198
Araflt›rma
D
ispepsi önemli ölçüde sa¤l›k hizmeti kullan›m›-na neden olan yayg›n klinik bir sorundur.1Dis-pepsinin bat› toplumlar›nda y›ll›k prevalans› %25’dir ve tüm birinci basamak muayenelerinin %2-5’ini oluflturur.2
Latince’de dys zor, zorluk, kötü, pepsis ise piflirmek, sindirmek anlam›na gelir. Dispepsi hasta taraf›ndan ta-n›mlanmas› da, hekim taraf›ndan anlafl›lmas› da güç bir sorundur.3Dispepsinin belirtilerinin müphem olmas›, bu
belirtilerin ve tan› ölçütlerinin gözden geçirilmesini
zo-1) Baflkent Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›, Aile Hekimli¤i Uzman›, Ankara
Araflt›rma | Research Article Türk Aile Hek Derg 2008; 12(4): 198-202
doi:10.2399/tahd.08.198
Özet
Amaç:Aile hekimli¤i poliklini¤ine dispeptik yak›nmalarla baflvuran eriflkinlerde C14 üre nefes testi ile Helicobacter pylori s›kl›¤›n› sap-tamak.
Yöntem:15 Mart 2007-15 Mart 2008 tarihleri aras›nda Baflkent Üniversitesi Adana Hastanesi Aile Hekimli¤i Poliklini¤ine dispeptik yak›nmalar ile ilk kez baflvuran, erken endoskopi endikasyonu ol-mayan, daha önce eradikasyon tedavisi almam›fl, C14 üre nefes testi yap›lan 252 hastan›n dosyalar› retrospektif olarak incelendi.
Bulgular: Helicobacter pylori enfeksiyonu s›kl›¤› kad›nlarda
%62.7, erkeklerde %66.3 idi; enfeksiyon s›kl›¤› ile cinsiyet aras›n-da anlaml› bir iliflki yoktu (p=0.570). Enfeksiyon 30-39 yafl grubun-da grubun-daha yayg›nd›. Yafl gruplar› ile Helicobacter pylori s›kl›¤› aras›n-daki iliflki istatistiksel olarak anlaml›yd› (p=0.020).
Sonuç: Dispeptik hastalarda altta yatan baz› nedenler (peptik ül-ser v.b.) Helicobacter pylori enfeksiyonu ile iliflkilidir. Dispepsi te-davisinde Helicobacter pylori enfeksiyonu dikkate al›nmal›d›r. C14 üre nefes testi aile hekimli¤inde güvenle kullan›labilecek noninva-ziv bir testtir.
Anahtar sözcükler:Aile hekimli¤i, dispepsi, Helicobacter pylori, C14 üre nefes testi.
Summary
Objective:To determine the prevalance of Helicobacter pylori using C14 urea breath test among adult patients who attended the family medicine outpatient clinic.
Methods: The files of 252 patients who had urea C14 test among those attending the Baflkent University Adana Hospital Family Medicine outpatient clinic between March 2007 and March 2008 with dyspepsia for the first time and having no treat-ment and no indication for endoscopy, were reviewed retrospec-tively.
Results: Helicobacter pylori prevalance was found %62.7 and
%66.3 among female and male patients respectively. We did not find a correlation between Helicobacter pylori prevalance and sex (p=0.570). The infection was more prevalant between ages 30 and 39. There was a correlation between the prevalance of
Helicobacter pylori and age groups (p=0.020).
Conclusions:Some of the underlying causes of dyspepsia (peptic ulcus etc.) are related to Helicobacter pylori infection. Thus
Helicobacter pylori infection must be taken into account when
planning the medical therapy. C14 urea breath test is a noninva-sive method which can be used safely in family medicine practice.
Key words:Family medicine, dyspepsia, Helicobacter pylori, C14 urea breath test.
Aile hekimli¤i poliklini¤inde
dispeptik hastalarda Helicobacter pylori s›kl›¤›
Prevalence of Helicobacter pylori among dyspeptic patients in family medicine outpatient clinic
Ahmet Ferit Erdo¤an1, ‹nci Turan1, Çi¤dem Gereklio¤lu1, Kutlu Abac›1
runlu k›lm›flt›r. 1999’da Fonksiyonel Gastroduodenal Hastal›klar Komitesinin Roma II ölçütlerine göre dis-pepsi; üst kar›n bölgesindeki a¤r› ya da rahats›zl›k hissi-dir. A¤r› orta hattad›r; sa¤ ya da sol üst kar›ndan kaynak-lanan a¤r›n›n dispepsi ile iliflkili olmad›¤› düflünülür.4
Dispepsilerin organik neden saptanamayan %50-60’› fonksiyonel ya da non-ülser dispepsi olarak adland›r›l›r. Peptik ülser (%15-25) ve gastroözefagial röflü (%5-15) gibi yap›sal (organik) durumlar da s›kl›kla dispepsi ile ilifl-kilidir. Gastrik ve özefagial kanserler dispepsiye yol açan ciddi organik nedenlerdir ancak bunlar›n oran› %2’den azd›r. Di¤er organik nedenler ise nadiren görülür.5
Son 20 y›lda sindirim hastal›klar›n nedenine yönelik bilgiler önemli derecede de¤iflmifltir.6
1982’de
Helicobac-ter pylori’yi kültürde üreten Warren ve Marshall gastrit
ve ülserle iliflkisini ortaya koydular;7izleyen
epidemiyo-lojik araflt›rmalar bu bakterinin mide kanseri ve MALT lenfoma ile iliflkisini de gösterdi.6
Avrupa Helicobacter Pylori Çal›flma Grubu (EHPSG)’nun 2000 y›l› Maastrich II. Konsensus Raporu flu durumlarda eradikasyon tedavisini önerir:
• Duodenal ülser ve mide ülseri • MALT lenfoma
• Atrofik gastrit
• Mide kanseri rezeksiyonu sonras›
• Mide kanserli kiflilerin birinci derece yak›nlar› • Hasta iste¤i8
Dispeptik hastalar›n en fazla 1/3’ünde peptik ülser vard›r. Peptik ülser d›fl› dispepside H. pylori eradikasyo-nunun yarar› ile ilgili kabul edilmifl bir görüfl yoktur. Bu durumda hastalar›n 1/3’ünde verilen eradikasyon tedavi-si rasyoneldir.9
Dispepsi tedavisinde 5 de¤iflik strateji uygulan›r; her birjinin avantaj ve dezavantajlar› vard›r. Bunlar;
1. Bafllang›çta endoskopi yap›l›r.
2. Bafllang›çta ampirik asit süpresyonu uygulan›r. 3. H. pylori tan› testi yap›l›r. H. pylori saptananlara
eradikasyon uygulan›r (test et tedavi et).
4. H. pylori tan› testi yap›lmaks›z›n, ampirik eradikas-yon uygulan›r.
5. H. pylori testi yap›l›r. H. pylori saptananlara endos-kopi yap›l›r.5
H. pylori enfeksiyonu tan›s› invaziv (endoskopi ve
bi-yopsi) ya da noninvaziv tekniklerle (seroloji, üre nefes testi ya da d›flk›da H. pylori antijeninin saptanmas› v. b.) konabilir.10
Birinci basamak hekimlerinin de katk›da bu-lunduklar› 2005 Maastrich III. Konsensus Raporu üre nefes testinin tan›da ve eradikasyonun etkinli¤ini de¤er-lendirmede kullan›labilece¤ini, pratik oldu¤unu, do¤ru-lu¤unun %95’in üzerinde oldu¤unu bildirmifltir. Rapor, üre testini H. pylori prevalans›n›n %20’yi aflt›¤› toplum-lar için önermektedir.11
Üre nefes testi H. pylori’nin salg›lad›¤› üreaz enzimi-nin üreyi CO2ve amonya¤a parçalamas›na dayan›r.
Has-ta radyoaktif C14 iflaretli üre kapsüllerini içer, midede kolonize olan H. pylori üreyi parçalar. Ortaya ç›kan CO2
dolafl›ma kar›fl›r ve solunan hava ile d›flar› at›l›r. Hastan›n üfledi¤i kartufl analizörde incelenerek H. pylori araflt›r›-l›r.12
Testin maliyeti yaklafl›k 55 dolard›r.
Çal›flmam›zda “test et tedavi et” ilkesi5ile
de¤erlendi-rilen dispeptik hastalarda H. pylori s›kl›¤›n› C14 üre ne-fes testi ile saptad›k.
Gereç ve Yöntem
15 Mart 2007–15 Mart 2008 tarihleri aras›nda Bafl-kent Üniversitesi Adana Uygulama ve Araflt›rma Merke-zi Aile Hekimli¤i Poliklini¤ine baflvuran dispeptik ve C14 üre nefes testi yap›lm›fl eriflkinlerin dosyalar› retros-pektif olarak incelendi. Üst kar›ndan kaynakland›¤› dü-flünülen a¤r› ve rahats›zl›k hissi dispepsi olarak kabul edildi.4
Çal›flmaya al›nma ölçütleri; 1. Bir aydan uzun süren dispepsi,
2. Daha önce eradikasyon tedavisi almam›fl olma, 3. Erken endoskopi endikasyonu olmamas›,
4. Kad›n hastalar›n gebelik ya da süt verme döne-minde olmamas› idi.
Erken endoskopi endikasyonlar› flöyle s›ralanabilir: • 55 yafl›ndan sonra ortaya ç›kan dispepsi,
• Alarm göstergelerinin varl›¤›; (kilo kayb›, kusma, disfaji, anoreksi, anemi),
• Yüksek risk varl›¤›; (ikiden fazla birinci derece ak-rabada mide kanseri.13
Araflt›rma
C14 üre nefes testi, nükleer t›p bölümünde yap›ld›. Test, sadece son bir ayda herhangi bir antibiyotik ya da bizmut, son 15 gündür de proton pompa inhibitörü, H2
reseptör antagonisti kullanmayanlara uyguland›. Nefes testi, alt› saatlik açl›¤› takiben 37 kBq (1μ Ci) C14 içeren üre (HeliCap TM) kapsülünü 50 ml su ile alan hasta 10 dakika sonra Heliprob’a üfletilerek yap›ld› ve afla¤›daki gibi de¤erlendirildi:
Grade 0 (d< 25 cpm): enfeksiyon yok Grade 1 (d= 25-50 cpm): flüpheli Grade 2 (d>50 cpm): enfeksiyon var
fiüpheli test sonuçlar› çal›flma d›fl› b›rak›ld›. Sonuçlar SPSS (Statistical Package for Social Sciences) 11.5 ile in-celendi. Say›sal de¤iflkenler t testi, kategorik de¤iflkenler Pearson ki-kare testi ile de¤erlendirildi. Anlaml›l›k düze-yi olarak p<0.05 kabul edildi.
Bulgular
Belirtilen tarihler aras›nda incelenen 252 hastan›n yafl ortalamas› 37.2±12.5 (17-80) y›ld›, %65.9’u (n=166) ka-d›nd›. Kad›nlar›n yafl ortalamas› 37.0, erkeklerinki 37.5 y›l idi (Tablo 1). ‹ki cins aras›ndaki yafl ortalamas› fark› istatistiksel olarak anlaml› de¤ildi (p=0.753) .
H. pylori pozitifli¤i oran› dispepsi ile baflvuran
kad›n-larda %62.7 iken erkeklerde %66.3 idi. H. pylori pozitif-li¤i erkeklerde daha yüksek olmakla birlikte fark istatis-tiksel olarak anlaml› de¤ildi (p=0.570) (Tablo 2). Tüm hastalardaki H. pylori pozitifli¤i oran› %63.9 idi.
H. pylori s›kl›¤›n›n yafl gruplar›na göre da¤›l›m›
Tab-lo 2’de gösterilmifltir. H. pyTab-lori pozitifli¤i en s›k 30-39 yafl grubunda görülürken, 50 yafl ve üzerinde azalmakta idi. Yafl gruplar› ile H. pylori s›kl›¤› aras›ndaki iliflki istatistik-sel olarak anlaml› idi (p=0.020).
Tart›flma
EHPSG’nin Maastrich 2000 tarihli II. Konsensus Raporu birinci basamakta, alarm semptomlar› olmayan dispepside H. pylori tan›s›nda ve eradikasyonun etkinli¤i-nin gösterilmesinde üre nefes testietkinli¤i-nin kullan›m›n› öner-mifltir.8
Peptik ülserin büyük ölçüde H. pylori enfeksiyo-nu ile iliflkili olmas› ve H. pylori eradikasyoenfeksiyo-nuenfeksiyo-nun peptik
ülser prevalans›n› azaltmas›, “test et tedavi et” stratejisi-nin güncel k›lavuzlarda yer almas›n› sa¤lam›flt›r.5
Çal›flmam›zda dispeptik hastalarda C14 üre nefes tes-ti ile H. pylori s›kl›¤› %63.9 bulundu. Özden ve ark.’n›n 2002’de ülke genelinde birinci basamaktaki dispeptik ol-gularda C13 üre nefes testi ile H. pylori prevalans›n› arafl-t›rd›klar› çal›flmada Adana bölgesinde bu oran %80.2 idi.14
Türkiye’de eriflkin popülasyonda H. pylori s›kl›¤›n› üre nefes testi ile araflt›ran TURHEP (Helicobacter Pylori Pre-valans Araflt›rmas›) çal›flmas›nda ise oran %82.0 idi.15
Dünyada H. pylori prevalans›n› gösteren haritalarda Tür-kiye % 70 s›kl›k alan›ndad›r.16
Türkölmez ve ark. Anka-ra’da gastrik yak›nmalar nedeniyle C14 üre nefes testi is-tenen 1567 hastada H. pylori s›kl›¤›n› %68.0 bulmufllar-d›.17
Erdo¤an ve ark. Adana’da Aile Hekimli¤i Poliklini-¤i’ne dispepsi ile baflvuranlarda d›flk› antijen testi ile H.
pylori pozitifli¤ini %60.0 buldular.18‹stanbul’da, Aile
He-kimli¤i Poliklini¤i’ne check-up amac›yla baflvuranlarda,
H. pylori s›kl›¤› ELISA testi ile %50.8 bulunmufltu.19
Ça-l›flmam›zda saptanan H. pylori s›kl›¤› ülkemizdeki preva-lans çal›flmalar›ndan daha düflüktür. Ancak hastanedeki çal›flmalar›n sonuçlar› ile benzerlik göstermektedir.17-19
Tablo 1. Dispepside yafl ortalamas› ve H. pylori s›kl›¤›n›n cinsiyet da¤›l›m›
Kad›n Erkek Toplam p
(n=166) (n=86) (n=252)
Yafl ortalamas› ± sd* 37.0±13.1 37.5±11.4 37.2±12.5 0.753**
H. pylori (+) %(n) 62.7 (104) 66.3 (57) 63.9 (161) 0.570***
*standart sapma , **t testi, ***Pearson ki-kare testi
Tablo 2. Dispepside H. pylori s›kl›¤›n›n yafl gruplar›na da¤›l›m›
Yafl grubu H. pylori (+) H. pylori (-) p
% (n) % (n) <30 53.2 (41) 46.8 (36) 0.020 * 30-39 75.3 (58) 24.7 (19) 40-49 69.2 (36) 30.8 (16) 50 + 56.5 (26) 43.5 (20) Toplam 63.9 (161) 36.1 (91)
Araflt›rma
Poliklini¤imize baflvuranlar›n tamam› sa¤l›k güvencesinesahip, ço¤unlukla kentsel bölgede yaflayan, sosyo-ekono-mik düzeyi orta ve üzerindeki kiflilerdir. Sosyo-ekonososyo-ekono-mik durum (özellikle çocukluk ça¤›ndaki), genetik özellikler, hijyenik koflullar, ailenin yaflam al›flkanl›klar› H. pylori’nin farkl› populasyonlardaki da¤›l›m›n› etkilemektedir.20,21
Po-liklini¤imizde saptanan H. pylori s›kl›¤›n›n düflük olmas›, hastalar›m›z›n sosyo-ekonomik durumu ile aç›klanabilir. Ayr›ca ilimizde gastroenterit vakalar›nda nidazol türevi antibiyotiklerin s›k receteleniyor olmas› H. pylori s›kl›¤›-n›n azalmas›nda etkili olabilir.
Sekiz Avrupa ülkesindeki dispeptik hastalarda H.
pylo-ri enfeksiyonunu araflt›ran çal›flma ülkelepylo-ri H. pylopylo-ri
s›kl›-¤›na göre üçe ayr›lm›flt›r:
1. Yüksek düzey (Çekoslavakya %60-70, ‹talya %71, ‹spanya %50-60, Polonya %85)
2. Orta düzey (‹sveç ?, ‹ngiltere %50)
3. Düflük düzey (Hollanda %25, Danimarka %30).22
Çal›flmam›zdaki H. pylori s›kl›¤›; (%63.9) Avrupa’daki yüksek oranl› ülkeler ile benzerlik göstermektedir.
Çal›flmam›zda H. pylori enfeksiyonu ile cinsiyet ara-s›nda anlaml› iliflki bulunmad›. Dispeptik hastalarda H.
pylori s›kl›¤›n›n araflt›r›ld›¤› de¤iflik çal›flmalarda da23-25
cinsiyetle H. pylori s›kl›¤› aras›nda anlaml› bir iliflki yok-tu. Türkölmez ve ark.’n›n çal›flmas›nda cinsiyetle H.
pylo-ri enfeksiyonu aras›nda istatistiksel bir iliflki bulunmad›.17
Genel popülasyonda, H. pylori enfeksiyonunun s›kl›¤›n›n kad›n ve erkeklerde eflit oldu¤unu ortaya koyan çal›flma-lar›n yan›s›ra, erkek olman›n bu enfeksiyona yakalanmak aç›s›ndan risk oluflturdu¤unu ileri süren epidemiyolojik çal›flmalar da bulunmaktad›r.26
Çal›flmam›zda, H. pylori s›kl›¤› yaflla de¤ifliyordu: En-feksiyonun en yayg›n oldu¤u grup 30-39 yafl aral›¤› idi. H.
pylori s›kl›¤› 50 yafl›ndan sonra azal›yordu. Türkölmez ve
ark.17
çal›flmas›nda H. pylori s›kl›¤› 20-50 yafl aras›nda plato çizerken, 50 yafl›ndan sonra – bizim sonuçlar›m›za benzer flekilde – azal›yordu. Çin’de H. pylori prevalans›n›n ve risk faktörlerinin C13 üre nefes testiyle araflt›r›ld›¤› çal›flmada
H. pylori en s›k 30-39 yafl grubunda saptanm›fl olup oran›
%67.25’di:27Asemptomatik popülasyonu kapsayan bu
ça-l›flmada da H. pylori s›kl›¤›na en fazla 30-39 yafl grubunda raslanmas› sonuçlar›m›zla benzerlik göstermektedir.
Üre nefes testinin maliyeti yüksektir. H. pylori’nin saptanarak eradike edilmesi bazen tam, bazen k›smi iyi-leflme sa¤lamaktad›r. Baflar›l› eradikasyon kimi hastada asit süpresyonu ihtiyac›n› azaltarak uzun vadeli tedavi maliyetini düflürmektedir. Hastalar›n yaflam kalitesini ar-t›rmas› ve hastal›¤a ba¤l› ifl kay›plar›n› azaltmas› nedeniy-le “test et tedavi et” stratejisi uygun bir yaklafl›m olabilir.
Sonuç
H. pylori dispeptik hastalarda s›k görülmektedir.
Dis-peptik hastalarda altta yatan nedenler (Dis-peptik ülser v.b.)
H. pylori enfeksiyonu ile iliflkilidir. Alarm göstergeleri
ol-mayan dispeptik hastalarda “test et tedavi et” uygun bir strateji olabilir. Özgüllü¤ü, duyarl›l›¤› yüksek, pratik ve noninvaziv bir yöntem olan C14 üre nefes testi H. pylori enfeksiyonunun saptanmas›nda birinci basamakta kulla-n›labilir.
Kaynaklar
1. Shaw IS, Valori RM, Charlett A, McNulty CAM. Limited impact on endoscopy demand from a primary care based “test and treat” dyspepsia management strategy: The results randomised controlled trial. British J
General Practice 2006; 369-74.
2. Talley NJ. Dyspepsia. Management guidelines for the millenium. Gut 2002; 50: 72-8.
3. Özden A, Sivri B. Dyspepsia. Dyspepsia’da. Ed. Özden A. Ankara, Türk Gastroenteroloji Vakf› Yay›nlar›. Ajans-Türk Bas›n ve Bas›m A.fi, 1996; 1-8. 4. Talley NJ, Stanghellini V, Heading RC, Koch KL, Malagelada JR, Tytgat
GNJ. Functional gastroduodenal disorders. Gut 1999; 45: 1137-42. 5. Bazaldua OV, Schneider FD. Evaluation and Management of Dyspepsia.
American Family Physican 1999; 6: 1773-87.
6. Suerbaum S, Michetti P. Helicobacter pylori infection. The New England
Journal of Medicine 2002; 347: 1175-86.
7. Lynch NA. Helicobacter pylori and ulcers: a paradigm revised. http://www.org/opar/pylori/pylori. html. adresinden 8/05/2003 tarihinde eriflilmifltir.
8. Malfertheiner P, Megraud F, O’Morain C ve ark. & The European
Helicobacter pylori Study Groups. Current concepts in the management of Helicobacter pylori infection – The Maastrich II – 2000 Consensus Report. Aliment Pharmacol Ther 2002; 16: 167-80.
9. Kaday›fc› A. Fonksiyonel dispepsi ve tedavisi. Triad 2000; 2: 41-6. 10. Yaylal› OT, Y›lmaz MF, K›raç FS, De¤irmencio¤lu S, Akbulut M.
Scintigraphic evaluation of gallbladder motor functions in H. pylori pos-itive and negative patients in the stomach with dyspepsia. World J
Gastroenterol 2008; 14: 1406-10.
11. Malfertheiner P, Megraud F, O’Morain C ve ark. Current concepts in the management of Helicobacter pylori infection. The Maastrich III Consensus Report. Gut 2007; 56: 772-81.
Araflt›rma
12. Balon H, Gold CA, Dworkin HJ, McCormick VA, Freitas JE. Procedure guideline for carbon-14-urea breath test. The Journal of Nuclear Medicine 1998; 39: 2012-14.
13. Kapoor N, Bassi A, Sturgess R, Bodger K. Predictive value of alarm fea-tures in a rapid access upper gastrointestinal cancer service. Gut 2005; 54: 40-5.
14. Özden A. Helicobacter pylori. Gastroenteroloji’de. Ed. Özden A. 1. Bask›. Ankara, Türk Gastroenteroloji Vakf› Yay›nlar›, 2002; 113-26. 15. Özayd›n ANG. Türkiye’de Helicobacter pylori prevalans çal›flmas›
sonucu-TURHEP çal›flmas›. Panel II. Hepato-Gastroenteroloji Kongresi, 2005. 16. Helicobacter Foundation 2006. Epidemiology
http://www.heli-co.com/h_epidemiology.html. adresinden 08.07.2008’de eriflilmifltir. 17. Türkölmez S, Cay›r D, Aydo¤an F, Korkmaz M. The relationship of
Helicobacter pylori positivity with age, sex, and ABO / rhesus blood groups
in patients with gastrointestinal complaints in Turkey. Helicobacter 2007;12: 244-50.
18. Erdo¤an AF. Dispeptik yak›nmalar› olan hastalarda Helicobacter pylori enfek-siyonunun Helicobacter pylori stool antigen ile saptanmas› ve tedavinin etkin-li¤inin de¤erlendirilmesi. Uzmanl›k tezi. Tez dan›flman› Bozdemir N. Çukurova Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i AD. Adana, 2003. 19. Turfaner N, Süt N, Kaypmaz A, Sipahio¤lu F. Cerrahpafla T›p Fakültesi
Aile Hekimli¤i Check-up Poliklini¤ine baflvuran hastalarda Helicobacter
pylori s›kl›¤› ve bunu etkileyen faktörler. Cerrahpafla T›p Dergisi 2006; 37:
1-4.
20. Everhart J E. Recent devolopments in the epidemiology of Helicobacter pylori. Gastroenterology Clinics of North America 2000; 29: 559-79. 21. Malatya HM, El-Kasanbany A, Graham DY, Miller CC. Age at
acquisi-tion of Helicobacter pylori infecacquisi-tion: a follow of study from infancy to adult-hood. Lancet 2002; 359: 931-35.
22. de Wit N J, Merdive J, Seifert B, Cardin F, Rubin G. Guidelines on the management of H. pylori in primary care: development of an implementa-tion strategy. Family Practice 2000; 17: 27-32.
23. Todorovic M. Helicobacter pylori infection in adult Seychellois with upper gastrointestinal segment symptoms. SMDJ 1999; 6: 24-6.
24- Abahussain EA, Hasan FAM, Nicholls PJ. Dyspepsia and Helicobacter pylori infection: analysis of 200 Kuwaiti patients referred for endoscopy. Annals
of Saudi Medicine 1998; 18: 502-4.
25. Shah MK, Shah SH, Fruchtman PK. Helicobacter pylori. NCMJ 2001; 62: 197-201.
26. Duynhoven YTH, de Jonge R. Transmission of helicobacter pylori: A role for food? Bulletin of the World Health Organization 2001; 79: 455-60. 27. Shi R, Xu S, Zhang H ve ark. Prevalence and risk factors for Helicobacter
pylori infection in Chinese populations. Helicobacter 2008; 13: 157-65.
Gelifl tarihi: 18.04.2008 Kabul tarihi: 19.09.2008 Çıkar çakıflması:
Çıkar çakıflması bildirilmemifltir.
‹letiflim adresi:
Uz. Dr. Ahmet Ferit Erdo¤an
Baflkent Üniversitesi Adana Uygulama ve Araflt›rma Merkezi Dadalo¤lu Mah. Serinevler 39. Sok. No: 6
Yüre¤ir 01250 Adana Tel: (0322) 327 27 27 Fax: (0322) 327 12 76
