ÖZET: “Salyangoz birçok ülke insanı ve birçok Müslüman ülke insanı tarafından tüketilmesine karşılık büyük oranda Sün-ni olan ülkemiz de tüketilmemektedir. Salyangozlar, insan besiSün-ni olması yanı sıra bazı türlerden elde edilen ürünlerin ciltte kırışık önleme vb. kozmetik etkileri nedeniyle önemli bir ürün olarak anılmaya başlanmıştır. Et olarak tanımlanan temel besinimiz de başta büyükbaş ve küçükbaş hayvanlardan, balık ve diğer sucul canlılardan elde edilmektedir. Bu ürünlerden biri de salyangozlar-dır. Yapılan araştırmalarda insanoğlunun ilk besinlerinden birisi sucul canlılarla birlikte salyangozlardı. Henüz balık avlayamayan insanoğlu yavaş haraketli bu canlıları büyük oranda tüketiyorlardı. Salyangozlar, insan besini olması yanı sıra bazı türlerden elde edi-len ürünlerin ciltte kırışık önleme vb. kozmetik etkileri nedeniyle önemli bir ürün olarak anılmaya başlanmıştır. Bu yüzden dünyada ve ülkemizde salyangoz yetiştiriciliği üzerine bir yoğunlaşma gö-rülmektedir. Ülkemiz insanına yetiştiricilik, ürün geliştirme ve pa-zarlama konularında yaratıcılık bazlı olarak fazlasıyla güvenmekte-yim. Yeter ki bilgilenme ve uygulamalar doğru yapılabilsin.”
ANAHTAR KELİMELER: Salyangoz, et, besin, kozmetik, çiftlik.
ABSTRACT: “Although the snail is consumed by many people and many Muslim countries, our country which is Sunni is not consumed. Snails are human nutrients, as well as products obtained from some species of skin wrinkle prevention and so on. Because of its cosmetic effects. The basic food that is defined as meat is also derived from cattle and sheep, fish and other aquatic creatures. One of these products is snails. One of the first foods of human beings was snails together with aquatic creatures. Hu-mans who could not fish yet, were consuming these creatures in a big way. Snails are human nutrients, as well as products obtained from some species of skin wrinkle prevention and so on. Because of its cosmetic effects. Therefore, there is a concentration on snail breeding in the world and our country. I believe in our creativity, product development and marketing in our country. As long as you can be informed and practiced correctly. “
Dünyada ve ülkemizde geli-şen teknoloji ve yaşam koşullarına koşut şekilde ticarette ve ticari ürün-lerde yeni eğilimler görünür bir şekil-de artış göstermektedir. Taşımacılık, pazarlama ve özellikle bilişim alanın-daki gelişimler bu gelişmeleri fazla-sıyla tetiklemektedir. Bütün bu ge-lişmeleri iyi bir şekilde gözlemleyip okuyabilen Türk insanı da bu pasta-dan pay almak için ciddi arayışlarını sürdürmekte ve çok başarılı adımlar atmaktadır. Şüphesiz ki ticaretin ve bütün bu gelişmelerinin en merkezi-ni besin endüstrisi oluşturmaktadır.
Artan nüfusa bağlı olarak be-sin bulma ve beslenme geçmişte ol-duğu gibi bu günün insanının en çok uğraş verdiği sektördür. Çünkü tüm canlılar beslenmek zorundadır. Bu nedenle besin endüstrisi temel alan olup yatırım ve uğraşların en büyük payı da bu alana yapılmaktadır. İçer-dikleri temel aminoasit zenginliği bakımından tam besin olarak kabul edilen et, balık, süt, yumurta ve bun-larda elde edilen ürünler en başta yer almaktadırlar.
İnsanoğlunun beslenme ürünleri büyük oranda benzerlik oluştursa da dini, kültürel, tat vb. açılarından bazı farklılıklar oluşturmaktadır. Et
olarak tanımlanan temel besinimiz de başta büyükbaş ve küçükbaş hayvanlardan, balık ve diğer sucul canlılardan elde edilmektedir. Bu ürünlerden biri de salyangozlardır. Yapılan araştırmalarda insanoğlunun ilk besinlerinden birisi sucul canlı-larla birlikte salyangozlardı. Henüz balık avlayamayan insanoğlu yavaş haraketli bu canlıları büyük oranda tüketiyorlardı.
Salyangoz birçok ülke insanı ve birçok Müslüman ülke insanı
tara-fından tüketilmesine karşılık büyük oranda Sünni olan ülkemiz de tüke-tilmemektedir. Salyangoz eti, balıke-tine yakın çok zengin bir kompozis-yon sergilemektedir. Zengin protein, demir kaynağı olan salyangoz eti in-san vücudu için gereken bütün ami-noasitleri içermektedir.
Salyangozlar, insan besini ol-ması yanı sıra bazı türlerden elde edi-len ürünlerin ciltte kırışık önleme vb. kozmetik etkileri nedeniyle önemli bir ürün olarak anılmaya başlanmış-tır. Bu yüzden dünyada ve ülkemizde salyangoz yetiştiriciliği üzerine bir yoğunlaşma görülmektedir.
Salyangozlar bilimsel isimleri ile Gastropoda (Karından bacaklı-lar) üzerine ülkemizde pek az araş-tırıcı bulunmaktadır. Bu konuda ilk başlangıç adımı şu anda emekli olan Prof. Dr. Fikret Hakkı Bilgin’e aittir. Ben dahil bu konuda çalışan arka-daşlar, hocamızın öğrencisi ve onun devamıyız. Bir sonraki nesil olan biz-ler: Dicle Üniversitesinden Prof. Dr. Rıdvan Şeşen (Biyoloji Bölümü: Siste-matik, ekoloji) ve öğrencileri; Doç. Dr. Burçin Aşkım Gümüş (Biyoloji
Bölümü: Sistematik, ekoloji); Doç. Dr. Ümit Kebapçı (Biyoloji Bölümü: Sistematik, ekoloji), Doç. Dr. Serap Koşal Şahin (Su Ürünleri Mühendisi, Temel Bilimler); Yrd. Doç. Dr. M. Emre Gürlek (Merkez Araştırma Lab.) ile denizsel salyangozları üzerinde ça-lışmalar yapan az sayıda malako-logdan oluşuyoruz. Bu güne kadar birçok bilimsel aktivitelerin yanında salyangoz yetiştiriciliği üzerine iki çalıştay yaptık. Birinci çalıştay yük-sek katılımlı bir çalıştaydı ancak bir ilerleme sağlamadı. İkinci çalıştay az sayıda katılımcı ile gerçekleşti, as-lında ilgi duyan pek çok kişiyi davet ettik. Bununla birlikte toplantıdan haberi olmuş ancak katılmamış yine haberi olmamış ve sonradan okuya-rak bilgi sahibi olmuş pek çok kişi şahsen ya da mail yoluyla ban ulaşıp çalıştay notlarını edinmeye çalıştı. Şu anda yaklaşık bin kişiye yakın bir kişi salyangoz yetiştiriciliği yapmayı düşünüyor ve bizden yardım bekli-yor. Ben ve arkadaşlarım elimizden geldiğince bu konuda talebi olanla-ra yardımcı olmaya ve teşvik etmeye çalışıyoruz.
Bu konuda en çok sorular so-ruları buradan bir kez daha cevapla-mak istiyorum.
1. Salyangoz yetiştiriciliği için ül-kemiz uygun mudur?
Kesinlikle evet. Eşsiz coğrafik ve biyolojik zenginlikleri ile salyan-goz yetiştiriciliği uygun pek çok alan ihtiva etmektedir. Bilindiği üzere ül-kemiz adeta küçük bir kıta özelliği gösterir ve neredeyse tüm Avrupa kıtasına yakın canlı türlerini barındı-rır. Örnek olarak şehrimiz Burdur ve
Isparta’yı ele alalım. Tam kontrollü ve açık yetiştiricilik için uygun iki yerle-şim yerimizdir. Bu bölgelerde yetişti-rilmeyen ancak toplanıp satışı yapı-lan Helix lucorum’un geniş bir yayılışı bulunmaktadır. Henüz yetiştiricilik çalışması bunmayan Isparta’ya yetiş-tiricilik açısından bakarsak koşulların uygun olduğunu söyleyebiliriz. Ha-fif karasala yakın bir Akdeniz iklime sahip olan Isparta’nın, Bulgaristan’ın başkenti Sofya ile iklimsel açıdan
büyük benzerlik taşıdığını gözlemle-dim. İklimi biraz daha soğuk ve sert olmasına karşın Sofya da büyük ve başarılı çiftlikler bulunmaktadır. Bu yüzden bu iki ilimiz de dahi yetiştiri-cilik yapıla bilinir.
2. Türkiye’de salyangoz yetiştirici-liği yapan çiftlikler var mıdır?
Evet vardır. Bu konuda Yüksek Mimar Benoit CHAMULEAU ya ait Ya-lova’daki çiftlik örnek olarak gösteri-lebilir. Küçük ölçekli bir aile işletmesi olan çiftlikte organik yetiştiricilik
ya-pılan ve çok başarılı sonuçlar alın-maktadır. Çiftlik şu anda kapasite büyütme ve üretim tarzı değişikliği nedeniyle hizmet veremiyor an-cak yakın bir sürede tekrar üretime başlayacaktır. Antalya civarlarında yine bir üretim çiftliği ile TUBİTAK destekli bir deneme çiftliği olduğu-nu biliyorum. Bu koolduğu-nuda Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Rektörlüğü bu alandaki bir çalışmaya sıcak bak-makta ve kısa zamanda hayata ge-çirilmesi için çalışmalar yapılmakta-dır. Yine bu yıl içinde ben de kendi bahçemde eğitim ve tecrübe edin-me amaçlı bir üretim deneedin-mesine başlayacağım.
3. Salyangoz üretimi karlı bir iş midir?
Bilim adamı olarak bizler tica-rete oldukça uzak bir konumdayız. Bununla birlikte Benoit CHAMULE-AU bu işin yapılıp para kazanılabi-leceğine dair çok iyi bir örnek. Yine Fransa’da gözlemlediğimiz çiftlikler bizim ülkemizin fedakâr ve çok ça-lışkan insanlarınca çok daha başarılı bir şekilde yapılabileceği ve kazanç elde edileceğini gösteriyor. Ciddi ve özverili çabalar sonucu başarılı ve kazançlı üretimler yapıla bilinir. Bu günlerde toplayıcılardan alınan kar-ma ve boyutlandırılkar-mamış salyan-gozların fiyatı kaç lira olur bilmiyo-rum ama iyi koşullarda yetiştirilmiş organik salyangozların yüksek bir fi-yata satıldığını biliyorum. Şüphesiz ticaret faklı bir dünya. Bu nedenle çiftlik kuracak girişimcilerin mutlaka üretim ve pazarlama açılarından iyi bir fizibilite çalışması yapması ge-rekir. Bütün koşulları iyi bir şekilde gerçekleştirmiş ve bunu bir iş kabul etmiş girişimlerin ciddi bir kazanç sağlayabileceklerini söyleyebilirim.
Yatırım bazlı düşünüldüğün-de ise: genel idüşünüldüğün-deal çerçeveler içindüşünüldüğün-de dönüm başı yatırım maliyeti asgari
10 Bin TL, yıllık işletim maliyeti ise as-gari 3 - 4 bin TL olabilir. Açık ve yarı açık yetiştiricilikte birim m2 başına elde edilecek ürün miktarı ortalama 2 - 2,5 kg salyangoz olup, en düşük 5 TL’den satılması durumunda bile bir dönümlük alandan 10 .000 - 15.000 TL gelir elde edilebilecektir.
4. Salyangozları nasıl satabilirim?
Çiftlikte yetirilmiş salyan-gozlar, doğadan toplanan karışık salyangozlardan çok üst bir fiyata satılmalıdır. Ülkemizde toplayıcılar-dan salyangoz işlemesi ve ihracatı yapan büyük firmalar adına mevsim-sel kampanya dahilinde lokal alıcılar vardır. Bu tür işleme yapan firmalarla görüşüle bilinir. İhracat yapabilme şüphesi en iyi yoldur. Şüphesiz işle-me yapılarak satmak çok daha yük-sek bir gelir getirir.
5. Çiftlik alanı nasıl olmalıdır?
Öncelikle çiftliğin kurulacağı sahanın konumu ve fiziksel özellikleri iyi seçilmelidir. Alanın toprak yapısı, rüzgâr, su, güneş, gölge durumu vb. faktörler üretim biçimine en uygun özellikleri taşımalıdır. Toprağın para-zit olabilecek kurt ve böcekler dahil diğer predatörleri hesaba katılma-lı, dikkatli olunmalıdır. Taze bitki ile besleme düşünülüyorsa bu tür bit-kilerin iyi düzeyde yetişebildiği top-raklar tercih edilmelidir. Genel olarak kalsiyumca zengin ve pH aralığı hafif asitlikten hafif alkaliye kadar uzana-bilmektedir.
Alanın toprak yapısı salyan-gozların yumurta bırakması ve ha-reket etmesine uygun yumuşak, or-ganik içeriği zengin olmalıdır. Yine sahada gölge yapan ağaçlar olma-malı, güneş ışığına açık alanlar içer-melidir. Bu özellik hem salyangoz hem de besini oluşturan bitkiler ge-lişmeleri bakımından çok önemlidir.
6. İlk başlangıç kapasitesi ne ka-dar olmalıdır?
Çiftlik kurulma amacına bağlı olarak: eğer hobi ve öğrenme amaçlı yapılacaksa 1000 ya da 2000 metre karelik bir alan yeterli olabilmektedir. Bir iş gibi görülüp gelir elde etmek düşünülüyorsa 3.000 – 10.000
met-rekareye kadar ulaşabilen bir alan düşünülmelidir. Geniş ölçekli bir çiftlik ise en az 2 - 30 hektara kadar ulaşabilmelidir.
7. Salyangoz çiftliği adımları
Şüphesiz bu konudaki en önemli adım geniş bir araştırma yap-tıktan sonra karar vermek gerekiyor.
Zor olmayan bir iş olduğu söylenebi-lir ama diğer kümes hayvanı yetiştiri-ciliği gibi kolay olduğu söylenemez. Teknik bilgi ve desteğe ihtiyaç duyu-lan bir iş sahasıdır. Bu nedenle yurt içi ve yurt dışında başarılı sonuçlar alınmış çiftlikler ziyaret edilmelidir.
Salyangoz yetiştiriciliğine iş olarak karar verildikten sonra çiftlik yerine karar vermek. Bunun için ön-celikte toprak yapısı, iklim, su potan-siyeli, ulaşım, güvenlik vb. konular dikkatlice incelenerek karar
verilme-lidir. Kapasite ve üretim tekniği de ilk başta karar verilmesi gereken önemli konular.
Yetiştiricilik türe karar veril-mesi: Tüketim, üreme potansiyeli, yetiştiricilik bilgileri ve tecrübesi, Pa-zar vb. açılardan incelendiğinde He-lix aspersa türünün avantajlı olduğu görülecektir.
Anaç temini: doğadan ya da çiftliklerden alınabilir. Doğadan top-lamak daha az maliyete olur
düşünü-le bilinir. Ancak doğal ortamlardan salyangozlarla birlikte alınan kontrol edilemeyen faktörler çiftlik ortamın-da zararlara yol açabilir. Bu nedenle ciddi bir başlangıç için gelişim özel-likleri ve potansiyelleri bilinen anaç-ların mutlaka çiftliklerden tedarik edilmesi tavsiye edilir.
Çiftlik için gerekli teçhizatın temini: Ülkemizde bu tür bir gelişme olmadığından bazı materyalleri de-nenmiş ölçülere sadık kalınarak imal ettirile bilinir. Yine nemlendirme vb. cihazlar sulama sektöründen sağla-nabilir. Elektrikli çitler vb. ithalatçı fir-malardan sağlanabilir.
İzleme ve takip: Ciddi bir ye-tiştiricilikte mutlaka gereklidir.
Ülkemiz insanına yetiştiricilik, ürün geliştirme ve pazarlama konula-rında yaratıcılık bazlı olarak fazlasıyla güvenmekteyim. Yeter ki bilgilenme ve uygulamalar doğru yapılabilsin.
