Başlık: Beynam Muhafaza Ormanı ve Yakın Çevresinin Ankara Kenti Rekreasyon Sistemi Açısından Koruma-Kullanım ve Planlama ilkelerinin Saptanması Üzerine Bir Araştırma Yazar(lar):KURUM, Ekrem;ÖZTAN, YükselCilt: 7 Sayı: 1 Sayfa: 063-070 DOI: 10.1501/Tarimbi

TARIM BILIMLERI DERGISI 2001, 7 (1), 63-70

Beynam Muhafaza Orman

ı

ve Yak

ı

n Çevresinin Ankara Kenti

Rekreasyon Sistemi Aç

ı

s

ı

ndan Koruma-Kullan

ı

m ve Planlama

ilkelerinin Saptanmas

ı

Üzerine Bir Ara

ş

t

ı

rma*

Ekrem KURUM' Yüksel ÖZTAN'

Geliş Tarihi : 30.11.2000

Ozet: Bu araştırma, Ankara kenti yakın çevresinde kalabilmiş Beynam Ormanı ve yakın çevresine ilişkin, rekreasyon potansiyeli ve koruma alanlarının belirlenerek, genel planlama ilkelerinin saptanması amacıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırma alanı için yürütülen çalışmalar biribirini takip eden üç aşamadan oluşmuştur. İlk aşamada araştırma alanına ilişkin doğal ve kültürel kaynaklar belirlenerek bunların analiz ve değerlendirmesi yapılmıştır. İkinci aşamada, Beynam Ormanı ve Ankara Kentinde ziyaretçi istekleri ve potansiyel saptanmasına yönelik anket çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Son olarak ise ilk iki aşamada elde edilen verilerin ışığında araştırma alanına yönelik alan kullanım önerileri ve izlenecek yönetsel uygulamalar belirlenmiştir. Doğal kaynakların haritalanma ve değerlendirme aşamalarında bilgisayar ortamından yararlanılmıştır. Gerçekleştirilen bu çalışma sonunda Beynam Orman alanının Doğa Koruma Alanı olarak planlanması ve rekreasyon potansiyeli gösteren alanların ise tarıma dayalı rekreasyon alanı olarak planlama gereği ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler: Beynam, rekreasyon planlama

A Research on the Determination of the Protection, Land Use and the Planning

Principles of Beynam Forest and It's Surroundings for Ankara City

Recreation System

Abstarct: The aim of this research is the determination of the protection areas and the recreation potential of the BEYNAM FOREST and it's surroundings that was remained as a unique place near Ankara city. The study for the research area was mainly formed of three stages following one another. At the first stage, natural and cultural resources of the area were determined, analysed and evaluated wheras at the second stage, an inquiry was made directed to the potential determination and tne visitor demands of Ankara city and Beynam Forest. And at the last stage, landuse decisions and the administrative implementation for the research area were set under the light of the data obtained from the first two stages. Computer media was used for the evaluation and the preperation of the geographical maps of the natural resources. As a result of this research, Beynam Forest area was offered to be planned as natural protection area and the other areas showing recreative potential were suggested as agriculture dependent recreation areas.

Key Words: Beynam, recreation planning

Giriş

Tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizin doğal yapısı ve

peyzajında da hızlı ve yoğun değişmeler olmaktadır.

Sürdürülmekte olan değişik ölçekteki bir çok çaışmalar kırsal

peyzajın fiziksel görünümünden başka, biyolojik ve ekolojik

dengesini de bütünü ile altüst edecek bir olgu olarak önem

kazanmaktadır. Başka bir deyişle bu olguya ilişkin doğal

dengenin bozulması ve yenilenmesi zıt bir ikilem olarak

belirmektedir. Özellikle, büyük yerleşme merkezleri

metro-polleri çevresinde izlenen ve algılanan bu olumsuz sonuçlar

insan-çevre ilişkisinin sağlıklı biçimde yürümesini sağlayacak

kentsel ve bölgesel ölçekte açık ve yeşil alan gereksinimi ile

rekreasyon planlamasının önemini arttırmaktadır. Bilimsel

araştırmalar, sosyal istekler ve deneyimler, henüz

yitirilmemiş olan değerli kaynakların daha akılcı biçimde

kullanılmasını zorunlu kılmaktadır (Altan 1982).

Genellikle kentsel alanlarda ki yaşam koşulları ile

insanların aradığı çevre (doğal güzellik, temiz hava, temiz

su, kirlenmemiş toprak, rahatlık ve sessizlik, çeşitlilik,

özgürlük vb.) arasında tam bir uyum sağlanmadığı bir

gerçektir. Aşırı nüfus artışı, hava kirlenmesi, gürültü ve

yorgunluk insanlarda psiko-fızyolojik dengesizliklere yol

açmaktadır. Bu dengeyi korumak için kişi, sessizliğe ve

doğaya yakın rekreasyona gerek duymaktadır. Bu nedenle,

Doktora tezinden alınmıştır.

(1) Ankara Üniv. Ziraat Fak. Peyzaj Mimarlığı Bölümü Ankara.

kırsal rekreasyona katılma oranı giderek artan bir oranla

karşımıza çıkmaktadır.

Ankara Kenti Rekreasyon Sisteminin bir halkası olarak

ele alınacak olan Beynam Muhafaza Ormanı ve yakın

çevresi için koruma-kullanım ilkesi göz önünde

bulundurularak, doğal ve kültürel kaynaklar ile potansiyel

tesbitine dayalı bu araştırmada, koruma ve serbest zaman

değerlendirilmesine ilişkin çok yönlü alan kullanımı

amaçlanmış, ilke ve plan kuralları saptanmıştır.

M ateryal ve Yöntem

Araştırma alanı olarak Ankara-Adana karayolunun

27.km'sinden başlayarak Bala, Kırşehir, Kayseri yönünde 15

km2'lik karayolunun da içinden geçtiği vadi ve Beynam

Ormanı seçilmiştir.

Araştırma alanının amaca yönelik analiz ve

değerlendirmesinin yapılabilmesi için belirli aşmalardan

geçilmiştir. Araştırma alanına ait 1:25000 ölçekli halihazır

haritalar ile yine aynı ölçekteki haritalarda yapılmış

64 TARIM BİLİMLERİ DERGİSİ 2001, Cilt 7, Sayı 1

hızlı, doğru ve ayrıntılı bir şekilde çalışabilmek amacıyla

bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Bu amaçla HP-486

bilgisayar ve digitizer ünitesi yardımıyla AutoCAD 11 ve

LandCADD yazılımları kullanılmıştır. Bilgisayar çizimleri ise

plotter'dan (Bilgisayar çizim ünitesi) vektörel çıktı olarak

alınmıştır.

Yeryüzünü gözleyen algılayıcı sistemleri taşıyan

uyduların son yıllardaki hızlı gelişimi ile yer yüzeyi hakkında

çok miktarda fotoğrafık ve diğer formda verilerin elde

edilmesi sağlanmıştır. Bu veriler, çevre kirliliğini ortadan

kaldırmak ve kontrol etmek, gittikçe azalmakta olan doğal

kaynak stoklarını artırmak, kentlerin düzenli büyümelerini

planlamak vb. gibi insanlığı ilgilendiren bir çok sorunların

çözümünde yardımcı olması açısından büyük bir potansiyele

sahiptir. Bir cisimle doğrudan temas etmeksizin, onun fiziksel

özellikleri hakkında bilgi elde etmek amacıyla, yine bilgisayar

ortamında araştırma alanına ait 1986 SPOT uydu görüntüleri

üzerinde çalışma olanağı veren ERDAS yazılımı

kullanılmıştır.

Ayrıca araştırma alanından çekilen fotoğraflardan

yararlanılmıştır. Geniş bir literatür taraması yanında Beynam

Ormanına ait amenajm

a

n raporları incelenmiş ve

değerlendirilmiştir.

Araştırma alanında yapılan gözlem ve yerel

incelemeler ile ormanda ve kentte anket çalışması

yapılmıştır.

Diğer dokümanlar ise MTA, Meteoroloji Genel

Müdürlüğü, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Devlet Istatistik

Enstitüsü Genel Müdürlüğü, Iller Bankası Genel Müdürlüğü

ve Belediye Imar Müdürlüğünün araştırma alanına ait

çalışmalarıdır.

Araştırmada doğal ve kültürel kaynaklar temel alınarak

bunların analizi sonucunda korunması gereken alanlar ile

rekreasyon ve tarım potansiyeline sahip alanların

saptanmasını amaçlayan bir yöntem uygulanmıştır.

Planlama kararlarını geçerli, analiz edilmiş verilere

dayandırmak gerekir. Kullanılan verilerin tür ve ölçeği kadar

yöntem ve analiz teknikleri de zaman içinde çeşitlenmiş ve

değişmiştir. Ancak ulaşım ,toprak yapısı, bitki örtüsü gibi

farklı veri içeren haritaların üretilerek çakıştırılmasından

sonra analitik yaklaşımın belirlenmesi en yaygın kullanılan

yöntemdir. Bu da peyzajın farklı elemanları arasındaki

ilişkinin analiz edilerek mantıklı ve net bir baz

oluşturmasında etkin bir yoldur.

Araştırmada izlenen yöntem, önceki çalışmaların birine

bağlı kalmadan amaç doğrultusunda mevcut verilerin

değerlendirilmesi şeklinde olmuştur. Doğal ve kültürel

kaynaklara ilişkin verilerin toplanarak haritalanması,

potansiyelin belirlenebilmesi için analizinin yapılarak

değerlendirilmesi, halkın katılımını sağlamak ve bu bilgilerin

değerlendirilerek planlama ilkelerinin saptanması suretiyle

araştırma 4 aşamada gerçekleşmiştir.

Veri toplama

Araştırma için gerekli bilgileri sağlayabilmek amacıyla

ilk olarak literatür çalışması ile elde edilen veriler

sınıflandırılarak dosyalanmıştır. Araştırma alanında periyodik

gözlemler ve çeşitli alan etüdleri yapılmıştır. Ayrıca yer

yüzünü gözleyen algılayıcı sistemleri taşıyan uyduların son

yıllardaki hızlı gelişimi ile yeryüzü hakkında çok miktarda

fotografik ve diğer formda verilerin elde edilmesi uzaktan

algılama ile sağlanmaktadır. Araştırma alanına ait SPOT

uydu görüntüsü temin edilerek değerlendirme ve araştırma

alanını ayrıntılı inceleme olanağı bulunmuştur.

Amaç ve yöntem belirlendikten sonra elde edilen doğal

ve kültürel kaynaklara ilişkin veriler gerçek koordinatları ile

uluslararası koordinat sistemi üzerine bilgisayar ortamında

dosyalanmıştır.

Analiz ve değerlendirme

Araştırmada çeşitli doğal ve kültürel kaynakların

rekreasyonel yönden uygunlukları ile koruma bölgelerinin

saptanması amaçlanmıştır. Çalışma sırasında tarımsal

kullanım alanları da belirlenmiş ve rekreasyonel kullanımın

belirlenmesinde yönlendirici rol oynamıştır.

Değerlendirmenin yapılabilmesi amacıyla topoğrafya,

eğim, bakı, su varlıklar', iklim, bitki örtüsü, fauna, ulaşım gibi

1:25000 ölçekli haritalar temin edilerek veya hazırlanarak

bilgisayar ortamına aktarılmıştır.

Analiz çalışmalarının yapılabilmesi için araştırma alanı

250)(250 m olmak üzere plan-karelere ayrılarak birim alanları

belirlenmiştir. Bütün analiz haritalarında aynı koordinatlarla

çakışacak şekilde gerçekleştirilen ızgara (Plan-kareler) daha

sonra yatayda ve düşeyde numaralar verilerek kodlanmıştır.

Değerlendirmede kullanılmak üzere Beynam ormanı ve

yakın çevre koşullarına göre katsayılar hesaplanarak

değerlendirilmiştir. Değerlendirme ölçütleri Mc Harg (1969),

Kiemstedt (1967) ve Başal'a (1981) benzer bir yaklaşımla

belirlenmiştir. Değerlendirmede kullanılan her bir kaynağa,

araştırma alanı koşulları için belirlenen kullanımlar önemine

göre ağırlık puanı verilmiştir. Bunun dışında gerçekleştirilen

yöntemde rekreasyon potansiyelini etkileyen faktörlerin katkı

payları 3 puan üzerinden değerlendirilmiştir (Çizelge 1).

Çizelge 1. Değerlendirm faktörlerinin katkı payları

Puanı

(Üstün nitelik)

(Üstün nitelik) 2

(Zayıf nitelik) 1

(Değersiz) 0

Üstün katkılı olduğu alanlar Yeterli düzeyde katkılı olduğu alanlar Zayıf katkılı olduğu alanlar

Katkısız olduğu alanlar

Değerlendirmeye alınan doğal ve kültürel kaynakların

değerlendirme kriterleri, ağırlık puanları ve katkı payları

Çizelge 1.2'de verilmiştir. Faktörlerin katkı payları ile ağırlık

puanları çarpılarak bir plan-kare içinde toplanmıştır. Genel

Değerlendirmede faktörlerin karelerde ulaştığı toplam değer,

kullanımlar için gerçek potansiyel olarak belirlenmiştir. Amaç

doğrultusundaki kullanımları belirgin bir şekilde ortaya

çıkarmak amacıyla üstün ve uygun nitelikli alanları gösteren

haritalar ile bunların çakıştırıldığı sentez haritalar üretilmiş,

kullanımlar için uygun alanlar belirlenmiştir.

Araştırmada, kent ve ormanda yapılan anket

çalışmaları ile araştırma alanının tanınma durumu, benzer

alanlara olan talebin belirlenmesi ve doğal peyzaj

ögelerinin saptanmasına yönelik çalışma yapılmıştır.

Anket çalışması, araştırma alanının odağını oluşturan ve

halen rekreasyon alanı olarak kullanılan Beynam ormanı

ve Ankara kentinde olmak üzere iki ayrı anket çalışması

şeklinde gerçekleştirilmiştir. " Orman anketi " sonunda

ziyaretçi isteklerinin saptanması, " Kent anketi " sonunda

da ziyaretçi potansiyelinin saptanması amaçlanmıştır. Bu

amaçla Ankara kentinde 860, Beynam ormanında ise 70

3 -1-1— 96 1131 •

r-r-i-

J 111 l ' l

KURUM, E. ve Y. ÖZTAN, "Beynam muhafaza ormanı ve yakın çevresinin Ankara kenti rekreasyon sistemi açısından koruma-kullanım

ve planlama ilkelerinin saptanması üzerine bir araştırma" 65

Çizelge 2. Değerlendirme ölçütleri, ölçüm şekli ve değerled(anket uygulamaları)

DE~DIRIE

bizthimıl DE

ĞEO9.3~18 KONUSU

It i

l

DEĞERLENDIRME KRfiRRIERi FlEVÖRLENIN KAIII PAYLAR! ÜSTÜN. NtizI.İK (Z) UYGUN Ntratic (2) 2AVIF 1d1VIK ( 1 ) DEĞERSIZ (0)

EĞİM

REIGEL1NYON Düz ve az e_{Z 0-10} ğimli Çolo.egiın6 Ii 20-40

Orta eğimli R 1020

Çok dik eğimli z >40 KOKUYA L Çak dik _{R >40} eğimli Çok eğimli

Z 20-40

Orta eğimli % 10-20

Düz ve az eğimli % 0-10

TARIH 1 IS.1z ve az eğimli

Z 0-10 Az e

ğimli Z 5-10

Eğim Z>10

ÇEVRE ILE GÖRSEL ILI$K1 RunksyoN _i Yükseklik >1400 nı YüksekIlk 1300-1400 nı Yükseklik 1200-1300 m Ytikseldik 1000-1200 in BUYUR TOPRAK

ORUPLARI TARLW Atıviyal topraklar Koluviyol topraklar

Kahverengi' ve Kırmızı- Kahverengi topraklar ARAZI KIJLLANILA

KARtIlYET SIERFIARI "MI 1. Sınıf Arazi 2. Sınıf Arazi 3. ve 4. Sınıf Arazi 6. ve 7. Sınıf Arazi

SU VARLIKLARI

RKKREASYON 2 Dereye 250 nı

uzaklık Dereye 250-500 n

ı

uzaklık

Kuru dere yotaklanna 250 m uzaklık

su bulunmuyor, alanlar

KORUMA i Dere ve _yotaklun kuru dere - Diğer alanlar

BITKI ÖRTÜSÜ REKREASYON 2 Orman Boğ-Bahçe "an a§açiamasi

ve kuru form BITKI tIBTUstl

VE YABAN HAYATI

KORUMA 2+1 Orman ye Yaban

Yaş'Orni - Diğer alanlar

Will (Ydboyu) REKI1EASYON 2 En di),5i-jk „ e, sKok

alar lar

En &Iznik ve en sıcak alanlar ile sıcaklık farkı

1' C

En dilsük ve en sıcok alanlar ile sıcaklık farkı

2• C

ULA.5111 REKREASYON i Asfalt _{250 m'den yolun} ana yola Stabikze _{250 m'den yak}ve toprak yola _ın Her türlü yola uzaklig_{250-500 rn} ı Yol ile bağlantısı

yok OZEL EKOLOJIK 11.111 OlICH1211 KORUIV.« eicaoltıc •IANIAR .111.1

1:11

,

ıııı ı:

11

1

ıtıllıııı; ııııı, ııııı I ı ia ıllıtı Il ; II ı icıı 11111 11111 1.1 1'1 411 II ralıiı ım:1191111:11:11ıııi;i

111

:1111

.

turım &alio cıuşıık ora21

r

!„.,,,,„„„,

E.Tİ ııtuesu Nıiı.l< 9 17 urcum Nİn1K s • 9 3 • 6 <3 -

4--

d

ı

:I

ııı

[a

İ

:1'11111

1

,11;1m

_.

nin

1..1_

4‘.3

ı1,13 111111:ıırı',

ini

ı

r

:

l'

ı

i

ııı

r

ı

l;r1 •

ıııı

:

ıı

1i

ı

.

.

ı

1

,,

ş

iltYrj:.1 L.

i.

-£

r

ılt:T1-•

• Ip

ı

I

ı

i

1

,]

•

_ıııı

_n

_ııııı

p

_!b

ıı

r

_ı

_!.

:

ıııı

i

ı

m

ı

lr

ıı

r

ı

.5 "/ "T Tl 1 l :312 1:115 , 4 44 1 4

ııı

:4

.11: :I

,

:ir,

1: 1:

_

ı

4\;5+

ı

? ,

ı Ilı laı.11•3.3 ilica , il ı. -r .1 1Tr3 3 ' • • A‘".' ıfiltıtı3.1ı_(-I ,i1.4.kı.3ı2_Lulg_1411. itlzb•

211:11-1111.r."..4

-

)1

f

r

a?

:11.1.1

<

1

j

ı 'ıl 71-u ıı • a‘ıı'ıl'a l's .;›ı'ılı 'D *ıi"•-iıı •••aıl lı 'o • •',ı'ıl'a •ıı.s .s i v .s . a . • 1

• MLZ.F. P6,66j 1~♦. fiöliarra 134eraaff Untologinde 11•01•6691W•

Anket çalışması Devlet istatistik Enstitüsü tarafından Ankara kentinde örnekleme yöntemiyle çekilen adreslerde

gerçekleştirilmiştir. Ankara kentinin ilçelerindeki nüfus

oranları göz önünde tutularak her ilçe için verilen adresler

veya bunların yedeklerinde yürütülen anket çalışmaları 2

ay süren bir çalışma sonunda gerçekleştirilmiştir.

Anket çalışması tamamlandıktan sonra soru

kağıtlannın değerlendirme çalışmalarına geçilmiş ve bu

aşamada her bir anket Bilgi Kayıt Formuna bir kod planı

dahilinde aktarılmıştır. Bu bilgiler Ankara Oniv. Ziraat

Fakültesi Genetik istatistik Anabilim Dalında bilgisayar

ortamına aktarılarak sonuçların alınması sağlanmıştır.

Planlama ilkeleri

Çalışmanın son aşaması olan bu bölüm, alan

verilerinin değerlendirilerek, potansiyelin belirlenmesi ve

anket çalışmaları sonunda elde edilen bilgilere ve bunlara

bağlı sentezlere dayanmaktadır. Bu aşamada da araştırma

alanına yönelik alan kullanım önerileri ve izlenecek yönetsel

ilkeler verilmiştir.

Sonuç

Araştırma alanına ait analizlerin değerlendirilmesi

Doğal ve kültürel kaynaklara dayanılarak yapılan

değerlendirme ile özel ekolojik korunmaya değer alanların,

rekreasyon ve tarım alanlarının gerçek potansiyelleri

saptanmış ve potansiyel alanlara ilişkin ortaya çıkan

dağılımlar karşılaştırmalı olarak incelenmiştir.

1. Özel ekolojik korunmaya değer alan potansiyeli

Beynam muhafaza ormanı ve yakın çevresinin özel

ekolojik alanları, bu bölüm ile ilgili analiz değerlerinin ortaya

çıkardığı sonuçlara göre saptanmıştır. Her bir analiz

değerleri birleştirilerek özel ekolojik alan değerleri elde

edilmiştir. "üstün" ve "uygun" niteliğe sahip alanlar öncelikli

alanlar olarak değerlendirmeye alınmış; diğer "zayıf' ve

"değersiz" alanlar ise değerlendirmeye alınmamıştır.

Araştırma alanı içerisinde çok yüksek potansiyele sahip

alanlar orman ve çevresinde bir kümelenme göstermiştir.

Toplam alanın % 18.59'unu kapsayan 18.562,5 da.'lık bir

alandan oluşmaktadır. Bu alanın % 7.45'i üstün, % 11,14'ü

uygun nitelik taşımaktadır. Şekil 1 incelendiğinde üstün

nitelikli alanların Beynam ormanının eğimli yamaçlarında yer

aldığı görülmektedir. Korunacak alanların bu kesimde

kümelenmesinde ormanın etkisi büyüktür.

2. Rekreasyon potansiyeli:

Araştırma alanının rekreasyonel kullanım değerleri

eğim, çevre ile görsel ilişki, su varlıkları, bitki örtüsü, iklim

özellikleri ve ulaşım sistemi analiz sonuçlarının Şekil 2'de

toplanarak değerlendirilmesiyle elde edilmiştir.

Yıl boyu rekreasyon öncelikli alanlar olarak üstün ve

uygun nitelikteki alanlar değerlendirmeye alınırken zayıf ve

değersiz alanlar ise değerlendirmeye alınmamışlardır.

)-sç3r1,

I ,) *1‘.. I /1 -1,71;„••?..r5.1 I I '44/ Şİ- 1. 5. 6:3-Fl .s..11 53 T1.34 564«r:-57:441'44::5.54:::14; 4İ6151115p 13 si ••1_ 1-41.A.114134I41.5I,516 4:5:5 5:6:6:51.4_14131311 .f' • , J + 13T3Li 3 r.f J Çrf: İ _L A 4.5_1 16. I .13,3. ,6. 3 5 I• 41,6 • 3.: 41 .4 1614 5.14 5.1E514 45 .43 i55 }35 11i1.14, eri] 143 2135142 I.3, 15133i 4.11, • 1 ' 4 -.4 :3 4 3, IS i rt1 .• 1- , .4 6:6 4İYİ J ,3 .3 il .r,", '6I . 15.1-41.1.4 51. 51 fir61515 513:4 :..1..5.5... 5 ŞI 4 :....,-- .; "'...şiş 15 !T1 - Lt ».. I S- I- - 4 ? "İ' ,, s. § -r4 3 ' • t .34-'-13. g /.5 , & ' 5. ..,, ı i_sj. .515:5:5 4:3:4' 4:6 5 .5 rjd 5; 51T, t - 1-315, 51 tg- • *'' -54.:_ş,b151.3 Alş..1.; --- ?'.111.§ i sus. ,„:..1 . . .3:3:1 :5:6:6 i.-i 6 ilsi£ s 5'5 5:1151114.7r1 ,Vit b ! .4T§—ıf5, 5 , 515 511 •1 6 1 313 6 661- ;515 k505:5: ş: 3 6,i4 11142p:11 5 J516141.3 16. 111,1-3i4 e 3 1-3-1.3 11: 7.4 16: 431: 44.515 --6--11,3Pi3 ;, .?i 3 3:6 3145, 4k1413i.44" ( 31.3i4(1:5:4!i :3 3:21414151616 413 6, +2 I ).1., 4i.l?..1 .1.,'İLI, 1 3-' , 31 (.

.j

.< ( r \ tiY-i-

I

■.-44 4 l l 'w'n'ıl u w'0'gıj"d'na. 'iv11 . 11 411‘31 16'46.41'417

Şekil 2. Yıl boyu rekreasyon öncelikli alanlar

515j. 1513i5i 5,6 4 5li:5:4 5:5:s :14`:, 16- Y; ItEKRF.ASYONA ITYGUNLIIK YILBOW Pmairxrux öNceilıal ULU İk3*1H U611:6 1? al

R

A

r

1.4614: Nrtıı N1 ı 12

I

I /AVII NIIIIiK ı . ur ı".:ı f+w <4

KAYW, ÖZGUN (.8.1511A (1992)

4 - / • A.Ü./.1. Pepoj 14466114: 645466 04gisayar üntiolatinde kienrkelmsbr.

KURUM, E. ve Y. ÖZTAN, "Beynam muhafaza ormanı ve yakın çevresinin Ankara kenti rekreasyon sistemi açısından koruma-kullanım

ve planlama ilkelerinin saptanması üzerine bir araştırma" 67

• aii.ır PN70İ IIırnarlıb eaırı,SJ eilaisever üglit•Mind. Haxıdeınn.fir.

Şekil 3. Tarım öncelikli alanlar

Değerlendirme ile birlikte araştırma alanının her bir

plan-karesinin az ya da çok rekreasyonel potansiyel taşıdığı

görülmektedir. Bu şekildeki bir dağılımda İlkbahar-Sonbahar

ve Yaz ayları için ayrı ayrı iklim değerlendirmesinin yapılması

etkili olmuştur. Üstün nitelikli alanların dağılımına bakıldığı

n-da vadi içleri ve alanın alçak kesimleri ilkbahar ve Sonbahar

aylarında, yüksek kesimlerin ise yaz aylarında daha çok

rekreasyonel kullanıma olanak sağladığı görülmektedir.

Araştırma alanı içerisinde yüksek potansiyele sahip

alanlar orman ve vadi içlerinde kümelenmekte ve toplam

alanın % 34.17'sini kapsamaktadır. Bu da 34125 da'lık bir

alana eşdeğerdir. Bu alanın da % 16.65'i üstün, % 17.52'si

uygun nitelik taşamaktadır.

3. Tarım potansiyeli

Tarımsal kullanım değeri eğim, toprak grupları ve

toprak kabileyet sınıfları analiz sonuçlarının toplanarak

değerlendirilmesiyle elde edilmiştir. Tarım öncelikli alanlar

sınıfına "üstün" ve "uygun" nitelikli alanlar alınırken, "zayıf ve

değersiz" alanlar değerlendirmeye alınmamıştır(Şekil 3).

Araştırma alanında tarım alanlarının düze yakın eğimli

alanlarda ve vadi içlerinde kümelendiği görülmüştür. Toplam

alanın % 5.95'ini kapsayan 5937,5 da'lık bir alandan %1.94'ü

üstün, % 4.01'i uygun nitelikte tarım öncelikli alanlar olarak

çıkmıştır. Her ne kadar tarım potansiyeli yüksek değerde

alanlar görülmekte ise de araştırma alanının tümünde çakıllı

bir toprak yapısı hakim olduğundan bu alanların kuru

tarımdan daha çok bağ-bahçe olarak tesis edilmesi bölge

halkına ekonomik açıdan daha fazla katkıda bulunacaktır.

Araştırma alanı içerisinde tarım öncelikli alanlar diğer

kullanımlara oranla daha az bir alanda yer almıştır.

Araştırma alanı için önerilen öncelikli alan kullanım

türlerinin üstün ve uygun nitelik taşıyan plan-kareleri harita

4'de bir araya getirilerek çakıştırılmıştır. "Koruma-Kullanım

Öncelikli" adı verilen bu haritada kullanım önerileri yine

öncelik sırasına konmuşlardır. Buna göre kullanım öncelik

sırası aşağıdaki gibi olmuştur.

1.Korunmaya değer özel ekolojik potansiyele sahip alanlar

2.Rekreasyon potansiyeline sahip alanlar

3.Tarım potansiyeline sahip alanlar

Alan kullanımı için seçilen en uygun yaklaşım, alan

kullanımının doğal kaynakları en az etkilediği ve diğer

kullanımlardan hiç veya çok az etkilendiği yerler olmalıdır. Bu

nedenle, araştırma alanında temel nitelik gösteren

kullanımlar için de öncelikli alanlar saptanm ıştır.

Ekolojik özellikleri bakımından değerli alanlar birbirini

tamamlayan koruma alanları sistemi içinde yer aldıklarından

Beynam ormanı üzerinde kümelenen özel ekolojik

potansiyele sahip alanlar ile rekreasyon potansiyeline sahip

alanlardan öncelik sırası zengin bitki topluluğunun

korunması şeklinde belirmektedir.

Altan'a (1982) göre, tarımsal alan kullanımı genellikle

doğal kaynakları bozmayan, çok yoğun olmadığı hallerde

endüstriyel kullanımlara oranla çevreye daha az zarar veren

bir ekonomik faaliyettir. Bölgenin tarımsal kazanç oranı,

iklimin sınırlayıcı etken ve toprak veriminin düşük olması

nedeniyle araştırma alanında rekreasyonel faaliyetler

yöre-nin sosyo-ekonomik yapısına daha çok katkıda bulunacaktır

(Kurum ve Odabaşı 1991). Araştırma alanı içerisinde

kulla-nımların dağılışında %41.29'luk bir oranla hiçbir kullanıma

4 a. İ İ j j 1 1 . . -L-I İ 4-1-1 t I 1 • r 1 - ..r1 -1 İ — ı 1-1-11-' ı ı r li -T ıı, ,% ' I v 1 i7 4/ .... ,..._, ıf İ * 1 1- • ! '— Il

ı

t

. Jı ,,,:,.,vr • ı ı s I. L Iı

O

Q1-1- j- I 1-4 I I I 1 - sr 1 ı 1 1 1 y I -7 I N; 5+ ,> -4 I i .I I ! 4 IÎjlı 1 - ı ı , 11 I 112L i t

,(

ı

)';

:;'" ,-

( J

i ' ı'ı'ı. 4 4 ,, 'r • lun RIR R" Y I ıı) Yıııiii"ıi" o s A' s' ilit) 2222222222 'ı 'ıir:. ıtı 'y ii '4ı44 ...ıiııfi gı'ı'li iiiı ı'sı 's 'ıl Iııı`s'

KORUMA- RuıLANIW öNcELituF.R1 KORIONUTA oKa LIOLDRI POT1t13ft111 11,1~11 ,

111111

2. DERFCEOF ONU IRI R6131.41« Powıstrew«

SHP AtılıtAlt

la§ 1 DERECEDE öNCEIJK

101

2 »fal* iSııctıK

MIK MitılıirTI:Lbıt

&sir AL.1111■11

Mi

t eatetetıt rımcwıt

2 culiaof owax

ıcwnoıc orGIllt c.m..r» (1 992)

GENEL DEĞERLENDIRME

ALLIı. PeyEej Yer.,14 EkRımi, RikRurpaı RadRerinık Hendannwahr

Şekil 4. Koruma kullanım öncelikleri

Kullanım şekillerinden fazladır. Hiçbir kullanıma olanak

vermeyen bu alanlar genellikle tepelik ve çok eğimli alanlar

olarak gözükmektedir.

Araştırma alanı içerisinde kullanımların dağılışında

%41.29'luk bir oranla hiçbir kullanıma uygun olmayan çıplak

araziler yer almıştır. Bu oran tüm kullanım şekillerinden

fazladır. Hiçbir kullanıma olanak vermeyen bu alanlar

genellikle tepelik ve çok eğimli alanlar olarak gözükmektedir.

Araştırma alanı içerisinde yapılan bu çalışma sonunda

diğer kullanımlar ile çakışmayan 19 adet üstün nitelikte

rekreasyonel kullanım potansiyeline sahip plan-kare

yeralmıştır. Bu alanlar genelde Beynam Köyü çevresinde ve

Oğulbey Köyüne yakın vadi içerisindeki yol kenarında

kümelenmiştir. Çalışma alanı içerisinde rekreasyonel

kullanım potansiyeli gösteren alanlar için öneri kullanım

şekilleri, planlama ilkeleri adlı bölümde verilmiştir.

Araştırma alanına ait anket sonuçları

Rekreasyon planlama bazında, makro düzeyde ana

ilke ve kararların saptanabilmesi için, öncelikle doğal ve

kültürel veriler kadar, ziyaretçi verilerinin de bilinmesi gereklidir (Harg 1969). Bu amaçla, Ankara kenti ve Beynam

Ormanında yapılan anket çalışmaları ile araştırma alanının

tanınma durumu ve ziyaretçi özelliklerinin saptanmasına

yönelik bilgi toplanmış ve iki başlık altında verilmiştir.

1. Tanınma durumu

Beynam ormanı ve dolayısıyla yakın çevresine

olabilecek rekreasyonel talebin ve ziyaretçi özelliklerinin

belirlendiği bu çalışmada önemli bulgular elde edilmiştir.

Anket çalışmaları, Ankara kent halkının büyük bir

kısmının Beynam Ormanı ve yakın çevresini tanımadığını

belirlemiştir. Kent nüfusunun sadece % 14.88'lik bir bölümü

Beynam Ormanını tanırken, geriye kalan % 85.12'lik bir

kısım ise Beynam Ormanlarını tanımamaktadır.

Orman anket çalışmasında " Beynam ormanlarına ilk

kez mi geliyorsunuz? " sorusuna % 37.68'lik bir kesim ilk kez, %62.32'lik bir kesim ise daha önce geldiklerini bildiren

cevap vermişlerdir. Rekreasyon amaçlı ziyaretçilerin

%14.49'luk bir kesimi ayda bir, % 10.14'u onbeş günde bir,

% 7.25'lik bir kesimin ise çok ender geldikleri saptanmıştır.

Bu sonuç Beynam Ormanına gelen ziyaretçilerin çok sık

gelmediklerini belirli bir kesimin ise tanımak için ilk kez

geldiğini ortaya koymuştur. Ziyaretçilerin daha sık Beynam

Ormanına gitmesini engelleyen unsurların başında yeterli

boş vakit bulamamanın geldiği anlaşılmıştır. Bu tüm

ziyaretçilerin % 44.29'unu oluşturmakta, bunu ise % 14.29 ile

kent merkezine uzak olmasından dolayı ulaşım güçlüğü

izlemektedir. Sadece % 2.86'lık bir kesim Beynam Ormanına

sıkça gitmektedir.

Beynam Orman ı na rekreasyonel amaçla giden

ziyaretçilerin % 94.29'u özel oto, geriye kalan % 5.75'lik bir

kesimin ise arkadaşlarının arabaları ile gittikleri saptanmıştır.

Bu sonuç ulaşım güçlüğünü doğrulamaktadır.

2. Ziyaretçi özellikleri

Araştırma alanında ve kentte yapılan anketler

sonucunda ziyaretçilerin sosyo-ekonomik yapıları ile

rekreasyonel aktivite ve tesisler Ile ilişkileri belirlenmiştir.

Orman anketine cevap verenlerin % 72.86'sı erkekler,

geriye kalan % 27.14'ünü ise kadınlar oluşturmaktadır. Kent

anketinin ise % 59.97 kadınlar, %40.03' ü ise erkekler

tarafından cevaplandırılmıştır. Orman anketine daha çok

KURUM, E. ve Y. ÖZTAN, "Beynam muhafaza ormanı ve yakın çevresinin Ankara kenti rekreasyon sistemi açısından koruma-kullanım ve planlama ilkelerinin saptanması üzerine bir araştırma" 69

gibi rekreasyon konusunda da kadınların az katıldığı kanısını

uyandırmamalıdır. Çünkü, yapılan gözlem ve anket

sonuçlarına göre ziyaretçilerin %68.57'sini ailesiyle, %

31.43'ünü de arkadaşları ile birlikte gelen ziyaretçiler

oluşturmaktadır.

Beynam Ormanına giden ziyaretçilerin mevsimlere

göre dağılışı ise % 75.78'i Yaz, % 12.50'si ilkbahar ve %

10.15'i ise Sonbahar mevsiminde rekreasyonel faaliyetler

için Beynam Ormanına gitmektedir. Kış mevsiminde

rekreasyonel faaliyetlerinde bulunulmadığı anlaşılmıştır.

Beynam Ormanı ziyaretçilerine "Rekreasyon amaçlı

faaliyetlerimizde Gtilbaşı, Kızılcahamam ve Ankara

çevresindeki barajları değilde neden bu ormanı seçtiniz"

sorusuna % 30.00'Iuk bir kesim kente yakın doğanın

güzelliklerinden yararlanabilecek uygun yerlerden biri olması

nedeniyle, % 24.29'luk bir kesimde hava koşullarının uygun

olması ve ormandan yararlanma fırsatı olarak Beynam

Ormanını tercih ettiklerini bildirmişlerdir. Ziyaretçilerden %

12.86' sının herhangi bir neden olmadan rastlantı olarak

gittikleri görülmektedir. Ziyaretçilerin % 67.19' luk bir kısmı

piknik amaçlı rekreasyonel faaliyetleri için Beynam Ormanını

tercih etmektedir.

Ankara kenti ve Beynam Ormanında yapılan anket

çalışmaları sonucunda ziyaretçilerin sosyo-ekonomik yapısı

ve rekreasyonel faaliyetlere karşı davranışları saptanmıştır.

Ziyaretçi verileri, araştırma alanına yönelik planlama

ilkelerinin belirlenmesinde önemli unsurlardan birisi olmuştur.

Araştırma sonuçlarına ait planlama ilkeleri

Araştırma alanı içerisinde koruma ve rekreasyonel

kullanıma ait alanlar, yapılan analizler sonucunda

belirlenmiştir. Belirlenen bu alanlar için getirilecek öneriler

doğal kaynakları en az düzeyde etkileyecek veya çevresinde

yer alacak diğer kullanımlardan da etkilenmeyecek şekilde

olmalıdır.

1. Beynam ormanının korunmasına ait öneriler

Beynam Ormanının korunmasına ilişkin öneriler önem

sıralarına göre aşağıdaki gibidir.

* Planlamada, Beynam ormanı gerçek anlamda

koruma alanı olarak kabul edilmelidir.

* Bilimsel araştırma, eğitim ve doğa sevgisini

aşılamaya yönelik faaliyetler dışında orman alanı içerisinde

hiçbir kullanıma yer verilmemelidir.

* Köylerin yakacak odun temini, giderek artan

endüstriyel kirlilik ve yoğun kullanım nedeniyle özellikle

orman, Hora ve faunanın korunması zorunludur.

* Bozulmuş orman alanlarının tekrar ormana

kazandırılabilmesi için gereken çalışmalara hız verilmelidir.

* Hiçbir kullanıma uygun olmayan açık alanlarda

gerekiyorsa yörenin fiorasındaki yapraklı ve ibreli bitkilerden

oluşan ağaçlandırmalar yapılmalıdır.

* Orman içerisinde yeni genç fidanların oluşmama

nedenleri araştırılarak gereken önlemler alınmalıdır.

2. Rekreasyon alanlarına ait öneriler

* Beynam ormanı dışında yüksek rekreasyon

potansiyeli gösteren alanların Mogan Gölü ve Elmadağı'ında

içinde yer alacağı rekreasyon kompleksi ile birlikte

düşünülmelidir.

* Araştırma alanı içerisinde yüksek rekreasyon

potan-siyeli gösteren alanların kullanımında bütünlük olmalıdır.

* Beynam köyü ve ormanı arasında kalan rekreasyon

alanları ile yol boyunca uzanan rekreasyon alanları arasında

farklı kullanımlara yer verilmelidir.

* Yol boyunca uzanan rekreasyon potansiyeline sahip

alan içerisindeki Başpınar deresi geliştirilerek su yüzeyleri

sağlanmalıdır.

* Bölgeye getirilecek rekreasyonel kullanım türleri

çevreyi olumsuz yönde etkileyecek türde olmamalıdır.

* Araştırma alanında rekreasyonel kullanımlar bir plan

dahilinde uygulandığında düşük gelire sahip grupların da

bölgeye ulaşımı sağlanacaktır.

* Ankara kent halkının kırsal rekreasyon faaliyetlerine

katılımını arttırmak için gerekli çalışmalar yapılmalıdır.

* Bölgede kültürel etkinlikler geliştirilmelidir.

* Planlamada hedeflenecek azami ziyaretçi kapasitesi,

rekreasyonel kullanıma yer verilecek alanların taşıma

kapasitesinden daha fazla olmamalıdır.

* Bölge halkının sosyo-ekonomik yapısının

geliştirilmesi için devlet, mahalli idareler ve halkın işbirliği

gereklidir.

* Bölge çekiciliğinin artırılabilmesi için, rekreasyonel

altyapıya ve çeşitli tesislere yer verilmelidir.

* Araştırma alanının, ilgili kuruluşlar veya açılacak bir

yarışma ile projelendirilmesi gereklidir.

Bulgular ve Tartışma

Beynam Muhafaza Ormanı Ankara Çevresinde hatta iç

Anadolu'da kalabilmiş birkaç bitki topluluğundan biridir. Bu

özellik ormanın önemini daha da artırmakta ve insanın aklına

bu ormanın yakın çevresinde ki dağlarda da değilde neden

Kuyrukçu dağında kalabilmiş bir bitki topluluğu olduğu

şeklinde sorular uyandırmaktadır. Krause (1937), Ankara

çevresinde yetişen bitki türlerinin eski ormanların kalıntısı

olduğunu söylemek zordur. iç Anadolu stebinin büyük bir

kısmında, özellikle Ankara'dan Konya'ya doğru hiçbir zaman

orman topluluğu bulunmamıştır. Ancak, Ankara çevresinde

rastlanan bulgular, tarih içinde ormanların büyük alanları

kapladığını göstermektedir(Pehlivanoğlu 1986).

Ankara kentinin rekreasyon sistemi içerisinde yer

alabilecek Beynam Ormanı yakın çevresi gibi doğal ve

kültürel kaynakları bozulmamış birçok bölge bulunmaktadır.

Özellikle, kırsal alanlarda nüfus artışı kentlerdeki nüfus

artışından çok düşüktür. Kentlerdeki nüfus artışının giderek

daha da artacağı düşünülürse bu kaynakların verimli ve

Araştırma alanı için Ankara Kentinde yapılan anketler

Beynam Ormanı ve çevresinin fazla tanınmadığını hatta kent

çevresindeki rekreasyon alanı olarak değerlendirilen

bölgelerin de yoğun bir şekilde kullanılmadığını göstermiştir.

Ankara çevresinde kırsal rekreasyona yönelik kullanımların

şimdiye kadar pek fazla gelişmemiş olması yanlış kullanımlar

sonucunda meydana gelebilecek zararlanmaları önlemesi ve

doğal kaynakların etkili bir planlama ile rekreasyonel

kullanıma olanak sağlaması açısından önemlidir. Ankara

kent halkı zaten sınırlı olan kent yeşil alanları dışında piknik

amacıyla Atatürk Orman Çiftliğini kullanmaktadır. Bu nedenle

kırsal rekreasyon planlamasına önem verilmelidir. Bu yönde

yapılan araştırma ve çalışmalar sadece proje aşamasında

kalmamalı, sorumlu kuruluşlar tarafından uygulamaya

yönelik gerekli çalışmalar yapılmalıdır.

Araştırma alanında Beynam Ormanı rekreasyon için en

çekici unsurdur. Bugün piknik yeri olarak kullanılan bu alan

araştırma sonuçlarına göre doğal bitki örtüsünün zenginliği

nedeniyle korunması gereken alan olarak

değerlendirilmelidir. Ancak, elde edilen sonucun alana

uygulanabilmesi için mülkiyet, sahibi olan Orman Bakanlığı

işletmesi Genel Müdürlüğünün yapılan çalışmayı

benimseyerek yürürlüğe koyması şarttır.

Araştırma sonuçlarında önerilen Mogan Gölü, Elmadağ

ve araştırma alanındaki rekreasyon potansiyeli gösteren

alanlar birlikte değerlendirildiğinde Ankara Kentinin

rekreasyon sistemine uzun süre katkıda bulunucak bir

potansiyel ortaya çıkmaktadır.

Araştırma alanına ait doğal verilerin harita ve araziden

derleme işlemi yasaklamalar ve kaynak azlığı nedeniyle

zaman almıştır. Ancak, verilerin bilgisayar ortamına verilerek

değerlendirme işlemi sayesinde sonuca kolay ve hassas bir

şekilde ulaşılmıştır. Araştırma alanının sınırlarının

belirlenmesiyle birlikte 250x250 m. büyüklüğünde

plankareler elde edilerek çalışılmıştır. Seçilen plankare

büyüklüğü kullanış önerilerinin hazırlanmasında kolaylık

sağlamıştır. Nitekim Altan'da (1982) plankare yöntemi ile

çalışarak 5x5 km.'lik kareleri değerlendirmiş ve alan kullanım

önerilerinin saptanmasında plankarelerin fazla büyük

olduğunun farkına varmıştır (Kurum ve Odabaşı 1991).

Araştırma alanına ait verilerin değerlendirilmesinin

bilgisayar ortamında yapılması bu yönde yapılacak

çalışmaların birleştirilerek daha geniş alanlarda yapılmasını

sağlayabilecektir. Verilerin bilgisayar disketlerinde harita,

analiz ve değerlendirme sonuçları olarak saklanması, ileri bir

tarihte tekrar ele alınarak geliştirilmesine olanak tanıması

açısından önemlidir. Araştırma alanı içerisinde verilerin

harita olarak bilgisayara girilmesi zaman almıştır. Bu verilerin

temin edildiği iller Bankası, M.T.A, Köy Hizmetleri gibi

kuruluşların bilgisayar ortamında çalışmaları ile değişik

yönde hızlı ve hassas araştırma yapma olanağı

sağlanacaktır.

Kaynaklar

Altan, T. 1982. Çukurova'da Bilgisayar Yardımı ile Bölgesel Ölçekte

Ekolojik Peyzaj Planlaması uygulaması ve alan Kullanış

Önerisinin Saptanması Üzerinde Bir araştırma. Ç.Ü. Ziraat

Fak. Yayınları. No 161. Adana.

Başal, M. 1981. Kirmir Çayı Vadisi Doğal ve Kültürel Kaynaklarının

Ankara'nın Rekreasyon Gereksinmeleri Yönünden Analiz ve

Değerlendirmesi. A.Ü. Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı

Bölümü. Doçentlik Tezi. Ankara.

Köseoğlu, M. 1982. Peyzaj Değerlendirme Yöntemleri, Ege

Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No 430, Bornova, İzmir.

Krause, K 1937. Ankara'nın Floru. Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü.

Yayını. Sayı 2. Ankara.

Kurum, E. ve A. Odabaşı, 1991. Ankara Kenti İçin Bir Rekreasyon

Potansiyeli Beynam Ormanı. " 20001i Yıllar İçin Ankara

Kentinin Açık ve Yeşil Alan Sistemi Ne Olmalıdır?". Peyzaj

Mimarlığı Dergisi. Sayı:91-2. Ankara.

Mc. Harg, I. L. 1969. Desing With Nature. The Natural History Press. Garden City. New York.

Pehlivanoğlu, M. T. 1986. Belgrad Ormanının Rekreasyon

Potansiyeli ve Planlama ilkelerinin Tespiti. İ.Ü. Orman