiği fiyattır.



C.I.F. (Cost, Insaurance and Freight – Maliyet, Sigorta

ve Navlun) :

Fiyat, malın ithalatçı ülkenin limanına

vardığı andaki fiyatı olup maliyetle birlikte taşıma ve

sigorta giderleri toplamından oluşur.

II- GÜMRÜK TARİFELERİ HANGİ ESASA GÖRE

KONULURLAR?

(7)

d

_b

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ

A- Dar Anlamda Etkiler Kısmi Denge Yaklaşımı

A P3 T T P2 Fiyat H P1

a

c

U S R K A N M F

Gümrük vergisi konulmadan önce

Serbest dünya fiyatı OP1,

Yurtiçi tüketim OR,

Yurtiçi üretim OK

İthalat KR

Mal Başına P1P2 kadar spesifik (veya eşdeğeri ad valorem bir vergi) konulsun.

Yurtiçi fiyatı OP2, (artar) Yurtiçi tüketim OU, (azalır) Yurtiçi üretim OS, (artar)

(8)

d

_b

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ

A- Dar Anlamda Etkiler Kısmi Denge Yaklaşımı

A P3 T T P2 Miktar Fiyat H U P1 S R K

c

a

U S R K A N M F

Gümrük vergisi 5 farklı dolaysız etki doğurur: üretim, tüketim, dış ticaret (ithalat), gelir dağılımı ve hazineye gelir sağlama.

a) Üretim Etkisi

Gümrük vergileri ithal malını iş

fiyatının yükselmesine neden olur. Dış piyasa rekabetinden korunan yurtiçi üretim artar.

Bu durum kaynakların israf edilmesine neden olur. Tam çalışma varsayımı altında ithalata rakip malları üretmek için gerekli kaynaklar ihracat

kesiminden çekilir.

Vergiler olmasaydı KS kadar mal daha ucuza elde edilmiş olurdu. Üretimin yurtiçinde yapılmasından uğranılan

kayıp “a” üçgeninin alanına eşittir.

(9)

d

_b

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ

A- Dar Anlamda Etkiler Kısmi Denge Yaklaşımı

a

c

U S R K A N M F

b) Tüketim Etkisi

Gümrük tarifeleri iç fiyatları

yükselterek bir yandan

yerli üretimi özendirirken,

diğer yandan tüketimin

kısılmasına yol açtığından

“b” üçgeninin alanı tüketim

kaybını gösterir.

(10)

d

_b

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ

A- Dar Anlamda Etkiler Kısmi Denge Yaklaşımı

c

a

U S R K A N M F

c) Dış Ticaret Etkisi

Üretimdeki artış ve

tüketimdeki azalış

nedeni ile ithalattaki

daralma yani

dış

ticaret etkisi KS+UR

kadardır.

(11)

d

_b

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ

A- Dar Anlamda Etkiler Kısmi Denge Yaklaşımı

a

c

U S R K A N M F d)

Gelir Etkisi :

Gümrük tarifeleri ithalat

hacmini sıfıra indirecek

kadar yüksek olmadığı

sürece hazineye gelir

sağlar.

“c” dikdörtgeninin alanı

gelir etkisini gösterir.

(12)

d

_b

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ

A- Dar Anlamda Etkiler Kısmi Denge Yaklaşımı

c

a

U S R K A N M F

e) Bölüşüm Etkisi :

Gümrük tarifeleri, ulusal

gelirin tüketicilerden

üreticilere yeniden

bölüşümüne neden olur.

Bölüşüm etkisi “d” alanı ile

gösterilir.

(13)

d

_b

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ

A- Dar Anlamda Etkiler Kısmi Denge Yaklaşımı

a

c

U S R K A N M F

Gümrük vergileri toplam 5 etkiye sahiptir.

a) Üretim Etkisi

üretim kaybı a üçgeninin alanı

b) Tüketim Etkisi

tüketim kaybı b üçgeninin alanı

c) Dış Ticaret Etkisi

a+b alanın toplamı

d) Gelir Etkisi

c alanına

e) Bölüşüm Etkisi

(14)

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ

B- Tarifelerin Rant Etkisi

T T

P2

Miktar Fiyat

Grafik 2: Tarifelerin Rant Etkileri U P1 R U R F N S T P2 Miktar Fiyat H P1 L A K F N M A K O O

Tüketici Rantı

Tüketicilerin bir malın bir birimi

için vermeye razı olacakları en

yüksek fiyatlarla gerçekte

ödedikleri fiyat arsındaki farktır.

Tarifeler yokken ülkedeki fiyatın

P1 dünya fiyatına eşit olduğu

durumda tüketici rantı P1FR

alanına eşittir.

P1P2 tutarında bir tarife

konulduğunda fiyatlar P2 ye

çıkar ve tüketici rantı P2FN olur.

(15)

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ

B- Tarifelerin Rant Etkisi

T T

P2

Üretici Rantı

Üreticilerin belirli bir üretimde

bulunabilmek için uzun

dönemde kendilerine yapılması

gereken ödemenin üzerindeki

miktarı ifade eder.

Serbest ticarette üretilen OK

miktar mal P1 fiyatından satılır

ve OP1LK kadar hasılat elde

edilir. OHLK üretim maliyetidir.

HP1L alanı ise üretici rantıdır.

(16)

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ

B- Tarifelerin Rant Etkisi

T T

P2

Korumacılığın üretim maliyetini artırmasının nedeni, gümrük tarifeleri dolayısıyla yurtiçi kaynakların daha etkin oldukları ihracat endüstrilerinden etkinliğin göreceli olarak düşük olduğu ithal edilebilir mal endüstrilerine aktarılmasıdır.

Tarifeler ayrıca gelirin yurtiçi tüketicilerden yurtiçi üreticilere ve ülkenin göreceli biçimde yoğun olarak sahip bulunduğu faktörden, kıt olarak sahip olduğu kesime doğru yeniden dağılmasını sağlar.

(17)

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ

C- Makro Ekonomik Etkiler (Genel Denge Yaklaşımı)

A) Ulusal gelir ve istihdam artışı:

Tarifeler toplam talebi yabancı

mallardan yerli mallara kaydırarak, korunan endüstride hasılayı ve

dolayısıyla milli geliri artırır. Gelir artışı boş duran kaynaklara çalışma

alanı yaratır. Bu da istihdam düzeyinin yükselerek işsizliğin azalmasına

yol açabilir.

B) Dış ticaret bilançosu açıklarını giderme:

Dış ödemeler bilançosu açığı,

gümrük tarifelerinin ithalatı kısıtladığı ölçüde (ülkenin döviz

rezervlerinden tasarruf sağlar) kapanır.

C) Dış ticaret hadlerini iyileştirme:

Gümrük tarifeleri ticaret hadlerini

koyan büyük ülke lehine değiştirmektedir.

(18)

IV- TİCARET HADLERİ VE OPTİMUM GÜMRÜK

TARİFESİ

 Tarife koyan ülke eğer büyük bir ülke ise, bu ülkenin

dış ticaret politikası uluslar arası piyasa dengesini bozucu, dolayısıyla ticaret hadlerini etkileyici sonuçlar doğuracaktır. Büyük ülkelerde tarife artışı ticaret hadlerinin ülke lehine değişmesine yol açar.

 Bir ülkenin gümrük tarifesi koyması ülke refahı

açısından birbirine ters iki etki doğurur: dış ticaret hadlerinde iyileşme, dış ticaret hacminde daralma. Birincisi refahı olumlu, ikincisi olumsuz etkiler.

Bilgisayar Otomobil

O

Grafik 3: Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Hadleri G G1 P1 P0 B0 B1 G0 A0 A1

a) Ticaret Hadleri Etkisi

Almanya’nın otomobil, ABD’nin bilgisayar ihraç ettiğini düşünelim. Serbest ticaret dengesi P0 noktasında gerçekleşir. ABD OB0 miktar bilgisayar ihraç eder ve karşılığında OG0 miktar otomobil alır. OP0 doğrusunun eğimi bilgisayarın otomobil cinsinden fiyatını ve aynı zamanda ABD’nin ticaret haddidir.

(19)

IV- TİCARET HADLERİ VE OPTİMUM GÜMRÜK TARİFESİ

Bilgisayar Otomobil

O

Grafik 3: Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Hadleri G G1 P1 P0 B0 B1 G0 A0

A1

ABD otomobil üzerine bir tarife

koyduğunda ticaret hacmi daralır ve

teklif eğrisi de OA1 şeklinde sola

kayar.

Yeni denge P1 olur. Ticaret haddi ise

ABD lehine değişmiştir.

Tarifeden sonra ABD’nin ilk ticaret

hadlerinden yapmak istediği ticaret

hacmi OP0’dan OE’ye düşer.

(20)

b) Optimum Gümrük Tarifesi

Büyük ülkenin gümrük tarifesi koyması ülke refahı açısından birbirine ters iki durum oluşturur. Ticaret hadlerinde iyileşme ve ticaret hacminde daralma.

Optimum tarife ise ticaret hacmindeki daralmanın olumsuz etkilerine karşılık, ticaret hadlerindeki iyileşmeden doğan net refah artışlarını maksimum yapan orandır.

Büyük ülke serbest ticaret durumundan hareketle tarife oranlarını artırmayı sürdürdükçe optimum tarife oranı ile ülke refahı maksimum bir düzeye yükselir. Bu oran geçildikten sonra ise refah azalmaya başlar. Tarife oranları aşırı düzeylere yükseltildiğinde, ticaret hacmi sıfıra düşer. Bu noktada ticaret kazançları da sıfıra eşit olur. Ülke tam bir otarşi durumuna ulaşır.

Bununla birlikte, büyük sanayi ülkesinin optimum gümrük tarifesi düşüncesiyle hareket edip tarifeleri yükseltme olanağı oldukça düşüktür. Bu hem GATT ilkeleriyle bağdaşmaz, hem de misillemeye yol açarak tarife savaşlara neden olur. Nitekim bu durum 1930’larda

yaşanmıştı.

Bu günkü anlayış, ekonomik ve mali bütünleşmeyi sağlamak üzere dünya ticaretini serbestleştirmek yönündedir.

IV- TİCARET HADLERİ VE OPTİMUM GÜMRÜK

TARİFESİ

(21)

V- GÜMRÜK VERGİLERİNİN YANSIMASI SORUNU

Miktar A K T T P Fiyat

Grafik 4: Gümrük Vergisinin Yansıması

o PA A A T T A L M N K’ L’ M’ _N’ PT Miktar

İthalatçı gümrük vergisini

ödedikten sonra kısmen veya

tamamen malın fiyatına ekleyerek

nihai tüketicilere ödetir.

Bazı durumlarda ise ithalatçı

ülkenin gümrük vergisi koyması,

ihracatçıyı fiyat kırmaya

zorlayabilir ve vergi yabancılar

tarafından ödenmiş olur.

Türkiye

(22)

V- GÜMRÜK VERGİLERİNİN YANSIMASI SORUNU

Miktar A K T T P Fiyat

Grafik 4: Gümrük Vergisinin Yansıması

o PA A A T T A L M N K’ L’ M’ _N’ PT Miktar Türkiye Almanya



Gümrük tarifesi konulmadan önce iki

ülkede fındık fiyatları aynı düzeyde ve

OP fiyatındadır.



Türkiye’de MN arz fazlası,

Almanya’da M’N’ talep fazlası

birbirine eşittir.



Almanya kg başına PTPA miktarı

kadar vergi koyduğunda fiyatlar PA’ya

yükselir. Türkiye’de ise PT’ye düşer.



Gümrük vergisinin PPA kısmı

Almanya, PPT kısmı Türkiye

tarafından ödenmiş olur.

(23)

VI. ETKEN DIŞ KORUMA



Genellikle ithal edilen nihai malların yurtiçindeki

benzerlerinin (ithalata rakip mallar) üretiminde kullanılan

girdiler, yani ara malları ve hammaddeler de gümrük

tarifesine tabidirler.



Söz gelişi, içerdeki otomobil endüstrisini korumak için

ithal otomobiller üzerine tarife konulmuşken, aynı

zamanda yerli otomobil üretiminde kullanılan, motor,

şanzıman ve diferansiyel gibi parçaların ithalinden de

belirli oranlarda vergi alınır.

(24)

VI. ETKEN DIŞ KORUMA



Dolayısıyla yerli otomobil endüstrisine sağlanan gerçek

korumanın ölçüsü olarak yalnızca nihai mallar üzerindeki

tarife oranını ele almak doğru değildir.



Bunun için hem nihai mal hem de onun üretiminde

kullanılan girdilerin tarife oranlarını göz önünde

bulundurmak gerekir.



Bu iki tür tarife uygulamasına dayanarak hesaplanan

gerçek koruma oranlarına “

etken koruma oranı

” denir.

Oysa yalnız nihai mal üzerindeki oranlara “

nominal tarife

oranı

” denmektedir.

(25)



Negatif etken koruma:

Bir mal üzerindeki tarifeler ne kadar yükseltilir

ve girdilere uygulanan tarifeler ne kadar azaltılırsa, söz konusu mal o

derece yüksek bir korumadan yararlandırılmış olur. Bunun tersine

nihai mal üzerindeki tarife oranı sabitken, girdilerin tarife oranları ne

ölçüde yükseltilirse, malın yurtiçi katma değeri o ölçüde düşer. Yani

söz konusu malın üretimi korunmayıp gerçekte cezalandırılmış olur. Bu

durum negatif dış koruma olarak adlandırılır.



Tarifelerin kademeleşmesi:

Gelişmiş ülkeler genellikle en düşük

tarifeleri hammaddeler üzerine koyar, hatta bu malları gümrüksüz

olarak ithal ederler. Yarı işlenmiş mallara uygulanan tarife oranları

daha yüksek, tam işlenmiş mallar (özellikle emek yoğun olanlar)

(26)

VII. ÖZEL DIŞ TİCARET REJİMLERİ



Taşıdıkları özellikler dolayısıyla, ülkenin normal gümrük rejimine tabi

olmayan mallar, özel gümrük rejimlerine tabi olurlar.

1) Geçici İthalat ve Geçici İhracat

-

Daha sonra tekrar yurt dışına çıkartılmak şartıyla, ülkeye girmesine

izin verilen mallar geçici ithalat kapsamında değerlendirilir. Bu

kapsamda yer alan mallardan gümrük vergisi alınmaz.

-

Tersine, daha sonra tekrar ülkeye geri getirilmesi kaydıyla, ülkeden

ihraç edilen mallar ise geçici ihracat rejimi kapsamında değerlendirilir.

Bu tür mallara vergi iadesi ödemesi yapılmaz.

-

Bu tür mallar, onarılacak malları, inşaatlarda kullanılmak amacıyla

kiralanan makine v.b.leri, sergi ve fuarda gösterilecek eşyalar, sirk ve

tiyatro ekiplerinin beraberinde getirdikleri araçlar, ticari örnekler v.b.

dir.

-

Geri ödeme sisteminde tekrar yurt dışına çıkartılmak kaydıyla ithal

olunan mallara, ülkeye girişleri sırasında normal gümrük tarifeleri

uygulanır. Daha sonra, alınan bu vergi ve resimler söz konusu malların

(27)

2. Serbest bölgeler (Free Zones)

Serbest bölgeler, ülkenin siyasal sınırları içinde bulunmakla birlikte gümrük hattının

dışında sayılan ve fiziki olarak ülkenin diğer kısımlarından ayrılan yerlerdir.

Serbest bölgeler, yürütülen ekonomik faaliyetlerin ana niteliğine göre “serbest ticaret

bölgeleri” veya “serbest üretim bölgeleri” biçiminde olabilirler. Birincisi daha çok ticaret amaçlıdır; buralarda stoklanan veya bekletilen mallar daha sonra alıcı ülkelere gönderilir.

Serbest üretim bölgeleri ise genellikle hafif sanayi mallarının üretim veya montajının

yapıldığı yerlerdir. Temel amaç vergi ve öteki kısıtlamalara konu olmadan bu bölgelerde üretimin çekiciliğini artırmak ve ülke ihracatını geliştirmektir.

Serbest bölgeler şu gibi amaçlar için kurulurlar: Ülkenin ihracata dönük üretim

ve yatırımlarını artırmak, yabancı sermaye ve teknoloji girişlerini hızlandırmak, sanayicinin ihraç duyduğu bazı hammadde ve ara malları kolayca, istenen miktarda ve zaman kaybı olmadan sağlamak, yeni istihdam yaratmak, döviz girdilerini artırmak,

(28)

(29)



3. Antrepolar

 Antrepolar, yabancı malların tarife ödenmeden gümrük makamlarının

denetimi altında uzunca bir süre muhafaza edilmesine yarayan kapalı alanlardır. Doğrudan gümrük idareleri tarafından işletilirse, “gerçek antrepo”, özel kişiler tarafından işletilirse de “fiktif antrepo” adını alırlar. Antrepoda saklanmak üzere ülkeye giren mallardan da bir gümrük vergisi alınmaz. Ancak söz konusu mallar daha sonra ev sahibi ülke tarafından ithal edilirse normal gümrük rejimi uygulanır.

 Serbest bölgeler deniz ticareti, antrepolar ise karayolu ticareti bakımından

önem taşıyan uygulamalardır.



4. Transit Taşımacılık

 Transit taşıma, bir ülkeden diğerine gönderilen malların yol üzerinde üçüncü

ülke sınırları arasından geçmesidir. Günümüzde transit taşımacılıkta ana ilke geçiş serbestîsidir. Oysa geçmişte, transit taşınan eşyadan da gümrük vergisi alınırdı.

Serbest bölgelerden gerçekleştirilen ihracat da bir tür transit ihracat sayılır.

(30)



5. Sınır ve Kıyı Ticareti:

-

Ülkenin ortak kara ve deniz sınırı olan devletlerle yaptığı, genellikle özel

bir rejime tabi olan bir ticaret şeklidir.Şartları,Komşu ülkeler arasında

yapılan karşılıklı anlaşmalarla düzenlenir. Temel amacı bu bölgelerde

yaşayanların ihtiyaçlarını karşılamaktır.

-

Ülkemizde de sınır ticareti, o bölgelerde yerleşik tüzel kişiler ile gerçek

kişiler tarafından yapılabilmektedir. Bu ticaret için ihracat veya ithalat

belgesi aranmaz, gümrük giriş-çıkış beyannameleri düzenlenmez. İlgili

illerdeki valiliklerin denetimi altında yapılır.



6. Bedelsiz İthalat:

-

Ticari bir nitelik taşımayan, yurt dışında çalışan Türk işçilerinin veya kamu

görevlilerinin, yabancı ülkelerde elde ettikleri kazançlarıyla satın aldıkları

mesleki araç, gereç veya kişisel mallarının gümrüksüz veya gümrüklü

olarak ülkeye ithaline olanak veren ticaret türüne denir.

-

Burada "bedelsiz" kavramından anlaşılacak olan, sözkonusu malların ithali

için Türkiye'den yurt dışına bir döviz transferinin yapılmamış olmasıdır.

-

Döviz rezervi kullanılmadan, ülkedeki mal arzını bollaştırdığından,

enflasyonu düşürcü etki yapabilir. Ancak, yerli üretime de zarar verebilir.

(31)

VIII. TÜRKİYE’DE GÜMRÜK VERGİLERİ

 Türkiye Cumhuriyeti’nde gümrük tarifeleri ilk kez 1929’da bağımsız olarak yükseltilmiştir.

Bu ilk tarifeler spesifik esasa dayanıyordu.

 Türkiye’de 1964 tarih ve 474 sayılı yasa ile ilke olarak advalorem sistem benimsenmiştir.  Armonize Sistem Nomenklatürü adı verilen sistem Türkiye’de 1 Ocak 1996’da AB ile

gümrük birliğinin oluşturulmasıyla uygulanmaya başlamıştır.

 1. Türk ekonomisinin dışa açılması

 24 Ocak 1980 kararları, Türk ekonomisinde yapısal bir değişikliğin başlangıcını temsil

eder. Bu politikalar çerçevesinde yoğun korumacılığa dayanan ithal ikamesi stratejisi, yerini ihracata dönük politikalara bıraktı. Gümrük vergi oranları da büyük ölçüde indirildi.

 1983 yılından itibaren ithalatı serbestleştirme çabalarının bir devamı olarak fon

uygulamasına geçildi. Böylece, önceleri izne bağlı maddeler listesinde yer alan birçok malın ithalatı, Toplu Konut Fonu kesintisi ödenmesi koşulu ile serbest bırakıldı.

 AB ile kurulacak gümrük birliğinin de bir gereği olarak 1993 yılı başında çok