Gördüklerim, Duyduklarım:
1828 ve 1910 gözile istikbalin
büyük şehirlerine iki bakış
1 8 2 8 d e F ran sız ressam ın y ap tığ ı resim
Bu s ü tu n la rd a k i b irk a ç yazım a,
bele b u g ü n k ü n e b a k a rsa n , başlığa
(G ö rd ü k le rim , d u y d u k la rım ) d an
so n ra bir d e (o k u d u k la rım ), d a h a doğrusu, (k ita p ta g özüm e ilişelner) kelim esini ilâve etm em lâzım .
A lm a n a k H a c h e tte ’ in 1910 yılı
sayısında iki resm e rasladım . Yeni
yeni ihtiralar, k eşifler ço ğ aldıkça
büyük şehirlerine n e hal alacak ların ı gösteriyor. Bunun biri 1828 d e bir
F ransızm çizdiği istikbalin P arisi;
ö b ü rü d e W ells’ten ilham alarak ,
A . R o b id a ’nın 1909 d a y ap tığ ı iki yüz sene so n rak i Paris.
1848 do C o m p ie g n e 'd e d o ğ an
A lb e rt R o b id a pek orijinal m izacı
v e fan tezi eserlerde şö h retli bir
F ran sız edebiyatçısı ve ressam ıdır.
W alls ise fen n î faraziyeler üzerine ro m a n la r yazm ış, 1866 d a doğm uş m a ru f İngiliz m u h arririd ir.
Bu resim lerden ilkini o k u cu lan m v e b u g ü n k ü nesil için hoş, m e ra k çe kici b u la ra k y u k arıy a k o y d u m .
18 2 8 d e yaşıyan Fransız, d erin d erin d ü şü n ü p taşınıp, böyle g aip ten flıaber verircesine, o z a m a n a göre, bu ak la sığm az, h a v sa la alm az şey. lerin b ir gün o lu p o rta y a çıkacağını
b ild irirk en , karihasının genişliğine
kim bilir ne k a d a r g u ru rla n d ı? Çiz diği resm i g ö re n le rd e n kim bilir ne k a d a r kişi d e d u d a k b ü k ü p :
— A m m a d a m alihulya, olacak şey m i b u n la r? H ep si d e saçm asa- p an. İşi gücü b ırak m ış, g ö k yüzünden to p a tıy o r ! ... diye alay etm işler, e ğ . lenm işlerdir.
K endini ince düşünüşlü, uzağı g ö . rüşlü sa n an ad a m c a ğ ız b u gün m eza rın d a n başını k a ld ırıp d ü n y a yüzüne b ak sa zihince ne z ü ğ ü rt,'k â h in lik te n e k o f o ld u ğ u n u an lar, u tan cın d an te k ra r y attığ ı to p ra ğ a değil y e d i k a t y erin d ib in e girerdi.
R esim de d e görülüyor ya, zav allı, cık h ay alin d e n eler d e kurum ş, n e . ler:
C ephesi b a şta n aşağı cam ekânlı büy ü k b ir m ağaza. H e r k a tın d a ayrı ay rı m an ifatu ra, tuhafiye, giyim ku şam , m o d a, v e saireye ait eşya d a i. releri. Y a n ın d a b alk o n lu m alk o n lu a p a rtım a n ; içindekiler, d ışarıd an üst k a ta d ay an m ış m erdivenin aşağ ıd an yukarı, y u k a rıd a n aşağı fırdolayı d ö nen b a sam ak ların d a, hiç y o ru lm a d a n
ra h a t ra h a t inipa çık ıy o rlar; gûy
asa n sö rd e gibi.
G ö k y ü zü n d e A m erik a b ay rak lı
b ir balon. K ayık şeklindeki o tu ru la
cak yeri ip lerle asılı, ark asın a d ü
m en, o rtasın a direkle y elken, y a n la , rina d a harvayı çekecek k ü rek ler ta kılı; gûya kabili sevk iki b a lo n d a ha.
N ihayette, F ran sa kıyısındaki C a- lais ile Ingiltere kıyısındaki D o u v er lim anları arasın d a, M anş denizi ü ze. rinde asm a k ö p rü . (H e y h a t!.. İşte bu n esn e hâlâ o ray a k o n a m a d ı) ve al tın d a yelkenli gem iler.
(A m rik a lı F u lto n ’un 1807 de or tay a çık ard ığ ı ç a k a r a lm az v a p u ru n âk ıb e tin d e n em in d eğ il; yel üfüriip su g ö tü ren yelkenlileri b astıracağ ın a
in a n a m ıy o r.) ^
Ö n p lâ n d a , beli b e y a z önlüklü, j
to za çam u ra b a tm a m a k için ayakla-1 n n a ca m b a z lar gibi ta h ta b a c a k b k - j la r bağlam ış b eled iy e çö p çü sü ; e tra - i fm da kediler, k ö p ek ler, h a b a b a m ' ha sokağın süprüntülerini sü pürüyor. Ç ifte b ey g ir koşulu, (D ilija n s) d e .
nflen la n d o la r om nibus, tram vay,
otobüs niyetine h alk ı sem tten sem te
taşiy o r; süren arabacısı d a b ir ta
ra fta n gazetesini o k u m ad a.
C a d d e d e gelip geçen b a y a n la r hiç
g ö rü lm ed ik kıyafetli. K osk o cam an
şap k aları çiçekli, tü y lü ; elbiselerinin (A rk a s ı 6 ncı sa h ife d e )
Gördüklerim,
duyduklarım
( B aş ta ra fı 5 inci sahif e d e ) k o lla n b o m b e b o m b e , b eli d a p d a r a cık, eteğ i kloş.
S ağ d a, y ay a k aldırım ının k e n a n -
n a oturm uş b ir eskici, k arşısın d ak i
m üşterisinin k u n d u rasın ı y a m ay o r.
Y an ın d a, geceleri so k ağ ı a y d ın la ta n fener. F e n e re sırtım verm iş, yem iş
sa ta n b ir k a d ın k ita b ın a dalm ış.
B eride se y y ar çalgıcı, çocuklarile
b e ra b e r d o la şa d o laşa kitarasm ı ça lıyor. K uyruklu setreli kısa p a n ta - lonlu, beıyaz ço rap lı iki b a y y o ld a n geçiyor.
G erid e, a rk a a rk a y a bağlanm ış, ö n d ekinin üstü n e seyis oturm uş, b o
y u n ların a k a la b a lık savulsun diye
k a m p a n a asılm ış iki atın çektiği yük a ra b a sı; K eenne kam y o n . L o k o m o tif şeklinde, kazanlı, ocaklı, k ö m ü rle işler, k en d i k en d in e g id e r b ir kişilik a r a b a ; sözüm o n a o to m o b il. A rk a d a b u n u n uzunu, b ir k aç a d a m albileni; sözüm y a b a n a o to b ü s ...
G elelim R o b id an ın y ap tığ ı resm e:
E n evvel, etrafın d ak i eflâke ser
çekm iş (g ö k tırm alay ıcı) yüksek
yüksek b in alar y a n ın d a m inim ini k a
lan, tepesi bacalı, benzin tan k ları
gibi desdeğirm i, çev resin d en kalın
kaim d en jir b o ru la r uzan an , d a ğ k a d a r b ir a lâ m e t göze ç a rp ıy o r: U m u m î g ıd a fabrikası \ ■>. d eb b o y u .
Bu d eb b o y u n işi gücü a b o n e olan h er eve h av a tazyikli b o ru la rla y i
ye c e k, içecek y ollam ak. N etekim
sa ğ d a bir apa'rtım anın m a k ta ı v ar.
1 5 inci k atin d ak ilere, so fra d a la rk en , od an ın d u v a rın d a k i d elik ten y em ek
lerinin gelşini, kolaycacık alıp
g ö v d ey e atışlarını görüyoruz. D enizaşırı, uzak m em lek etler a ra
sına d a b ö y le b o ru la r döşenm iş.
M ek tu p lar, posta p a k etleri sıvırya, çab u k çab u k o ra d a n o ray a n a k le d il m ede. D em inki a p artım an ın 1 4 ün cü k a tın d a , m asasın d a o tu ra n b ir sa kallının yanı b aşına p ak etin düşüşü görülüyor.
A san sö rü n pen cere, kapı, k o rk u luk filân gibi d allı b u d a k lı şusu bu su yok. M inare gibi üstü v an e şek lin d e ki b o şlu k ta p isto n vari inip çıkıyor.
K apıcı odası en üst k a tta . B inanın
.num arası m inarenin k ü lâ h ın d a ;
m eth al, fe n er de şerefesinde.' Z ira yerle a rtık alışveriş k ald ı m ı? H e r
girdi çıktı y u k a rıd a n b aşa rılıy o r;
gelenler, gidenler, getirilenler, çıka rılan lar uçakla. H a ttâ resim de, tek b aşına uçağına binm iş,volâm k u lla n an bir m ad am ın şerefeye yanaşışı, kapıcının (b u y ru n !) diye karşılayışı unutulm am ış.
E tra fta , y u k a rıd a d ediğim gibi, A m erik a tarzı (g ö k tırm a la y a n ) b i nalar. Ü zerin d e (G a r e ) yazılı olan
geniş taraçalıları. H a v a d a insanla
dolu, d en izaltılara b enzer, k anadsız, k o ca k o c a yolcu u çak ları; k a n atlı kü
çürek küçürek, hususî binek u çak
ları. D enizin yüzünde, u fu k ta k ay b o lu p giden yine o m a h u t p o sta b o
rusu. (A rtık v a p u ra m ap u ra, yola
sed çekm enin m ah zu ru n a lüzum k a l dı mı y a ? )
G erek m ister W ells, gerekse
m ösyö R o b id a, aflarıma m ağruren,
hayli d a r kafalı im işler. İki yüz sene so n ray a u m d u k ların ın en ak la y a ta n larını otuz seneciğin içinde görd ü k . E vet, y a k ın d a evlerin k ap ıları, k a pıcıları, n u m araları, fenerleri d a m d a
olacak. H erşey h a v a d a , artık yer
yüziyle alâk a k alm ıyacak.
N evale te d a rik ed en fab rik ay a ge lince, dipsiz kile, b o ş a m b a r değil de ne ?.. O k allav i d e p p o y a , kalın k a im b o ru la r sark ıtm ağ a, h e r eve d o laştırm ağa, d ağ dovirircesine k ü lfet
lere, zah m etlere ne hacet. Bugüne
b u gün a, b, c, d ilh vitam inleri icad ed ild i mi, edilm edi mi?
Biraz d a h a him m et. Y arın ö b ü r- gün b ü tü n g ıd a la r k o m p rim e haline getirilince, çal d ü d ü ğ ü . A sp rin gibi b ir taneciğini yut, lenger d o ’su k u zuyu yem iş gibi doy, gık d e...
P o sta m ek tu p ları, p ak etleri için
O k y an u slara b o ru dö şem ek hem
Herlkülünf1 ü stesinden gelem iyecuği iş, hem de gülünç.
(S ayei m ed en iy et d e şim diki
u ç a k la r sa atte 6 0 0 bu k a d a r k ilo m e tre uçuyor. Bir k aç yıl so n ra bini çırp acak ları m u h ak k ak . B oruya, m o- ru y a ne h a c e t...
S erm et M u h tar A luş
---I________________ _ _
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Ta h a T o ro s Arşivi
