KEMAL TAHİR'İN ESERLERİNDE EDEBİYATÇILARIMIZ

KEMAL

Nuran Özlük*

Özet: Kemal Tahir, sistemi, ve eserleri ile söz ettiren,

Türk edebiyah tarihinin önde gelen toplumcu gerçekçi biridir. Tahir; roman, hikaye ve düz külliyahnda sosyal ve siyasi hayat ile

il-gili dile getirirken Türk ve/veya eserleri

de-de Bu Kemal Tahir'in eserlerinin ya da gönderme dönemler ile Türk

tespit edilerek yerli portesi ele

Anahtar Kelimeler: Kemal Tahir, Türk toplumcu gerçekçilik, sosyalizm.

TURKISH MEN OF LETTERS IN KEMAL WORKS

Abstract: Kemal Tahir is one of the leading social realist writers of Turkish literature, fre-quently mentioned for his thought system, personality and works. Tahir, while voicing his views on the social and political life in his corpus comprising novels, stories and other pro-se, also commented on Turkish men of letters and/or their works. ln this study, determining

the relations he formed between the periods in which Kemal Tilhir's works were written, or those to which references are made and the Turkish men of letters; the portrait ofa native in-tellectual conceived /Jy the author is analyzed.

Keywords: Kemal Tahir, Turkish men of letters, social realism, socialism.

tercümeleri ve bu tercümelerden mülhem eserleri da, hayatta iken ve ölümünden sonra dahil 19 roman, 4 hikaye 15 kitap edecek Notlar kaleme alan,

mukayeseler Kemal Tahir, Türk edebiya-tarihinde özellikle ile ön plana

Kemal Tahir, döneminin olarak konulardaki fikirle-rini hem edebi hem de fikri eserlerinde ortaya bunu ya-parken unsurlara da Bu konulardan biri olan ve

eden unsur ise Kemal Tahir'in kendi

eserlerindeki gerek döneminin gerekse

önceki devirlerin yazar ve yer vermesi, onlar kanaatlerini bildirmesidir.

Kemal Tahir, duyurmaya günlerden itibaren

za-man içinde sistemindeki eserlerine

bir eserinde herhangi bir durum ile ilgili müspet fi-kir beyan ederken bir eserinde söz konusu

menfi bir Bu sebeple Kemal Tahir'in fikri sürecinden bahsetmekte fayda var.

"Çevre ve insan münasebetlerinde en güzel Ke-mal Tahir"inl içinde ilk entelektüel grup ilk fikri Necdet Sancar, Arif Nihat Asya, Mükrimin Ha-lil Yinanç' Kemal Tahir, bu dönemden söz

ve Mükrimin'den çok Onlar bana tarihin

ge-Galatasaray Lisesi'nde okurken

Ah-met e hayran olan Kemal Tahir,

olabil-mek", ''güç temayülü ile yazmaya

renimini tamamlamadan Galatasaray' dan Kemal Tahir,

ha-kazanmak avukat ambar

ga-zetecilik yapar. Kemal Tahir, ters

de Hikmet'in San Mustafa (Mustafa

Börklüce), Hikmet ve Kerim Sadi ile sonra

çevre-si Kemal Tahir'in o dönemdeki

"bir bir de "komünistlik

suçundan"5 15 hapse mahkum edilir. Bu mahkumiyet

da Marksizmle ilgili okumalar yaparak fikir yeniden in-etmeye Kemal Tahir, tarihsel materyalizmi benimseye-rek Türk ve dünya tarihi pek çok eser okur. Naci

Sadul-Çorum Cezaevi'nde yatan Kemal Tahir'e

ca bir kitap ise Marksizm üzerindeki güçlen-dirir. Kemal Tahir, 13 cezaevlerinde sürekli okuyup yaza-rak fikri anlamda sürecini 1960'a kadar sosyalist muhit tutulan, benimsenen Kemal Tahir, 27

li' ne tutumu, Fethi Naci ile polemikler ve nihayetinde Devlet Ana ile "gerici", Kurt

çevreden olan Kemal Tahir, yine bu mev-zularda gecenin sabah 05.30'unda vefat eder (21 Nisan 1973).

Kemal Tahir, desteklemek, atmosfer yaratmak,

anla-zenginlik ve derinlik yazarlara,

irlere roman ve hikayelerinde yer vererek bir roman meto-dolojisinde 'montaj' olarak

Eserlerinde pek çok isminden, eserinden faydalanan

Kemal Tahir, bazen bu bazen

unvanlarla gönderme bazen de birkaç

di-zesine yer Kemal Tahir, gazetecilikle

bilhassa gazete ve gazetecilerle ilgili pek çok yorum

yaparak beyan eserlerin dönemin

gazetecilik gözler önüne Bu sebeple bir

ça-ile ele bir konu olan gazete ile ön

plana isimlere yer

Kemal Tahir'in roman ve hikayelerinde halk anonim halk türlerinden türkü, mani, tekke edebiyah nevilerin-den ilahi, halk hikayeleri, masallar vb., Divan edebiyah

numunele-rinden da bir konu edilecek kadar çok

ol-dahil

Kemal Tahir, konuya uygun durumlarda

li ve yazarlara yer verirken bazen bazen

leri, bazen eserleri içeren yorumlar da Ele söz konusu isimlerden ilki Süleyman Çelebi' dir.

SÜLEYMAN

Kemal Tahir'in birçok otobiyografik özellik Bu ro-manlardan biri, Kemal Tahir'in ölümünden bir sene sonra (1974)

1942-1944 Malatya Hapishanesi'ndeki

meydana gelen dur. Romanda Kemal

Tahir'i kahraman Hapishanede Tözey'in,

Edibe ölen ruhuna

Mevlit sükunet içerisinde, öne dinlenir.

Yazar, Süleyman Çelebi'yi ve Halide Edip'in

Si-nekli

için, beri bugünkü gibi bir araya

toplayan, hemen hemen ümitsizlik içinde böyle yere bakhran Süleyman

'Merhaba' diye biten pek seviyordu. Fakat hik/iye edilen uzun ömürlü Süleyman Çelebi'ye, 'Merhaba'

hemen Sinekli Bakkal'm mevlitçisine tahammül edilir gibi 'Evvela sonra iman edeceksin.' sözünün sebebini, böyle mistik

inan-hiçbir her Mevlit bir

da-ha adamlar, mesela Efendi, bu Bey

ken-di kenken-dileriyle alay etmiyorlar da bunlar hakikaten

den ölesiye korkacak kadar zihni -daha bir

çe-erken bunamaya biçarelerdi. Yoksa Peygamber'in

par-hava üzre bir bu

da Sündüs söyleyen Süleyman Çelebi'nin için dahi

eyvallah etmek 'Mucizat' bahsinde ileri sürülenler de kolay

ina-Kemal Tahir, hapishanede okutulan Mevlit dini

ina-ananelere mistik materyalist dünya

ile getirir.

Çorum Cezaevi'nde kaleme ölümünden sonra eserin sonundaki tarihten 1946

ve biyografik roman olan Bir Mülkiyet Kale-si' nde Kemal Tahir, anlatmaya anne ve evlenmeden

önce-ki Romanda Nuriye olarak bilinen

an-cak nüfus Hubser olan annesi Canseza, . Tahir Efendi, Mahir Efendi; Murat ise Kemal Tahir olarak

isimlendiril-Milli Mücadele döneminin bölü-münde Vahit gözlerini kaybetmesine hasta

yata-on yedi iken severek

ça-Vahit, Fuzuli'nin derde

tüm tedbir-i Ne dersin böyle mi geçsin

gü-zel / Gözüm, efendim, devletli ... "

emindir ancak birinci bulamaz. "Sizde adet

bu mudur böyle mi olur diye bir daha gelir; ancak

gazelde mi yoksa terci-i bentte mi

Mahir Efendi'nin Fuzulfyi da çok

Vahit, yine Fuzulfden; "Kimdir ki nale vü zar etmez/

Der-din sana nale ile etmez / hiç kimsenin yetmezsin / Feryat

ki feryat sana kar etmez", ey güherbar etme/ Pinhanda

aleme izhar etme / ehline zulumdür vefa eylememek / Zinhar bu

yazar, Murat'a bir iç monolog hem Fuzuli hem de lisan-gaye

celerini ifade etme Murat, Sadi ve La Fontaine'in hangi unsurlarla kimlere etki söyledikten sonra sözü yerli edebiyata getirerek "Bizim neden Sadi gibi bir adam

ye-sorusuna cevap arar. Divan tezkirele-ri, Evliya Çelebi'yi, Cevdet kadar parça parça

"Sadi Acemcenin en güzel numunesini vennek ... Peki ama Fu-zuli, Nedim, neyi vereceklerdi? Arapça Acemce mi, Türkçe mi? Bir ten cihangirane bir devlet kolay ama üstat, cihangir bir insan mak zor, ... Terim ile siy amal rezaletini biz bugün bu sebepten çekiyo-ruz ... Milletleri lisan adam edemiyordu. Bir hayrete

kadar Arapça, her lüzumundan fazla Almanca

meydanda ... Herhalde marifet meramnu anlatmakta yarar bir

Kemal Tahir'in ölümünden sonra üçüncü hikaye

ki-Ölümü'nde yer alan "Bir Yaz Hikayesi"nde

Leyla ile Mecnun'u bir amaçla esere dahil edilir.

eserlerinde Anadolu' da popüler

olan Kerem ile Ferhat ile Leyla ile Mecnun halk hikayesi

un-içinde konumuz kalsa da

Fuzuli alt ele mezkur hikayedeki Leyla ile

Mecnun, kendisini bir

mahiye-tindedir. Ömründe dan zengin bir ailenin

biricik, Perihan, bir "köylü yazar,

ihtiyar bir muharririn; "Çok güzel Fakat realist

Köylü yazmak için köye gitmek, orada

demesi üzerine Perihan, yaz mevsimini ve

deki üstünde

de bir köydür. Burada hem saf köylü hem de köy

deli-bulurum." diyen Perihan, gerçek bir köy gibi görür;

ama etrafta öyle köy girecek bir köylü bulamaz. Yengesi

de köylülerin nerede bilmez. odun gelen

göstererek eliyle meçhul bir ciheti eder. Perihan, Ah-met'le kadar küçük, spor otomobiliyle köylüleri arar. Ahmet'e mutlu olur. Ahmet'le ona; "Leyla

ile Mecnun'u Hani köylüler Ahmet

okuma-o kadar kuvvetli söyleyince Pe-rihan; "Bak ben ne Ahmet, o hani Leyla ile Mecnun gibi bir

Pe-gibi Kemal Tahir'in de köyde hal-de köy tenkit konusu olur. Kemal Tahir, bir müla-katta kendisine yöneltilen; "Köyde halde, köyü

bilmedi-için köy var, ne dersiniz?"

sorusu-na müsveddelerinde cevap verirken köylüyü için köyde

köyde gerekli belirtir. Tahir'e göre

"köylü yazmak için sahiden kültürlü, memleket ve dünya genel bilgi sahibi bu bilgiyi özel mana- · larla yeniden gücünü elde ettikten köylüyü

11

Kemal Tahir, Ziya a bir mektubunda Fuzuli ile Ba-udelaire mukayese yapar ve Fuzulfnin

ki bir beyte bulunur:

"Biz Baudelaire'i içtimai buhranlar geçirmekte ol-bir devre tekabül için ibretle Biz Fuzulfyi

inhitata giden bir devrin tespit bir bedbaht diye mü-talaa etmeliyiz. Arhk bugün biliyoruz ki, diye almayanlara

lacak herhalde vali _ibaret Binaenaleyh eski

hü-kümler, eski eski ölçüler ancak bize eski hayattan birer pencere aça-bildikleri kadar Onlara uymaya zaman poesiepure (saf

yahut da sanat sanat içindir kadar Allah

sak-nasip etsin amin (!)"12

Kemal Tahir, bir yine

nir. FuzuU üzerine hasetten

ziya-de zeka ile birkaç uydurma beyitten

bir bürokrasi tenkidi olan

"Se-lam verdim diye bir

söz"ü13 _{iddia eder.}

nda Fuzuli ile Nedim'i bir arada ele alan Kemal Tahi~ Esir Nedim'i ve devrini, Mütareke ve Mil-li Mücadele döneminin mukayese eder. Esir

nda Kamil Bey, Galatasaray'daki

Milliyeci gerekçesiyle hapse ve

Nedi-me gazeteyi devam edebilmek

için dan imtiyaz ve

tükten sonra Nedime a etmeye karar verir. Bu olay, M. Zekeriya-Sabiha Sertel'i ve Büyük

Mec-getirmektedir. 6 Mart 1919-25 Kanunuevvel 1919 tarihleri

Büyük

üzerine bir hareketinin olarak toplanarak bir der-nek gündeme getirmeleri üzerine Abdullah Cevdet tara-ihbar edilirler ve M. Zekeriya tutuklanarak

Bölü-götürülür.14 M. üzerine

tehlikeye giren mecmua, Sabiha

hapis-hanedeki devam eder. soma

1930'da yine Sabiha-M. Zekeriya Sertel'in Resimli Ay

isimli mecmuada Hikmet'in olay yaratacakhr.

Esir Krunil,

sandal-sigara sandala için reddeder. yiyecek

sebebiyle Kdrnil'in "Neyleyim? Yiyecek bir

bulama-sonra ... " cümlesi gelir. Kamil, yol

te-inip kürekler, kuvvete boyun genç bir

gibi oynak ama istekli ve kendi

ele Yahya Kemal bir beytini

bitirmeden Nedim'in gazelinden yine "Eyvah

üç çifte

I

"Acaba, Nedim devrinde tutuklamazlar mahpusta olan gebe Nedime yengeler galiba tehlikeye ... ir Nedim Efendi'ye gelince, bir ihtilalde, damdan dama atlarken

ileri sürülür. ne 'Aç midelerden nurtopu gibi ihtilaller!' öyley-se, tek bir lale bir devirlerde de açlar Hem de

açlar? Lale Devrini Nedim Efendi'nin geçirecek kadar aç-lar sürüsü ... Çek ihtiyar! Devirler birbirine benziyorsa suç kimin?"15

romanda ilgi duyan Hayret Bey, yönünü bilir ve onu ister. Murat, Hayret Bey'in

"Malum-dur benim mahlas istemez/ Fark eyler

beytinin Nedim'e ait söyler. Aynca Hayret Bey'in nesinde bulunan divanlardan biri de Nedim'e aittir.17

Kemal Tahir, Fuzulf den Nedim'i

de ele Yazar, Nedim'in bugün bize yüzde doksan dokuz bir

söylememesini ziyade Patrona Halil'e

Ne-dim'in dönem ve bu devri tayin eden insan ile Damat ve Patrona Halil'in son hükme

ifade

"Okuyucularla Bir

ol-bu sebeple her zümrenin bir

üslup ve bir zümreye hiçbjr

söyleme-ve tesirsiz ifade eden Kemal Tahir; Orhan Veli, Yahya Kemal, Tevfik Fikret ve Mehmet

Akif

örneklerde Nedim'i sosyal konulara yer vermemesi, sefa-hat

NAMIK

Gazeteci Murat, Kemal Ta-hir'in o dönemdeki ve fikirlerini Yazar,

yöneti-mi/ sistemi sonunun sürgün/ cezaevi

vur-gulamak Murat geçen bir

diyalog-da Kemal'e vurgu yapar:

" ( ... ) Hepimiz burada millet Her zaman gibi tabii siz kendi milletiniz için, ben de kendi milletim için ...

millet mi? Hepimiz milletteniz ... Türk'üz ...

millet olmasa, aliniz silah elde benim hürriyetimi bekler misiniz?

Ben hürriyete istiyorum, siz beni öldürmek buna

mani olmaya

Biz burada sizi ayn milletten için beklemiyoruz. Suç

niz ...

Suç Kemal'i Magosa'ya götüren Abdülhamid zaptiyeleri de, vallaha böyle mektepte çocuklara, ama bu hikaye el-bette Abdülhamid'in ve gibi okutulmuyor."20

Kemal'in eserlerinden "Hürriyet Kasidesi" ve "Vatan Manzumesi" de sebeplerden bahis mevzuu

Murat, da gibi "Bizim

Os-neden Sadi gibi bir adam diye

"Bir cihangirane bir devlet kolay ama üstat, cihangir

bir insan zor, ... " diyerek Kemal'in

"Hürri-yet Kasidesi"ne gönderme yapar. Yine bu sefer bir

amaçla Milli Mücadele Yorgun

da Doktor Münif, Küçük Efendi (Kara Kemal)'nin diren-me gücünü Kemal'in; "Cihangirane bir devlet bir retten ... "21 ile över. "Hürriyet Kasidesi"nin bir

na bir roman Kurt Kanunu' dur. Suikasti'ne için saklanan Kara Kemal'i zamanda ya-kalayabilmek en yaman fedailerinden"

Memet-çe'nin duyan Kara Kemal,

bir ile dava kendisine ihanet

söy-ler: "Benim Memetçe, 'Köpektir zevk alan biinsafa hiz-metten' dedirmez kendine ... "22

Kemal Tahir, kendi

tiren ancak yeni yönetimde de olumsuzluklar gören Kara

Ke-mal'in konakta bulunan ile

Ke-mal'in üslubu ve ideolojisi kurar:

ya-ve yerli varken Kemal'in tek bir

eseri yoktur.23

Çorum Cezaevi'nde sonundaki tarihten 1949 ve Kemal Tahir'in ölümünden sonra

bir roman Hür Pek çok

ile Kemal Tahir'in Murat karakteri ile eserde kahramanlar, zaman zaman bir araya geldiklerinde okurlar ve bu üzerine Mezkur meclislerden birinde Murat, Hikmet'ten hicivleriyle

Kemal'in "Hürriyet Kasidesi"ne söyler.24

Rahmet Kesti' de ise Anadolu' da Kemal'in ne kadar

popüler görülür. Bilal Efendi, Uzun

Efen-di' nin umum dinlemeye

Eski-lerden devam edilmesi için; Kemal ne

buyur-zaman olur ki hayali cihan ... "25 diyerek çok

bilinen, atalar sözü haline gelen bu Kemal'e mal eder.

Esir Mahpusu'nda Nuh Bey'in

Pa-tis' te ve hükümetin bahseden

ga-zetesini, yine hükümeti sebebiyle Kemal

ve Ziya eserlerini belirtilerek dönemin

uygula-muhalif bahsedifü.26

Kemal Tahir'in ölümünden sonra ikinci hikaye

kita-Defteri'ndeki öyküde Kemal'in bir

manzumesi tasvirinde Hikayenin

kahrama-Zehra, 20 duvarda

Na-Kemal'in "Vatan Manzumesi"nin büyük bir görür.27

"Üniversite" hikayesinde tek parti, tek millet

tiren Kemal Tahir, Türkçü "Talebe-yi Ulum"un Birlik

ga-zetesinin için neler bahseder.

üzere Kemal Tahir, roman ve hikayelerinde genellik-le Kemal'i olumlu anlamda eserlerine dahil ederken

da yer da gibi fikirleri

tikçe Kemal'i hicvetme ya da çevrelerin

lamada amaç olarak belirtir.

Kemal Tahir, 1933 Ziya mektuplardan

bi-rinde sonuna kadar vatan ve millet yolunda mücadele etmek için kalemlerine söyler ve devam eder:

"Nanuk Kemal kadar vatanperver Bu büyük

feragat-li takip Bu büyük yollardan

Na-Kemal, sabahtan kadar ve ölen bir

va-tan taburundan daha Ölmek çok 1mm

Susmak da böyle. Hem hem

bi-rinci en mühim vazifesi."29

Kemal Tahir, 22 1935'te Ziya bir

mektupta ve ise tam tersi iddialarda

"Nanuk Kemal 1935 devrimci Türk ruh reh-beri olabilir? Bu nihayet bir Abdülhamid unut-mamak ve hiçbir istemeyecek kadar sathi hatta

lizun. Tek kuvvetli bir ada:t1:1 inkar etmemekle beraber ona sade devrini hem de yere palavra ile bir fani demekten yapacak

Notlar 12: Çöküntü Kemal-Romantizm"

ise; "Kaderci Ziya ile Kemal'in temsil

ettikleri Yeni Tanzimat'tan umulan elde

edi-lememesi sonunda bir bir

Böylece Yeni göre geriye

Ama bir tutumu, temel meselelere inmedikçe

göre, bütün dönüp geldikleri

yer-dir."31 der. Yine bir Kemal Tahir, büyük ihtilalden

sonra gerçeklerden kaçmak için romantizme

aris-gibi da Genç

"sulusepken Avrupa' dakilerin bu

ro-mantizme klasisizmden ve bilime dayanan gerçekçilerden sonra geçtikleri için sadece tabiata ve hasta

git-tiklerini, buna romantiklerinin

pa-lavraya bir romantizm bulabildiklerini belirtir. Bu

gerçekle-re sulu bir romantizmden bir

ve bu romantizmin 1962'ye kadar artarak bütün tim sistemini hatta gerçekçi geçinenlerin dünya

gö-bile temel sözlerine ekleyerek iddi-1962'ye kadar getirir.

Kemal Tahir, Kemal ile ilgili Falih Va-Nu, Hüseyin Cahid, Peyami Safa, Ercüment Ekrem, Sadettin Nüzhet, Kerim Sa-di, Dr. Fuat Sabid, Hikmet, Hüseyin Avni ve Suat

Kemal Diyorlar ki" anketini yapar ve bu anketi 1936

Kemal Tahir bu

anketi, son zamanlarda Kemal'in fikri, milliyeti, ha-eserleri üzerine çok

son olarak da Üniversitesi edebiyat Na-Kemal'in 47. ölüm dönümünde ihtifalde ko-yapacak gençten herkesin birbirini bir za-manda Kemaf in "Dejenere bir muhitte hiç olmazsa

dostla-el dostla-ele verip göz göze

satma-dan biri" olarak halde gencin

fali diyerek kürsüden inmesi üzerine çok ve

"Acaba bu genç için bir bir ve

in-san için kafi bir karakter midir?" diye

rek sorulardan bir anket yapmaya karar

belirtir. 1. Kemal'in sosyal kanaatleri nelerdir? 2. Ke-mal'in liberalizm ile bugünkü demokrasi ve liberalizm ara-farklar? 3. Kemal'in din, milliyet ve vatan telakkisi?

4. Kemal neden laik 5. tesirleri ve

6. Kemal'in istibdatla mücadele bir in-karakter 7. Bugünkü gençlik Kemal'i neden ideal bir kahraman saymak istiyor?33

Kemal Tahir'in anketi ile alevlenen

yeni-den kaleme Söz konusu ihtifal,

Türk Talebe ve burada yapan

Peya-mi Safa da Kemal Tahir

Kemal'i Ziya ile birlikte ve onu da "kaderci" olarak nitelendiren Kemal Tahir, günümüzde de mesel haline gelen tasvir ve tenkit kashyla eserlerine dahil

Hür Murat, avukat yaparken göre-tipler tahmin yürütmede kendini denemeye karar verir. Murat, gelenlerden bir o gün

görülecek tahmin eder ve

dikkat kesilerek Ziya Terkib-i

Bent'inden; "Zira bu terazu bu kadar çekmez/"34

lar ve her getirerek gülümser.

Ölümü'ndeki "Dayak Cennetten mi hikayesine;

"Eli talebelere muallimleri de sopa ile silahlanmak fikrini ileri

atan bizde nevzuhur Bütün tarihi kadar

sopa ile doludur." cümleleriyle yazar, örnekler

verir-ken Ziya eserinin beyitlerinden konuya

uy-gun "Nush ile etmeli tekdir/ Tekdir ile

kötektir." beyti ile edebiyata "geçip kurulan"

toplumsal hayabnda en köklü, en mevkiini ve

tespit çok önemli dile getirir.

Kemal bahsinde gibi Hür

Murat, Hikmet'e Kemal'in

"Hürriyet Kasidesi"ne söyler.36 romanda Murat, Fakir-i Pürtaksir müstear ile bir an-ket defterini 1_{'Hangi seversiniz? En}

sevdi-sorusuna; merhum" diye cevap.verir ve

yazar: bir dirahte döndü kim guya vatan

J

dakika bir baltadan bir hali / Gam amma bu mülkün

böyle elden

J

Kemal Tahir, cumhuriyet ilk Hür

rin sosyal bilhassa

ah-laki hicviyeleriyle aksettirmeye

ça-ABDÜLHAK TARHAN

hayatta iken kendisi ile söyleyen, olarak nitelendiren Kemal Tahir, Abdülhak Hamid'e de eserlerinde yer verir. Esir yazar, Mütareke döneminde çaresizlik ile Abdülhak Hamid bir

üçüncü iznindedir. Cepheye onu yeni bir alaya verirler. O paydos borusu çalar. Yaralanan, ölen, top sesleri, Allah Allah sesleri yoktur. üzerine sanki uçsuz

korkunç bir sessizlik Ramiz Efendi'nin Abdülhak Hamid "Makber"inden bir beyit gelir:

nesi varsa Lakin bu derin sükun dinsin!' der.

ürpere-rek dinmesini bir

Hür annesinin ölümü üzerine

meza-yerini bile kendi annesini habrlayan Murat,

Hikmet ile ölüme dair yazmaktan bahsederlerken Murat, bugün-kü hislerine uygun bir Hamid' in pek

irane bile pek söyler.40 _{romanda ilgi}

duyan Hayret Bey, yer

Ke-mal'de gibi Hamid'le de ister. Mmat, Hayret Bey'in

"Haytde memur/ Allah' a

cümlemi-zin berberi beytinin Abdülhak Hamid'e ait bilir.

Kemal Tahir, 1950 öncesi cezaevi ilk ve son görü-anlam:

"Abdülhak Hfunid' i gün ilk defa gördüm. bir odada du. bir odada rahmetlinin kendilerine ne derece hürmeti

oldu-ben, yüzünün

et-tik. ve sakallanrun

Yüzünü bize emniyetle teslim bir Mli

Na- ol-mama orada, öylece dost olduk."42

notlarda yazar, Abdülhak Hamid'e en büyük ih-tifal ve abidenin, eserlerini yüzbinlerce nüsha okumak43

belirtir.

AHMET

Kemal Tahir, eserlerinde roman bilgi

ve-rirken Ahmet Midhat Efendi'yi de söz konusu eder. Hür

gazetesinin Necmi Efendi, zanaa-ta Ahmet Midhat Efendi ile Baba Tahir, Ahmet Samim, Hüseyin Cahid' e hizmet

Kurt Kanunu'nda ise Kara Kemal Bey'in konaktaki

Ahmet Midhat Efendi' den de bahseden Kemal Tahir,

"Her ben diye ahde giren bir hodgam."46 _diyerek

yaza-makinesi" gönderme yapar.

da gibi Kara Kemal'in

konaktaki Kemal, Abdülhak

Ha-mid gibi Halid da bir eseri yoktur.47

Kemal Tahir, bir ankette sorulan dünküler mi bugünküler mi kuvvetli?" sorusuna Halid Ziya üzerinden

cevap ile hem Tanzimat döneminde edebi nevilerimize dAhil olan hem de sanat

·

"Bence, bizde, Tanzimat'tan bu yana, çok köklü bir kurtarabilmek için

bk, kendilerini aldatmaya dayanan, oportünist içinde debelen-mekteyiz. Bu sebeple, bugünün en güçlü Halid Ziya' dan daha üstün gibi, Halid Ziya da bugünün üstün daha üstün

Anketörün; "Söz gelimi, Kemal Tahir'le Halid Ziya hiçbir fark yok demeye mi geliyor?" sorusuna Tahir, roman kaynaklan

hemen hemen hiç fark kendisi gibi Halid Zi-da Balzac, Flaubert, Stendhal, Cervantes, Daniel Defoe, Go-gol ve Dostoyevski'yi sevip söyleyerek cevap verir.49

Abdülhamid'in en zengin vezirlerinden Selim tek

çocu-Parisli bir da Galatasaray' da

ana dili gibi Oxford'u bitirdikten sonra da

resme da okuyup rahatça Esir

Kamil, Barcelona' dan

döner. Yazar, kederli bir

ruh

ressam tasvirini yaparken Tevfik

Fik-ret'in da

duman Duman Marmara bir volkan

gi-bi tütüyor, daha bütün ana öfkeli fakat

Bu korkuyu, romantik ressam.lann bulutlu, bol seyrederken birçok kereler Uzakta,

den, bu rengin koyudan koyuya giden bütün

aynnblann-dan ibaretti. Ara yaran bu 'esir maskara

renk-leriyle makyaj veriyordu. Kamil Bey, Tevfik Fikret'in 'Sis' kocaman bir çocuk gibi,

onu, biraz da yere Oysa da, bütün öteki

gibi, üzerinde insanlar, iyi, güzel yapbklan zaman, böyle kasvetli günlerde bile temizlenip ... Her yerinde adilik, yenilik varsa suç onun mu?"50

Hür Murat, Fakir-i Pürtaksir takma ile

anket defterindeki "Allah nedir?" sorusuna Tevfik Fik-ret'in "Tarih-i Kadim'e Zeyl"inden bir beyitle ve "Bunu söyleyen

Tev-fik Fikret büyük ve bir efendimi" cümlesiyle cevap verir:

böyle dalaletleri var / Putunu kendi yapar, kendi tapar."51

romanda kahramanlar Saraybumu'nda denize ait bahse-derlerken Fikret'ten "Mavi Deniz"i okur.

Murat, hapishanede hayabrun muhasebesini

yaparken ne iken ne niçin ve Tevfik

Fikret'in "Devenin son beyti ile hükme

fika, Murat' a kur yapar. Durumu bir daha gözden geçiren Murat, miskin daha iyi görür. Fikret'in "Birden

çeki-lip ... Haydi, Duzah'a murdar ... " üst üste zihninden

ge-çirir, sonra kelimelere tek tek basarak ve yüksek sesle de-okur: eden bir gün ... "52

Tevfik Fikret'in ancak kendi

dönemin-de dönemin-de maruz siyasi uzak durarak inzivaya, yan' a çekilmesi Kemal Tahir da gündeme getirilir.

Çorum ve Terakki Cemiyeti

Cevdet Bey, kontrol tutabilmek için

n her göze alabilen Abuzer'le yapar. Çorum' a olarak gelen Seyfettin Bey, Cevdet Bey' e; "Benim

nokta, herkes kendi dar çerçevesinde, kendi namussuz kullanmaya

kalkarsa, bunun sonu nereye diye sorar. Cevdet Bey cevap

ve-rirken konuya dahil Tevfik Fikret'i psikoloji-siyle Tanin gazetesini yüzüstü evine ve "sünepe"

suçlar.53

Esir Mahpusu'nda Cevdet Bey'in Fikret'le ilgili

rine cevap Arif yapar.

külhanbey-!erinden ve argo çok olur. Vaktiyle

onlar-la yapbkonlar-lan olaya da göndermede

bulunur ve Tevfik Fikret olumsuz Cevdet Bey'i tenkit eder.54

Kemal Tahir'in Cumhuriyet idaresinin aksa-yan yönleri ortaya koyabilmek ele Serbest

ve Yol Kamil Bey'in

Ay-hafif yan oturan Tevfik Fikret' e

benzedi-söyler.55

Kemal Tahir, Tevfik Fikret Nasrettin Hoca ile mukayese ederek dile getirir:

" 'Bir gün yapacak fen siyah / Her olacak kudret-i irfanla diyen Tevfik Fikret Efendi bu sözüyle hatta bile

nedretinde ve maazallah fen yaparsa hiçbir

daha toprak kadar

is-pat ediyor. Biz diyelim: Bir gün yapacak fen siyah /

Bizlerde fakat insan Fikret, Haluk'u

rum da, hayalin en o diyorum. 'Bize

bol bol ziya kucakla getir / görmemektendir' diye luna emanet edecek kadar hayalperest ve olan bedbaht Fikret, onun man ülkelerine mal hissediyorsa çok çekiyor demektir. Ruhu ve ebediyeti Fikret inkar etmek bu yegme yoludur ... Ho-ca Nasrettin ve Tevfik Fikret iki gülünç Türk tipi. Türk abidesi... Birin-cisi ciddi hükümlerinde gülünç gülünç hükümlerinde ciddi. Yani Nasrettin Hoca ne kadar bilerek ciddi ve ile Tevfik Fikret o kadar, bilmeyerek saçma sapan ve Aradaki bugün

hesaplamak ama gönül türlüsüne imkm

Eserlerinde zamana ve göre Tevfik Fikret' e yer veren Ke-mal Tahir, bilhassa sert bir dille

GÜRPINAR

Bir Mülkiyet Kalesi' nin vatanperver Mahir Efendi,

muharebeden döndükten sonra ailesi ile evine gitmek ister. Ancak

hamal bir

üzerine evini Mahir Efendi,

Canseza1_{ya beklemesini, söyler. Canseza}

ve dayanamayan kahya,

kahveye girmelerini ister. Yazar, Canzeya'ya bu teklifi da gayriahlaki durumu ön plana

"Bu sözler zaman, Hüseyin Rahmi Meyhane ve isimli ki-yoksa henüz bilinmez. Fakat 'kahveye girmek' teklifi harp içinde dan iki buçuk sene uzakta bir için en hakaretlerdendi."57

Esir Kamil Bey,

sonra dönemin Hüseyin Rahmi'nin ismini

de zikreder. Kamil Bey, bilhassa yazarlarda Avrupa' daki örneklerine benzemeyen gariplikler görür. Kamil Bey, Mississipi ile Amazon nehirlerinden hangisinin daha uzun, hangisinin daha

belki de bilmemelerine

Mesne-vi'yi daha daha

Voltaire' den iyi söyleyip yazanlar, Hegel' den önceki dünyada

bütün fikir ezberleyen

yazar-lardan bahseder. dinlemenin,

gös-korku ile döndürmesinden; ancak

sis-temsizliklerindeki bilgilerini de

dönmesini söz eden Kamil Bey, en büyük

den birini bir hafta için önünde bir

öv-menin, boylu bir aylarca hale getirmek

için "bücür" kelimesini yeterli söyler. Kamil Bey, ilk dönemlerinde

men erkek elbisesi sevimli bir benzeyen

Hüse-yin Rahmi'yi, halde, birkaç

bulunan Tevfik'i, çekingen,

çocukla hiçbir ilintisi bulunmayan babacan Ahmet Rasim' i" ta-bilgi belki ötekilerden biraz üstün görür; fakat içinde memleketin etkisiyle

yenil-giyi kader kabul eden bir halleri

vur-gular. K§.mil Bey, millete güvenmeyi hiçbir zaman

he-nüz bir milletin haberleri bütün

gibi her birinin kendilerini teker teker

bir daha kalkarak yeniden cesaret

çöken da uçuruma beraber

sürük-dile getirir.58

Hür pek çok Kemal Tahir'in

genç-Murat, kedisinden istenen anket def-terinin "Hangi seversiniz? roman?" sorusu-na Fakir-i Pürtaksir ismiyle "Hüseyin verir. Kemal Tahir gençlik de bilhassa Mütareke ve Milli Mücadele'deki tutumu yüzünden Hüseyin Rahmi'yi

ve onu birisi hiç uymayan ye-gane muharririmiz" 60 olarak

CENAP

Bir Mülkiyet Kalesi'nde bir günde sohbette Selami

Efendi, Cenap bir

ile ölen Baha Efendi bir kurar: "Cenap

'Göklerden emeller gibi rizan oluyor kar' Cenap ne

ehemmiyetli Acaba bizim Baha Efendi, kann

al-ne diyor?"61

Hür Murat, annesi yeni ölen evine

rutubet kokan, etkisini bu evi ne za-man gözünün önüne getirse Cenap

daki makalesini hahrlar. 62

YALÇIN

Ahmet Midhat Efendi da gibi Esir

hizmet gazeteciler ismi

geçen Hüseyin Cahid, gazeteci da bahis mevzuu edilir.

Aym romanda Kamil Bey, Hüseyin Cahid ve eseri ile

ilgi-li; Hakikiye Sahneleri'ni

pa-ra Serencebey otuz ramazan,

ka-gelene geçene tutulur, iftardan sonra bütün misafirlere birer

me-cidiye de verilirdi. Öyleyken yiyecek bir bulamayanlar

olur-... belli bir Pis dünyaya, bu pis deniz pek

diyerek yiyecek içecek ön plana

Kemal Tahir, Ahmet den eserlerinde dönemin

atmosferine göre bazen bazen de

pay-onur bir olarak Esir

rin Kamil Bey,'Nedime

etti-yurdun tehlikesi

zafer, dönemin "üstat" diye

nitelendiri-len Murat ve Nedime'nin

Karada-gelen "üstat" Nedime

gazete-de Yunan ordusunun muharebe

sonun-da Bursa mevzilerine çekilmek zorunda

haberinden ziyade kendisi için makaleye ve ondan bahseder:

"Bizim uzun bu zafere bir zafername yazar dersiniz? Ne ol-duk? Kim der ki bu millet bir zamanlar Hint Okyanusu'na donanmalar, Viya-na'ya ordular ... Zafer öyle mi? Gene Yunan'a bir zafer ... Bu

Yu-da olmasa biz ömrümüzde zafer galiba!.. Bir

makale ... Görmelisiniz ... Gazeteleri kimler Mahalle

imam-Benimle da,

öl-çüye, dile güç getirmek onu ... nedir?

Tutar-nedir? Ölçü nedir, dil Tutar-nedir? Buradaki ölçü herhalde, gümrük baskülü ola-cak ... Dil de Hindistan' da bir memleket... Beethoven' e Gazelhan

Veli ... Ben Hani

mecmu-birinci gazel: 'Evvelce olmasa gönlüm / Billahi güzel sen benim olurdun.' gazelidir. Hani

görü-rüz ... Zirzop Ali dostuna yollayacak. .. dilekçe-si bir dörtlük: 'Bu dünya devr-i alemdir daima durmaz döner / Can feneri püf diye bir gün söner / felek mahvederse bu ismi-mi / Size yadigar olarak veriyorum resismi-miismi-mi ... ' Nedime gözlerini rak 'Can feneri püf diye bir gün söner' sözünü,

aru-za uydurarak bir ki, bir sönmez kini,

korkunç hiçbir söz, hiçbir hareketin bu halinden daha iyi anlata-Üstat, kükremekteydi enikonu:

Onu asla affedemem. Asla! Ben affetsem Allah affetmez. 'Mahv-nev'i ber-bat etmeye ne var habis? 'Mahv-nev'i ne Elli kalyonlu Hümayun neyine yetmiyor. Ama denilecek ki ondan ala

donan-ma olur? Ayol o 'donanma' 'sürre ... eksik.'

de-sem saz hakaret ederim. Kimi ilham yahut

il-ham Bizim için, 'Hani mübarek da benzer ya!' ...

Ayol o ... Pek sevindim. 'Sembol' deyince 'müshil

zanneder. 'Mübarek' ile kelimeleri de latifesi ... Yani selefe takaddüm' edecek de 'bir lisan tekellüm' edecek .. .''65

"Üstat", saat kadar gazetedeki makale söylen-dikten sonra gidince Nedime ve Kamil Bey, Hüseyin

Rahmi yer yazarlar ile ilgili bu

olayla birlikte dile getirirler. Nedime bir

milletin bu zor böyle yüzüstü

Türk

so-rar. Kamil Bey, Türk o zamanki

"kendisin-den bir inanmaz." gelen

çoktan birbirlerini çekememelerinin

de bundan söyler. kendilerini hiç

do-içinde toplumla

istedikleri gibi

güçleri böylece bir göze

sembole vurgulayan Kamil Bey, hiçbirinde yarar, yol gösterir bir da sözlerine ekler.

Nedime oysa zamanda ne kadar

muhtaç dile getirir ve "Sanat sanat içindir."

nü "Sanat kuvvetlinin emrinde." demek

istedikleri-ni onlara; ödevinizi ... Bundan .. :

maskara sinmeniz bundan ... Hem bu

memleket ahalisini en büyük tehlike

hem de, o ahalinin önünde secde etmesini istiyorsunuz. "67

di-ifade eder.

Romanda bahsedilen ve "üstat" Milli Mücadele

döneminde verilirken ferdf konular

Ah-met dir.

Hür izler Murat,

elindeki anket defterine kendinden önce okur. Anketin;

"Hangi seversiniz? En sorusuna Çok

"Ahmet romanda Murat,

Ankara'ya tren daha önce hayal

se-yahatini Muhayyilesinde Murat büyük bir da çok Eser, az zamanda dördüncü,

yapar. Nihayetinde Mustafa Kemal alakadar olur. Ankara'ya

Çankaya'ya orada Yahya Kemal, Ahmet de

Mustafa Kemal, bir kere de

dinle-mek ister. Murat, bunu bir edebf zafer olarak

a göre ilk Ahmet tesirinde

yaz-maya Kemal Tahir, göre daha sonra Yahya

Ke-mal' den etkilenir. Her iki de bir mecliste

ni tahayyül eden Murat (Kemal Tahir), bunu za-fer telakki eder.

Kemal Tahir, "Sanat sanat içindir." benimseyenler

Esir Nedime

dile getirirken söz konusu sanat

"zenginlik zenginlik için, için, ilim ilim için" sözü kadar

onu izah da hayat muhasebesi nu70 belirtir.

MEHMET

AI<iF

Kemal Tahir'in eserlerinde bir

Meh-met Akif'tir. Yazar, Esir Mütareke dönemini, za-ten albndaki ikinci kez edilmesini anlatarak Mehmet Ali'nin psikolojisinde yarat-buhran, bu buhran neticesinde intihara karar vermesi ve intihar

etmesi, Çanakkale Albay Bey'e

veri-lecek mektup ve defter Mehmet Ali, hayabna

son vermek bir

duya-rak irkilir. Mehmet Akif Ersoy'un Balkan se-bebiyle Safahat'm 3. Sesleri"nde yer alan "Atiyi görerek azmi ... " ile

"Dünyada inanmam hani görsem de gözümle/ olan kimse gebermez

bu ölümle." Mehmet Akif'e ait

nere-den Mehmet Ali, okumaya devam

eder: "Ey dipdiri meyyit iki el bir içindir / Davransana eller de senin da senindir. / His yok, hareket yok, yok mi kesildin? / Hayret

ve-riyorsun bana sen böyle Mehmet Ali, "böyle sefil bir''

ölü-mü göze muhasebesini yapar, vatan yolunda dö-ölme neden kendi eline

Hür Akif'in a gitmesinin sebepleri

ara-gösterilen takmak istememesi, roman

Efendi'nin de ve ondan mektup

al-Kanunu' ndan soma

Fakültesi'nden istifa ederek da yapan

Zi-Efendi, Mehmet Akif'ten bir mektup bir de güzel söyler: "Gözleri Türk Salonu'nu

ten büyük Mehmet Akif, isimli biraz da, bu

es-ki dostunun "Gurbetten

mi üstat?" sorusu üzerine Efendi; "Öyle bir seziliyor.

Da-zordur. Siyasete bir

diye-rek cevap verir. Murat, her

evvela siyaset, soma her neyse o belirtir.74

Yol Doktor Münir, Mehmet Akif'i örnek

yerli olup ile ilgili yaparken Kemal

"Su· yerli hiçbir olunmaz. bile olunmaz.

Çünkü gerçekten namuslu olunmaz. Bilirsin, bu

yana, biz halktan Çünkü bu bize halktan

saraydan Halktan halka dönebilmek umudunu kesinlikle saraydan .. , Sarayla en çevresi, vezir vüzera ... Bu dönemde bizim

Bah'ya çabalayan

Os-Daha sonra, çabalayan Türkçülere men hatta bilir bilmez çabalayan, söz gelimi, bizim

Mehmet Akif gibi Müslüman bugünün

büsbütün de yani kendi

var-gibi... bu içinden, bizim sefil etkimizi yere ça-lacak yeni bir yerli insan türü Ben umutluyum, er geç

Bir Mülkiyet Kalesi'nde Mahir Efendi ile Adil Usta, Millet Mecli-si'nin önünde Mustafa Kemal beklerken

arala-bir diyalog geçer:

"- Kim bu öndeki herif?

- O mu? piri... Mehmet Akif Bey ... ... o

- bir mi

-Neden?

- da ...

- her zaman böyle Hocalar

Kemal Tahir'in Malatya Cezaevi'nde notlardan

namus ve ahlak Namusçutar' da Sefer,

boynuna ve

Yusuf'un; "Bir çevirirsen

oku-gibi sözü üzerine duyan

Mehmet Akif'in Sesleri"nde yer alan "Din de kürkün ters

Dutlar deki "Üniversite" hik!yede Kemal

bahsinde Birlik'i "Talebe-yi Ulum"un

gazete-nin için Çanakkale gezisi Mehmet

Aki.f'in Çanakkale için

"Mehmet Akif'in 'Sana dar gelmeyecek makberi kimler / Göme-lim gel seni tarihe diye biten okuduktan sonra, Ça-nakkale' nin hal-i pürmeHilini hiç Bu topraklar için

askerin kemikleri, köpekler çukurlardan yol

tarla Yani Çanakkale dar

gelme-yecek makberi kimse Mehmetçik de, iki buçuk mille-tin Türk yeni tarihe hakikaten Bir enayi herhalde

bedava için rida çekip türbe

yedi kandilli oradan ne tabii malum

de, bir Beyninden

vurul-dönen Talebe-yi Ulum, ondüleli yolup spor gömleklerle

örtü-lü Köylüler, geldi sanarak

hayvan-önlerine katarak çekildiklerinden, yerlilerden tahkik et-mek de mümkün Ele geçen, kemikleri evvela

maksat-olarak bir tarafa Mübarek bakiyeleri bir

küçük tepe vücuda getirdi. bunu ne Yarabbi! Yüze, göze sürmenin, önünde secde etmenin hiçbir yoktu. Bir smk bulup

tepesi-ne bir tahta Üzerine birkaç kelime Bunun

çektiler. Oradaki da muazzam bir abide

bu-lunan mükemmel bir resmi Bu iki tezat Birlik gazetesinin ilk

ne güzel Seddülbahir'i, Kilidülbahir'i,

Gelibolu'yu gezdiler. Yürekleri kan gemiye bindiler. Onlar gemiye biner binmez köylerine dönen Çanakkaleliler, kemiklerin üze-rine dikilen haça benzeterek derh§.1 suya Küçük çocuklar aramak için kemikleri tekrardan Her bir saat içinde eski hfiline avdet etti. Fakat o hafta Birlik gazetesi, bin nüsha daha fazla Bayi Tatar Hasan, kan cebine indirip postu meyhaneye

Mehmet Akif'in 'Çanakkale nam manzumesinden ka-lan tek kelimeyi, 'kandil' kelimesini birkaç kere Sonra: Ölüsü kan-dilli, diye ben o heriflere derim, diye güldü, hakikat heriflerin ölüsü

kan-Bizim aferin!"78

,;Kondurma Siyaseti"nde "radyoda tam tiklal m vurmaya ki, hamiyetinden" 79 _gözleri

Mehmet Afdf'in Gazeteci Ömer

bir geçer.80

Kemal Tahir, konusunda benzer sahip

ol-"bizim", üstat" olarak Mehmet Akif Ersoy' a

olumlu dini

is-tismar edenleri ·

MEHMET YURDAKUL

Yorgun da Çerkez Ethem' e verilen

anlabl-yazar, Mehmet Emin'in "Cenge Giderken"

rinden bir da yer verir. makineli

se-ünlü türkülerinden birini "Ben bir Türk'üm, dinim cinsim uludur" önden arkaya, kopa la gelir, yolun toz sanki bir zaman sürünüp

Kemal Tahir, milli konusundaki ifade ederken örnekte Mehmet Emin Yurdakul'u da

rir. Milli lisandan dilini -folklordan da isti-fade ederek- esas ittihaz eden söyleyen yazar, kitabi uydurma lisan olarak addeder, kültürü tercüme belirtir, örnekte Mehmet Emin'in Arap ve Acem kültürü ile Türkçe ifade eder. Yazar,

Türkçe Türkçe büyük milli

ir mektep yapan, kendisinden sonra gelen yol gös-teren ve eserlerinde formüle eden sanatkara veri-vurgular ve Türk vezninin hece vezni ile serbest

na-dile getirir.82

ZiYAGÖKALP

Kemal Tahir'in ilk siyasi temayülü daha önce de

gibi idi. Daha sonra Marksist ideolojiye sahip olan

Ke-mal Tahir, Ziya Gökalp' a

da eserlerinde yer Yorgun da Kemal Tahir'in dü-Doktor Münir, ve Terakki

Cemiye-ti' nden sonra kadro aramaya

den bahsetmesi üzerine Halil kadronun

za-manda ancak vakit

Ve-hip umut dolu, yol gösterici

Ziya Gökalp

bah-seder ve devam eder:

Ziya Gökalp o zamana kadar hiç bir

'Kalp herif' Ziya Bey'i önüne ne imldlnlar getir. içine Her sözüne Kur'an emri gibi

Memleketin biricik umudu olan gözü

eli-ne ... seçmekte, devlet kadar güçlüydü. 'Bunu kötüye dersen edersin! Gücü o Böyle bir için

Az çok dinlemesi, arada gitmesi, senin demenle

bilgisinin

kendi-si de Onu da, bizim gibi çöken imparatorluk, uçuruma

sürükledi. Türkçülükten, imkan

olma-yan bu üç bir sistemi Bu yola

sap-mak, ilk yenilgiyi kabullenmekti. Yenildik."83

romanda Doktor Münir, Ziya

"Gözlerimi Ödevimi

ile ve meseleleri birbirine

son-ra da içinden buna 84

1943 Enstitüsü'nün

an-Çekirdek romanda yazar, tek parti genel

sekre-terinin bir zamanlar Nazi

Hit-ler'in kazanma umudu yenik yerini bir söyler ve sözü Ziya Gökalp'a getirir: "Merhumun,

halka getirecek alaturka bir arslan."85

Hür yer anketin

"Hay-sever misiniz? Hangisini?" sorusuna

"Dünya de sadakatini kurdu severim de sevmem."86

ceva-üzerine Hikmet yüzünü

"Kurt mu? bir de kurt Allah beterinden ...

Mustafa Kemal 'Türkiye Cumhuriyeti'nin olsun?' diye Sof-radakilerden birisi 'Kurt olsun.' demez mi? Bizim 'Ne kurdu?' Efendim, hani bozkurt var ya ... Ergenekon Efsanesi ... Alageyik ... Biz bu geyik

mah-pek nedense, besbelli. okuyup

ezberlediniz mi? Türkçü Ziya Gökalp destan bile Alageyik

bir yardan da ... Orada de ... Yol bulup da ...

Der-ken bir bozkurt ... Herif sofrada bunu de,

'Efsane Türk armaya bozkurdu geçirsek pek münasip olur.' diye mavi gözlerini belerterek: 'Kurdu,

mahsus bir isterim!' diye yana ... Kurdu

bir de, öküzü köylü sor muhallebi ... "87

Hikmet Murat, ciddiyetle

soruya kendisinden önce köpek veren

ci'ye kur için kurt

ver-söyler.

Kemal Tahir'in ölümünden sonra ikinci hikaye

Defteri'ndeki "Han" öyküde ilk defa Ziya Gökalp tara-"mefkure" kelimesine Hikayenin kah-Hayrettin, Turana olduktan sonra Cengiz

mefkure kelimesine

"Ne demek mefkure bana kan gibi geldi ... "88 diye verir.

Kemal Tahir, Ziya Gökalp ve

ile verir. Yazara göre ile

birbirine hiç benzemez:

.. "Biz dan gördüklerimizi almakla da kendi olur,

ama sindiremezsin içine, Çünkü Bab dikenlidir. Onu giyebilmek için gergedan derisi ile bir olma-gerekir. Oysa senin kelebek gibi incecik bir derin var. Olmaz!.. na almaz kan içinde ki, bir yerde, bir gökte

çökersin! .. "89

Ziya

en modem dünya

1900-1920 tarihleri "uzaktan bir benzeyen" Ziya "hangi fikir

Bah'dan bula bula perakendeci Durkheim'in

eskilerinden ileri takdirde hem

hem de eskiyi geri getirmek, yani ölüyü diriltmeye

umut neden yenilgilere

nin kolayca belirtir.

Kemal Tahir, "Han" isimli hikayesinde Turana

"mefkure" mefhumu ilgi ilgili bir

de-yapar. Tahir, bütün Gökalp'tan

ka-lan mefkure kelimesinin felsefesi ve sosyolojisi ciddi ta-çoktan halde kelime uydurma bahsinde

tek-dile getirir.

RlZANUR

Kemal Tahir, Defteri'nde yer alan "Sör Doktor Canka-tar Beg Lokman" hikayesinde Nur' dan, onun Beg

m hak etmesinden bahseder. Nur, hp fakültesine

Leon Kahon'un Gökbayrak isimli alarak son kadar okur, notlar ezberler:

"Pek de olmadan Her ne kadar Çerkez,

babaannesi Arnavut bu az biraz gölge

söylendiy-se de, Doktor RIZA NUR BEG' e bir mektupla bu mesele gün

na BEG'lik, kandan geliyordu.

ezberine göre de DOKTOR LOKMAN da

su Türk Türk

Yazar, da gibi Nur'un anne ve

kökenini belirttikten sonra Anadolu Türkçesinde

"beg", doktorluk tahsilinden ve yine amaçla "lokman", Gökbayrak eseri, nereden

punto ile yazarak Nur'un ön plana

ADIVAR

Kemal Tahir'in eserlerinde yer Halide Edip daha ziyade Milli Mücadele' deki rolüyle Bir Mülkiyet

Ka-:-lesi'nde Yayalar Köylü seyir Mahir Efendi'ye

"bir ile herifi" Ankara'ya geçirdiklerini söyler.

Bahsedi-len Halide Edip'tir. erkeklerin

kaçacak delik ararken onlara; "Hey erkekler, nerdesiniz? mille-ti kime diye feryat eden Halide Edip'in siyah bez

üzeri-ne bayraklar yüzlerinin

na ya da bu lekeyi bir gün temizleriz demek istemesine

Yol bir sabah

yeniden e asker görmeyi ve

onlarla dilediklerini söyler. Bu konuda Halide Edip'i

ceplerinden gibi

bir yandan da gidip minnetle elini öpmek istediklerini de ekler.94

Kurt Kanunu'nda Kara Kemal Bey, Mehmet

Vakit gazetesini okurken bir önceki güne ait

fark eder:

"Halide Edip'in yok ... Yazar bütün

övgüler de 'Yeni OGLU-Yazan: Halide

Edip-Pek tefrika

hapishane okutulan ve

için-de dinlenen Mevlit'i ve Süleyman Çelebi'yi Murat, Halide Edip'in eseri "Sinekli mevlitçisine ta-hammül edilir gibi"% ifade eder.

YAHYA KEMAL BEYATLI

Kemal Tahir'in eserlerinde söz konusu bir Yahya Kemal'dir. Tahir, mevzuunda Hikmefle kadar Yahya Kemal'in etkisinde söyler. Kemal Tahir'in tarihi zaman içinde de Yahya Kemal'in

eser-lerinde yer Esir

vata-psikolojisinde derin etki ile intihar etmeyi Mehmet Ali, defterine gece bir

"Bir alay önde, bando arkada, Orta Asya'ya

Anayurda ... Turan' a ... athlar ovaya ... Hepsi de bizden, hepsi bizim ... 'Bin çocuklar gibi / Bin o gün dev gibi bir orduyu yendik! sözleri Yahya Kemal Bey'in ... "97

Esir Yahya Kemal'in eski

zafer-lerini Mehmet Ali için bir hayal olarak

ken Bir Mülkiyet Kalesi'nde Milli Mücadele

de-Selami Efendi, Mahir Efendi' den, ölen Ba-ha Efendi için mertebesine ruhunun cennete git-duyunca Baha Efendi'nin sol yüzünden

ru-hunun henüz cennete bilmem

ka-daha ayak söyler. Mahir Efendi'nin üzeri-ne Selami Efendi gibi yaparak horlamaya Mahir Efendi, uykuda iken söyledikleri ibaret

için Mahir Efendi'nin cevap vermesine lüzum belirtir ve devam eder:

"Bin çocuklar gibi / Bin o gün dev gibi bir ordu-yu yendik'. Bugün iki bin var. Yahya Kemal Beyefendi... 'Ak

beylerbeyi / Bir yaz günü geçtik Tuna' dan kafilelerle'. Ak beylerbeyinin ne diye bilmem ama böyle giderse

biz, bir günü gerisin geriye

gibi bir semte yedi koldan / gibi Türk

yol-dan'. gibi ... ... Efendim. Yani Rabb'imin kibrit kulunu ... 'Cennette bugün gülleri görürüz de/ Hala o hah-ra titrer gözümüzde'. Mahir Efendi, gene cennete geldik. Gülleri gö-rürüz de ... Cennet mekan Baha Efendi de cennet mekan!

Abdülha-mid de cennet mekan. bir araya çok ... Acep

Ba-ha Efendi, orada da çok diye kadar

mecbur mudur? Ne dersin Mahir Efendi?"98

Esir Yahya Kemal'in "Mahurdan

Gazel"in-den Kamil, yol inip

kürekler, kuvvete boyun genç bir

gi-bi oynak ama istekli ve damen tutup üç

çifte bir zevrakçeye / Geçti nev ... " beytini bitirmeden

Nedim'in bir gazeline geçer. Nedim bahsinde yer bu mukayesede yazar; ama, ilk beyit

ge-çenlerde bir gazelden ... Mahur Gazel'den ... Bozguna,

çöküntü-ye, mahurdan bir gazel ... " diyerek Yahya Kemal'i

TÜRK EDEBiYAT!

Hür Murat, annesi Hüsniye

Ha-vefan' üzerine ölümü ile özelliklerinin de yok olup

gitmesini Yahya Kemal'i de d§hil eder:

"Hüsniye teyzemde bitmez tükenmez bir anne Ölümüyle be-raber bu harikulade insan hissi, duygusu heba oldu? Tamburi Ce-mil'in tambur çalmak melekesi ... Ne bileyim, Neyzen'in

sa-... Yahya Kemal'in yapan ... "100

Hür deniz ile ilgili okuyan

toplu-lukta Yahya Kemal de söz konusu edilir. Hikmet

olan Fatma, Yahya Kemal'in "Gece" sürükledik

sularda" seslerin Victor Hugo' da da söyler.

Murat, bir mecliste Yahya Kemal'in "Ses" okur ve

lOl Otobiyografik

Hür yazan Murat (Kemal Tahir), henüz

Yahya Kemal'in etkisi de fikri

dan Hikmet'i sevmemektedir. hapis yatan Casus,

Hao peri evlenme bütün

ma-sal, roman, piyes, filmlerin kabil

ar-zusundan ürünler ve Yahya Kemal'in

"Deniz Türküsü"nden bir nusra "Yahya Kemal ne güzel

söy-hayal kadar

kablan ve yurdun için

ça-Kamil Bey'in yazar, içinde

bu-gazel için Yahya

Kemal'i ancak bu Ahmet e yönelttikleri

ka-dar Tahir'in bir zamanlar ve

Yahya Kemal, en zor ve

zaman-eski zaferleri ile veya dönemin

mukayesesini isimdir. Yazar ise Yahya Kemal'in

muhteva ve ele Kemal Tahir'e

gö-re yeni muhteva yeni ister. tesiri

gi-bi de muhtevaya tesiri eserlerinde muhteva itiba-yeni sesler ve edebi ihtiva eden Yahya Kemal gazelle-ri, giderek eski kötü ve basitleriyle dolu rubailer yazmaya kadar

NAzIM

RAN

Kemal Tahir'in eserlerinde en çok yer biri, Na-Hikmet'tir. Hikmet ve çevresiyle sonra

siya-si Kemal Tahir, suçtan hüküm bir

dö-nem birlikte Hapishanesi'nde sürekli

ve sonuna kadar

Hik-met'i henüz zamanlan Hür

belirtir. Hür

bir araya geldiklerinde okur-lar. Saraybumu'nda denizle ilgili Fatma, de-nizi en iyi anlatan hangisi sorar.

irleri söylenir. Fatma, Hikmet'in "Bahr-i Hazer"

den; "Ufuklardan ufuklara ... / Ordu, ordu!/ Köpüklü mor, dalgalar

yordu. / Hazer dilini Bala'm /

yordu"104 okuyunca Murat hafifçe çatar; çünkü

bu "komünist'' sevmemek için. epey var gücüyle

kendini Murat, bu deniz için göl için

ya-söyleyince Fatma, Yahya Kemal'le Hikmefi

"Bilmem ki ... Bu göl için yoksa sürükledik sularda'

.. Seslere ... Victor Hugo'da seslere Bir le bitiyordu galiba ... ' ... Les flots vers naus (Dalgalar bize geliyor) Hikmet'te bu sesin daha mükemmeli var: 'Devrilen/ bir inip/

/ bir ata / biniyor Bir kere dalgalann veriyor. Sonra

kelimesini diye okunacak ki ... dümencinin

ya-gibi suyu sürünmesini

Murat, sohbet bir gibi kendi

oku-maya ancak fena halde "Bu Hikmet ne zaman

araya girse, vezinli hepsinde bir kifayetsizlik,

öfkelendiren bir acz diye Fatma,

"Denize Dönmek okuduktan sonra yine yo-rum

"Bizim denizi kadar bir dekor olarak

lar. Ekseriya ... Hem de ümitsiz ... Hikmet'in denizi de elbet bir sembol... Fakat dekor ... Madde-i asliye ... Burada bilakis bizzat kendi-sini dekor haline ... "107

O zaman olan Hikmet'in "Kanma

Mu-rat'tan istenir. Murat, hfilde

da ifade gibi Hikmet'i sevmez ve bunu da belirtir:

"Si-zin gibi duyarak okuyamam. Çünkü hiç sevmiyorum.11108 _Fatma

bu sevilmez mi, diyerek Murat;

kendi-siyle hiçbir fikirlerini ifade

eder ve üzerine söz konusu okur. Fatma gözlerle

bu ona ister:

"Bir tanem! / Son mektubunda / sersem diyorsun, / Seni asarlarsa, / Seni kaybedersem diyorsun / /

kan-/ bir duman gibi kederin

saç-/ Ancak bir sürer, / Yirminci / Ölüm / Ölüm, bir ipte sallanan bir ölü! / Bu ölüme bir türlü / olmuyor gönlüm / Bir seher vakti / Bir çingenenin bir benzeyen eli / Takacaksa

bo-Mavi/ gözlerinde korkuyu görmek için/ Beyhude bakacaklar

Na-a! / Ben alaca son / Siz /

Ve bir türkünün / / benim, /

yürekli. / Gözleri baldan benim / Neden

ida-/ Daha dava ilk / Ve henüz bir gibi /

/ Bunlara ver / Paran varsa / Bana bir

fani-le don al, / Tuttu gene siyatik ki/ Daima iyi bir mahpusun ... "110

bittikten sonra tahliline

hiçbir tarza benzemiyor. ver sözüyle siyatik ve fanila don hiç böyle bir giremez Bazen de bilakis ne kadar sade yazar. Galiba cesareti de Mesela: 'Gece gelen telgraf/ Dört heceden

ibaret-ti. / Vefat etibaret-ti.' Bir mecburuz. Her yeni gibi,

bu da eskisinin birdenbire önümüze

eskilerden ya da kendi

ister. Fatma, Mektup"tan sonra hangi eski tarz okunsa mahvolmaya mahkum

dü-Murat, Bekir'in

okuduktan sonra; Hikmet'te olmayan budur. O kocaman

mi sahiden büyük, yoksa o veren

kendisine göre mühim olan mevzular insan kestiremiyor."112

diye-rek Fatma bunu söylemesi

gerekti-ifade edince Murat; "Ya Bursa'ya gitmeliyim! Yahut daha dört

buçuk sene beklemeliyim. Malum ya buçuk sene hapse mahkum."113

diyerek verir. Murat, Onunla

gibi hisseder. Daha sonra Murat,

mutlu etmek için Hikmet'in;

Sö-okur. romanda Hikmet için; "Evet!

Belki büyük Lakin Mustafa Kemal Ben bu

memlekette Mustafa Kemal ihanet

Ha-inlerin da ölüm Bu de, asla demesi

üze-rine bir 'Nikbinlik'

günler çocuklar / iyi günler /

Motor-engin maviliklere çocuklar / Hele bir

son vitesi/ Vuruyor motorun sesi ooy çocuklar! Kim bilir ne

harikula-dedir,/ 160 kilometre giderken ... ' diyebilen adam

mah-Af buyurun, .buna pencerenin

önün-den geçen muhtelif

ev-lerinde bir anda dört yüze kerhane sanat etmektedir. "115

diyerek savunur.

suçlu olarak Malatya' da hapis yatan

Murat, Hikmet'in bir portesini asar,

onunla mektuplar yazar ve ona "üstat" diye hitap eder.116 _{Namusçular'da da}

Hikmet'in büyük portresi II.

Dünya Sovyetleri destekleyen bir yandan

mu-harebe, bir yandan ve avukattan olumsuz mek-tuba Hikmet'in "Taranta-Babu'ya

dan bir bölüm olarak geçer: "Bir öyle

dün-ya ki / kahve içerken / Çocuklar süt /

sözle besliyorlar,/ patatesle ... "118

gözü de beri tarafta

mevhum bir cephe O

de zaman bütün teslim

tasavvur eder. "Haritada her milimetrenin neler ifade

biliyor. geçilmek istenen lekesini siliyorlar." diye

dü-ve "Taranta-Babu'ya Mektuplar'' dan bir beyit daha okur:

"Mussolini çok Çok için çok

Hikmet ile eserine ve onu

· konularda yazar,

verdi-hisseden bir daha iyi

belirtir: "Orada kainattan bile daha ehemmiyetli ve hayret verici

ha-disenin, 'Yolunda durulan, / Zincire vurulan / ... '

söyle-Yine romanda Gardiyan Kel on bir dokumada beton mahzende sürekli kan tüküren

Nadire'nin kitapta makamla Hikmet'in;

eve iskelet gelir. Bizim bir ke:..

re et gelir." sözünü söyler.

zaman hayal canlanan Nadire,

etra-Hikmet'in tasvir edilir:

gözlerine bir hücum etti. Zorla yutkundu. Nadire

-Gardi-yan Kel amele birdenbire

koca-man uçsuz bir meydanda sanki tek pembe

tülbentten incecik, gibi, boynu biraz

Ro-benzeyen ile yüzüne

Hikmet'in günler çocuklar' diye Nikbinlik ve gözleriyle dinliyor, ve gözleriyle da, rini tas dolusu tükürmeye halde, 'Ne fayda biz göremeyiz ki' diye k§.yet bile etmiyordu."122 ·

Süleyman Çelebi bahsinde ele

oku-tulan Mevlit'i dinlerken arada içini çekenleri gören

"Benerci Kendini Niçin Öldürdü?" den bir gelir: "Koca-bir uçurum gibi içini çekti."123

Murat, "Bizim neden Sadi gibi bir adam ler?" sorusuna cevap ararken lisan

yarar meram anlatmak ifade eder. Bu kimler

hususundaki Hikmet ve Piraye

ile de

yarar bir meram. Hangi da birkaç türlü. Ümitli yarayacak söz. Ümitli insan ... Yani teriyle yan ... Ölümü ancak halde, birkaç saniye vakit · ve bütün ömrünü ve kendisiyle beraber ve kendisinden

son-ra nesil nesil olarak insana bir

me-ram ... Mesela, Piraye'ye bir meram ... "124

Bir Mülkiyet Kalesi'nde Kemal Tahir, Hikmet'in

Bedrettin bölümle Mahir Efendi'nin

leri kurar: "Ben yolculuk etmeyi sevmem tek Bir ikindi vakti can / Dedim ki: geldik. Dedim ki: Bak! / Gelmeye

bir geriye toprak''125

Mahir Efendi, Yahya Kaptan çetesi Yayalar Köylü 'bir ikindi vakti' yürürken bu bir manada hissede_r: "Toprak üzerindeki hürriyet gül-mekteydi."126

on iki on üç hapse giren

Kel küçük evlendirilmesinin

gerekli-üzerine dinleyen Casus, Nazrm Hikmet'in

Milliye bir bölüm bir

gi-bi gülen / ve merasimsiz / ve ana evrat küfreden ki ... "1 27 Çekirdek' te tek partinin ileri gelenlerinden

Milletvekili, Yunus'tan Hikmet' e kadar bütün büyük rin en iyi ezberden okur.128

Hikmet, sosyal, siyasi meselelerin Kemal Ta-hir'in eserleri ile ilgili kanaatlerini de kendisine

bil-Hemen her konuda fikir ve

günden itibaren baki kalan Kemal

Tahir, eserlerinde yer ilgili olumsuz

sergile-Hür bile Hikmet

müdafaa Murat ise hapishanede iken dava

Na-Hikmet'in resmini onunla

konularda,

rin destek

SAFA

Kemal Tahir, eserlerinde Peyami daha çok gazeteci kim-ile ön plana

harita üzerinde

göstermek için isimlerini sayarken

Peyami da zikreder:

Ali Sabis, Hüseyin Hüsnü Emir Erk.ilet Peyami Safa ve Mümtaz Faik Fenik beyler de ordusuna bol bol teslim

et-tirirlerdi. Zafer Demek ki gönlümüzün saymak

için bir realitelere uygun ve olacak. ..

Yazar, Peyami Safa~mn edebi roman ve hikayele-rinden ziyade bahseder.

Kemal Tahir, 1933 Ziya a

mek-tubunda Dokuzuncu Hariciye ve bilhassa Bir Tereddüdün

Ro-ile ilgili; "O kadar kendisinin ki, insan, alkolik ve kokainman bir ro-ve böyle bir tipten ne kadar kabilse o kadar nefret ediyor.

üslup mükemmel, yenilik bol. Gelgelelim roman ve mevzu, ka-bil kadar berbat. O kadeh kadeh içkiler ve alkolden ve

bu-terliyor, nefret hissi duyuyor. Lakin bu içkilere de bu

ça-mur insanlara Ne bileyim usta Peyami galiba. Ben

bunu ona Bu hükmü verirken daha

mec-buriyetindeyiz. Her gün herkes için ftkra yazan ve uzun

la cemiyetin (!) edebiyat (!) cevap veren Peyami kendi içine

çe-kilmeyi bir lüzum görüyor Peyami -büyük bilirsin onu ne

kadar severim-hepimizin arzusuna ölüyor. büyüklerimiz. Hep

bir parça böyle sönmedi mi?"131 _dile

getirirken bir ay sonra bir mektubunda; "Fa-lih Ethem ve Aka, Peyami de en muharrirler-dendir. bir güzellikleri var."132 diyerek yazan

be-ifade eder. Kemal Tahir, yine Ziya a 1935 tarihli mektubunda aziz dostu Cahit pesimist

da, "bu cinayette", "frengili Baudelaire kadar, morfirunan ve koka-inman Peyami'nin de cürümleri 133 söyler.

Kemal Tahir'in Peyami daha çok giderek ferdi ve mistik, metafizik unsurlar içeren konularda eserler vermesinden

Kemal'in 47. ölüm

dönümü ihtifal

Kemal Diyorlar ki yazan "burjuva münevveri"

ol-makla suçlar.134

Türk Talebe

do-Peyami tenkit eden Kemal Tahir, 1936 Modeli Gençler ve Peyami Safa ile yazan "fikirsiz" olarak nitelendirir. fal "Birkaç küçük burjuva münevverinin ve

bu-tabiyesiyle"135 söyleyerek Peyami Safa'ya gönder-me yapar. Peyami Safa'ya o kadar ki Kemal için "O ne Peyami Safa gibi fikirsizdi ne de Hüseyin Cahid gibi hitap

kitleyi diyerek ve hedef kitle

ba-Peyami Safa ve Hüseyin Cahid' den üstün görür.

FARUK ÇAMLIBEL

Hür Murat, anket defterini doldururken

kendinden önce verilen cevaplara da bakar. Anketin "Hangi

seversiniz? En sorusuna Can Faruk Nafiz ve

"Han ise Faruk Nafiz ve "Suda Halkalar"

verir.137 olan Hikmet de kendisinden

is-Faruk Nafiz'in "Suda bir söyler: "Sahraya daha ilk ... "138 romanda Murat,

rul Hikmet ve Bey ankette sorulan sorular üzerine lar. nedir?" sorusuna "O bulunmazsa

üzerine konu gelir. Murat, Anadolu' da bir

sahil bir bahar günü herkese

öyle bir Nadide'ye, ne olduysa sanki gözüne ayna tu-tuluyor ve bunda da ediliyor gibi; "O yerini

yoksa milyonlarca senelik devri göre

milyon-larca defa yerlerden birisine, gene mi geldi?"139 _diyerek

tarifin-den aciz kalacak olur ve Faruk Nafiz'in Saçlar" bir gelir: "Gözlerim görmüyor

vurdu bana."140 bir Murat, Safo'nun

üzerine Faruk Nafiz'in okur ve bitirdikten sonra Safo'ya, sevgisini gqsterebilmek için kendince yo-rumlar: "Diyor ki .... Sevgilisine 'çirkin' Bütün güzellere

... Sevgilisine 'dinsiz' Allah'a ... Sen 'kahpelik'

bile etsen, ben sana ahlaka diyor."141 _{da Faruk}

Na-fiz' den okurlar.

Esir da gibi K§mil

Bey, Nedim'i ve devrini ele ne 'Aç midelerden

do-nur topu gibi ihtilaller!" Hüseyin Nihal

1951 Orkun'da "Faruk Nafiz'e Bir

Hürriyet gazetesinde aleyhinde kaleme

bir "Vaktiyle moda veçhile sola

meylet-solcularla münasebette ve hatta: 'Bir nesli uykusundan

bu haller, / aç midelerden nur topu ihtilaller' beyti gibi

komünist bir manzumeyi o zaman söyleniyor. Bu

söylenti-ye diye sorar ve devam eder.

TEZ

Hür romanda pek çok benzerlikten de anla-gibi Kemal Tahir' in gençlik Murat, yuka-meclisinde Hikmet'in "Kanma Mek-tup"undan sonra Bekir'in bir mektubunu okur:

"Sana ne gönderdim, / ne gül! / Sana gönül verdim / Birden, / iki ayakla bir pupa yelken / yol içimde. / Gece mehtaba ba-/ Kaçak mal gibi / günler / / Sen benim ilk göz / Hani çocuk kalbimizin / za-manlardan. .. / Ay derdin, / Oy derdin / Beni soy derdin / A / Bak ben