C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2001, 5 (1)
BOLU’DA YAŞAYAN DİYABETLİLERİN SAĞLIK VE
HASTALIKLARINI ALGILAMALARI İLE UYGULAMALARI*
Feray GÖKDOĞAN ** Fatma AKINCI ***
_________________________________________________________________________________________________________________
ÖZET
Araştırma, diyabetli hastaların sağlık ve hasta-lıklarının ciddiyetini algılamaları, tedaviyi ve hekim ya da hemşire tarafından önerilenleri yararlı bulma ve uygulamaları ile bunları etkileyen faktörleri belirlemek amacıyla yapılmış tanımlayıcı bir çalış-madır. Veriler örneklemi oluşturan 70 hastadan görüşme yoluyla toplanmıştır.
Çalışmada diyabetin tipine ve cinsiyete bağlı olmaksızın genelde diyabetlilerin mevcut sağlıkla-rını orta düzeyde algıladıkları, diyabeti ciddi olarak algılamaları ve önerilenleri yararlı bulmalarına karşın, önerilenleri daha az uyguladıkları sonucuna varılmıştır. Ayrıca genç yaşlarda sağlığın daha iyi olarak algılandığı ve yaşlanmayla birlikte diyabetin ciddiyetini algılama oranının arttığı belirlenmiştir. Diğer sosyodemografik değişkenler olan sağlık ve hastalığı algılama ve uygulamalar arasında ilişki bulunamamıştır.
Anahtar Sözcükler: Diyabet, sağlık inanç
modeli, sağlığı algılama, tedaviye uyum, hemşirelik.
SUMMARY
Practices and perceptions about their health and diseases of patients with diabetes mellitus in Bolu
The aim of this study was to determine factors effect perceived current health status, perceived seriousness, perceived benefits and practices of patients with Diabetes Mellitus (DM). In this descriptive study, data was obtained through questionnaire form with interview on a sample of 70 patients with diabetes mellitus.
The results of this study showed that patient who have diabetes perceive their current health status moderately of sex and the type of the disease. It was found that although the patients perceive the diabetes seriously and find the suggestions, which has been made to themselves, useful, their compli-ance with the suggestions are little. It was also determined that the order patient perceive the disease more seriously that the younger patients. There weren’t any relationships between other socio-demographic variations and perceived health, disease and practices of diabetic patients.
Key Words: Diabetes mellitus, health belief model, perceived health, compliance, nursing.
GİRİŞ
Şeker hastalığı ya da kısaca diyabet, yaşam boyu süren, komplikasyonları ile birey ve toplumu etkileyen, bu yönüyle ekonomik yük getiren, tedavi ve bakımda birden fazla disip-linin katılımını gerektiren bir hastalıktır (Özer 1996, Yılmaz 1996). Diyabet dünyada ve ülke-mizde sık görülen kronik bir hastalık olup, Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre ülkemiz-de diyabet prevalansı %3.2’dir. Bu hesaba göre Türkiye’de 2.2 milyon diyabetik ve hastalığın-dan haberdar olmayan 2.5 milyon kadar diya-betli olduğu kabul edilmektedir (Yılmaz 1999).
Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde diyabet, halen başlıca ölüm nedenlerinden birini oluşturmakta ve yetişkinlerde amputasyon nedeni olarak birinci sırada yer almaktadır. Aynı zamanda kişilerin yaşam kalitesini, sosyal ve mesleki yaşantısını olumsuz yönde etkileyen körlük, böbrek yetmezliği ve sinir hasarı gibi sorunlara yol açtığından önemli bir toplum sağlığı sorunudur. Komplikasyon gelişiminin önlenmesi ve yaşam kalitesinin bozulmaması için, tanı konulduğu andan itibaren diyabetli-lerin yeni bir yaşam biçimi oluşturmaları bekle-nir. Verilen eğitimde hastalardan beslenme ve egzersiz alışkanlıklarında değişiklik yapmaları,
_________________________________________________________________________________________________________________
* I. Ulusal İç Hastalıkları Kongresi’nde (03-07 Kasım 1999) sunulmuştur. ** Doç.Dr. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Bolu Sağlık Yüksekokulu, Bolu *** Arş.Gör. Gazi Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu, Ankara
ilaçlarını ve gerekiyorsa insülinlerini zamanında ve doğru dozda uygulamaları, düzenli aralık-larla tıbbi kontrol ve bakımdan geçmeleri istenir (Popkess-Wawter 1983). Ancak yaşam boyu sürecek bir hastalığa sahip olmak, hem bireyi hem de aileyi ruhsal ve sosyal yönden etkile-yebilmekte ve eğitim sırasında planlananların uygulanması da engellenebilmektedir (Armst-rong 1987). Bunun sonucunda diyabetli kişi bütüncül olarak değerlendirilmeden “uyumsuz” olarak adlandırılabilmektedir.
Geleneksel tıbbi yaklaşımdan farklı olarak bakım ve tedavisi boyunca diyabetli hastaların ve ailelerinin yalnızca bedensel değil; bilgi, beceri, değerler ve tutumlar açısından da bütün-cül olarak değerlendirilmesi, öz-bakım gerek-sinimlerinin saptanıp uygun yaklaşımların planlanması gerekir (Popkess-Wawter 1983, Armstrong 1987). Diyabet tedavisinde eğitim, önemli bir bölümü oluşturur ve kişilerin ekiple işbirliği yaparak sağlık ve hastalıkla ilgili karar-lara aktif katılımını gerektirir. Ancak eğitimle kazanılan bilgilerin, kişilerin hastalığına uyum ve davranışlarına olumlu katkı sağladığına iliş-kin bulguların yanı sıra (Sulvay ve ark. 1980, Mazucca 1986, Haisch ve ark. 1996), eğitimin tek başına herhangi bir değişim ya da katkı sağlamadığını gösteren çalışmalar da bulun-maktadır (Sulway ve ark. 1980, Dunn 1986, Day ve Assal 1992).
Diyabet gibi, bireylerin yaşam biçimi ve alışkanlıklarında değişiklik gerektiren hastalık-larda davranış kazandırma ve sağlığı geliştir-mek için, eğitim planı yapılmadan önce kişile-rin sağlığını ve hastalığın ciddiyetini nasıl algılandığının değerlendirilmesi gerekmektedir (Holstein ve ark. 1986, Janz ve Becker 1984, Weinman 1987). Sağlık İnanç Modeli yaklaşı-mına göre, bireyin sağlığı ve hastalığıyla ilgili öznel algılamaları onun davranışlarını etkile-mektedir. Özellikle kendi sağlığı, hastalığın ciddiyeti ve yapılan önerileri yararlı bulup bulmamasına ilişkin inanç ve tutumların, kişi-lerin hastalığına ilişkin düzenlemelere aktif katılımını etkilediği, bunlar göz ardı edildiğinde ise yapılan girişimlerin sonuçsuz kaldığı bildiri-lmektedir (Dietrich 1996, Holstein ve ark. 1986, Weinman 1987). Yaş, cinsiyet, sosyoekonomik durum, öğrenim düzeyi, diyabetin tipi ve süresi gibi değişkenlerin hastalığın ciddiyetini algıla-mayı, tedavi ve önerileri yararlı görmeyi etkile-yebileceği bildirilmiştir (Dietrich 1996, Hols-tein ve ark. 1986, Mitikulena ve Smith 1996, Weinman 1987).
AMAÇ
Bu çalışmanın amacı, diyabetli hastaların cinsiyet, yaş, öğrenim düzeyi, medeni durum, sosyoekonomik düzey, diyabetin tipi, hastalığın süresi ile sağlık kontrol davranışları arasındaki farklılıkları incelemek; sağlığı, hastalığın ciddi-yetine ve hastalığına bağlı gelişebilecek durum-larını algılama ile sağlık kontrol davranışları arasındaki farklılıkları karşılaştırmaktır.
YÖNTEM
Bu araştırma tanımlayıcı tipte olup, evrenini Bolu il merkezinde yaşayan ve Bolu Devlet Hastanesi diyabet polikliniğinde izlenen 420 diyabetli hasta oluşturmuştur. Olasılıklı ve orantılı tabakalı örnekleme yöntemi ile 70 kişi çalışma kapsamına alınmıştır. Çalışma, diyabet polikliniğinin açık olduğu günlerde (pazartesi ve perşembe) 1 Ocak-30 Mayıs tarihleri arasın-da araştırmacılar tarafınarasın-dan yapılmıştır. Araştır-ma için kurumdan izin alınmış, hastalara araştırma konusunda bilgi verilmiş, bu bilgi-lerin sadece araştırma amacıyla kullanılacağı söylenmiş ve araştırmaya katılma konusunda sözlü onayları alınmıştır. Araştırma kapsamına en az 6 ay önce diyabet tanısı konulan, Bolu’da oturan ve araştırmaya katılmayı kabul eden hastalar alınmıştır.
Araştırmacılar tarafından hazırlanan anket türündeki veri toplama formu iki kısımdan oluşmuştur: birinci bölümde diyabetli hastaların demografik verileri, ikinci bölümde ise sağlık algılamaları ve uygulamalarının değerlendi-rildiği sorular yer almıştır. Veriler, görüşme yöntemiyle toplanmıştır. Diyabetli hastaların şu andaki sağlığını algılaması, şeker hastalığının ciddiyetini algılaması, bakım/tedavi uygulama-larını yararlı bulma ve bu uygulamaları gerçek-leştirme düzeylerinin belirlenmesinde yararlı bir bilgi sağlayacağı düşünülen Görsel Karşılaş-tırmalı Skala (Visual Anologue Scales) kullanılmıştır. Bu yöntemle anılan konularda nicelik ve niteliksel olarak objektif veriler elde edilmesi amaçlanmıştır. Skala, sıfırdan başla-yan 10cm’lik bir cetvel şeklindedir. Örneğin, diyabetli hastaların sağlığını algılamasında; skaladaki “0-çok kötü”, “10-çok iyi” sağlık ve ortadaki “5” rakamı ise orta düzeyde bir sağlığa denk düşmektedir. Formdaki soruların işlerliği, ön uygulama ile değerlendirilmiştir.
İstatistiksel değerlendirmelerde “SPSS 9.0 paket programı” kullanılmıştır. İki grubun orta-lamaları arasında önemli farklılık olup olmadığı
“t testi” (Independent-Samples T Test), ikiden çok grup ortalamaları arasındaki farkın önemi varyans analizi (One Way Anova) ve korelas-yon katsayısı ile değerlendirmiştir.
BULGULAR VE TARTIŞMA
Sağlık ve hastalıklarına ilişkin algılamaları ve uygulamalarını belirlemek üzere yapılan çalışmada yer alan hastaların yaş ortalamasının 59.43±12.35 (range=23-80 yaş), %65.7’sinin
kadın, %78.6’sının insüline bağımlı olmayan diyabetli (tip II ya da NIDDM) olduğu, %51.4’-ünün okuryazar/ilkokul öğrenim düzeyinde, %92.9’unun eve gelir getiren bir işte çalışma-dığı, %68.6’sının Emekli Sandığı’na bağlı sosyal güvencesinin olduğu, %67.1’inin orta gelir düzeyinde, %65.7’sinin evli ve %51.4’-ünün eşi ve çocuklarının bulunduğu aile üyele-riyle birlikte yaşadığı belirlenmiştir (Tablo 1).
Tablo 1. Diyabetli Hastaların Bazı Özelliklerinin Dağılımı (n=70)
Özellikler Sayı %
Yaş X= 59.43 ± 12.35 (ranj=23-80 yaş) Cinsiyet Kadın 46 65.7 Erkek 24 34.3 Diyabetin Tipi Tip I (IDDM) 15 21.4 Tip II (NIDDM) 55 78.6 Öğrenim Düzeyi Okuryazar olmayan 13 18.6 Okuryazar/ilkokul mezunu 36 51.4 Ortaöğrenim mezunu 15 21.4 Yükseköğrenim mezunu 6 8.6 Çalışma Durumu Çalışan 5 7.1 Çalışmayan 65 92.9 Sosyal Güvencesi
Sosyal güvencesi olmayan 1 1.4
Emekli Sandığı 48 68.6 Bağ-Kur 18 25.7 SSK 3 4.3 Gelir Düzeyi Düşük 17 24.3 Orta 47 67.1 Yüksek 6 8.6 Medeni Durumu Evli 46 65.7 Dul ya da Bekar 24 47.8
Birlikte Yaşadığı Kişiler
Yalnız yaşıyor 10 14.3
Eşi ile birlikte yaşıyor 24 34.3
Aile üyeleriyle yaşıyor 36 51.4
Tablo 2. Hastaların Sağlığı ve Hastalığını Algılama, Önerilenleri Yararlı Bulma ve Uygulama Puan Ortalamaları (n=70)
Değişkenler X ± SD Range
Mevcut sağlığını algılaması 5.77 ± 2.45 0 - 10
Diyabetin ciddiyetini algılama 8.84 ± 2.07 0 - 10
Önerilenleri yararlı bulma 8.97 ± 1.77 4 - 10
Önerilenleri uygulama 7.73 ± 2.19 3 - 10
Tablo 2’ye bakıldığında, diyabetli hastala-rın mevcut sağlıklahastala-rını algılama puan ortala-masının 5.77±2.45 olduğu görülmektedir. Bu sonuç hastaların sağlıklarını orta düzeyde algı-ladıklarını göstermektedir. Sağlık inanç modeli-ne (Janz ve Becker 1984) göre bireylerin hasta-lıklarına uyumda ve önerilenleri uygulamada önemli kriter olarak bildirilen hastalığını ciddi olarak algılama ve önerilenleri yararlı bulma
puan ortalamaları çalışmamızda sırasıyla 8.84±2.07 ve 8.97±1.77 olarak bulunmuştur. Hastalığın ciddiyetini algılama puanlarının yüksek olmasına karşın, önerilenleri uygulama puanlarının daha düşük olduğu (7.73±2.19) görülmektedir. Bu durum hastaların tedaviyi uygulamalarını engelleyen nedenlerin olabilece-ği ve hastaların bütüncül olarak değerlendiril-mesinin gerektiği şeklinde yorumlanabilir. Tablo 3. Diyabet Tipine Göre Sağlığı ve Hastalığı Algılama Önerilenleri Yararlı Bulma ve Uygulama Puanlarının Karşılaştırılması (n=70)
Değişkenler
Diyabetin Tipi Tip I (n=15) Tip
II (n=55) X ± SD
Değer
Mevcut sağlığını algılaması Tip I
Tip II 5.46 ± 2.74 5.85 ± 2.38
t=0.016 p>0.05
Diyabetin ciddiyetini algılama Tip I
Tip II 8.73 ± 2.89 8.87 ± 1.81
t=2.247 p>0.05
Önerilenleri yararlı bulma Tip I
Tip II 9.66 ± 1.29 8.78 ± 1.84
t=6.294 p<0.05
Önerilenleri uygulama Tip I
Tip II 8.33 ± 1.87 7.56 ± 2.25
t=3.016 p>0.05 Tablo 3’te diyabetin tipine göre hastaların
sağlığını algılama, hastalığı ciddi olarak algıla-ma, önerilenleri yararlı bulma ve önerilenleri uygulama puanları karşılaştırıldığında; Tip I diyabetli hastaların sağlığı algılama, diyabeti algılama ciddiyeti puan ortalamaları Tip II diya-betlilere göre daha düşük bulunmuş; ancak önerilenleri yararlı bulma (9.66±1.29) ve öneri-lenleri uygulama (8.33±1.87) açısından aldıkları puanların Tip II diyabetlilere göre daha yüksek olduğu görülmüştür. Önerilenleri yararlı bulma puan ortalamalarında gruplar arasındaki fark istatistiksel yönden anlamlı bulunmuştur (t= 6.294; p<0.05). Diyabette hastalığın ciddiyeti açısından hipoglisemi ve ketoasidoz gibi akut komplikasyonların, gizli seyreden
makrovas-küler ve mikrovasmakrovas-küler bozulmaların yer aldığı kronik komplikasyonlar oldukça önemlidir. Diyabetlilerin çoğu komplikasyonlar ortaya çıkmadığı sürece hastalığın ciddiyetini algılaya-mamaktadır. Tabloya bakıldığında Tip I ve Tip II diyabetlilerin mevcut sağlıklarını orta derece-de yorumladıkları ve diyabeti ciddi olarak algı-ladıkları, buna bağlı olarak önerilenleri yararlı bulmalarına karşın daha az uyguladıkları söyle-nebilir. Dietrich’in (1996) çalışmasında da diya-betin komplikasyonları ortaya çıktıktan sonra hastaların diyabeti ciddi olarak algılamaya başladıkları ve tedaviye daha çok uyum sağla-dıkları görülmüştür. Ayrıca komplikasyonların yaşam kalitesini olumsuz yönde etkilemesi (Pınar 1995) nedeniyle diyabetli hastaların
komplikasyonlar açısından bilgilendirilmeleri-nin yanı sıra uygulamaları gerçekleştirme
konu-sunda desteklenmelerinin yararlı olacağı düşü-nülmektedir.
Tablo 4. Cinsiyete Göre Hastaların Sağlığı ve Hastalığı Algılama, Önerilenleri Yararlı Bulma ve Uygulama Puanlarının Karşılaştırılması (n=70)
Değişkenler
Cinsiyet Erkek (n:24)
Kadın (n:46) X ± SD
Değer Mevcut sağlığını algılaması Erkek
Kadın 5.61 ± 2.52 6.08 ± 2.34
t=0.264 p>0.05 Diyabetin ciddiyetini algılama Erkek
Kadın 8.63 ± 2.50 8.96 ± 1.83
t=1.855 p>0.05
Önerilenleri yararlı bulma Erkek
Kadın 8.96 ± 1.90 8.98 ± 1.72
t=6.609 p>0.05
Önerilenleri uygulama Erkek
Kadın 7.42 ± 2.36 7.89 ± 2.11
t=0.532 p>0.05 Tablo 4’te cinsiyete göre sağlığı ve hastalığı
algılama ve uygulama ortalamalarının erkek ve kadınlar arasında önemli bir fark yaratmadığı belirlenmiştir (p>0.05). İstatistiksel olarak anlamlı fark bulunmasa da, ortalamalar açısın-dan erkeklere göre kadınların sağlığını daha alt düzeyde algıladığı, ancak diyabeti daha ciddi olarak algıladığı, önerilenleri yararlı bularak gerekenleri uyguladığı anlaşılmaktadır. Yapılan çalışmalarda diyabete ilişkin tutumlarda ve
uygulamalarda cinsiyetin önemi incelenmiş ve farklı sonuçlar bulunmuştur(Coates ve Boore 1996, Fitzgerald 1995). Coates ve Boore’nin (1996) çalışmasında kadınların diyabeti erkek-lere göre daha az riskli algıladığı görülmüştür. Fitzgerald ve arkadaşlarının (1995) yaptığı çalışmada ise diyabete ilişkin tutumlarda ve tedaviye uyumda cinsiyet farkı çok az bulun-muştur. Bu çalışma araştırma bulgularıyla uyumlu bulunmuştur...
Tablo 5. Yaş Grubuna Göre Hastaların Sağlığı ve Hastalığı Algılama, Önerilenleri Yararlı Bulma ve Uygulama Puanlarının Karşılaştırılması (n=70)
Değişkenler Yaş Grubu (n) X ± S Değer
Mevcut sağlığını algılaması ≤ 39 yaş
40-59 yaş ≥ 60 yaş 6.60 ± 2.30 5.87 ± 2.27 5.60 ± 2.59 F = 0.389 p > 0.05
Diyabetin ciddiyetini algılama ≤ 39 yaş
40-59 yaş ≥ 60 yaş 6.20 ± 4.14 8.95 ± 1.70 9.09 ± 1.74 F = 4.933 p < 0.05
Önerilenleri yararlı bulma ≤ 39 yaş
40-59 yaş ≥ 60 yaş 10.0 ± 0.00 8.75 ± 2.04 8.97 ± 1.68 F = 1.034 p > 0.05
Önerilenleri uygulama ≤ 39 yaş
40-59 yaş ≥ 60 yaş 7.40 ± 2.30 7.45 ± 2.10 7.92 ± 2.26 F = 0.398 p > 0.05 Yaş gruplarına göre Tablo 5’teki
değiş-kenlerin ortalamaları karşılaştırıldığında, yaşlı gruplara göre 39 yaş ve altı grubun diyabeti
daha az ciddi olarak algıladığı (6.20±4.14) ve bu farkın gruplar arasında istatistiksel yönden
anlamlı olduğu bulunmuştur (F=4.933; p<0.05). Yaşlı gruplarla aralarında istatistiksel bir fark çıkmamasına karşın, 39 yaş ve altı grup mevcut sağlığını daha iyi olarak algılamış ve öneri-lenleri daha yararlı bulmuştur. Literatürde genç olanların bakım ve tedaviye ilişkin endişelerinin olduğu, yaşlandıkça komplikasyon gelişme korkusuyla sosyal ve tıbbi endişelerin çoğaldığı ve hastalığı algılayışlarının değiştiği bildiril-mektedir (Gafvels ve ark. 1993). Buna göre genç hasta grubuna yapılacak eğitimlerde hastalığa uyumun öneminin vurgulanmasının gelecekteki komplikasyonların önlenmesi açı-sından primer bakımın bir parçası olması gerek-tiği ortaya çıkmaktadır. Eğitim programlarını planlayan ve uygulayan ekibin üyesi olan
hemşirelerin bu hasta grubuna öncelik tanıma-sının önemli olduğu söylenebilir.
Literatürde evli olanların, sosyoekonomik ve öğrenim düzeyi yüksek olanların tedaviye uyumunun daha yüksek düzeyde olduğu bildi-rilmektedir (Dietrich 1996, Holstein ve ark. 1986, Mitikulena ve Smith 1996, Peyrot ve ark. 1999, Weinman 1987). Bu çalışmada diyabetli hastaların medeni durum, sosyoekonomik düzey, öğrenim düzeyinin mevcut sağlığını algılama, diyabeti ciddi olarak algılama, öneri-lenleri yararlı bulma ve uygulama üzerindeki etkisine bakıldığında, gruplar arasındaki farkın istatistiksel yönden anlamlı olmadığı görülmüş-tür (p>0.05).
Tablo 6. Yaş, Diyabetin Süresi ile Hastaların Sağlığı / Hastalığı Algılama, Önerilenleri Yararlı Bulma ve Uygulama Değişkenleri Arasındaki İlişki
Değişkenler Yaş Diyabetin süresi (yıl) Mevcut sağlığını yorumlama Diyabeti algılama ciddiyeti Önerileri yararlı bulma Yaş r=1.000
Diyabetin süresi (yıl) r=0.088 r=1.000
Mevcut Sağlığını Algılama r=-0.145 r=-0.590
p<0.001
r=1.000 Diyabetin Ciddiyetini Algılama r=0.310
p<0.001
r=0.092 r=-0.149 r=1.000
Önerilenleri Yararlı Bulma r=0.230 r=0.141 r=0.152 r=0.149 r=1.000
Önerilenleri Uygulama r=0.097 r=0.032 r=0.231 r=0.089 r=0.409
p<0.001
Yaş, diyabetin süresi, diyabetlilerin sağlığı-nı algılaması, hastalığın ciddiyetinin algılaması, hekim ya da hemşire tarafından önerilenleri yararlı bulma ve bakım/tedavi için gerekenleri uygulama arasındaki korelasyonlar incelenmiş, istatistiksel olarak önemli korelasyon yalnızca hekim ve hemşire tarafından önerilenleri yararlı bulma- bakım /tedavi için gerekenleri uygulama düzeyleri arasında (r=0.409 ve p<0.001) ve yaş ile hastalığın ciddiyetini algılama düzeyleri ara-sında bulunmuştur (r=0.310 ve p<0.001). Ayrıca diyabetin süresi ile sağlığın algılanması arasında negatif yönde kuvvetli bir ilişki bulun-muştur (r=-0.590 ve p<0.001). Bunların dışında korelasyonların anlamlı olmadığı görülmüştür (p>0.05). Yapılan çalışmalarda sağlığa ve has-talığa verilen önemin, diyabet tedavisine uyumu etkileyeceği bildirilmektedir (Coates ve Boore 1996, McCord ve Bradenburg 1995). Bu
neden-le eğitimde bilgi ve uygulamaların geri bildi-rimlerle periyodik olarak değerlendirilmesinin ve hastalarla birlikte ulaşılabilir hedefler belir-lenmesinin yararlı olacağı düşünülmektedir. Diyabetin süresi ile hastaların şu andaki sağlıklarını algılamaları arasındaki negatif iliş-ki, hastalığın neden olduğu komplikasyonların hastaların yaşam kalitesini olumsuz yönde etkilemesiyle açıklanabilir (Armstrong 1987, Moss ve ark. 1995, Pınar 1995).
SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu çalışma ile diyabetin tipi ve cinsiyete bağlı olmadan genelde diyabetlilerin mevcut sağlıklarını orta düzeyde yorumladıkları, diya-beti ciddi olarak algılamaları ve önerilenleri yararlı bulmalarına karşın, önerilenleri daha az uyguladıkları sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca
genç yaşlarda sağlığın daha iyi olarak yorum-landığı ve yaşlanmayla birlikte diyabeti algıla-ma ciddiyetinin arttığı belirlenmiştir.
Bu verilere dayanarak tedavi/bakıma uyumu ve uzun dönemde ortaya çıkabilecek kompli-kasyonların önlenmesi açısından hastalığa iliş-kin inanç ve tutumlarının belirlenmesi, özellikle genç hastalara yönelik kapsamlı eğitim prog-ramlarının düzenlenmesi,
Diyabetin süresi ile birlikte hastalar kendi sağlıklarını giderek daha kötü algıladıklarından, eğitim programlarında diyabet komplikasyon-ları ve korunma yolkomplikasyon-larının ayrıntılı ele alınması ve hastaların yakından takip edilmeleri,
Tedaviyi ve önerilenleri yararlı bulma ile önerilenleri uygulama arasında pozitif yönde kuvvetli ilişki bulunduğundan, bakım ve tedavi sürecinde aralıklı olarak hastaların tedaviyi ve önerilenleri yararlı bulup bulmadıklarının ve bulmuyorsa nedenlerinin değerlendirilmesi, Ayrıca diyabetli hastaların tanı konulduğu andan itibaren kendi sağlığı ve hastalığı hakkın-daki algılamalarının ve tutumlarının belirlendiği ve bu algı ve tutumlara göre düzenlenen eğitim programları sonucunda meydana gelen davranış değişikliklerinin değerlendirildiği uzunlamasına (longitudinal) çalışmaların yapılması öneril-mektedir.
KAYNAKLAR
Armstrong N (1987) Coping with diabetes mellitus,
Nurs Clin Am, 22(3):559-568.
Coates VE, Boore JR (1996) Knowledge and
diabetes self-management, Patient Educ Couns, 29(1):99-108.
Day JL, Assal JP (1992) Education of the Diabetic
Patient: International Textbook of Diabetes Mellitus, KGMM Alberti, RA De Fronzo, H Keen, P Zimmet (Eds), Chichester, New York, Brisbane, Toronto, Singapure, John Wiley&Sons, s.923-928.
Diehl AK, Bauer RL, Sugarek NJ (1987)
Correlates of medication compliance in non-insulin-dependent diabetes mellitus, South Med J, 80(3):332-335.
Dietrich UC (1996) Factors influencing the attitudes
held by women with type II diabetes: a qualitative study, Patient Educ Couns, 29(1):13-23.
Dunn SM (1986) Reaction to educational
tech-niques: coping strategies for diabetics and learning, Diabetic Med, 3(1):214-218.
Fitzgerald JT, Anderson RM, Davis WK (1995)
Gender differences in diabetes attitutes and adher-ence, Diabetes Educ, 21(6):523-529.
Gafvels C, Lithmel F, Borjeser B (1993) Living
with diabetes: relationship to gender, duration and compliations. a survey in Nothern Sweden, Diabetes Med, 10(8):760-773.
Haisch J, Braun S, Bohm BO, Stock D (1996)
Effects of patient education in type II diabetic patients after clinic admission results of a 3 months catramnesis after new patient-centered education, Psychother Psycohosom Med Psychol, 46(11):400-404.
Holstein BE, Vesterdal Jorgensen H, Sestoft L
(1986) Illness-behaviour, attitude and knowledge in newly diagnosed diabetics, Dan Med Bull, 33(3):165-171.
Janz NK, Becker MH (1984) The health belief
model: a decade later, Health Educ Q, 11(1):1-47.
Mazucca SA, Morrman NH, Wheeler ML (1986)
The diabetes education study: a controlled trial of the effects of diabetes patient education, Diabetes Care , 9(1):1-10.
McCord EC, Brandenburg C (1995) Beliefs and
attitutes of persons with diabetes, Family Med, 27 (4):267-277.
Mitikulena A, Smith RB (1996) Wievs of Pasific
Island people with noninsülin dependent diabetes: A Wellington survey, N Z Med, 103(5):467-469.
Moss SE, Klein R, Klein BE (1995) Factors
associated with having eye examinations in persons with diabetes, Arch Fam Med, 4(6):529-534.
Özcan Ş (1999) Diyabetli Hastaların Hastalığa
Uyumu Etkileyen Faktörlerin Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi.
Özer E (1996) Diyabet eğitimi ve önemi, Aktüel Tıp
Dergisi, 1(8):566-569.
Peyrot M, Mcmurry JF Jr, Kruger DF (1999) A
biopsychosocial model of glycemic control in diabetes: stress, coping and regimen adherence, J Health Soc Behav, 40(2):141-158.
Pınar R (1995) Diabetes Mellituslu Hastaların
Yaşam Kalitesi ve Yaşam Kalitesini Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü,
Popkess-Wawter S (1983) The adult living with
diabetes mellitus, Nurs Clin North Am, 1(4):777-789.
Sulway M, Tupling H, Webb K, Harris G (1980)
New techniques for changing compliance in dia-betes, Diabetes Care, 3(1):108-111.
Susman JL, Helseth LD (1997) Reducing the
complications of type II diabetes: a patient-centered approach, Am Fam Physician, 56(2):471-480.
Weinman J (1987) Beliefs and behaviour in health
and illness, Nursing 18:658-660.
Yılmaz C( 1996) Tip II diyabetin medikal tedavisi,
Aktüel Tıp Dergisi, 1(8):560-565.
Yılmaz T (1999) Global bir sağlık sorunu diyabetes mellitus, Hemşirelik Forumu, 2(2):73-74.
