Ankara Üniv Vet Fak Derg 46.127-135.1999
ANKARA YÖRESİNDEN ELDE EDİLEN THEILERIA
ANNULATA (Dschunkowsky and Luhs, 1904) İZOLATLARI
ÜZERİNDE ARAŞTIRMALARI
4.Vektör Kenelerin Theileria annulata ile Deneysel Enfeksiyonları
F.Saym
2,Ş.Dinçer
2,Z.Karaer,
A.Çakmak
2,A.İnciJ, B.A. Yukarı
4,H.Eren
5,C.G.D. Brown
6and M.T.R. Melrose
6Investigations on the Theileria annulata (Dschunkowsky and
Luhs, 1904) Stocks Isolated Around Ankara
4. Experimental Infection of Vector Ticks with Theileria Annulata
Summary:
A preliminary
tick transmission
study was carried out on 7
experimentally
and
1naturally
in(ected calves with Theileria annulata
blood
stabilates col!ectedji-om dil(erent areas o/Ankara.
The in(ection rates and number
o( in(ected acini in the ticks engorged on the in(ected calves were estinwted. The
results showed that the inlection percent with Tannu/(lla
varied ji-om 17 to
100in
Hyalomma
anatolicum
anatolicum
and ji-om
60to
75in Hyalomma
detritum.
Mean
number
o( inlected
acini
per
tick
was between
2.1 and
410.0in
Ha.anatolicum,
8.8and
23.3in Hdetritum.
/nlection rate was hi!{h in the ticks
engor!{ed on calves carried heavy parasitemia as compare with the tids engOl'/{ed
on those carried low parasitemia.
Key
words:
T
annulata.
Ha.anatolicum
,H.a.excavatum,
Hdetritum
.
expe rimenut! infection
Özet: Ankara'mn
değişik yörelerinden
elde edilen Theileria annulata
kan
stabilatları ile deneyselolarak
enfekte edilen 7 ve doğal enfekte i dana üzerinde
steril Hyalomma a.anatolicum
ve Hyalomma detritum'un aç' olgunlan
beslenmi,ı',
bunlann
enfeksiyon
oranları ile enfekte asini sayılan
saptanmı,ı.tı r. HyalOlnma
a.wwtolicum 'un Tannulata
ile enleksiyon yüzdesi
17-100arasmda, Hdetritul11 'un
enfeksiyon yüz.desi 60-75 arastnda degi\1'I11i,~tir.
Kene başına dü,~en enfekte asini
ortalaması
Ha.anatolicum
'da
2./-410,Hdetritum 'da
8.8- 23.3olmuştur.
Parazitemi
oranı yüksek olan danalar
üzerinde beslenen
kenelerde
enfeksiyon
yüzdesi,
parazitemi
oranı
düşük
olanlar
üzerinde
beslenenlere
!{(Jre. yüksek
bulunmupur.
Anahtar sözcükler: Tannulata,
Ha.anatolicum,
Ha.excavatum,
Hdetritum,
deneysel enfeksiyon
i Bu çaIJ~Il1<1Ankara Üniversitesi Ara~lJrma Fonutarafından 87-10-00-01 no'lu proje olarak desteklenmi~lJr. 2. Ank.Ünıv. Veteriner Fakiiltesı. Protozooloji ve Entomo!oji Bilim Dalı, Ankara
3. Ereıyes Ümv. Veteriner Fakiiltcsı, ParazitoloJi Anahilim Dalı, Kayseri 4. Akdeniz Üniv. Burdur Veteriner Faküllesi, Parazitoloji Anabilim Dalı 5. Adnan Menderes Üniv. Vetcriner Fakültesi, Parazitoloji Anahilim Dalı
ı
28 FSA YI:'-I.Ş.DII\ÇER, Z.KARAER. A.ÇAKMAK, A.INCt. BAYUKARı' H.EREI\. CG.DBOWN. YlTR.MELROSEGiriş
B ugüne kadar değişik ülkelerde çeşitli
araştırıcılar tarafından yapılan çalışmalarla, gerek deneysel şartlarda (1,2,5,16,17) gerekse
doğalolarak (4,11,13,15,21) tropikal
the-ileriosis'in Hyalomma soyuna bağlı kenelerle
sı-ğırlara taşındığı ortaya konmuştur. Tropikal
theileriosis'in genellikle mera ve bazen de ahır
enfeksiyonu olarak ortaya çıktığı, ahır
en-feksiyonundan Hyalomnw detritum'un (21),
mera enfeksiyonundan Ha.al1atolieum,
Ha. excavatum ve Hdetritum'un (14, i5)
so-rumlu oldukları hildirilmiştir.
Sığırlarda tropikal theileriosis'in yaygın ol-duğu Türkiye'de, bu kene türlerinin yaygın ol-duğu helirtilmiş (7,8,10, i8), ancak tropikal the-ileriosis ile mevcut kene türlerinin ilişkileri üzerinde dunılmamıştır. Bu kene türlerinden bir laboratuvar kolonisi de yetiştirilmemiştir.
Bu çalışma, tropikal theileriosis'in vektörü
H.a.(lJwtolicum, H.a.excavatum ve Hdetritum'tın Theileria al1lZulaw ile enfekte
olma durumlarını saptamak amacıyla
ya-pılmıştır.
Materyal
ve Metot
a) Deııey hayvaııları:
Bu çalışmada deney hayvanı olarak 2-2.5
ay lık steril R Holstein danası,
ı
8 steril tavşankullanılmıştır. Danalar Bala Tarım İşletmesi
Müdürlüğünden satın alınmışlardır. Bunlar
deney boyunca Veteriner Fakültesi, deney
hay-vanları binasında zemini beton ve daha önce
hayvan girmemiş bir odada barındırılmışlardır. Tavşanlar yaklaşık
ı
o
yıl önce TarımBa-kanlığı'nın Ankara'daki Tavukçuluk
Ens-titüsünden alınan damızlıklardan
üre-tilmişlerdir. Bunlar da Veteriner Fakültesi
deney hayvanları binasında ayrı bir odada
ka-fesler içinde tutulmuşlardır.
Deney danalarının T.al1l1ulata ilc enfekte
kanla inokule edilmesinden önce ve sonra
iz-lenmderi, hu çalışmanın ilk hölümünde
açık-lanmıştır (ı 9).
h) Deneyde kullallllalı keııe/er:
Deneyde kullanılan kenclerin temin
edil-diği yerler, steril kenclerin üretilmesi ve
mu-hafazası bu araştırmanın 3 nolu bölümünde
açıklandığı şekilde yapılmıştır (20).
c)
Steril keııeleriıı T.aııııulata ile eı~lekte
edilmeleri:
Theileria amıulata ile vektör kenelcrİn
en-fekte edilmesinde Walker ve ark. (25)
öner-dikleri yöntemden yararlanılmıştır. Yukarıda
belirtilen yöntemle üretilen ve 18°e ve %85
nispi nem taşıyan inkübatör'de muhafaza edilen
Ha,anatolicum, Ha. excavatum ve HdetritUln'un aç nimfleri T.annulata ile en-feksiyon deneylerinde kullanılmışlardır.
Theileria alZlzula[({ ile enfekte edilmiş 8 danadan 2'sinin kulağına Hdetriıum, 2'sinin
ku-lağına Ha.al1atolicum, 2'sinin kulağına
Ha.excavatum'dan lOOO'er adet steril aç ni mf
konmuştur, Kalan 2 danadan hirinin hir
ku-lağına Ha.al1ato/icum, diğer kulağına
Hdelritum niml1cri, 2'incisinin bir kulağına
Hdeıritum, diğer kulağına Ha.exca\!alum'tın aı,: nimfleri usulune uygun olarak konımıştur (20).
Nimfler doyanık konak hayvanı ıerkedip
torhaya düştükten sonra, günlük olarak
top-lanmışlardır. Bunlar, üzerinde bestendikleri da-nalara ve kendi türlerine göre ayrı cam tüplere yerleştirilmişlerdir. Ağlı pamukla kapatılan bu tüpler 28°e ve
9c85
rutuhetteki inkühatörekon-muşlar, ihtiva ettikleri nimf1cr gömlek
de-ğiştirip aç olgun kene haline gelene kadar
(yak-laşık 28 gün) bekletilmişlerdir. A~' olgun
keneler daha sonra, yine cam tüpler içinde 1
goC
ve %85 nemdeki inkübatöre alınmışlardır.d)
Theileria
aııııulata
ile eı~lekte
ke-Ileleriıı saptaııması:
Theileria wınulata ile enfekte danalardan
kan emip doyan nimf1crden meydana gelen aç
olgun kenelerde enfeksiyon durumunu
sap-tamak için, erkek ve dişi kenekr birlikte (20). hir tavşanın kulağına takılan torbaya konmuş,
:1
gün tavşandan kan emmeleri sağlanmış, sonra
tavşanın kulağından toplanıp, en fazla 2-3 gün, 2Roe ve %85 nispi nemi olan inklibalön.lc
bek-
---.---
--ANKARA YÖRESINDEN ELDE EDILEN THt;ILERIA ANNUL.ATA IZOLATLARı ÜZERINDE ARAŞTIRMALAR 129
lctilmi~lcrdir. Daha sonra bu keneler
ste-reomikroskop altında diseke edilmişlerdir.
Bu amaçla kenenin basis eaputili
kıs-ımndan, dorsoventral istikamelte kalın ve uzun bir iğne geçirilmi~tir. Kenenin dorsal yüzü üslte
olacak ve ventral yüzü balmumuna temas
et-miyecek şekilde, iğnenin ucu petri kutusu
için-deki kalın balmumu tabakasına saplanmıştır.
Pctri kutusu steromikroskop altına konmuş,
ke-nenin dorsal yüzü ile ventral yüzünün
bir-leşmesinden meydana gelen kenar kısımı,
boy-dan boya inee udu mikrocerrahi makası ile
kesilmiş, dorsal kabuk inee uçlu mikrocerrahi pensi ile çekilerek yerinden ayrılmış, bunu ta-kiben pensle kenenin barsakları tutulup arkaya çekilmiş ve tükürük bezi açığa çıkarılmıştır.
Daha sonra tükürük bezinin her iki lobu ayrı
ayrı, pens ve diseksiyon iğnesi yardımıyla
di-scke edilerek üzerinde bir miktar RPMI 1640
komple vasatı bulunan lam üzerine alınmıştır. Yine pens ve diseksiyon iğnesi ile tükrük be-zinin bağlantı lineri birbirinden ayrılarak lam
üzerine yayılmıştır. Böylece asinilerin
mik-roskop altında tek tek incelenmesi mümkün ol-muştur.
e) E/~lekte tükürük
bezinde T.aıııııılata
sporoblastlartııın saptaıııııası:
Walker ve MeKeller (23,24)'in önerdikleri
yöntemden yararlanılarak kenelerin tükürük
beıi boyanmış ve
Tanl1ulata'nın
spo-roblastlarını taşıyıp taşımadıkları mikroskop al-tında incelenmiştir.
Bu amaçla diseke edilerek temiz bir lam
liıerine yayılan parazilten şüpheli tükürük bezi,
Carnoy sıvısında (%60 alkol+ %30 kIoroform+
(1<, i O glasiyal asetik asit) 2-5 dakika tespit edil-mi~, 2 dakika distile suda yıkanmış, 7 dakika
Ylethylgreenl Pyronin boyası
cı
ml %2 Methylgreen+
0.5
ml %2 Pyronin+ 25 ml i M acetatehuffer, pH= 4.8+ 25 ml saf su) ile boyanmış,
havada kurutulduktan sonra lamın üzeri i
damla Hayer mahlülü damlatıldıktan sonra
la-melle kapatılmış, lam lamel arasında hava
ka-barcığı kalmaması için monte edilen preparat
3rC
de etüvde kurumaya terkedilmiştir. Birazkunıduktan sonra i
OX
büyütme ile mikroskopaltında incelenmiştir.
f) Enfekte kenelerin tükürük bezlerinden
sporozoillerin izolasyonu:
Enfekte kenelerin tükürük bezlerinden spo-rozoitleri izole etmek için, 1-6 ay önce gömlek
değiştirmiş, enfeksiyon oranları %50-75 olan
erkek ve dişi karışımı, aç olgun kenelerden
100'er adet, bir tavşanın her iki kulağına takılan
torbalara konmuştur. Yirmi dört saat sonra
kontrol edilerek, tavşanın kulağına tutundukIarı
anlaşılan kenelerin 3 gün kan emmelerine
mü-saade edilmiştir. Daha sonra keneler tavşanın
kulağından toplanmış, çay süzgecine konarak
önce soğuk basınçlı suda yıkanıp temizlenmiş, 2 defa %70'lik alkol de yıkanarak steril kaba alınmış, tekrar %70'lik alkolden geçirilmiştir. Sonra 200 lU/mi penicillin, 200
ı-ıgl
ml strep-tomycin veıoo
ı-ıgl
ml nystatin karıştırılmışHanks solusyonu içeren ılık Eagles Minumum
Essential Medium (MEM) ilc 3 defa
yı-kanmıştır. Bunu takiben kenelcr steril bir ha-vana aktarılmış, üzerine % i Bovine Plasma
AI-bumin (BPA) V fraksiyonu, 200 IU/ml
penicillin, 200
ı-ıgl
ml streptomycin,ıoo
ı-ıgl
mlnystatin ihtiva eden Magnesyum++' dan yoksun
Hanks Balance Salt (Hanks/EPA) solusyonu
ilave edilmiş (50 kene için LO ml Hanks/EPA
sol usyanu kullanılmıştır) ve kenelcr havanda ezilmiştir.
Elde edilen kene süspansiyon u +4 oC' de
750 devirde 5 dakika santrüfüj edilerek, üslteki sıvı steril bir enjektörle çekilmiş ve bu sıvı sı-rasıyla geniş gözenekli (AP2S), dar gözenekli X ~tm sellUloz ester-MF- fıltreden geçirilmiştir.
Süzünlüden bir miktar örnek alınarak hücre
santrifüjlinde (cytaspin) froti handanmıştır Bu froti, metil alkol (BDH, 3604X4L) ile 5 dakika tespit edildikten sonra, % 5'lik Giemsa boyası
(BDH, Gurr, NO.350144M) solusyonu (5 ml
Gi-emsa boyası + 95 ml distile su, pH 7.2) içeren bir kaba daldırılarak 40 dakika boyanmıştır. Bo-yama süresinin sonunda frotiler disıilc su ilc
yı-kanıp havada kurumaya terk edilmiştir. Daha
sonra
ıoo
X
apakromatik plan objektif ile bufrotiler incelenmiş ve sporozoitler saptanmıştır.
g) Sporozoillerin canlt olarak muayenes;:
Sporozaitleri canlı olarak muhafaza etmek
130 F.SA YıN, Ş.DINÇlx ZXARAER, A.ÇAKMAK, A.INCI. BAYUKARı, HERE!'J, C.G.DBOW:"J, MTR.MELROSE
Tablo
ı.
Deği~ik kökenli T.annulata izolatları ile enfekte edilen danalarda beslenen Hvalomma Lürlerineaiı nimflerden meydana gelen enfeksiyondan ~üpheli olgun keneler.
Table i.AduIlLİcks moulthed from Hyalonıma nymphs engorged on the calves infecıed wiıh
T.U/ınulata isolated from differenı areas
Hdetritum Ha.anatolicum H.(J.excavatum
Konan Konan Konan
Dananın Izolalın Nıınf Olgun Nimf Olgun Nıınf Olrun
mımarası kökeni Adeıi Adel adeti adet adeli "deı
g6- 115 Hıdır'i1h O O SOO 300 O O 86-101 Eryaman- i D D 800 35D O O g7-75 Giilseren O O 250 lSD O O 87-77** Bala* O O 25D D D i) gR.IOI Köseli" () O 20() 26 200 XR-
ım
Balçıkhisar 6()() SOO 20() 7() () i)xx-ım
Emirler' D O 2DD 16 2()(J i)8R-I ()4 Eryaman2 iO(}{J 6(}() () () 2()() i)
: Tannulaıa enfeksıyonundan öldü.
"* : Do~al olarak enfekıe oldu.
* : Died due to Tanmılaıa infection
"'* : Naıııral infection
(MEM) % 3.5 oranında Bovine Plasma
AI-bumin (BPA) katılmı~ ve bu karışımın (MEM/
RPA) içine % i5 oranında
3]OC'
de sterilgIyce-rol ilave edilmiş, pipetlenerek iyice
ka-rı~tırılmı~, bu karışırndan eşit hacimde
spo-rozoit ihtiva eden süzüntünün üzerine damla
damla ilave edilmiştir. Bu sırada sporozoit
sü-zünlüsü hafifce çalkalanmıştır.Elde edilen hu
süspansiyonu ihtiva eden tüp 20DC'de 30
da-kika dik olarak bekletilmiştir. Sonra devamlı karı~tırılarak bu süspansiyondan 2'şer ml çe-kilmi~ ve hunlar 2 ml' lik şi~elere aktarılmıştır. Ağzı kapatılan ~i~eler 30 dakika bekletildikten sonra paketlenmiş, üzeri etiketlenerek dik va-ziyette hir gece - 70DC'lik derin donduruClıda
bekletilmi~tir. Ertesi gün likit nitrojen tankına (-il)6DC) aktarılan şişeler orada muhafaza edil-mişlerdir.
Bulgular
Kan emip doymaları için deği~ik kökenli
Tannu/ata
kan stabilatı ile enfekte edilmi~ olan danalanı konan stcril aç nimflerin türü, sayısı ve bunlardan elde edilen aç olgun kene sayısı tahlo 1' de helirtilmi~tir.Bu tahloda görüldüğü gihi Balçıkhisar kö-kenli kan stabilatı ile enfekte edilen 88-102
Nolu danaya konan 600 adet
Hdetritum
ve 200adet
Ha.anatolicum'un
aç nimflerinin sırasıyla.500 ve 70 adedi gömlek değiştirip aç olgun
kc ne haline gelmi~lerdir.
Emirler kökenli
Tannulata
kan stabilatı ileinokule edilen 88-103 nolu danaya konan 200
adet
Ha.anatolicum'un
ve 200 adetHa. excavatum'
un aç nimflerinden sadece 16Hyalomma.a. anatolicum
nimri aç olgun kenehaline gelmiş;
Ha.excavatum'un
nimlkrindenhiç hiri kan emip doymamış. dolayısıyle
göm-lek değiştirip aç olgun kene haline
ge-lememi~lcrdir.
Eryaman-2 kökenli
T.annulata
kansta-bilatı ile inokule edilen 88- i04 numaralı danaya
konan i000 adet
Hdetritum
ve 200 adetHU.excavatum
nimflerinden sadece 600Hdetritum
nimfi aç olgun hale gelirken. ikin-cisinin nimflerinden hiçhirisi aç olgun hale ge-lememi~tir.Hıdır~ıh, Eryaman-l ve Gülseren kökenli
T.annulata
kan stahilatları ile inokule edilen86-115, 86-101, 87-75 numaralı danalarla,
doğalolarak enfekte olan 87 -77 (Bala T1GEM)
numaralı danaya enfeksiyon için konan
sı-rasıyla 500,800,250 ve 250 adet
Ha.wwto/icwn
ANKARA YÖRESINDEN ELDE EDILEN THEILERIA ANNULATA IZOLATLARI ÜZERINDE ARAŞTIRMALAR 131
Tablo 2. Nimf dönemİnde trapİkal theilerİüsis'li danalar iizerinde beslenen olgun kenelerİn T. annulata ile enfektİvıtc durumları.
Table 2. Infcetian rate in the adult tİcks moulted from the nymphs cngorged on the ealves İnfected wıth Tannulata Ergin safhaya gelebilmiş kenelerin heslendiği danalarııı numarası
Parametreler 86-115 86-iOL 87-75 87-102 88- 104
Kene tlirli Ha.wı. lI.a.alı. Ha.aıı. Hıum. Hdn. Hde/.
Parazİtemi (%) 8.0 1.0 38 4.0 4.0 i.0
Açılan kene (n) 10 6 9 4 4 8
Enfekte kene (n) LO i 7
:ı
3 5Enfeksıyon (%) 100 17 79 75 75 60
Enfekte asİni (Ma) 1262 13 27 17 15 i30
Enfekte asi nİ (Mi) 4 O i 3 6 2
Enfekte asini (Ort) 410.0 2.1 i1.0 7.5 8.8 23.3
n: sayı; Ma: Bir kenede saptanan maximum enfekte asİnİ sayısı; Mi: Bir kencde saptanan minimum enfekte asmİ sa-yısı, Ort: Kene başına düşen ortalama asİni sayısı Ha.wı: Hya/omma anatolicum aııll/olicum; Hdet: Hya/nmma dl'tritum
n I'\umber. Ma: Maximal number of infected asİllı ın a tick, Mi: Minimum number of ınfected a.,inı m a tick. Orı 'Yledn number of mfected asini per tick, Ha.an: Hyu/omma ((IJ(l/olicum a/lulOlicUln; Hdet: Hya/omnw Jerritum
adet olgun kene elde edilmiştir. Sonuncu dana kısa süre içinde tropical theileriosis'den
öl-düğünden nimner kan emip doymaya zaman
bulamamışlar, bu nedenle olgun kene elde edi-lememiştir.
Aç olgun keneterin aktivasyonundan sonra
(3 gün tavşandan kan emerek yan doyduktan
sonra) yapılan enfektivite testlerinin sonuçları Tablo 2'de belirtilmiştir.
Bu tablo'da görüldüğü gibi, deneyde
kul-lanılan toplam 8 enfekte danadan 6'sında
bes-lenen kenelerde
Tannulara
enfeksiyonusap-tanmıştır. Geri kalan 2 dana, enfeksiyondan
kısa süre sonra öldüğünden, üzerinde beslenen
nimner kanla tam olarak doymadıklarından
olgun duruma gelememişlerdir. Bu nedenle
bunlar
Tannulata
enfeksiyonu baktmındankontrol edilememişlerdir. Enfekte ve enfekte
ol-mayan kenelerin tükürük bezleri Resim i ve
Resim 2' de, enfekte tükürük bezlerinden izole edilen
Tannulara'nın
sporozoitleri Resim 3'te gösteri imiştir.Tablo 2' de belirtildiği gibi enfekte 6 dana
üzerinde beslenip gelişmesini tamamlayan
ke-nelerden Hıdırşıh kökenli
Tannulata
kansta-bilat! ile enfekte edilen 86/1 iS numaralı danada
beslenen
Ha.anatolicum'
dan iO kenc disekeedilmiş ve bunların tükürük bezi asinilerinde de
4 ile i262 arasında değişcn sayıda,
Tannulata'nın
sporoblastlan ile enfekte asini bulunmuştur. Sporoblastları, IlI'üncü tip asi-niler içinde, mavi-yeşilimsi pembe renktekit-leler halinde görmek mümkün olmuştur. Açılan
kenelerde enfeksiyon oranının % i00, bir
ke-nedeki enfekte asini ortalamasının 4 iO olduğu saptanmıştır.
Eryaman- i kökenli
Tannulata
kansta-bilatı ile enfekte 86/ 101 numaralı danada
bes-lenen
Ha.anatolicum'dan
6 kene disekeedil-miş ve bunlardan sadece birinin enfekte olduğu görülmüştür. Bu enfekte kenenin tüki.irıik
be-zinde 13 asininin sporoblast taşıdığı
sap-tanmıştır. Buna göre diseke edilen kenelerde
enfeksiyon oranının o/c 17, bir kenedeki
spo-roblastla enfekte asini ortalamasının 2. i olduğu anlaşılmıştır.
Gülseren kökenli
Tannulata
kan stabilatıile enfekte edilen 87/ 75 numaralı dana
üze-rinde beslenen
Ha.anatolicum'dan
<) kenedi-seke edilmiş, bunlardan 7 (% 78.5)'sinin
en-fekte olduğu, enfekte kenelerin tükürük
bezlerinde sporoblast taşıyan asini sayısının 1-27 arasında değiştiği ve bir kenede sporoblastla
enfekte asi ni ortalamasının 1 i olduğu
132 FSAYII\. Ş.DINÇER.Z.KARAER. AÇAKMAK. AII\CI, BAYUKARı' HEREN, C.GDBOW\,. MTR.MELROSE
Resim i:Olgıın vc T(ı/lIıuhlla ıle enkktc olmayan hır kenenİn dıseke Cdılıııı~ \'e
Illethyl green/ pyrol1ln ıle boyanmı~ [iikürtık hezi asınilerı (Orıjınal i(lxi(ıO).
Figure 1: Asİ nİ of the salivary gl and dissected from a sterıle tİek and staİned wıth methyl grecn/ pyronın
...--:" -,
'7' -.-/,.,--:-
..,~ ..~._
..
....
-:j
.1
.1
i
Resim 2:01glın vc T (l/ıııu{ala'nın"ponıblastları ilc enfekte hır kcnenın dısckc edılmI.) \ e methyl grccn/ pyronİn ile b()yanmı~ tükünik bezı ve cnfekıe asınİlerİ (OrIJınal J(Jx i (ıO).
ANKARA YÖRESINDEN ELDE EDILEN THEIU:-RIAANNULATA IZOLATLARı ÜZERINDE ARAŞTIRMALAR 133
Resim 3: Thel/eria al/nu/Illa ilc enfekıe olgun bir keneden izole edilını~ T.annulaıa sporozoııleri (OriJin,d i Ox 1(0). Figurc 3: Theilf'ria (ll/l/u/ata sporozoiıs isolaıed from salivary gland of an adulııiek infected with T.annulata
Balçıkhisar kökenli
Tannulata
kan5ta-hilatı ile enfekte 88/ i02 numaralı danada
bes-lenen
Ha.anatolicum'
dan 4 kene disekeedil-miş, bunlardan 3 (% 75)'ünün
Tannulata
ileenfekte olduğu, sporohlastla enfekte asini sa-yısının 3- i7 arasında değiştiği ve kene ha~ına düşen ortalama enfekte asini sayısının 7.5
ol-duğu anlaşılmıştır. Halbuki aynı danada
bes-lenen
Hdetritum'dan
diseke edilen 4 kenede budeğerler sırasıyla, % 75, 6-15 ve 8.8 olarak bu-lunmuştur.
Eryaman-2 kökenli kan stabilatı ile enfekte
edilen 88/ i04 numaralı danada beslenen
II.detritum'dan
açılan 8 keneden 5 (%60)'inin enfekte olduğu, bunlarda sporoblastla enfekte asini sayısının 2-130 arasında değiştiği, bir ke-nedeki sporoblastla enfekte asi ni ortalamasının 23.3 olduğu görülmüştür.Hıdırşıh, Eryaman- i, Balçıkhisar,
Er-yaman-2 ve Gülseren kökenli
Tannulaw
kanstabilatlan ile enfekte edilen danalarda beslenen enfekte kenelerden
Twıııulata'
nın sporozoitleri izole cdilmi~tir. Gülseren kökenli sporozoiller ilerde çelinç deneylerinde kullanılmak üzere, dondurularak likit nitrojen tankına (-1 96*C) konmuştur.Tartışma ve Sonuç
Çeşitli ara~tırıcılar (4,11,12,13,15)
Hya-lomma detrİtum larva ve nimflerinin
Tannulaw
ile enfekte sığırlardan kan emdikleri zaman
pa-raziti aldıkları ve olgunlaştıktan sonra kan
emerken onu duyarlı sığırlara naklettiklerini be-lirtmişlerdir. Sergent ve ark. (21) deneysel ola-rak
Tannulaw
ile enfekte edilenHdetritum
lar-valarının aç nimf haline geldikten sonra duyarlı sığırlardana, kan emerke parazili nakletliğini bildirmi~lerdir. Pipano (I5)'ya göre ise, doğalolarak bu tür taşınmanın varlığı
bi-linmemektedir. Esasen, iki konutlu bir kene
olan
Hdetritum
larva ve ni mf safhasını birko-nakta, olgun safhasını başka bir konakta
ge-çirme zorunluğundadır. Bu sebeple bu kene
tü-rünün, doğada larva safhasında aldığı bir
enfeksiyonu nimf safhasında duyarlı bir konak
hayvana vermesi mümkün olmaz. Zira bu kene
nimf safhasını da, larva döneminin geçtiği sığır
üzerİnde tamamlar. İki konutlu olması
do-layısıyle, deneyselolduğu halde dahi, bu
ça-lışmada bu keneden aç nimf elde etmede güçlük çekilmiştir. Bunun için gömlek değiştirip nimf safhasına girmeden doymuş larvaların üzerinde
134 FSA YıN. Ş.DI:--JÇER.Z.KI\RAER. A.ÇAKMAK, A.lNCI. BAYUKARı' H.EREN. CGD.BOWN, MTR.MELROSE
ondan ayrılmaları ve toplanıp inkübatöre kon-maları sağlanmış, neticede gömlek değiştirip aç nimf haline gelmelerine imkan verilmiştir. En-feksiyon deneylerinde bu aç nimfler başarıyla kullanılmışlardır.
Hvalomma a.anatolicum
veH.a.excavatum
gibi 2 veya 3 konutlu keneler, larva
dö-nemlerinde aldıkları enfeksiyonu nimf veya
olgun dönemlerinde duyarlı sığırlara
ta-şıınaktadırlar (3,11,13,22).
Hyalomma a.excavatum'un
enfekte larvası, nimf dönemini sığırdan başka bir hayvandage-çirdiği zaman, olgun dönemde enfeksiyonu
du-yarlı sığıra nakledebilmektedir (2,16). Fakat
nimf dönemini sığlı'da geçirdiği takdirde bu
mümkün olmamaktadır (1,2). tki veya 3
ko-nutlu özellik göstermesine göre, enfekte
lar-vanın gömlek değiştirmesiyle oluşan aç ni mf
veya aç olgun
Ha.excavatum'un
tükürük beziasini hücrelerinde, etrafı stoplazma ile çevrili
çok sayıda kromatin granülleri saptanmış; bu
keneler 24- 48 saat tavşanda beslendikten sonra
mevcut kromatin granüllerinin enfektif
spo-rozoit durumuna geldikleri görülmüştür
(1,2,6).
Bu çalışmada
Ha.excavatum'un
sterilko-lonisini yetiştirmek ve bu türün gelişme saf-halarından herhangi birini enfekte danalar üze-rinde besleme imkanı olmamıştır.
Aç olgun enfekte
Ha.excavatum'un
kanemmeye başladıktan 24 saat sonra duyarlı sığıra enfeksiyonu naklettiği görülmüştür (2). Halbuki
enfekte
Hdetritum
veHa.excavatum'un
du-yarlı sığıra enfeksiyonu verebilmeleri için 2-3
gün süreyle kan emmelerine gereksinim
du-yulduğu anlaşılmıştır (16,22). Diğer taraftan
du-yarlı bir sığırdan doyuncaya kadar kan emen
enfekte erkek
Hdetritum'un
ezilmesiylcha-7.Irlanan süspansiyonun inokule edildiği duyarlı başka hir sığırın theiknosis' e yakalandığı da
saptanmıştır (l6).Pipano (15) enfekte bir
ke-nenin duyarlı bir sığırdan kan emmeye
baş-ladığı andan doyup düşünceye kadar geçen süre
içinde enfeksiyonu konağa vermeye devam
et-tiğini ve bu sebeple tek bir kene sokmasına
maruz kalsa bile sığırların şiddetli theileriosis' e yakalanahileceğini belirtmiştir. Diğer taraftan
Mazlum (9), Samish ve ark. (16), steril aç bir kenenin enfekte bir sığırdan kısa bir süre kan
emınesiyle enfeksiyonu aldığını, bu kenenin
ezilip duyarlı bir sığıra inokule edilmesiyle
olu-şan enfeksiyonla ortaya koymuşlardır. Bu
ça-lışmada ise, bu tür deneyler yapılmamıştır.
Fakat enfekte aç olgun
Ha.wwtolicwn
veHdetritum'un
3 gün süreyle tavşandan kan cm-dikten sonra tükürük bezlerindeTannulma'nın
sporoblastlarının olgunlaşıp sporozoit olarak duyarlı sığırları enfekte edebilecek duruma gel-dikleri görülmüştür. Bunun yanında parazitemi oranı yüksek olan danalarda beslenen kenelerde enfeksiyon oranının, enfekte asini sayısının ve kene başına düşen enfekte asini ortalamasının
yüksek olduğu anlaşılmıştır. Bu durum
Hı-dırşıh, Gülseren ve Balçıkhisar kökenli
Tannulma
kan stabilatı ile enfekte danalarda heslenen kenelerde belirgin olarak görülmüştür.Diğer taraftan Balçıkhisar kökenli
Tannulaw
kan stabilatı ile enfekte edilen dana üzerinde
beslenen
Ha.wwtolicum
ileHdetritum
ara-sında enfeksiyon oranı, sporoblastla enfekte
asini sayısı ve kene haşına düşen enfekte asini ortalamasında anlamlı bir fark saptanmamıştır.
Kaynaklar
i. Rhattacharyulu, Y., Chaudhri, R.P., GiII, B.S. (I 975) Studies on the development of 7h"il"ria
annulaw ın ıhe !İek Hvalomma (IIuı/olicum
ana/olicwn. Ann Parasil. 50 (4): 397- 40g.
2. Bhattacharyulu, Y., Chaudhri, R."., Gill, B.S. (I975) Transstadıa! transmission of Theilertu ([I117uia/(1 through eommon ixodid tİcks ıııfe';tıng Imlian c<ıııle. Parasitology. 7i: 1-7.
3. Hamett, S.F. (196g) Theileriosİs in lnfeetious Blood Diseases of Man and Animals. Diseases Caused by Prolista. Ed: D.Weinman and M.Ristie. Vol. II Academie Press. London.
4. Ramett, S.F. (1977) Theii"ria, III Parasıııe Proıozoa
IV. Ed: J.P.Kreier. Academie Press. London.
5. Daubney, R., Sami Said, M. (I951) EgY[Jll,uı t'ever or eattle. The transmission or Theileria aııııutolıı (Dsehunkowsky and Lush. 19(4) by Hyalommu
excava/um. Parasitologie, 14 249-260 (Ret': Veı Bul!. 23,7,299,1953).
6. "adani, A., Pipano, Eo, Dinur, Y. (1969) Development or the parasite in ıhe sali\'ary gland or the adult ıick. J Protozoology, 16 Supp!, 37.
7. Karaer, Z. (!9R4) /lyatomma deıri/wn'un HıyoloJİsı Üzerinde Ara.~ılrJTJalar Doğa Bilım Derg Di, g (2). 139-14R.
ANKARA YÖRESINDEN ELDE EDILEN THEILERIA ANNULATA IZOLATLARI ÜZERINDE ARAŞTIRMALAR 135
8 Kurtpınar, H. (I 954) Türkiye Keneleri. Güven \1atbaası. Ankara.
9. Mazlum, Z. (I 969) Transıııission of Theıleria wıııulatu by the crushed infected unfed, H.dromedarii.
Pcırasitology. 59 (3): 597-600.
LO. Mimioğlu, M. (I 954) Die Schildzeeken (lxodiden) dcr Haustiere in der Türkei. Vet Fak Derg. 1.2.
iI. Mimioğlu, M., Göksu, K., Sayın, F. (I 969) Veteriner ve Tıbbi Proto7.0oloji 2; Ankara Üniv Vet Fak Yay, 248
12 Neitz, W.O. (I 956) A consolidation of our knowledge of the transmıssion of tiek borne disease. Onderstepoort J Vet Res. 27 (2), i15- 163.
i3.l\eitz, W.O. (ı957) Theileriosis, gonderioses and cytauxzoonosıs. A review Onderstepoort J Vet Res, 27(3), 275-430.
14. Pipano, E., Hadani, E. (1974) Epidemiological and imımıııological aspects of Theileria iIIılıulala infection. Proceedings of the third international congress on parasHology. Muııchen. 1,140-141.
15. Pipano, E. (1977). Basic prineiples of Thelleria WIllulula control in Theilerıosı.s Ed. J.B.Henson and M.Caıııpbcll Report of Workshop held in Nairobi. Kenya 7-9 Deeember.
16. Samish, M., Pipano, E., Tsafrir, N. (I 975) Transmission of Tlıeileria anııulata to cattle by
/-Iyalamma deırilUlIl. J Protozoology, 63 (2). 203-205. 17. Sangwan, A.K., Chhabra, M.B., Samantaray, S.
(1989) Relative role of male and female /-Iyalamma
u.aııulolu:um ıicks in Thellerta transmission. Vet Pamsit, 3 I. 83-87.
ı
8 ..Sayın, F., Dumanh, N. (I 982) Elazığ Bölgesinde Evcil Hayvanlarda Görülen Kc ne Türleri ilc Ilgili Epizooıiyolojık Ara~tırmalar. Ankara Üniv Vet Fak Derg 29 (3-4): 344-362.19. Sayın, F., Dinçer, Ş.,.Karaer, Z., Çakmak, A., İnci, A., Yukarı, B.A., Eren, H., Ünsüren, H. (1998)
Ankara Yöresinden Elde Edilen Theileria Uııııululu
(Dsehunkowsky and Lııhs,
ı
9(4) 1?OIatları L:zerınde Ara~tırmalar. i Duyarlı Danalarda Enfekte Kanld Olu~turıılan Tropikal Theılerıosıs'clen lJerı Geleıi Morbidite ve Mortalite Olayları. T ParasHol [)erg (2/99 Baskıcla)20. Sayın, F., Dinçer, Ş,.Karaer, Z., Çakmak, A., İnci, A.,Yukarı, RA., Eren, H. (1998) Ankara Yöresinden Elcle Edilen Theileria annulata (Dschunkowsky and Luhs. 19(4) Izolatları Üzerinde Ara~tırmalar. 3. Laboratuvarda Steril Kene Türlerının Yell~tırılmesi ve Muhafazası. Ankara Oniv Vet Fak Derg (Baskıda) 2 I. Sergent, E., Donatian, A., Parrot, L., Lestoquard.
F. (193i) La transmission naturelle de la theileriose bovine dans i'Afrique du Nord. Areh Inst Pasteur. 9, 527-595. Algcr (Ref Jber Vet Med, 2, 1091, 1932). 22. Sergent, Eo, Donatian, A., Parrot, L., Lestoquard,
F. (I 945) Etudes sur les piroplasmoses bovines. Insı Pasteur d' AIgerie. Alger, 277 -2S0.
23. Walker, A.R., MeKeller, S.B. (1983) Observatıons ol the separation of '!Jıeileriu sporo70its lroııı tıeks. Ilıtel J Parasito!. 13. 3, 313-3i8
24. Walker, A.R., MeKeııer, S.B. (ı983) The ıııaıurdlıon of T.annulula in H.a.alıalOlicum stiınulated by incııbation or feeding to produee sporol.Oites. Veı Parasit, 13. 13-2
ı.
25. Walker, A.R., Heteher, .LD., MeKeııer, S.B., Beıı, L.J., Hrown, C.G.D. (ı985) The maintcnanee and survival of '1heileria annulala ın colonıcs of
Hyalomma wıa/()/icwn wwlolicllIll. Ann Trop \tIcd Parasiıo!, 79(2),
ı
19-209.Yazışma Adresi
Pr(~l Dr. Şükran Dinçer
Ankara Üniversilesi Veteriner Fakülıesi Proloıoolojı Vf'Enlomoloji Bilim Dalı
