AYRINTI USTASI
BİR GÖZLEMCİ:
YUSUF ATILGAN
KONUR ERTOP
Yusuf Atılgan Yunus Nadi Ro man M ükâfatı'nda ikincilik kaza nan Aylak Adam rom anıyla edebi yat dünyamıza girm iş ve hemen seçkin bir yer kazanmıştı. O tarihte 38 yaşındaydı. Geride bıraktığı gençlik yılları,Edebiyat Fakültesi'n- deki Türkoloji öğrenim i, özellikle Joyce, Faulkner gibi çağdaş yazar ları yakından izlemesi ona pek çok şey kazandırmıştı.
Bir olgunluk dönemi ürünü olarak ortaya çıkan ilk rom anında büyük kentin hareketli yaşamına
sanat-edebiyat çevrelerine ait göz lemleri yansımıştı. Ancak onun sa natını besleyen asıl önemli kaynak içinden geldiği köy-kasaba çevresi oldu. İstanbul'da öğrenimini ta m am ladıktan. 1945'te 8 ay kadar Maltepe Askeri Lisesi'nde edebiyat öğretm enliği yaptıktan sonra ailesi nin M anisa'da Hacırahm anlı kö yündeki çiftliğine çekildi. Geçimini top rak tan sağlıyordu. K endisini asıl adadığı alan ise edebiyattı. Edebiyat geleneğimizi, taze bir öz- suyla besleyen birikim i bu ortam da edindi.
Bodur Minareden Öte adıyla derlediği öyküleri, iki rom anının ulaştığı düzeyin oldukça altındadır. Bu öykülerin bazıları köy-kasaba çevresine tanıklık eder. Burada o, hem yerel değerleri, halkı hem onun dışındaki çevreyi, çağdaş ay dına ait bakışı temsil eder. İki ro manı bu iki farklı kaynakla ilişki lidir.
Aylak Adam büyük kentte ya şayan bir aydının serüveni ve ara yışlarıdır. Bu arada bir dönem ro m anıdır. Yazarın üniversite öğren ciliğinin geçtiği yıllardan canlı iz ler taşır. Otç yandan psikolojik dikkatlere- Freud'cu ruh çözümle mesine geniş yer verir, tik dünya savaşının ardından dünya edebiya tında konu edinilen aylak aydının serüveni arasından sevgi, yalnızlık, seçm e-karar verme gibi sorunları ele alır.
Ömer K avur'un filminde ol dukça basite indirgenen ve toplum sal-siyasal öğeler bakım ından mü dahaleler gören Anayurt O teli'nde dekor kasaba çevresidir. Otelin yer li müşterilerine ait portreler, Zeber- cet'in otel dışındaki yaşamı, içkievi, çarşı, sinema, park, horoz döğüşü sahneleri gerçekçi gözlemlerle bes lenmiştir. Roman Zebercet'in kişili ği, davranışlarını yönlendiren et kileri sergilerken önemli bir dik kat ve tutarlılığa dayanır. K ahra manı kuşatan yalnızlık, hastalık, cinsellik, umutsuzluk, korku gibi duygular, bireyin dış dünya ile iliş kisi gibi yönleriyle sancılı çağımızın görünüm lerini verir; bu yönüyle evrensel nitelik kazanır.
Yusuf A tılgan'ın başarısı insa nı ve toplum u çok iyi gözlemiş olmasındaydı. Kasabayı olduğu ka dar büyük kenti, halkı olduğu ka dar aydınları, bizim farkedemedi- ğimiz yanlarıyla canlandırdı. Kişi lik arayışlarını, toplum un insana baskılarını, günümüz insanının sap lantılarını, dürtülerini sergiledi. Bunları yazıya dökerken en canalıcı ayrıntılardan yararlandı. Çağdaş düzyazımızda kolay yakalanam a- yacak bir başarının sahibi oldu. Önemli yanı dünya edebiyatının en ileri, öncü deneylerinden beslenmesi ama yerli kalabilmesiydi.
EDEBİYATIMIZDA FARKLI BİR KİŞİLİK: YUSUF ATILGAN 27 Haziran 1921 'de M anisa'da doğdu. 1922 E ylül'ünde Y unanlı ların M anisa'dan çekilirken kenti yakıp yıkm aları üzerine memur olan babası bu görevinden ayrılıp H acırahm anlı K öyü'ne yerleşti.A tılgan ilk ve ortaöğrenim ini M anisa'da ve Hacırahm anlı K öyü'nde tamamladı. 1939'da Balıkesir Lisesi'ni bitirip, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakül tesi T ürkoloji bölüm üne girdi. 1945 yılında bazı öğrenci etkinliklerine katıldığı için yargılandı ve altı ay hapis cezasına çarptırıldı. Cezaevin den çıktıktan sonra Hacırahm anlı K öyü'ne yerleşip çiftçilik yapmaya başladı. Yazarlığı uzun süre köyde sürdüren A tılgan 1976'da İstanbul'a yerleşti.
Yusuf Atılgan edebiyata 1952 yılında öyküler yazarak başladı. 1954 yılında Evdeki adlı öyküsü Tercüman G azetesi'nin düzenlediği öykü yarışmasında birincilik ödülü kazandı. Atılgan adını Aylak Adam adlı rom anının 1958 Yunus Nadi Roman Yarışm ası'nda ikincilik ödülü alması ve ertesi yıl kitabın yayınlanmasıyla duyurdu. Yazarın 1973'te yazdığı Anayurt Oteli geçtiğimiz yıllarda sinemaya uyarlanm ıştı...
Yusuf A tılgan'ın rom anları 'Aylak Adam' (1959), A nayurt Oteli (1973), hikâye kitapları 'B odur M inareden ö te ' (1961), 'Ekmek Elden Süt Memeden' (1981).
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi
