Macar Fi
ğ
i
(Vicia pannonica
Crantz.)'nin Farkl
ı
Geli
ş
me
Dönemlerindeki Baz
ı
Morfolojik ve Tar
ı
msal Özellikleri
ile Besin içeri
ğ
i ili
ş
kileri
Adnan ORAK' Ertan ATEŞ' Fatma VAROL2
Geliş Tarihi: 03.03.2004
Özet: Çıkıştan olgunlaşma döneminin sonun kadar geçen sürede, Macar fiğinin bazı morfolojik ve tarımsal
özelikleri ile besin içeriğinin belirlenerek bunlar arasındaki ilişkilerin saptanması amacıyla yapılan bu araştırma, Trakya Üniversitesi Tekirdağ Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü Araştırma ve Uygulama alanında 1997-98 büyüme periyodu süresince bir yıl susuz koşullarda yürütülmüştür. Tesadüf blokları deneme desenine göre 3 tekrarlamalı olarak kurulan araştırmada, Macar fiği populasyonu materyal olarak kullanılmıştır. Bitkilerin çıkışından olgunlaşma dönemlerinin sonuna kadar geçen sürede haftalık bitki boyu (4.66-90.66 cm), yan dal sayısı (2.50-6.00 adet), yaprak sayısı (3.58- 46.33 adet), bitki kuru madde ağırlığı (0.027-22.80g), ham selüloz (%12.15) ve protein (%18.05) oranları ile fosfor (%0.401), kalsiyum (%1.002), potasyum (%1.487), magnezyum (%0.318) oranları saptanmıştır.
Anahtar Kelimeler: besin değeri, agronomik özellikler, Macar Fiği, Vicia pannonica Crantz
Relationships between Some Morphological and Agricultural Properties with
Nutritive Value in Hungarian Vetch
(Vicia pannonica
Crantz.) at Different
Growth Stages
Abstract: This research was conducted between the years of 1997-98 in the experimental area of Field Crops
Department in Tekirdağ Agriculture Faculty. The aim of this study was to determine of relationships between some morphological and agricultural characteristics with nutritive value in Hungarian vetch at different growth stages. This experiment was carried out in randomized complete block design with three replications. A Hungarian vetch (population) was used as the material in this research. In the study samples were taken at weekly intervals from the emergence to maturity stage for measurements and analyses of plant height (4.66-90.66 cm), number of auxillary branches per plant (2.50-6.00), number of leaves per plant (3.58-46.33), dry matter weight of plant (0.027-22.800g), crude cellulose (12.15%), crude protein (18.05%), phosphorus (0.401%), potasyum (1.487%), calcium (1.002%), and magnesium (0.318%) ratios.
Key Words: nutritive value, agronomic characters, Hungarian vetch, Vicia pannonica Crantz
Giriş
Hayvansal üretimin temelini yem bitkileri tarımı oluşturmaktadır. Yem bitkilerinin besin değerinin yüksek olduğu ve hayvanlar tarafından sevilerek yendiği dönemde değerlendirilmeleri istenir. Ancak, ekimden sonra geçen sürede türlerin büyüme ve gelişmeleri ile bünyelerindeki besin maddesi içeriklerinin değişimi ve hayvanların bu türleri hangi dönemde severek yedikleri hakkında yapılan çalışmalar yetersizdir (Tekeli ve ark. 2003).
Geviş getiren hayvanların yaşama payları için kuru maddede % 6 ham proteinin bulunması yeterli görülürken, süt sığırlarında bu oranın %12 olması istenir (Strange 1980). Sadece ruminantlıların parçalayabildiği ham selülozun diğer hayvanlar tarafından çiğnenmesi ve hazmı oldukça güçtür. Bu bakımdan yemlerdeki oranının her ne kadar düşük olması istenirse de, ham selüloz besin maddeleri arasında sayılmaktadır. Yeşil otlarda %3-10,
1 Trakya Üniv. Tekirdağ Ziraat Fak. Tarla Bitkileri Bölümü-Tekirdağ
2
Trakya Üniv. Tekirdağ Ziraat Fak. Toprak Bölümü-Tekirdağ
kuru otlarda ise %25-30 arasında selüloz bulunur (Kansu 1973).
Kaba yemlerdeki mineral madde kapsamı bakımından üzerinde en fazla durulan elementlerin başında fosfor (P), potasyum (K), kalsiyum (Ca) ve magnezyum (Mg) gelmektedir. Hayvan vücudundaki fosforun %80'i kemikler ve dişlerde kalsiyum fosfat halinde bulunur (Underwood 1981) ve eksikliğinde bu dokularda deformasyonlar görülür. Kemikler yumuş ak-kırılgan yapıda ve hayvanlarda iştahsızlık, birbirine sürtünerek ses çıkarma ile toprak yeme isteği ortaya çıkar (Kacar ve Katkat 1997). Yapılan çalışmalar sonucunda hayvanların yediği yemlerde en az '3/0 0.2 oranında fosforun bulunması gerektiği saptanmıştır (Maynard 1947). Hayvanların kanındaki K + sodyum (Na) / Ca + Mg oranı oldukça önemli olup bu dengenin bozulması Tetani hastalığına sebep olur (Altın 1992). Ayrıca yemlerin
Derinlik Yıl (cm) 1997-98 0-20
Su ile Toplam
doymuşluk pH Tuz (%) (%) 58 6.7 0061 Bitkilere mineral Fosfor (kg/da) 10.01 Yarayışlı madde Potasyum (kg/da) 67.80 Organik madde (%) Tekstür 2.17 Yağış (mm) Oransal nem (%) 1997-98 Uzun Yıllar 42.6 82.6 185.5 95.8 46.2 71.8 67.2 57.7 130.3 56.0 23.8 43.1 67.8 35.7 20.2 37.5 1997-98 Uzun yıllar 85.4 81.0 84.6 82.0 84.1 81.0 77.6 79.0 78.7 77.0 73.8 74.0 78.6 74.0 73.8 70.0
içerdiği vitamin tür ve miktarının yeterli düzeyde olması gerekir. Fizyolojik olarak hormonlara benzer işlevlere sahip olan vitaminlerin eksikliğinde de farklı hasatlıklar oluşur. Örneğin; vitamin-D'nin yeterli alınmaması sonucu Raşitzm ve Osteomalesia, vitamin-K'nın eksikliğinde de hayvanlarda iç kanamalar meydana gelir.
Baklagil yem bitkilerinin protein, mineral madde ve vitaminler bakımından diğer familyalara ait bitkilerden daha zengin olduğu bilinmektedir (Tekeli ve ark. 2003, Tekeli ve Ates 2003). Bu değerleri ve diğer ekonomik özellikleri nedeniyle yetiştiriciliği yapılan yem bitkilerinin büyük çoğunluğunu baklagil yem bitkileri oluşturmaktadır. Araştırmamızda, Macar fiği (Vicia pannonica Crantz.) nin bazı agronomik özellikleri ile besin içeriğinin zamanla değişimi incelenmiş; karakterler arasındaki ilişkiler saptanmıştır. Tek yıllık olan Macar fiği 73-108cm (Orak 1998) boylanmakla birlikte 120 cm'ye kadar uzayabilmektedir (Tekeli 1988). Soya ve ark. (1997) bitkinin 20-50 cm boylandığını söylemektedirler. Yan dal sayısı 3.55 adet (Orak 2000) olup bitkiden 30573 kg/ha yeşil ot ve 5484 kg/ha kuru ot alınabilir (Büyükburç ve Karadağ 1999). Adi fiğin (V. sativa L.) çiçeklenme başında %3.5 ham protein ve ham selüloz içerdiğini saptayan Ergül (1988), koca fiğ (V. narbonensis L.) de bu oranları sırasıyla %3 ve %4.3 olarak bulmuştur.
Karşılaştırılabilir koşullarda yetiştirilen bitkilerin kimyasal kompozisyonlarını araştıran Cooper ve ark. (1947), bitkilerin bünyelerinde ortalama %0.30 Mg ve %0.77 Ca bulundurduklarını belirlemişlerdir. Kacar (1984), bitkilerdeki P kapsamının %0.05-0.43, K %0.2-11, Ca %0.1-10, Mg %0.02-2.5 arasında değiştiğini ifade ederken; Açıkgöz ve ark. (1985) yem bezelyesi (Pisum
arvense L.) ve adi fığden elde edilen otun sırasıyla ortalama %0.87-0.91 Ca ve %0.22-0.20 Mg içerdiğini tespit etmişlerdir. Mayland ve ark. (1992), bitkideki mineral maddelerin büyüme başlangıcında en yüksek oranda bulunduğunu belirmektedirler. Bitkilerin gelişimlerinin %25'ini tamamladığında mevsim boyunca alacakları toplam fosforun %75'ini absorbe ettiklerini açıklayan
Çizelge 1. Araştırma yerinin toprak analiz sonuçları
Kacar ve Katkat (1997), düşük sıcaklıktaki topraklarda yetiştirilen bitkilerin türlere göre fosfordan yararlanma derecelerinin farklı olduğunu, sıcaklığın artmasıyla fosfor taşınımının arttığını vurgulamaktadırlar. Açıkgöz (2001), bitki dokularında değişik oranlarda mineral madde bulunmasına rağmen bu minerallerin bazılarının hayvanların ihtiyaç duyduğu miktarın altında olduğunu ve yemlerdeki P, Ca, Na ve klor (CI) içeriğinin hayvanlar için yeterli olmadığını söylemektedir. Araştırıcı, yem bitkilerinde olgunlaşmanın ilerlemesiyle kuru madde verimi ve sap oranının arttığını, yaprak oranı ile yaprak/sap oranının azaldığını ifade etmektedir. Iran üçgülü (Trifolium resupinatum L.) nden Ca, Mg, K, P ve Ca/P oranları bakımından hayvanlar için dengeli yem elde edildiğini ifade eden Tekeli ve ark. (2003) yaptıkları çalışmada P, K, Ca ve Mg oranlarını sırasıyla %0.246- 504, %1.398-2.080, %1.130-1.500 ve %0.404-0.800 olarak tespit etmiştirler. Araştırıcılar büyüme başlangıcında yüksek olan K, Ca ve Mg oranlarının generatif döneme kadar azaldığını, bu dönemden sonra olgunlaşmayla birlikte tekrar arttığını söylemektedirler.
Bu çalışma; çıkıştan olgunlaşma döneminin sonun kadar geçen sürede, Macar fiğinin bazı agronomik ve kimyasal özelliklerinin belirlenerek bunlar arasındaki ilişkilerin saptanması amacıyla yapılmıştır.
Materyal ve Yöntem
Araştırma 1997-1998 yılları arasında bir yıl süreyle T.O. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü Araştırma ve Uygulama arazisinin kıraç koşullarında yürütülmüştür. Çalışma yerinin toprak analizleri Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Istanbul 18. Bölge Müdürlüğünün Tekirdağ
II
Müdürlüğünde yaptırılmış (Çizelge 1), iklim verileri ise Tekirdağ Meteoroloji Müdürlüğünden sağlanmıştır (Çizelge 2). Materyal olarak fakülte arazisinde tohumluk üretimi yapılan Macar fiği populasyonu kullanılmıştır. Ekim; 15 Aralık 1997 tarihinde sıra arası 35 cm ve 10 kg/da ekim normu ile yapılmıştır.Çizelge 2. Vejetasyon süresince araştırma yerinin iklim özellikleri
Aylar Sıcaklık (°C) 1997-98 Uzun yıllar Kasım 10.8 11.4 Aralık 6.9 7.3 Ocak 5.5 4.3 Şubat 6.3 5.2 Mart 5.6 6.7 Nisan 13.8 11.5 Mayıs 16.6 16.6 Haziran 22.3 20.9
Tesadüf blokları deneme desenine göre 3 tekerrürlü (Korkut 1992) olarak düzenlenen denemede parsel 5 m uzunluğunda 4 sıradan oluşmuştur. Ekimden önce 11 kg/da DAP (18/46) gübresi kullanılmıştır. Bitki örnekleri; her tekerrürde 10 adet bitki olacak şekilde parsellerin kenar tesirleri dışında kalan kısmından, çıkıştan-bitkilerin olgunlaşmalarını tamamladıkları döneme kadar geçen sürede haftalık olarak alınmıştır (Tekeli ve ark. 2003).
Her örnekte bitki boyu (cm) ve bitki kuru madde ağırlığı (g) ölçülmüş, yan dal sayısı ile yaprak sayısı belirlenmiştir. Bitki kuru madde ağılığı, örneklerin 78°C de kurutulup 1 gün oda sıcaklığında bekletilip tartılmasıyla bulunmuştur (Ateş ve Tekeli 2001). Ham protein oranı (%) Kjeldahl yöntemiyle tespit edilmiştir.
Kuru bitki örnekleri öğütüldükten sonra HNO3+HC104 (4:1) asit karışımı ile yaş yakılmış ve vanadamolibdofoforik sarı renk metoduna göre fosfor oranı ( ) spektrofotometrede; potasyum, kalsiyum ve magnezyum oranları (%) da fleymfotometrede okunarak saptanmıştır (Kacar 1972, Tekeli ve ark. 2003).
Araştırmadan elde edilen verilerin istatistiksel değerlendirilmesi TARİST (Açıkgöz ve ark. 1994) paket programında yapılmıştır.
Bulgular ve Tartışma
Erken fide döneminden hasada kadar devam eden süre içinde haftalık bitki boyu, yan dal ve yaprak sayısı ile
bitki başına kuru madde miktarına ait istatistiksel sonuçlar (Çizelge 3.) ile kimyasal içeriğe ilişkin bulunan değerler (Çizelge 4.) aşağıda verilmiştir. Araştırmada belirlenen önemli bazı karakterler ile kimyasal içeriğe ait ikili ilişkiler Çizelge 5. ve Çizelge 6. da verilmiştir.
Bitki boyu ilk örnek alma periyodunda (04.01.98) 46.63 mm olarak saptanmıştır. Nisan ayının ilk haftasına kadar bitki boyu değerleri arasında istatistiksel olarak fark belirlenmemiştir. Nisan ayının 2. ve 3. haftalarında ölçülen bitki boyu değerleri aynı grupta yer alırken, mayıs ayının 2. haftasında gelişme hızlanmıştır. Boy artışı haziran ayı sonuna (bitkilerin olgunlaşmasına kadar) kadar devam etmiştir.
Haziran ayında en uzun ölçülen 90.66 cm'lik bitki boyu değeri, Macar fiğinin 73-108 cm boylandığını söyleyen Orak (1998) ile 120 cm'ye kadar uzayabildiğini ifade eden Tekeli (1988)'yle paralellik gösterirken; Soya ve ark. (1997)'larının belirttikleri değerden uzun olmuştur.
Bitki örneklerinin alındığı ilk 7 periyotta yan dal sayısı ( 2.50-2.73 adet ) ile yaprak sayısı ( 3.58-5.70 adet) en az sayıda belirlenmiştir. Bitkilerde en fazla yan dal 25. periyotta sayılırken ( 6.00 adet ), yaprak sayısı 52.33 adet ile 22. periyotta en fazla sayıya ulaşmıştır. Tespit edilen yan dal sayısı değeri, Orak (2000)'ın bulduğu 3.55 adet yan dal sayısından fazla olmuştur.
Araştırmamızda Macar fiğinde bitki kuru madde ağırlığının ilk örneklerin alındığı tarihten olgunlaşmanın
Çizelge 3. Farklı dönemde alınan Macar fiği örneklerinin bazı morfolojik karakterlerine ilişkin değerler
Örnek tarihi Hafta Bitki boyu Yan dal sayısı Yaprak sayısı Bitki kuru madde
(cm) (adet) (adet) ağırlığı (g) 04.1.98 1 4.661 2.50f 3.58h 0.027g 11.1.98 2 5.21h1 2.56f 4.51h 0.026g 19.1.98 3 5.40hı 2.63f 6.08h 0.034g 26.1.98 4 5.80hı 2.66f 5.08h 0.045g 03.2.98 5 6.00hı 2.68f 6.11h 0.055g 08.2.98 6 6.16hı 2.68f 5.17h 0.058g 16.2.98 7 6.31hı 2.73f 5.70h 0.068g 24.2.98 8 6.52hı 2.86e 16.13efg 0.069g 01.3.98 9 7.56hı 3.12de 14.08g 0.091g 09.3.98 10 8.25hı 3.24def 16.26efg 0.119g 18.3.98 11 7.99hı 3.34c-f 16.63efg 0.149g 24.3.98 12 8.64hı 3.60def 15.63fg 0.169g 30.3.98 13 8.16hı 3.83b-f 14.83fg 0.179g 06.4.98 14 13.46h 4.0b-f 16.56efg 0.166g 13.4.98 15 26.66g 4.91abc 23.66cde 0.680fg 20.4.98 16 29.96g 3.33cf 28.66bcd 0.901fg 27.4.98 17 38.66f 4.33be 32.00b 1.027fg 04.5.98 18 41.66f 3.33ef 31.00bc 1.79ef
11.5.98 19 44.33ef 3.00ef 22.33def 1.70ef
18.5.98 20 50.33de 4.00b-f 24.33cd 2.36e
25.5.98 21 53.66cd 4.66a-d 32.33ab 4.58d
01.6.98 22 58.33cd 5.33ab 52.33a 5.29d
08.6.98 23 60.33c 5.33ab 51.00a 11.04c
15.6.98 24 79.33b 5.33ab 45.66a 17.97b
22.6.98 25 90.66a 6.00a 46.33a 22.80a
Çizelge 4. Farklı dönemde alınan Macar fiği örneklerinin bazı kimyasal içeriklerine ilişkin değerler ( % )
Örnek tarihi Hafta Ham protein Ham selüloz Ca Mg P K
04.1.98 1 24.10 4.12 1.033 0.403 0.507 1.710 11.1.98 2 23.80 5.31 1.087 0.390 0.493 1.693 19.1.98 3 22.90 4.89 0.990 0.383 0.483 1.670 26.1.98 4 21.78 6.12 0.993 0.383 0.483 1.657 03.2.98 5 22.40 5.78 0.990 0.370 0.473 1.647 08.2.98 6 21.77 6.03 0.990 0.353 0.460 1.617 16.2.98 7 20.79 5.99 0.990 0.353 0.457 1.583 24.2.98 8 18.97 7.03 0.903 0.360 0.427 1.543 01.3.98 9 18.74 6.45 0.907 0.350 0.413 1.513 09.3.98 10 17.77 7.41 0.910 0.347 0.387 1.513 18.3.98 11 16.08 10.10 0.927 0.340 0.367 1.500 24.3.98 12 16.56 12.40 0.950 0.337 0.350 1.480 30.3.98 13 17.01 14.20 0.970 0.313 0.333 1.400 06.4.98 14 16.90 14.20 0.984 0.313 0.373 1.327 13.4.98 15 16.89 15.00 0.983 0.303 0.393 1.320 20.4.98 16 16.00 17.00 0.990 0.303 0.400 1.293 27.4.98 17 16.40 17.10 0.997 0.277 0.420 1.300 04.5.98 18 16.45 16.40 0.987 0.300 0.403 1.327 11.5.98 19 16.89 17.00 0.997 0.290 0.397 1.340 18.5.98 20 16.30 17.00 0.993 0.267 0.383 1.357 25.5.98 21 15.00 18.00 1.007 0.263 0.360 1.387 01.6.98 22 14.30 18.20 1.043 0.257 0.347 1.423 08.6.98 23 14.30 18.20 1.087 0.200 0.327 1.470 15.6.98 24 14.30 18.90 1.140 0.237 0.300 1.513 22.6.98 25 14.80 21.00 1.193 0.197 0.293 1.600 Ortalama 18.18 12.15 1.002 0.318 0.401 1.487 Varyans 9.6647 30.9052 0.0050 0.0028 0.0036 0.0181 Standart sapma 3.1088 5.5592 0.0707 0.0528 0.0602 0.1344 Sx 0.3590 0.6419 0.0082 0.0061 0.0070 0.0155 Cv. 17.096 45.7496 7.0541 16.5997 15.0053 9.0336
Çizelge 5. Macar fiğinin önemli bazı karakterlerine ilişkin korelasyon katsayısı tablosu
Bitki ağırlığı Bitki boyu (mm) Yan dal sayısı Yaprak sayısı Bitki ağırlığı
Bitki boyu Yan dal sayısı Yaprak sayısı 1.000 0.844** 0.558** 0.717** 1.000 0.608** 0.850** 1.000 0.726** 1.000 *": P<0.01
Çizelge 6. Macar fiğinin önemli bazı kimyasal analiz sonuçlarına ilişkin korelasyon katsayısı tablosu
Ham protein Ham selüloz Ca Mg P K
Ham protein Ham selüloz Ca Mg P K 1.000 -0.922** 0.152 0.082 0.030 0.040 1.000 0.434** -0.946** -0.811"" -0.723"* 1.000 -0.506** -0.305"* 0.191 1.000 0.827** 0.572** 1.000 0.509** 1.000 **: P<0.01
sonuna kadar arttığı belirlenmiştir. En yüksek bitki kuru madde ağırlığı 22.80 g ile olgunlaşmanın sona erdiği son örnekleme tarihinde tartılmıştır. Bu sonuç, yem bitkilerinde olgunlaşmanın ilerlemesiyle kuru madde veriminin arttığını söyleyen Açıkgöz (2001) ile aynı doğrultuda gerçekleşmiştir.
Yapılan kimyasal analizler sonrasında Macar fiğinin ortalama %18.05 ham protein, %12.15 ham selüloz %1.002 Ca, %0.318 Mg, %1.487 K ve %0.401 P içeriğine sahip olduğu saptanmıştır. Ham protein ve ham selüloz oranları, adi fığde %3.5 ham protein ve ham
selüloz bulunduğunu belirten Ergül (1988) ün değerlerinden fazla bulunmuştur. Belirlenen P oranı, Mynard (1947)'ın söylediği yemlerde bulunması gereken minimum P oranın üzerindedir.
Fide döneminden itibaren belirlenen karakterlerin, gelişmeyle birlikte artış gösterdiği saptanmıştır. Bitki ağırlığı ile bitki boyu arasında, bitki boyu ile yan dal sayısı ve yaprak sayısı arasında, bitki ağırlığı ile yan dal sayısı ve yaprak sayısı arasında, yan dal sayısı ile yaprak sayısı arasında olumlu ilişki tespit edilmiştir (P<0.01) (Çizelge 5).
Ham protein ile ham selüloz içeriği arasında (r: -
0,922**) önemli ancak olumsuz ilişki bulunurken; ham
selülozla - P (r: Mg (r: -0.946**) ve K (r: -
0.723**) içerikleri arasında önemli fakat olumsuz, Ca (r:
0.434**) içeriği ile olumlu ilişki saptanmıştır. Ham protein
— Ca arasında önemli ilişki olmadığı belirlenirken, Ca ile
Mg (r: -0.506**) ve P (r: -0.305**) arasında önemli fakat
olumsuz ilişki tespit edilmiştir. Ca - K ilişkisi (r: 0.191)
olumlu ve önemsiz bulunmuştur. Ham protein - Mg
arasındaki ilişki önemsizken, Mg ile K (r: 0.572**) ve P (r:
0.827**) arasında olumlu ilişki belirlenmiştir. Ham protein
ile P arasında olumlu ve önemsiz ilişki olduğu
saptanırken; P ile K ilişkisinin (r: 0.509**) olumlu ve önemli
olduğu belirlenmiştir. Ham protein ve K arasında ilişkinin
önemsiz olduğu bulunmuştur (Çizelge 6).
Macar fığinde gelişme periyodu süresince bitki
boyunun nisan ayının ilk haftasında, yan dal sayısı ve
kuru madde ağırlığında nisan ayının ikinci haftasında,
yaprak sayısı bakımından ise şubat ayının son haftasında
belirgin artışlar saptanmıştır. Örneklemenin yapıldığı son
haftaya kadar tüm karakterlere ilişkin değerlerde artış
belirlenmiş-tir. Son örnekleme döneminde, bitkilerin alt
kısımlarındaki meyvelerin tamamının olgunlaştığı, fakat
üst kısımlardaki meyvelerin tane dolum döneminde olduğu
gözlenmiştir.
Ham protein içeriğinin ilk haftadan itibaren düştüğü,
ham selüloz oranın ise mart ayının ikinci haftasından
itibaren önemli derecede artış gösterdiği belirlenmiştir.
Büyüme başlangıcında mineraller bitki bünyesinde yüksek
oranda saptanmıştır. Bu sonuç, Mayland ve ark. (1992) ile
Tekeli ve ark. (2003) nın bulgularıyla paralellik
göstermektedir. Ca ve K oranları da, olgunlaşmayla
birlikte bu elementlerin bitkide arttığını belirten Tekeli ve
ark. (2003) nın sonuçları ile benzer bulunmuştur. P
oranındaki değişim, ekimden sonra toprak sıcaklığındaki
farklılıklardan kaynaklanabileceği gibi; bitkilerin mevsim
boyunca sağlayacakları gelişimin %25'ini
tamam-lamamaları ve ilerleyen dönemde büyümelerine devam
etmeleri nedeniyle de olabilir (Kacar ve Katkat 1997).
Sonuç
Macar fığinin Tekirdağ yöresinde Mayıs ayının ikinci
haftasından itibaren hızlı bir büyüme periyoduna girdiği
belirlenmiştir. Yem verimine etkili olan bitki ağırlığı ile bitki
boyu, bitki boyu ile yan dal sayısı ve yaprak sayısı
arasında, yan dal sayısı ile yaprak sayısı arasında olumlu
ilişki tespit edilmiştir. Ayrıca yapılan kimyasal analizler
sonucunda bitkinin ham protein oranı ve mineral madde
içeriği bakımından hayvanlar için dengeli yem vereceği
söylenebilir.
Kaynaklar
Açıkgöz, E., A. V. Katkat, S. Ömeroğlu and B. Okan, 1985. Mineral elements and amino acid concentrations in field pea and common vetch herbages and seeds. Z. Acker-und Pflanzenbau (J. Agronomy & Crop Science), 155, 179-185.
Açıkgöz, E. 2001. Yem Bitkileri. ( III. Baskı ) Uludağ Üniv. Güçlendirme Vakfı Yayın No: 182, VIPAŞ AŞ. Yayın No: 58, Bursa.
Açıkgöz, N., M. E. Akbaş, A. Moghaddam ve K. Özcan, 1994. PC'ler için veri tabanı esaslı Türkçe istatistik paketi:TARIST. Türkiye I. Tarla Bitkileri Kongresi, 24-28 Eylül, s. 264-267, Izmir/Türkiye.
Altın, M. 1992. Çayır-Mera Islahı. Trakya Üniv. Tekirdağ Ziraat Fak. Yayın No: 152, Ders Kitabı No: 13, Tekirdağ.
Ateş, E. ve A. S. Tekeli, 2001. Kültür ve yabani Iran üçgülü (T.
resupinatum L.) formlarının verim öğeleri yönünden karşılaştırılması. Türkiye IV. Tarla Bitkileri Kongresi, Çayır mera Yem Bitkileri, Tekirdağ, 3, 67-72
Büyükburç, U. ve Y. Karadağ, 1999. Tokat-Kazova ve Yozgat-Sarıkaya ekolojik şartlarında yetiştirilen kışlık fiğ türlerinin
(Vicia pannonica Crantz. ve Vicia villosa Roth. ) verim ve
adaptasyonu üzerine bir araştırma. Türkiye III. Tarla Bitkileri Kongresi, Çukurova Üniv. Ziraat Fak. 15-18 Kasım, Adana.
Cooper, H. P., J. H. Mitchell and N. R. Page, 1947. The relation of the energy properties of soil nutrients to the chemical composition of plant. Soil Sci. Soc. Amer. Proc. 12, 359- 363.
Ergül, M. 1988. Yemler Bilgisi ve Teknolojisi. Ege Üniv. Ziraat Fak. Yayın No: 487, Izmir.
Kacar, B. 1984. Bitki Besleme. (Il. Baskı ) Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yayın No: 899, Ders Kitabı No: 250, Ankara.
Kansu, S. 1973. Besin Maddeleri ve Hayvan Besleme Bilgisi. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yayın No: 492, Ders Kitabı No: 166, Ankara.
Korkut, K. Z. 1992. Tarla Deneme Tekniği. Trakya Üniv. Tekirdağ Ziraat Fak. Yayın No: 82, Ders Kitabı No: 57, Tekirdağ. Mayland, H. F., K. H. Asay and D. H. Clark, 1992. Seasonal
trends in herbage yield and quality in agropyrons. J. Range Manage., 45, 369-374.
Maynard, L. A. 1947. Animal Nutrition. New York and London. Orak, A. 1998. Yem Bitkileri. Trakya Üniv. Tekirdağ Ziraat Fak.
Yayın No: 197, Ders Notu No: 74, Tekirdağ.
Orak, A. 2000. Macar fiği ( Vicia pannonica Crantz. ) genotiplerinde genetik ve çevresel değişim ile kalıtımın saptanması. Trakya Üniv. Tekirdağ Ziraat Fak. Yayın No: 274, Araştırma Yayın No: 105, Tekirdağ.
Soya, H., R. Avcıoğlu ve H. Geren, 1997. Yem Bitkileri. HASAD Yayıncılık Ltd. Şti., Istanbul.
Strange, R. L. N. 1980. African pastureland ecology. FAO Pasture and Fodder Crop Studies. No: 7.
Tekeli, A. S. 1988. Baklagil Yem Bitkileri. Trakya Üniv. Tekirdağ Ziraat Fak. Yayın No: 65, Ders Kitabı No: 50, Tekirdağ. Tekeli, A. S. and E. Ates, 2003. Yield and its components in field
ORAK, A., E. ATEŞ ve F. VAROL, "Macar fiği (Vicia pannonica Crantz.)'nin farklı gelişme dönemlerindeki bazı 415
morfolojik ve tarımsal özellikleri ile besin içeriği ilişkileri"
Tekeli, A. S., R. Avcıoğlu ve E. Ates, 2003. Iran üçgülü
(T.resupinatum L.)'nde bazı morfolojik ve kimyasal
özelliklerin zamana ve toprak üstü biomasına bağlı olarak
değişimi. Tarım Bilimleri Dergisi, 9 (3) 352-360.
Underwood, E. J. 1981. The mineral Nutrition of Livestock.
(Second Edition ) Commonwealth Agricultural Bureaux. Fernham Royal, England.
Kacar, B. ve A. V. Katkat, 1997. Tarımda Fosfor. Bursa Ticaret
Borsası Yayınları No: 5, Bursa.
Kacar, B. 1972. Bitki Analizleri, Bitki ve Toprağın Kimyasal
Analizleri:II. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yayın No: 453, Ders
Kitabı No: 155, Ankara.
İletişim adresi:
Adnan ORAK
Trakya Üniv. Ziraat Fak. Tarla Bitkileri Bölümü-Tekirdağ
