BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNDE ÇALIŞAN HEMŞİRELERİN PROBLEM ÇÖZME
BECERİLERİNİN BAZI DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ
Meral KELLECİ *, Zehra GÖLBAŞI *
* Yard.Doç.Dr., Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu, Sivas ÖZET
Araştırma bir üniversite hastanesinde çalışan hemşirelerin problem çözme beceri düzeylerinin incelenmesi amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır. Araştırmanın evrenini Cumhuriyet Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesinde çalışan 250 hemşire oluşturmuştur. Araştırmanın örneklemini çalışmaya katılmayı kabul eden ve ulaşılabilen 188 hemşire oluşturmuştur. Veriler hemşirelere yönelik “Kişisel Bilgi Formu” ve “Problem Çözme Ölçeği” kullanılarak toplanmıştır. Elde edilen veriler frekans dağılımı, Kruskal Wallis ve Mann-Witney U testi kullanılarak bilgisayar ortamında değerlendirilmiştir.
Araştırmadan elde edilen bulgulara göre; hemşirelerin Problem Çözme Ölçeğinden aldıkları toplam puan ortalaması 98.94 ± 14.51’dır. Genç yaşta, sözleşmeli olarak çalışan ve klinik hemşiresi olanların problem çözme becerilerinin diğerlerinden daha yüksek olduğu görülmüştür. Medeni durum, mesleki eğitim düzeyi ve çalışma ortamına göre problem çözme becerileri açısından gruplar arasında anlamlı bir farkın olmadığı belirlenmiştir.
Anahtar Sözcükler: Hemşire, sorun çözme, etkileyen değişkenler
ABSTRACT
Determining the Problem Solving Skills and Some Releated Factors of Nurses Who Work in a University Hospital
This descriptive research was carried out to determine problem solving skills of nurses who work in a university hospital. The universe consisted of 250 nurses who work Cumhuriyet University Hospital. The sample consisted of 188 nurses who accepted to participate to study. The Data were collected by “Individual Information Form” and “Problem Solving Envantery”. Frekans poission, Kruskal Wallis, ANOVA and Mann-Witney U test were used to evaluate data in computer.
According to data; mean point of problem solving of nurses was 98.94 ± 14.51. It was observed that mean point of nurses who are younger, work as clinical nurses and non-staff were higher than the others. It was determined that there were no significant differences between problem solving skills of groups related to professional education level, marrital status and working environment.
Key Words: Nurses, problem solving, releated factors
GİRİŞ VE AMAÇ
İnsan yaşamı çözülmesi gereken değişik sayı ve yapıda sorunlarla doludur. Bu nedenle günümüz toplumu bireylerin yaratıcı, eleştirel, analitik düşünebilen ve karşılaştığı farklı sorunlara etkili çözümler üretebilen özellikte olmasını gerekli kılmaktadır. Sorun çözme becerisi, kişiyi çözüme götürecek bilgilerin kazanılması ve bu bilgileri kullanıma hazır olacak şekilde birleştirerek bir sorunun çözümüne uygulayabilme düzeyidir (Büyükkaragöz 1995).
Sorun çözme, çağdaş hemşireliğin önemli fakat az anlaşılan bir özelliğidir. Diğer taraftan, etkili sorun çözme stratejilerini kullanma ve güçlü bir bilgi temeline dayalı olarak karar verme yeteneği, profesyonel hemşireden beklenen bir davranıştır Bu süreci tam ve doğru olarak anlama ve hasta bakımında kullanma profesyonel becerilerin gelişiminin temel gereğidir (Harbison 1991a; Roberts, While ve Fitzpatrick 1993; Taylor 2000 ).
Hemşireler çalışmaları sırasında her gün çeşitli sorunlarla karşılaşmaktadırlar. Hasta bakımı, ekip çalışması ve yönetimle ilgili sorunlar gibi çeşitli ve karmaşık durumlarla karşılaşan hemşirelerden bu sorunları etkili bir şekilde çözmeleri beklenmektedir. Farklı gereksinimleri olan hastalara bakım vermek, hastaların sorunlarını belirlemek, öncelik sırasına koymak, girişimde bulunmak, sonuçları değerlendirmek gibi kararları vermek durumunda olan hemşireler hasta bakım kalitesini arttırmak ve bireylere yardım etmek için sorun çözme becerilerini kullanmak durumundadırlar. Hemşireler her zaman rutin durumlarla karşılaşsalar ve her duruma uygulanabilen değişmez kararlar verseler düşünme ve sorun çözmeye gereksinim duyulmazdı. Oysa hemşirelikte çoğunlukla farklı ve karmaşık sorunlar ortaya çıkar ve yenilikçi çözümler gerekir (Harbison 1991b; Hedberg ve Larsson 2004; Roberts, While ve Fitzpatrick 1993; Taylor 2000).
Sağlık bakım sisteminin değişen gereksinimleri, hastaların gereksinimlerini esnek ve yaratıcı biçimde karşılayan, bakımla ilgili bilgisini kullanan hemşireler gerektirmektedir. Sorun çözme hemşirelik uygulamalarının odağıdır ve hemşirelerin sorun çözme becerilerini geliştirmeleri hasta bakım kalitesinin yükseltilmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Sorun çözmenin kendi rolü olduğunun farkında olmayan ya da bu becerisini bilimsel olarak kullanmayan bir hemşirenin verdiği bakımın kalitesinin yüksek olması beklenemez (Jones 1988; Taylor 2000).
Ülkemizde hemşirelik hizmetleri çeşitli eğitim düzeylerine sahip hemşireler tarafından ve çoğunlukla geleneksel olarak hekime bağımlı bir sağlık sistemi içinde yürütülmektedir. Ancak hemşirelik bakımının güçlenmesi için; hemşirelerin bağımlı fonksiyonlarından çok bağımsız fonksiyonlarını ön plana çıkarmaları, karar verme, sorun çözme gibi becerilerini geliştirmeleri gerekmektedir (Birol 2004; Velioğlu 1994). Bununla birlikte ülkemizde çalışan hemşirelerin bu yönden durumunun ne olduğu yeterince bilinmemektedir. Bu araştırmanın amacı, bir üniversite hastanesinde çalışan hemşirelerin sorun çözme beceri düzeylerini belirlemektir. Araştırmanın bu gereksinime yanıt vereceği ve hemşirelerin sorun çözme beceri düzeyleri ile ilgili literatüre katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
YÖNTEM
Tanımlayıcı nitelikteki bu araştırma Cumhuriyet Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi’nde yapılmıştır. Hastane 750 yatak kapasiteli olup, araştırmanın yapıldığı tarihte hastanede 250 hemşire çalışmaktadır. Hemşireler 8-16, 16-24 ve 24-08 olmak üzere üç vardiya şeklinde görev yapmaktadır.
Araştırmanın evrenini Cumhuriyet Üniversitesi Araştırma ve Uygulama hastanesinde çalışan toplam 250 hemşire oluşturmuştur. Araştırmada örneklem seçimine gidilmemiş, evrenin tamamı örneklem olarak alınmıştır. Ancak araştırmaya katılmayı kabul etmeme, araştırmanın yapıldığı tarihlerde izinli ya da raporlu olma vb. nedenlerle 197 hemşireye ulaşılabilmiştir. Yapılan değerlendirmede 9 hemşireye ait formun geçersiz olduğu belirlenmiş ve son örneklem 188 hemşireden (evrenin %75.2’si) oluşmuştur. Veriler araştırmacılar tarafından hazırlanan Kişisel Bilgi Formu ve Sorun Çözme Ölçeği ile toplanmıştır.
Kişisel Bilgi Formu: Formda yaş, medeni
durum, çalışma yılı, eğitim düzeyi, çalıştığı birim,
çalışma pozisyonu (servis hemşiresi, poliklinik hemşiresi vb) gibi hemşireleri tanıtıcı özellikleri yer almaktadır. Bu form toplam 7 sorudan oluşmuştur.
Sorun Çözme Ölçeği (Problem Solving
Inventory): Heppner ve Peterson (1982) tarafından
geliştirilen ölçek, kişilerin kendi sorun çözme davranışları ve yaklaşımları hakkında ne düşündüklerini değerlendiren bir araçtır. Ölçeğin kullanımı ve puanlaması kolaydır. Cevaplamada zaman sınırlaması yoktur ve ortalama cevaplama süresi 15 dakikadır. Ölçek 6 puanlı likert tipinde 35 maddeden oluşmakta, “1” tamamen katılmayı “6” ise tamamen katılmamayı göstermektedir. Maddeler sorun çözme ile ilgili olumlu ve olumsuz yargılardan oluşmakta ve gelişigüzel sıralanmaktadır. Puanlamada olumsuz maddeler tersine çevrilmektedir. Düşük puan, sorun çözmede etkililiği ve başarılı sorun çözme ile ilgili davranış ve tutumları ifade etmektedir. Yüksek puan ise, sorunlar karşısında etkili çözümler bulamamayı göstermektedir. Ölçeğin üç alt boyutu vardır. Bunlar; kişinin yeni sorunları çözme yeteneğine olan inancını ifade eden sorun çözme güveni (SÇG); gelecekte başvurmak için ilk sorun çözme çabalarını yeniden gözden geçirmek ve değişik alternatif çözümler için aktif bir biçimde araştırma yapmayı ifade eden yaklaşma-kaçınma biçimi (YKB) ve sorunlu durumlarda kişilerin kontrolünü sürdürme yeteneğini belirten kişisel kontrol (KK)boyutundan oluşmaktadır. Ölçeğin Türkçe’ye uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalışması Taylan(1990) tarafından yapılmıştır. Taylan’ın çalışmasında ölçeğin Cronbach alfa güvenirlik katsayısı .82 bulunmuştur. Araştırmamızda ise bu sayının .71 olduğu belirlenmiştir.
Hazırlanan formlar gerekli açıklamalar yapıldıktan sonra hemşirelere dağıtılmış ve doldurmaları istenmiştir. Daha sonra doldurulan formlar araştırmacılar tarafından toplanmıştır. Elde edilen veriler bilgisayar ortamında değerlendirilmiştir. İstatistiksel değerlendirmede frekans dağılımı, Kruskal Wallis varyans analizi ve Mann-Witney U testi kullanılmıştır.
BULGULAR
Tablo 1’de araştırma kapsamında yer alan hemşirelerin bazı tanıtıcı özellikleri verilmiştir. Tablo’da görüldüğü gibi hemşirelerin çoğunluğu 30 yaşın altında (%74.0), yarıdan fazlası bekar (%53.7) ve yarıya yakını (%49.2) lisans mezunudur. Hemşirelerin % 51.4’ünün çalışma yılı 5 yıl ve daha az olup, çoğunluğu (%70.6) kadroludur. Hemşirelerin %36.7’si dahili kliniklerde,
%29.3’ü cerrahi kliniklerde ve çoğunluğu klinik hemşiresi olarak çalışmaktadır. Hemşirelerin %13.8’i ise klinik sorumlu hemşiresi olarak çalışmaktadır.
Tablo 1. Hemşirelerin Bazı Tanıtıcı Özelliklerine Göre
Dağılımı
Tanıtıcı Özellik Sayı %
Yaş 21-25 26-30 31-35 36 ve üzeri 65 34.6 74 39.4 29 15.4 20 10.6 Yaş ortalaması: 28.37 ± 4.99 Medeni Durum Evli Bekar 87 46.3 101 53.7
Mesleki Eğitim Düzeyi*
Lisans** Önlisans
Sağlık Meslek Lisesi
92 49.2 64 34.2 31 16.6 Çalışma Yılı* 1 yıldan az 1-5 yıl 6-10 yıl 11 yıl ve üzeri 25 13.4 71 38.0 47 25.1 44 23.5 Kadro Durumu* Kadrolu Sözleşmeli 137 70.6 55 29.4 Çalışma ortamı Dahili servisler Cerrahi servisler Diğer servisler*** 69 36.7 55 29.3 64 34.0 Çalışma pozisyonu Klinik hemşiresi Sorumlu hemşire 162 86.2 26 13.8 Toplam 188 100.0
* Bir katılımcı bu soruya yanıt vermemiştir. ** Bu grupta üç kişi yüksek lisans mezunudur. *** Poliklinik, Acil, Ameliyathane, Hemodializ, ve Yoğun
Bakım hemşireleri bu grupta toplanmıştır
Tablo 2’de hemşirelerin problem çözme ölçeğinden aldıkları toplam ve alt boyutlara ait puan ortalamaları görülmektedir. Buna göre hemşirelerin problem çözme ölçeğinden aldıkları toplam puan ortalamaları 98.94 ± 14.51 dir. Puan ortalamaları ölçeğin alt boyutlarına göre incelendiğinde ise SÇG alt boyutu puan ortalamasının 29.60 ± 6.65, YKB puan ortalamasının 47.67 ± 7.53 ve KK puan ortalamasının ise 19.38 ± 4.79 olduğu belirlenmiştir
Tablo 2. Hemşirelerin Problem Çözme Ölçeğinden Aldıkları
Toplam Ve Alt Boyutlara Ait Puan Ortalamaları (n=188)
Min* Max* X SD Toplam Puan 63 (32) 157 (192) 98.94 14.51 Sorun Çözme Güveni 17 (11) 54 (66) 29.60 6.65 Yaklaşma-Kaçınma 29 (16) 78 (96) 47.67 7.53 Kişisel Kontrol 8 (5) 30 (30) 19.38 4.79 * Parantez içerisinde belirtilen rakamlar ölçekten alınabilecek minumum ve maksimum değerlerdir.
Tablo 3’te hemşirelerin bazı özelliklerine göre problem çözme ölçeğinden aldıkları toplam ve alt boyut puan ortalamaları verilmiştir. Hemşirelerin yaş gruplarına ile puan ortalamaları incelendiğinde 30 ve altı yaş grubunda olan hemşirelerin toplam puan ortalamasının 97.37 ± 12.97, 31 yaş üzeri yaş grubunda olanların ise puan ortalamasının 103.40 ± 17.59 olduğu ve aradaki bu farkın istatistiksel olarak da anlamlı olduğu belirlenmiştir (p<0.05). Yaş grubuna göre alt boyut puan ortalamaları incelendiğinde ise SÇG ve YK puan ortalamaları açısından gruplar arasında anlamlı bir fark saptanmazken, KK puan ortalamasının 30 yaş ve altı grupta 31 ve üzeri yaş grubuna göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde düşük olduğu bulunmuştur (p<0.01).
Tablo 3. Hemşirelerin Bazı Özelliklerine Göre Problem Çözme Ölçeğinden Aldıkları Toplam Ve Alt Boyut Puan Ortalamaları (n=188)
Toplam Puan Sorun çözme Güveni Yaklaşma kaçınma Kişisel kontrol
Özellikler X ± SD X ± SD X ± SD X ± SD Yaş 97.37 ± 12.97 103.40 ± 17.59 29.15 ± 5.85 30.89 ± 8.45 47.12 ± 7.11 49.20 ± 8.49 18.81 ± 4.81 21.00 ± 4.41 30 ve ↓ 31 ve ↑ z=2.31 p=0.021* z=1.06 p=0.289 z=1.25 p=0.209 z=2.67 p=0.007** Medeni Durum 100.48 ± 15.19 97.62 ± 13.83 29.82 ± 7.13 29.41 ± 6.23 48.22 ± 7.43 47.18 ± 7.62 20.77 ± 4.75 18.61 ± 4.72 Evli Bekar z=1.21 p=0.225 z=0.24 p=0.810 z=0.84 p=0.396 z=2.47 p=0.013*
Mesleki Eğitim Düzeyi
98.56 ± 12.67 99.84 ± 15.69 98.83 ± 17.16 29.67 ± 6.16 29.28 ± 7.18 30.19 ± 7.15 47.41 ± 6.13 48.59 ± 8.38 46.87 ± 9.25 19.21 ± 4.64 19.73 ± 5.00 19.29 ± 4.96 Lisans Ön lisans
Sağlık Meslek Lisesi
KW=0.13 p=0.934 KW=0.44 p=0.802 KW=0.99 p=0.609 KW=0.36 p=0.834 Çalışma Yılı 96.93 ± 12.99 97.80 ± 13.16 104.13 ± 17.66 29.15 ± 5.93 29.02 ± 5.98 31.04 ± 8.48 47.04 ± 7.03 46.89 ± 7.26 49.84 ± 8.63 18.44 ± 4.64 19.72 ± 5.14 20.90 ± 4.33 5 yıl ve ↓ 6-10 yıl 11 yıl ve ↑ KW=6.43p=0.040* KW=1.10 p=0.577 KW=3.23 p=0.198 KW=8.24p=0.016* Kadro durumu 100.48 ± 15.25 95.45 ± 12.03 29.82 ± 7.29 29.10 ± 4.87 48.52 ± 7.75 45.69 ± 6.66 19.84 ± 4.85 18.36 ± 4.52 Kadrolu Sözleşmeli z=2.01 p=0.044* z=0.64 p=0.949 z=2.51 p=0.012* z=2.02 p=0.043* Çalışma pozisyonu 97.79 ± 13.52 106.15 ± 18.31 29.30 ± 6.24 31.46 ± 8.69 47.27 ± 7.14 50.15 ± 9.39 18.93 ± 4.72 22.15 ± 4.35 Klinik hemşiresi Sorumlu hemşire z=2.16 p=0.031* z=0.96 p=0.336 z=1.72 p=0.085 z=3.04 p=0.002** Çalışma Ortamı 99.36 ± 14.50 99.23 ± 13.59 98.25 ± 15.25 29.82 ± 6.65 30.03 ± 6.41 29.00 ± 6.90 47.86 ± 7.55 47.78 ± 7.13 47.35 ± 7.93 19.37 ± 5.13 19.01 ± 4.36 19.70 ± 4.82 Dahili servisler Cerrahi servisler Diğer servisler KW=0.15 p=0.925 KW=0.83 p=0.660 KW=0.18 p=0.913 KW=0.60p=0.741 * p<0.05 **p<0.01
Hemşirelerin puan ortalamaları medeni duruma göre incelendiğinde toplam puan, SÇG ve YKB açısından gruplar arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır. Diğer taraftan KK alt boyut puan ortalamasının bekar olanlarda 18.61 ± 4.72, evlilerde 20.77± 4.75 olup aradaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu belirlenmiştir (p<0.05).
Çalışma yılına göre hemşirelerin problem çözme ölçeğinden aldığı toplam ve alt boyut puan ortalamaları incelendiğinde, toplam puan ve KK alt boyutu puan ortalaması ile ilgili olarak gruplar arasında anlamlı bir fark bulunmuştur (p<0.05).
Klinik hemşiresi ve klinik sorumlu hemşiresi olarak çalışanların puan ortalamaları karşılaştırıldığında
ise SÇG ve YK alt boyut puan ortalamaları arasında anlamlı bir farkın olmadığı (p>0.05), toplam puan ortalamasının klinik hemşiresi olarak çalışan grupta 97.79±13.52, servis sorumlu hemşiresi olarak çalışan grupta ise 106.15±18.31 olduğu ve aradaki bu farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu belirlenmiştir (p<0.05). KK alt boyut puan ortalamalarına bakıldığında klinik hemşirelerinin puan ortalamasının istatistiksel olarak anlamlı düzeyde klinik sorumlu hemşirelerinden daha düşük olduğu saptanmıştır (p<0.01).
Hemşirelerin kadro durumuna göre puan ortalamaları incelendiğinde problem çözme ölçeğinden alınan toplam puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğu saptanmıştır (p<0.05). Problem çözme ölçeğinin alt boyut puan ortalamalarına bakıldığında ise SÇG puan ortalaması açısından gruplar arasında anlamalı bir fark bulunmazken (p>0.05), YK ve KK alt puan ortalamaları açısından gruplar arasında anlamlı bir fark olduğu belirlenmiştir (p<0.05).
Hemşirelerin mesleki eğitim düzeyleri ve çalışma ortamlarına göre problem çözme ölçeğinden aldıkları toplam ve alt puan ortalamalarının benzer olduğu belirlenmiştir (p>0.05).
TARTIŞMA
Hemşirelikte yer alan en önemli gelişmelerden biri, geleneksel hastalık merkezli bakımdan, hasta merkezli yani problem çözme yaklaşımına doğru bir değişimin olmasıdır. Geleneksel hemşirelikle ilgili eleştirilerde, hemşirelerin sadece doktorun yardımcısı olduğu, sorun çözme becerilerini tam olarak kullanmadıkları ve hemşireliğin düşünen bir meslekten çok yapan bir meslek olduğu öne sürülmüş, hemşireliğin profesyonel bir şekilde uygulanması için problem çözme becerisi gelişmiş hemşirelere gereksinim duyulduğu vurgulanmıştır (Birol 2004, Velioğlu 1994 ).
Hemşirelik toplumun her kesiminden kişinin bedensel, duygusal ve sosyal sağlık gereksinimleri ışığında hemşirelik bakımını planlayan, bu planı uygulamaya koyan ve uyguladığı bakım planını sistematik bir şekilde değerlendiren dinamik bir süreçtir. Bu süreçte hemşirenin bireylerin sorunlarını etkili bir şekilde çözebilmeleri için bağımsız fonksiyonlarına odaklanmaları ve bu fonksiyonları yerine getirirken kritik düşünme, karar verme ve problem çözme gibi entelektüel becerileri etkili şekilde kullanmaları beklenir. Problem çözme; sorunla başa çıkabilmek için potansiyel
olarak etkili olabilecek çeşitli alternatiflerin üretilmesi, elde edilmesi ve bu alternatifler arasından en etkili olanının seçilme olasılığının arttırılmasıdır. Hemşirelerin problem çözme becerilerini etkili bir şekilde kullanmaları ile hem mesleğin profesyonelleşmesine katkı verilecek hem de hasta bakımının kalitesi geliştirilecektir. Diğer taraftan hemşirelerin bu becerilerini kullanmaları otonomilerinin gelişmesine de katkı sağlayacaktır (Birol 2004, Hedberg, Larsson 2004, Taylor 2000).
Araştırmada hemşirelerin Problem Çözme Ölçeği puan ortalaması 98.94 ± 14.51, kişinin yeni sorunları çözme yeteneğine olan inancını ifade eden sorun çözme güveni alt boyutu puan ortalaması 29.60 ± 6.65, gelecekte başvurmak için ilk sorun çözme çabalarını yeniden gözden geçirmek ve değişik alternatif çözümler için aktif bir biçimde araştırma yapmayı ifade eden yaklaşma-kaçınma biçimi alt boyut puan ortalaması 47.67 ± 7.53 ve sorunlu durumlarda kişilerin kontrolünü sürdürme yeteneğini belirten kişisel kontrol alt boyut puan ortalaması ise 19.38 ± 4.79 bulunmuştur. Ölçeğin toplamından elde edilecek toplam puan ranjının 32-192 olduğu düşünüldüğünde hemşirelerin hem genel hem de alt boyutlarla ilgili olarak kendilerini orta düzeyde sorun çözücü olarak algıladıkları söylenebilir (Savaşır ve Şahin 1997). Chang ve Gaskill (1991) tarafından hemşirelerin problem çözme becerilerini algılama durumlarını belirlemek amacıyla yapılan çalışmada da hemşirelerin kendilerini orta düzeyde sorun çözücü olarak algıladıkları belirlenmiştir. Ülkemizde hemşirelerin problem çözme becerilerini belirlemek amacıyla yapılan sınırlı sayıda çalışma bulunmaktadır. Erdem (1995) tarafından yapılan çalışmada hemşirelerin problem çözme becerilerini etkileyen faktörler incelenmiş, ancak çalışmada sorun çözme düzeyleri ile ilgili bir bulguya rastlanmamıştır. Ulupınar (1997) tarafından hemşirelik eğitiminin öğrencilerin problem çözme becerilerine etkisini belirlemek amacıyla yapılan çalışmada da öğrencilerin kendilerini orta düzeyde sorun çözücü olarak algıladıkları belirlenmiştir. Sabuncu ve arkadaşlarının (2000) yaptıkları çalışmada ise öğrenci hemşirelerin problem çözme puan ortalaması orta düzeye yakın bir değerde bulunmuştur. Yurttaş ve Yetkin (2003) tarafından yapılan çalışmada da benzer bir sonuç elde edilmiştir. Çalışmamızda elde edilen sonuç ve bu çalışmaların sonuçları öğrenci hemşire ve çalışan hemşirelerin problem çözme becerilerini algılama durumlarında kendilerini yeterli düzeyde sorun çözücüler olarak görmediklerini gösterebilir. Bilindiği gibi problem çözme öğrenebilen ve deneyimlerle geliştirilebilen
entellektüel bir beceridir (Benson 1995). Ülkemizde hemşirelik mesleğinin uygulanması ile ilgili yaşanan sorunlar göz önüne alındığında problem çözme becerisi gelişmiş mezunlar verilmesine gereksinim duyulduğu açıktır. Nitekim bir çok hemşirelik yüksekokulunda müfredat ile ilgili yapılan düzenlemeler ve içerik çalışmaları kritik düşünen, problem çözme becerisi gelişmiş, otonomisini kullanan ve bakıma odaklı hemşirelere gereksinim duyulmasının bir göstergesi olarak değerlendirilebilir.
Çalışmada hemşirelerin yaş gruplarına göre Problem Çözme Ölçeği puan ortalamaları incelenmiş, 30 ve altı yaş grubunda olan hemşirelerin kendilerini, 31 yaş ve üzeri gruba göre sorun çözme konusunda daha başarılı algıladıkları ve aradaki bu farkın istatistiksel olarak da anlamlı olduğu belirlenmiştir (p<0.05). Pettigrew’in (1993) 20-30 yaşındaki hemşirelerin daha iyi sorun çözdüklerini, sorun çözmede daha güvenli olduklarını, sorunlara daha yenilikçi ve farklı çözümler bulduklarını ifade etmesi çalışma sonucumuzla benzerlik göstermektedir. Ülkemizde Erdem(1995) tarafından yapılan bir çalışmada da hemşirelerin problem çözme becerilerinin yaşa göre değiştiği bulunmuştur. Diğer taraftan çalışma yılına göre hemşirelerin problem çözme ölçeğinden aldığı toplam ve alt boyut puan ortalamaları incelendiğinde toplam puan ve Kişisel Kontrol alt boyutu puan ortalaması ile ilgili olarak gruplar arasında anlamlı bir fark bulunmuştur (p<0.05). Beş yıldan daha az süredir çalışan hemşireler kendilerini sorun çözme becerileri açısından diğer gruplara göre daha iyi algılamaktadırlar. Deneyimli hemşirelerin deneyimleri üzerinde düşünerek öğrenmeleri ve bunu uygulamalarına yansıtmaları, uzmanlaşma yolunda önemli bir adım olarak görülmekte ve deneyimlerini uygulamada kullanan hemşirelerin daha etkili problem çözdükleri belirtilmektedir (Scanlan ve ark. 2002). Ancak çalışmamızda genç yaşta olan ve çalışma deneyimleri beş yıl ve altında olan grubun kendilerini deneyimli ve ileri yaş grubunda olan hemşirelere göre daha iyi problem çözücü olarak algıladıkları bulunmuştur. Bu durum genç yaş grubunda ve çalışma deneyimi aza olan hemşirelerin mesleğin bir üyesi olarak kendini kanıtlama çabası ile daha aktif olarak çalıştıklarını gösterebilir. Nitekim araştırmamızda sözleşmeli olarak çalışan hemşirelerin de kendilerini kadrolu olarak çalışan hemşirelere göre daha iyi problem çözücü olarak algıladıklarını göstermektedir. Sözleşmeli olarak çalışan hemşirelerin çoğunluğunun
genç yaş grubunda ve çalışma yılının 5 yıldan az olması yukarıdaki sonucu desteklemektedir.
Ayrıca genç ve çalışma deneyimi daha az olan hemşirelerin kendilerini daha iyi problem çözücü olarak algılamaları hemşirelerin problem çözme becerilerini etkileyen başka faktörlerin olduğunu da düşündürmektedir. Bunlar arasında çalışma koşulları, hemşireden beklenen rollerin sınırlı olası ve kendilerinden düşünme ve kritik etme gibi entelektüel becerileri kullanmak yerine daha çok bağımlı fonksiyonları yerine getirmelerinin beklenmesi gibi faktörler sayılabilir. Hurst ve ark. (1991) deneyimli hemşirelerin bir sorunu çözmek durumda kaldıklarında, sorunu eleştirel bir bakış açısı ile ele almaktan uzak olduklarını, daha çok rütin bir şekilde bakım vermeye yoğunlaştıklarını ve katı bir şekilde rutinlere bağlanmanın hemşireleri düşünmekten uzaklaştırdığını belirtmiştir.
Bu çalışmada hemşirelerin mesleki eğitim düzeylerinin problem çözme becerileri üzerinde etkili olmadığı, tüm eğitim gruplarında olan hemşirelerin kendilerini benzer şekilde (orta düzeyde) sorun çözücü olarak algıladıkları belirlenmiştir (p>0.05). Erdem (1995) tarafından yüksekokul ve sağlık meslek lisesi mezunu hemşirelerin problem çözme becerilerini algılama durumlarını belirlemek amacıyla yapılan çalışmada da her iki eğitim grubu arasında hemşirelerin problem çözme becerilerini algılama durumları açısından fark olmadığı bildirilmiştir. Lisans mezunu hemşirelerin, önlisans ve sağlık meslek lisesi mezunu hemşirelere göre kendilerini sorun çözme becerisi açısından daha iyi durumda algılamaları beklenen bir bulgu olabilirdi. Nitekim, özellikle lisans eğitimi süresince öğrenciler bir problem çözme yaklaşımı olan hemşirelik sürecini kullanmaları yönünde eğitilmekte ve klinik uygulamaları sırasında bu süreci kullanarak bakım vermeleri beklenmektedir. Ancak hemşirelerin klinikte hemşirelik sürecine göre hasta bakımı vermemeleri, dolayısıyla klinik ortamda öğrenci için uygun rol modellerinin olmaması bu eğitimin amacına ulaşmasını engelleyici bir faktör olabilmektedir. Aynı zamanda eğitim düzeyine göre hemşirelerin sorun çözme becerilerinin benzer olması; uygulama ortamında hemşirelerin daha çok bağımlı fonksiyonlarını kullanmaları ve çalışma alanlarında hemşireden beklenen rol ve sorumlulukların eğitim düzeyine göre değişmemesi ile açıklanabilir.
Hemşirelerin Problem Çözme Ölçeği puan ortalamaları medeni duruma göre incelendiğinde, evli
olan grupla bekar olanların sorun çözme becerileri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı belirlenmiştir. Ancak evli olan grubun bekar olanlara göre kişisel kontrol özelliklerini daha gelişmiş olarak algıladıkları saptanmıştır (p<0.05). Bu bulgu, evlenme ile birlikte toplumumuzda kadına düşen sorumluluğun arttığını, sorumluluk duygusunun beraberinde kontrollü davranmayı getirebileceği ile açıklanabilir.
Çalışmada sözleşmeli olarak çalışan hemşirelerin kadrolu çalışanlara göre kendilerini daha iyi problem çözücü olarak algıladıkları belirlenmiştir. Ayrıntılı incelendiğinde sözleşmeli olarak çalışan hemşirelerin genç grupta oldukları ve çalışma yıllarının beş yıldan az olduğu belirlenmiştir. Bu durum, bu grubun kendini bir meslek üyesi olarak kanıtlama çabası ile daha aktif olarak çalıştıklarını gösterebilir.
Klinik hemşiresi olarak çalışanlar, sorumlu hemşirelere göre kendilerini daha iyi sorun çözücü olarak algılamaktadırlar. Ancak araştırmamızda yer alan sorumlu hemşirelerin sayısının klinik hemşirelerden oldukça düşük olması nedeni ile bu sonucu yorumlamanın doğru olmayacağı düşünülmektedir. Sorumlu hemşirelerin yönetici konumda olmaları nedeniyle hasta bakımının yanı sıra yönetsel anlamda da bir çok sorunla karşılaşma ve çözüm üretmek durumunda kalmaları nedeniyle sorun çözme becerilerin daha iyi olması beklenirdi. Nitekim yapılan diğer bir çalışma (Synoground ve Adams 1993) bizim sonuçlarımızın aksine hemşirelerin çalıştığı pozisyona göre sorun çözme becerilerinin farklı olduğunu, statüsü yüksek olanların daha iyi sorun çözdüklerini göstermektedir.
Çalışma ortamı açısından ise gruplar arasında bir farkın bulunmaması, her ortamda hemşirelerin daha çok bağımlı fonksiyonlarını kullanmaları ve çalıştıkları kurumun her biriminde benzer sorumlulukları yerine getirmeleri ile açıklanabilir. Hedberg ve Larsson (2004) tarafından yapılan çalışmada ise hemşirelerin karar vermelerinde çalışılan ortamın etkili olduğu belirtilmiştir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Bir üniversite hastanesinde çalışan hemşirelerin problem çözme becerilerini etkileyen faktörleri belirlemek amacıyla yapılan çalışmanın sonucunda; hemşirelerin problem çözme becerilerinin orta düzeyde olduğu bulunmuştur. Genç yaşta, sözleşmeli olarak çalışan ve klinik hemşiresi olanların problem çözme becerilerinin diğerlerinden daha yüksek olduğu görülmüştür. Medeni durum, mesleki eğitim düzeyi ve
çalışma ortamına göre problem çözme becerileri açısından gruplar arasında anlamlı bir farkın olmadığı belirlenmiştir.
Bu sonuçlar doğrultusunda;
1. Hemşirelerin sorun çözme becerilerinin hasta bakımına yansımalarını değerlendiren ileri çalışmaların yapılması,
2. Hemşirelerin problem çözme becerilerini ve etkileyen değişik faktörleri belirlemek amacıyla daha geniş gruplarda araştırma yapılması ve
3. Hemşirelerin sorun çözme becerilerini geliştirmeleri için hizmet içi eğitim programlarının düzenlenmesi önerilmektedir.
KAYNAKLAR
Büyükkaragöz SS, Çivi C (1995) Genel Öğretim Metodları. Göksu Matbaası, Konya; 85-92
Benson BA (1995) Problem-solving skills training. The Habilitative mental Healthcare Newsletter 14(1).
Birol L(2004) Hemşirelik Süreci. Etki Matbaacılık Yayıncılık. 6. Baskı, İstanbul.
Chang AM, Gaskill D (1991) Nurses’ perceptions of their problem-solving abilty, J Adv Nurs, 16:7,823-819.
Erdem Y (1995) Yüksekokul ve sağlık meslek lisesi mezunu hemşirelerin problem çözme becerilerini algılama durumları. 4. Ulusal Hemşirelik Kongresi, Ankara.
Harbison J (1991a) Clinical decision making in nursing. Journal of Advanced Nursing, 13,185-192.
Harbison J (1991b) Clinical decision making in nursing. Journal of Advanced Nursing, 16, 404-407.
Hedberg B, Larsson US (2004) Environmental elements affecting the decision-making process in nursing practice. J Clin Nurs. 13(3):316-24.
Heppner PP, Krauskopf CJ (1987) An information processing approach to personal problem solving. The Counselling Psychologist. 15(3)71-87.
Hurst K, Dean A, Trickey S (1991) The recognition and non-recognition of problem-solving stages in nursing practice. J Adv Nurs, 16:12;1444-1454.
Jones JA (1988) Clinical reasoning in nursing. Journal of Advanced Nursing,13,185-192.
Pettigrew AC, King MO (1993) A comparison between scores on Kirtons’ inventory for nursing students and a general student population. Psychol Res, 73:1,339-345.
Roberts JD, While AE, Fitzpatrick J (1993) Problem solving in nursing practice; application, process, skill acquisition and measurement, J Adv Nurs, 18:6,886-890. Sabuncu N, Orak N, Karabacak Ü, Alpay ŞE (2000) Hemşirelik süreci sistemini öğrenmenin hemşirelik öğrencilerinin kişisel problem çözme becerilerini algılama durumlarına etkisi. 1. Uluslararası, 8. Ulusal Hemşirelik Kongresi Bildiri Özet Kitabı, Antatya, ss: 139-140
Savaşır I, Şahin N (1997) Bilişsel Davranışçı Terapilerde Değerlendirme: Sık Kullanılan Ölçekler, Türk Psikologlar Derneği Yayınları, Ankara.
Scanlan JM, Care WD and Udod S (2002) Unravelling the unknowns of reflection in classroom teaching. Journal of Advanced Nursing. 38(2): 136-143
Synoground G, Adams C (1993) Problem-solving styles of school nurses, J Sch Nurs, 9:3,9-12
Taylan S (1990) Heppner’in Problem Çözme Envanterinin Uyarlama, Geçerlik ve Güvenirlik çalışmaları. Ankara üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitimde psikolojik Hizmetler Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Taylor C (1997) Problem solving in clinical nursing practice. Journal of Advanced Nursing, 26,329-336.
Taylor C (2000) Clinical problem-solving in nursing: insights from the literature. Journal of Advanced Nursing, 31(4),842-849.
Ulupınar S (1997) Hemşirelik eğitiminin öğrencilerin sorun çözme becerilerine etkisi, Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Anabilim Dalı, İstanbul.
Velioğlu P (1994) Hemşireliğin Düşünsel Temelleri. Alaş Ofset matbaası, İstanbul.
Yurrtaş A, Yetkin A (2003) Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinin empatik becerileri ile problem çözme becerilerinin karşılaştırılması. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 6(1): 1-13
