Vel. nil
.
Derg.(2oot1).16.1: 109·120AKKARAMAN
, MORKARAMAN VE iVESi KOYUNLARININ YARI-ENTANSiF
~ARTLAROAKi
VERiM PERFORMANSI
LOOL VE SOT VERiMi OZELLiKLERi
Orhan Ozbeyl C Abdulkadir Akcan 1
Production Performance of Akkaraman, Morkaraman and AW'
1
Si Sheep
under
Semi·
intensive Conditions
I.
Fertility And Milk
Production Chantcterist
ic.:s
Summary:This study was carried out to investigate the characteristics 01 fertility and milk yield in Whitekaraman, Red-karaman and Awasi sheep on semi-intensive conditions in the Research and Practice Farm 01 Firat University. The proportion 01 inseminated sheep that showed oestrus on the basis 01 the number of ewes assigned lor mating, preg-nancy rate. parturition rate and lambing rale in Whitekaraman were 100 %,93 %. 85 % and lt8.52 %. res-pectively.The proportion for the above parameters were determined as 100 %. 92 %. 88 % and 115.30 % in Whi-tekaraman and
as
100 %. 90 %. 83 % and 112.50 % in Awasi sheep. respectively. The rate of twin birth per sheep which lambed and the avarage number of lambs lor Whitekaraman. Redkaraman and Awasi sheep were 39 % and 1.39; 30 % and 1.30; 35 % and 1.35. respectively. According to the results obtained by analysing the yield chao racteristics of the sheep, to1a1 milk yields were loud as 56.56, 96.37 and 109.90 (P<O.OOI), lactation periods were 134.43,164.74 and 169.44 (P<O.OOI), awarage da'lly m'il'k Yields were 426.3!), 564.'4 and 64'.09\'PCO.O(1) mWhl' tekaraman, Redkaraman and Awas; sheep, respectively. In terms 01 total milk yield, lactation period and daily milk yield values in all three genotypic groups, higher values were observed in older sheep (4-5 years old) than the yo-unger (2-3 years) and in sheep which had twins than the sheep which had single lamb.the dillerence between the ages of the sheep was found to be statistically signilicant (P<O.Oll.The difference In the type 01 birth was also de· termined to be significant (P<O.OI).Key Words:White karaman, Redkaraman, Avasi, Fertility, Milk Production
Ozet:Bu ara~lIrma Firat Univesitesi Ara~tlrma ve Uygulama yiftliginde yeti~tirilen Akkaraman. Mol1<araman ve Ivesl koyunlannln yan entansif ~artlarda dol verimi ve sCit verimi Ozelliklerlni incelemek amaci ile yapllml~tlr. K~alll koyun saYlslna gOre, OsIrus gOslererek tohumlananlann oram, gebelik oranl, dogum oranl ve kuzulama oranl Ak· karaman'larda slraslyla %100, % 93. % 85 ve % 118.52, Morkaraman'arda % 100, % 92, % 88 ve % 115.30. ivesi'lerde % 100, % 90, % 83 ve % 112.50'dir. Doguran koyun ba~ma iklz degum oram ve ortalama kuzu saYlsl Ak-karaman'larda % 39 ve 1.39, Morkaraman'larda % 30 ve 1.30, Ivesi'lerde ise % 35 ve 1.35'lir. Koyunlann verim Oze!· likleri ile ilgili analizlerden elde edilen sonuylara gore. Akkaraman, Morkaraman ve Ivesi koyunlannda slrasl ile toplam sCit verimi 56.56. 96.37 ve 109.90 kg (P<O.OOI), laktasyon sOresi 134.43, 164.74 ve 169.44 gon (P<O.OOI), ortalama gCinlOk sOl miklafl ise 426.35, 584.14 va 641.09 g (P<0.D01) olarak bulunmu~tur. Her
u
y genotip grubunda toplam sCit miklan, laktasyon sCiresi ve gOnlCik sCit miktan degerleri baklmlndan, 4-5 ya~lilar 2 ve 3 ya~1i koyunlardan, 3 ya~lIlar ise 2 ya~h koyunlardan, iklz doguranlar da lek doguran koyunlardan daha yCiksek degerler gllstermi~tir. Koyunlarm ya· ~Indan doiaYI olan larkhlik onemli (P<O.OI) bulunul1<en. dogum lipinden dolaYI olan farkhlik Onemh tesblt edilmemi~tir. Anahlar Kelimeler: Akkaraman, Morkaraman, ivesi, Dol Verimi, SCit VerimiGiri~
Turkiye koyun varhQlmn yakla~!k % 97'sini yerli, ged kalan % 3'OnO Islah edilmi9 Irklar olu~ turmaktadlr.TOrkiye'de artan nOfus artl~l, sosyal ve ekonomik geli~meler hayvansal OrOnlere alan la-lebi artlrmaktadlr. Bu artan talebin hayvan saYlsl artifllmadan hayvan ba9ma elde edilen verimlerin artifllmasl ile kar~llanmasl Onem la9lmakladlr. Ve-rimlerdeki artl~ ise genollpin ve yevre $artlarmm Gc1i~T3rih;: 19.09.1999. @:OOZBEY@firal.cdu.lr
1 FU. Velcnncr Fakllltcsi. 7..oolckm ~n~bllim Dah. ELAZIG
iyile$lirilmesi ile mOmkOn olabilmektedir.Yerli ko-yunlann sal olarak seleksiyonla !slahl Ozennde ara$llfInalar Slntrhdlf. Ancak son Ylllarda Islahta kul-lantlabilecek bilgileri ortaya koymak Ozere yeni Irk· larda yak saylda ara9'lrma yapllml~hr (Onal ve Ak-yap mar, 1996).
Morkaraman koyunlan Dogu Anadolu'da, Ak-karaman koyunlan Orta Anadolu'da, Ivesi koyunlan ise GOney ve GOneydogu Anadolu'da yaygm olarak
()ZI1EY. AKCAN
yeti~tirilmektedir.TOrkiye koyun varhQJnIn % 44'nO Akkaraman, % 22'Sln; Morkaraman ve % 4'nO ise
Ivesi Irklan olu~turmaktadlr (Ak~aptnar, 1994). Su koyunlann yeti~tirildiQi bOlgelerde halk eks~ansif bir yetl~tlricilik yapmaktadlr.Yetersiz baklm ve besleme ~anlannda yeti~tirilen koyunlar, kl~tan ~Ikllklannda zaYII ve hastallklara kar~1 dayanlkslz kalmaktadlrlar. Bu durum oolge koyunlannln geneUk yapllannm el-verdiQi dOzeyde OrOn vermesini engellemekte, ve-rimlerin dO$Ok olmaslna sebep olmakta, hatta ~e~itli bakleriyel ve paraziler hastallklann 610mlerin 01-masma zemin hawlamakta ve 6nemli ekonomik ka-Ylplara yol aymakladlr (Akyapmar ve Kadak, 1982). Herhangi bir yerU Irk Ozerinde yapllml~ ara~ Ilrma saylsl yak az olduQundan, Glkedeki yerii koyun Irklannln yan enlans;1 ko~ullardaki periormanslan ile
ilgill bilgiler henOz smlrildlr. Su konuda yapllacak kapsamll yah$malar, yerll koyun Irklan ~in uygun
seleksiyon programlarlntn hazlrlanmasma ve bu
yerli gen kaynaklanOin verimler yOnOnden dah iyi
la-nlmlanmaslna yardlmcl olacak gOvaOllir bilgiler
saQ-layabileceklir.Kuzu eli Oretiminde karhllk, ko-yunlardan lazla saylda kuzu elde edip onlan klsa zamanda ve iyi $ekilde bOyUtOlebilmeye baQlldlr. Bunun ~inde koyunlarda ikiz do~urma ve sOt ve -riminin, kuzularda bOyOme hlZI ve al veriminln
yOk-sek olmasl istenir. Hatta koyun sOIOnO Insan gldasl
olarak deQertendiren Olkelerde koyunlarda sOt ve-riminin daha da yOksek olmasl iSlenmekledir
(Ak-yapmar ve ark., 1982).
Su koyunlann hem venm dOzeylerinin
be-lirlenmesi hemde bunlardan en iyi ~ekilde ya-rarianabHmek iyin uygulanacak en uygun baklm,
besreme ve yeti$tirme melodlanntn ortaya konmasl
yonOnde yall~malann yo{lunla~llnlmasl gereklidir
(Akyaptnar ve Kadak, 1982).
Morkaraman, Akkaraman ve Ivesi koyunlannm
; gebalik oranl % 100, % 93.3 ve % 94.0, doQum
oranl % 97.1, % 93.2 ve % 92.0 , kuzu verimi %
122.9, % 118.2 ve % 108.0 . bir doQuma kuzu sa-y,sl % 1.26, % 1.27 ve % 1.17 ve Ikiz dogurma oranl % 26.5, % 26.8 ve "/0 17.4 olarak lesbil edil-mi~tir. Laktasyon sOt verimi ve laklasyon sOresi Morkaraman'larda 92.0 kg va 167.2 gOn, Ak-karaman'larda 73.6 kg ve 146.9 gOn. Ivasi'lerde ise 140.0 kg ve 179.2 gOn olarak bulunmu~tur (Oda-ba$loglu. t 983).
Morkaraman ve Kangal-Akkaraman
ko-yunlanntn dol verimi ve 501 verimi kabiliyelinin
in-celendiQi blr ara~llrmada (Ak~pmar ve ark., 1982);
gebelik oranl, do~um oranl ve kuzu verimi Mor-karaman koyunlarda %93,3, % ~3.3 ve % 106.7, Kangal-Akkaraman koyunlarda % 95.3, % B6.0 ve
110
% 1 t t.6 olmu~lur. 90klu dogurma oranl % 28.0 ve % 27.0, bir do~uma onalama kuzu saylsl 1.2B ve
1.30'dur. Laktasyon sOt verimi ve sOt verim sOresi 77.6 kg ve 143.8 gOn. 50.5 kg ve 130.3 gOn olarak
bulunmu$lur.SOI verim 6zelliklerine dogum tipi etkill (P<0.05) olmU$lur.
ivesi ve Morkaraman'larda ; laktasyon sOresi. sOl venmi va ortalama 501 venml 169.04 ve 143.63 gOn,138.64 ve 81.83 11..0.777 ve 0.559 It. olarak bil-dirilmi$tir.Ya$m laktasyon sOresi ve toplam sOt ve-rimleri uzerine etkisi onemli (p<0.05) olmu~tur (Macil ve Aksoy, 1996).
Akmaz (1994), Konya Merinos'lannda ,
lak-tasyon 501 verimi ve laktasyon suresi 92.34 kg ve
151.94 gun olarak bildlfilmi~tlr.Ya~Hn toplam sOt
ve-rimlne elkisl 6nemli (P<O.OI), do{Jum Ilplnln ise top-lam 501 verimine elkls! gOrOlmezken,laklasyon
sO-resine elkisi 6nemli (P<O.OI) butunmu~tur.
Sal Ivesi ve Saklz x Ivesi (Fl) koyunlanOin ; do~um ba~lna kuzu saylsl ve laklasyon sOl verimleri siraslyia 1.48 ve1.1S, 86.9 ve 126.8 kg. olarak sap-tanml~tlf (GOney ve ark., 1990).
Akkaraman, Ivesi ve Morkarman koyunlarda; gebelik, doQ'um va ikiz doQum oranlan slfaslyla %
77.9,75.1 ve 11.0, % 72.4. 70.1 ve 6.6 ve % 75.0, 75.0 bulunmu~tur (Ba~plnar,19B5).
Laktasyon suI veflmi ve laktasyon uzunluQ'u; Morkaraman'larda 67.7 kg ve 127.4 gOn (Ergin, 1972), 79.4kg ve 140.0 gOn (Vanlt.1976).81.4
kg ve 141.0 gOn (Ozcan,1989) ve 83.0 kg ve 141.9 gun (Akbulut,1986); ivesi'lerde 104.3 kg ve 178.0 gun (Van" ve ark.,1984) .. 8 kg ve 179.0 gOn (GOney
ve ark.,1982), 121.8 kg ve 183.0 gOn (YarklO ve
Tuncel,1974) ve 118.9 kg ve 196.0 gun
(Oktar, 19B2) olarak bildirilmi$llr.
Gebehk oranl, do!}um oranl ve bir doguma
or-lalama kuzu saYlsl; Akkaraman'larda % 90.0, 84.5 ve 1.30 , Ivesi'lerde % 84.0. 78.0 ve 1.16 (YalylO ve Akta$.1969 ), 3 ya$11 Morkaraman'larda % 85.1, 84.6 ve 1.02 (MOftUoglu, 1974), Imroz'larda % 97.3, 96.9 ve 1.27 (Yah;:ln ve ark., 1980), Konya Merinos'lannda % 8B.8, 87.8 ve 1.44 (Yalyln ve ark., 1972) ve Ka-racabey Merlnos'lannda % B7.3, B2.4 ve 1.39
(Ak-yaplnar. 1974) olarak tesblt edilmi$tir.
Do~um lipinln va ya$1n sut venm ozellikleri
Oze-rine elkirerinin ara$!lnldl!}1 ara$llfmada (Akyapmar
ve ark., 1984); lek do!}uran koyunlann iklz do-guranlardan, 4-5 ya~ltla(ln 2 ve 3 ya~hlardan, 3 ya~ Itlarln 2 ya~lllardan laklasyon sOresi baklmmdan daha yOksek deQ'erier g6stermi$lir.Ortalama gunlOk ve toplam sOt verimi baklmlOdan, ikiz doguranlarm
,\kkaranmn, ~Iorkllranmn "(' j,'('si Ko~'unlarlnm",
lek do{luran koyunlardan, 4-5 ya~1I koyunlann 2 ve
3 ya~1I koyunlardan, 3 ya~1I koyunlarln 2 ya~1I
ko-yunlardan daha yOksek de(j.erler gostermi~tir,
Bu ara~llrma, Akkaraman, Morkaraman ve
Ivesi koyunlarlmn dol ve sui verimleri yonunden, Eiazig yoresinde Van enlansil ~artlardaki per-lormanslannl ortaya koymak ve bu koyunlarm ye-li~lirildlQi i~lelmelerde ~artlann biraz dOzeltilmesi
ile yelj~tirlcllerin ne dOzeyde ekonomik laydalar
saQlayabilecegini belirlemek amaci ile yapllml~tlr, Materyal ve Metod
Ara~llrmanln mateyalini,F.O, Ara~llrma ve
Uy-gulama «iftli{li'ndeki c;:e~itll ya~lardaki Akkaraman,
Morkaraman ve ivesi koyunlar te~kil elmi~tir. Dol verimi Ue ilgili analizlerde «iftlikteki bulOn kayunlann 1995-1996 y.h kaYllian kullamlm.~tlr,
Sui verimi ozellikleri, sat konlrolO yapllan 35 Ak-karaman, 20 Morkaraman ve 40 lvesi kayundan
elde edilen veriler deQerlendirilerek incelenmi!llir. Koyunlara k~ kat.mlndan 4 halla onceden
ba~layarak ilk Uv hafta kayun ba~lna 500-600
9
kuru yonca ve arpa samanl, 550-6509
karma yemve 75-100
9
arpa klrmasl , a~.mdan 1 hafta on-ceden 2 hafta sonraya Kadar ise arpa klfmasl 100
g'dan 400 g'a Kadar arMlarak verilmi~tir,Dogum
sonunda havalarln soguk ve meralann karla kapl.
olmaslndan dolay. laktasyonun ilk aYlnda ko-yunlara 900
9
konsantre yem ve 1200g arpa sa-manl veya kuru yonca verilmi~lir.Koyunlar merayaC;:lklnca kaba yern miktan 400
9
'a Kadar dO-~urOlmO~tOr. Koyunlara Ilushing , gebelik vedo-gumdan sonra verilen konsantre yemin
kom-pozisyonu Tablo,l 'de verilmi~lir,
S.latiar Ekim aylnln ba~larmda ba~latllml~ ve
ortalama 45 gOn sOrmu~tur.Dogumlar Man aylnln
sonunda tamamlanml~tlr.Koyunlara ail kartlara
ko-yunun kulak numaraSI, dOQurma tarihi, dogurdugu kuzular ve dol verimi ile ilgili bilgiler kaydedilmi~tir.
Tablo.! :Koyunlara verilen konsanlre yemin bile~imi
Yem Maddeleri
A'P'
Kepek Mermer Tozu DSP Tuz Vitamin Iz Minerai % 64.40 30.35. 2.00 1.45 0.50 0.15 0.15D61verimi ineelenirken ostrus gosteren, gebe kalan, doguran koyun ve dogan kuzu orant k~ alii
koyun say.slna; tek ve ikiz dogurma oranlan ise
do-{luran koyun saylslna gore hesaplanm.~11f
(Ak-c;:apmar,1994).
SOt kontrolleri, koyunlann dOQumundan 4-S,gunden itibaren ba~layarak 15 gunde bir ak~am
ve sabahlan saQllmaslyla yapllml~tlf. SUI kontrolu gOnlerinde kuzulara ak.~amdan ertesi ak~ama Kadar analan emdirilmemi~ ve bu sOre ic;:inde sabah ve ak!lam olmak Ozere gOnde iki dela koyunlar sa-~llarak sOt verimleri lesbit edilmi9tir. Kuzular sullen
kesilene Kadar bu i~tem devam elmi~ ve sonra da
koyunlar sabah ve ak~amlan sa{lllml~lardlr. Ko-yunlarm 5010 yakla9,k olarak SO cc.'ye du~ene
Kadar konlroller devam etmi~tir. SOt kontrollennde elde editen verilerden. her koyunun laklasyon sOt verimi ve laktasyon sOresi hesaplanmI91.r. SOt
ve-rimleri litre cinsinden elde edilmi~, sonradan kg'a c;:evfllmi9tir.
Koyunlann, laktasyon sOresince IS'er gunluk periyotlarla gunluk 501 verimreri interpolasyonla
dO-zeltilmi~ ve laktasyon dOnemi sOt veriminin he-saplanrnasmda bu degerler kullanllml~llr.
Laktasyon boyunea yapllan arallkll de-net.mlerde denelim gOnleri saptanan sOllenn mik-• tarlan toplanml9 ve bu deger denelim arah~mm 50-resine bOlOnerek, bir gOnde Gretilen ortalama sui
miktan bulunmu9 vebu miktar laktasyon suresi ile
c;:arpllm.~IIf. Sonuvla koyunun laktasyon suI verim.
hesaplanml~llr (Akc;:aplnar, 1994).
111
Koyunlarln dol veri mine ili~kin verilerin
de-gerlendirilmesinde Khi-kare melodu kullanllml~tlr.
Kuzulama tipine gore toplam sOt miktafl, laktasyon sOresi ve gunlOk sOt miktarlna ait deQerlendirme I tesline gore yapllml~ ve laktasyonun c;:e~itli
d6-nemlerdeki suI venmi, top lam sut verimi ve 1ak-lasyon sureleri lie ilgili gruplar arasl larklar Va-riyans Analizi Melod'u ite larklann onem kontrolu Ise Duncan Tesli ile incelenmi~lir (Ylldlz ve Birean. 1993).
Bulgular
Yeti9tiricilik yanOnden onemli olan dolvenmi
ozelilkieri )yin elde edilen sonuc;:lar; Irk ve ya~
grup-lanna gore Tablo.2'de verilmi~tir. Her UC;: genotip grupta bulunan bOtOn koyunlar ostrus g6slererek
10-humlanml~tlf.Akkaraman koyunlardan 25' I gebe
kalml~ ve gebe kalanlardan 23' 0 normal dOQum, 1 'i abort yapml~ digeri ise 010 do~um yapmI9t.r. Bu grupta gebelik oram % 93 ve dogum oran. % 85
01-mu~tur. Morkaraman koyunlardan 24'0 gebe kalml~ ve gebe kalanlardan 23'0 normal dogum, 1 'i abart
yapm'9 digeri ise 010 dogum yapml~hr, Bu grupta
01-Tablo 2. Kovun Genotip Gruplannda Ba,lIca 061verimi Ozelliklerine ili,kin Oegerler.
OZELLiKLER AKKARAMAN MORKARAMAN
Koyunun Sifaltaki 'I'a~1 2 'I'a~h 3'1'a~1 4 -5 Ya~h Ge",,' 2 Ya~1I 3 Ya~h 4 -5 'I'a,h
K~Anl Koyun Sayl 6 8 13 27 5 7
"
OsirUS G6s Koyun SaYI 6 8 13 27 5 7
"
% 100 100 100 100 100 100 100
Gebe Kalan Koyun SaYI 6 7 12 25 5 6 13
% 100 88 92 93 100 86 93
OoOuran KO¥Un Sayl 6 7
,.
23 5 6 12% 100 88 77 85 100 86
..
Tek OoOuran Koyun SaYI 3 5 6
"
4 4 8~
"
50 71 60 61 8. 67 67lklZ DoQuran Koyun SaYI 3 2 4
,
1 2 4% 50 29 4. 39
2.
33 33DoOan Kuzu Sayl
,
,
14 32 6 8 16% 150 00 11250 10769 11852 12000 11429 11429 Blf Dog Ort.Kuzu SaYlsl 150 1.29
14.
139 120 133 133 ·P>O 05""".,
2 Ya,l.,.
13,.
13 100 100 24 12 92 92 23 11 88 85 16 7 7."
7 4 30 36 30 15 1153' 115.38 130 136 IVESI 3 Ya,1I -5 Ya,h 18"
18"
100 100 16 37 8. 90 15 34 83 83,.
22 67 65 5 12 33 352.
46 111 11 11220 1.33 1.35 -Ge.,., 72 72 100 65 90 60 83 3. 65 21 35 81 112.5 1.35 Kh' kare 0178- 0378- 0261-0261· 0.063~
m:<
>-~
ZTablO 3. Akkaraman,Morkaraman ve ivesi Koyunlann Laktasyonun De~i,ik 06nemlerindeki Sut Verimi,Toplam SOt Verimi, Laktasvon Sureleri ve Ortalama Guntuk Sut Veriml
.
"
.Ze.LLlKLER AKKARAMAN MORKARAMAN ivesl
0
•
s.
"V
0•
s.
"V
0•
s.
"V
lIGon (g) 23 32400 a 1023 1516 23 45739 b 1612 1692 30 54823 ab 2058 2057 )0 Gun (g) 23 388 83 • 68985'
23 58596 b 1929 1580 30 67323 ab 17 67 1438 46 GOn (g) 23 471 96 a 91092'
23 708 61 b 2093 14 18 30 79313 ab 2330 1610 sOGon (0) 23 556 52 a 1059 913 23 806 09 b 20.82 1240 30 87570 ab 2292 .. 34 76 GOn (0) 23 64030 a 1203 902 23 851.91 b 17.89 ,OOS 30 94390 ab 2'" 1276 if) GOn (0) 23 61865 a 1543 11 97 23 817 65 b 15.26 '.96 30 87697' ab 2'" 1621 <.> 106 GOn (0) 23 50783 a 1490 1408 23 71848 b 1429 955 30 764 33 b 2407 1726lzO
GOn (0) 23 398 65 a 18.35 2210 23 62461 b 1823 1401 30 66380 b 2438 2013 I~GDn (0) 23 24365 a 17 76"
..
23 434 13 b 1297 1434 30 464 60 b 22 92 2103 laO GOn (0) 22 132.09 a 1239 4400 23 26987 b 1347 2395 30 290 03 b 1828 34" 210 GOn (0) 9 8356. 649 2331 22 12195 b '50 2206 28 13989 b 783 3069 (SM (kg) 23 56 38. 214 1822 23 96 37 b 326 1822 30 109 68 ab 484 2421,S
(gUn) 23 134 43 a 348 1243 23 164 74 b 327 954 30 16944 b 328 1061 I;SM (g) 23 401 11 a 11 52 1378 23 584 14 b 1443 1186 30 64170 b 1956 1870 .- ---,- -,----
-
--
-
._
... ,---"- - " .. ,_,n _n ""4'a,P Aym sallrda falk.h harfler la!ilyan grup ortalamalan araSI faridar Onemhdlr(P<O (01) T~MTopiam sut miklan GSM.gOnIOk sui mlktan lS lakl8Syon sureS!
F 4311 ' 8089' 6893 ' 6974 ' 68.19 ' 4038 ' 46 B4' 4293 ' 3860 • 2181' 900' 4965 ' 3089 • 4484' ~ ~ ~
•
"
~
?~
•
•
~=
•
•
"-"
~
~,
=
=
~
Tablo 4. Akkaraman Koyunlann laktasyonun Degi,ik DOnemlerinde Farkh Ya,lardakl SOt Veriml,laktasyon SOreieri,Topiam SOt Verimi ve Ortatama GOnlUk SOt Verimi
OZElLiKLER 2 Ya~h 3 Ya$1I 4·5 Ya$h
,
,
S, %V,
,
S, %V,
,
S, 15GOn (g) 6 271 33 a 1221 11 03 7 302 00 b 562 • 91 10 371 50 ab 724 3OGOo (g) 6 358 67 a"
..
1069 7 377 71 a 555 388 10 41470 b 523 45 Gun (0) 6 44267 a 1470 8 " 7 44029 a " 8 " 7 10 51170 b 778 60Gan (g) 6 531 00 a 21 72 1001 7 52900 a 963 482 10 591 10 b 1395 75.GOn (0) 6 617 83 a 2533 1005 7 59557 a 899 399 10 68510 b 1226 9O.GOn (0) 6 550 83 II 2319 1031 7 580 57 a 135351'
10 68600 b 1235 IOS.Gun (0) 6 438 67 a 1803 1006 7 478.43 a 19,04 1053 10 56990 b 1254 120.GOn (0) 6 300 17 II 2125 17,36 7 360.29 b 1456 1068 10 484 60 ab 6.09 150,Gun (0) 6 17950 II 21,99 3001 7 172.29 a 8" 1243 10 332 10 b 6" 180.GOn (0) 5 6800. 764 1993 7 79.71 II 8 " 2798 10 190 80 b 6.11 210 GOn (0)-
_.
...-
-
-
-
-
-
-
-TSM (kg) 6 4836 a'
"
1069 7 51.03 II 240 1319 10 6535 b 242 lS (!;IOn)•
128,06 560 974 7 127,53 6 " 1243 10 14310 528 GSM (0) 38352 II 1266 60s 7 395 07 II 790 953 10 47396 b " 60'.Grup ortaiamaian arasl faridar 6nemIKhr(P<O 01) .. ,Grup onalamalan arasl farklar Onemlidir(P<0,OO1) Co Grup ortamalan arasl fark Onemti degll, • P>O 05
a.b: Aynl sallrda farkh harfler talilyan grup ortalamatan ataSI farklar ooemhdir (P<O 01) TSM:Toptam suI mlktan GSM,GOnluk srOt mlklafl LS Laklasyon sOresl
%V
.
,.
398 482 7.48 5.67 4.60 6.97 5.27 6.30 10,12 -"66 11,71 9,75 F 4051 •• 11 74 .. 2007 .. 5..-1024 .. 22 " •• 18.71 .. 5025 .. 65,35 .. 7954"...
1497 .• 276· 1520"~
m:<
>'"
n >z
~
Tablo 5. Morkaraman Koyunlann Laktasyonun De(li$ik D6nemlerinde Farklt Ya!ilardaki SOt Verimi, Laktasyon SDreleri, Toplam SOt Verimi ve Ortatama GunlOk SOt Veriml
OZELLiKLER 2 Y3$1t 3 Ya,h 4·5 Ya,h
Ozenillof
"
•
S. %V"
•
S. %V"
•
S. 15GOn 'g) 5 33520 a 2356'"
6 0433 b 7.71 012 12 51983 ab 2"5 lOGOn 'g) 5 44820 a 2659 265 6 55317 b 2201 162 12 65975 ab 3898 45GOn ,g) 5 57200 a 272921'
6 660 17 b 2768 171 12 78975 ab 51 14 6OGOn<OJ
5 663.00 a 2915 196 6 76717 b 2933 156 12 88517 ab 4839 75 GOn'oj
5 730.00 a 3326"',
6 820.33 b 30" 151 12 918 SO ab "20 90 GOn'oj
5 717.00 a"65
197 6 799 SO b 2470 126 12 86742 ab 5098 105 GOn<oj
5 633.00 a 2280 161,
68200 b "98 149 12 77233 ab 4174 120 GOn<OJ
5 54320 a....
58',
511 33 a 2685 192 12 68517 b 7509ISO GOn
'oJ
5 36< 80 •"
..
5_27 6 41683 a 2825 272 12 47167 b 5322180 GOn
'OJ
5 116.00 a 2219 56< 6 304 17 b 1810 2 " 12 291 83 b 5345 210GOn'OJ
5 103.00 a 906 ' 9 ' 6 14283 b 2112 621 11 119.18 b 2832 TSM (kg) 5 8255 a 476 258 6 9040 a 1333 602 12 10512 b 1449 LS (gOn) 5 169.81,
..
130 6 16073 190048'
12 '6<60 17 31 GSM'oj
5 48581 a 2067 190 6 55926 b 1936 141 12 63755 ab 3778 -%V F 113 17623 ... 1.71 7587 •.• 187 5239 ... 158 5574'" 1.33 4662 ... 1,69 23.10 ... 156 32.55 ... 3.16 12.68 ... '.26 10OS' 529 1624 ••• 7.16 399" '98 635" 597 044. 171 44 74'" ~.
Grup ortalamatan arast farklar 6nemhdir(P<O.05) ·'.Grup ortalamatan araStfail<
6neinTldlr(P<O.01) ... Grup ortatamalan arasl farklarOnemhdlr(P<O 0(1).
,:P>Q05 B.b Aym sahrda farkh harfler la$lyan grup ortatarnalan arasl farktar cmemhdir(P<Q.05)
TSM Toplam sui m,ktan GSM.gunluk sOl mlktan LS.Laktasyon sllresi
,.
~ ~"
2E
? ~•
~
"
2 ~ :•
g.
"
~ c ~,
=
•
Tabla 6. ivesi Koyunlann Laktasyonun Degi§ik Donemlerinde Farkh Ya§lardaki Sut Verimi,Laktasyon Sureleri,Toplam Sut Verimi ve Ortalama GunlUk Slit Verimi
OZELLiKlER 2 Ya§11 3 Ya§11 4 Yailll
"
,
S, %V"
,
S, %V"
,
S, IS.GOn (g) 6 371.83 a 6.66 4.39 8 496.25 b 1588 9.06 16 640.38 ab 5.06 3O.GOn (9) 6 517.17 a 5.17 2.46 8 64175 a 17.65 7.78 16 747.50 ab 6.88 4S.GOn (9) 6 582.17 a 768 3.22 8 760.38 b 24.86 9.26 16 888.63 ab 7.91 SO,Glln (9) 6 679.83 a 10.33 3.72 8 825.38 b 19.81 6.80 16 974.31 ab 10.14 75.GOn (9) 6 757.00 a 11.58 3.74 8 899.00 b 19.09 6.01 16 1036.43ab 11.71 9O.GOn (9) 6 694.83 a 23.55 8.32 8 792.50 b 38.51 13.76 16 987.50 ab 11.95 0> IOS.GOn (9) 6 579.00 a 24.67 10.43 8 691.75 b 19.16 7.84 16 870.13 ab 12.70 120.GOn (9) 6 473.67 a 24.47 14.21 8 588.75 b 16.54 7.95 16 772.63 ab 10.82 150.GOn (9) 6 295.33 a 15.62 12.97 8 376.88 b 12.59 9.44 16 571.94 ab 9.84 180.GOn (9) 6 136.67 a 14.12 25.31 8 248.13 b 13.32 15.19 16 368.50 ab 9.43 210.GOn (9) 4 85.00 a 6.45 15.19 8 104.38 a 4.91 13.31 16 171.38 b 6.41.
TSM (kg) 6 77.36 a 466 14.73 8 92.49 b 3.68 11.24 16 130.39 ab 3.83 LS (gOn) 6 158.03 a 735 11.38 8 160.15 a 5.43 9.57 16 178.37 b 3.83 GSM (9) 6 488.59 a 948 474 8 578.31 b 1613 788 16 729.68 ab 8.98":Grup ortalamalan arasl farklar onemlidir(P<O.05) ··.Grup ortalamalan arasl fark onemlidir(P<O.01) a,b: Aynl satlrda far1<1i harfler ta~lyan grup ortalamalan arasl farklar onemlidir(P<O.05).
TSM:Toplam sUI miktan GSM:gUnIOk sOl miklan LS:Laklasyon sOresi
%V 3.87 3.67 '54 4.28 4.54 4.86 5.84 5.61 6.88 10.23 14.99 11.76 8.38 4.91 F 188.04 ". 110.73 .. 110.86" 106.93 .. 85.94 •• 43.35 •• 74.32 ,-92.15 •• 143.68 •• 91.10 •• 40.40 ., 42.37 ., 561 • 109.76 .,
2
~'"
-< ~ ~~
z
Akkardlllan. 1\lnrkanlman \"e I,'esi Korunlannm ...
Tablo 7 Akkaraman, Morkaraman ve Ivesi Koyunlarda Kuzulama Tipine GOre Toplam SOt verimi.
Laktasyon SOresi ve GOnlOk SOt Miktan
Ozellikler Oogum Tipi Akkaraman Morkaraman Ivesi • (P<0.05) •• (P<0.01). Tek Ikiz Tek ikiz Tek ikiz
"
,.
9 16 7 20 10Toplam SOt Verimi,1
,
S,
I 54.60 2.48..
59.15 4.08 3.03 91.51 3.65..
107.49 4.72 7.99 103.93 9.35 "" 123.21 3.49 8.16Laktasyon SOresi, gOn GOnlOk SOt Verimi, I
,
S,
I,
S,
I 131.90 4.31.
383.45 49.15.
138.37 5.93 2.83 412.46 1077 2.13 161.22 3.95 " " 566.93 16.04 " " 172.78 4.94 5.50 623.48 2596 5.33 162.98 3.49 ".
631.78 24.23 " 184.23 5.18 11.90 663.72 37.99 2.42TSMTopiam sOt miktan LS:Laklasyoo sOresl GSM:gOnlOk sOt miktan
mu~tur.lvesl koyunlardan 65'i gebe kalml~ ve gebe
kalanlardan 60'1 normal dogum, 2'si abort yapml~,
diOer 3'u Ise 010 dogum yapml~llr. Bu grupta
ge-belik oranl % 90 ve dogum Dram % 83 olmu~tur.
Dogum yapan 23 Akkaraman koyundan 14'0
('Yo 61) lek ve 9'u (% 39) Ikiz dogurmu~, do{lum
yapan 23 Morkaraman koyundan 16'51 (% 70) lek
ve Tsi (% 30) ikiz dogururken, dogum yapan 60 Ivesl koyundan 39'u (% 65) lek ve 21 'j (% 39) ise Ikiz dogum yapml~hr.
Bir doguma ortalama kuzu saYlsl Akkaraman
grubunda 1.39, Morkaraman grubunda 1.30 ve
ivesl grubunda Ise 1.35 olarak lesbrl edilmi~lir.
Tablo.2'dekl her O~ genolip grubuna ail
dOl-verimi ile ilgill degerler baklmlOdan yapllan
is-lalistlki analizde onemli bir larkllilk lesb;1
edil-memi~tir.
Laktasyonun degi~ik donemlerinde her O~
ge-nollp grubuna ail sOt verimleri, toplam sOt veriml,
laklasyon sOresi ve ortalama gOnlOk sOt vefimlen
Tablo.3'de verilmi~tir. Akkaraman, Morkaraman ve
ivesl'lerde gOnlOk maksimum 501 verimi SlrasJ ile
(640.30 g, 851.91 g. 943.90 g) laklasyonun 75.
gO-nOnde bulunmu~tur.Toplam 501 miklan, laklasyon
sOresi ve ortalama gOnlGk 501 miktarlart
Ak-karaman'larda 56.56 kg, 134.43 gOn va 426.35 g.
Morkaraman'larda 96.37 kg, 164.74 gOn ve 584.14
117
g.lvesi'lerde ise 109.68 kg,169.44 gGn ve 641.09 g
olarak bulunmu~tur.Morkaraman ve Ivesi genolip
gruplan loplam sOt verimi, laklasyon sOresi ve
or-talama gOnlOk sui miklan degerleri baklmlOdan Ak
-karaman genolip grubundan OstUn deQerler gos· larmi~lir. Bu OstOnl0k onemli (P<0.001)
bulunmu~lur .
Farkh ya~lardakj Akkaraman koyunlann , lak·
lasyonun degi$ik dOnemlerinde 501 verimleri.toplam sOt verimlari, laktasyon sOreleri ve ortalama gunlDk
sOt verimleri TabloA'de verilml~tir. Laktasyonun 75.
gOnG 2 ve 3 ya~hlar (617.83 9 ve 595.87 g), 90.
gOnG kontrolO ise 4-5 ya$lllar i~in (686.00 g) en
fazla sOt verdikleri dOnem olmu~lur. Toplam sui
miktart, laktasyon sOres; ve laktasyon boyunca
or-lalama gOnlOk sOt miktart; 2 ya~1I Akkaraman'larda
48.36 kg,128.06 gOn ve 383.52 g. 3 ya~h Ak
-karaman'larda 51.03 kg, 127.53 gOn ve 395.07 9 ve
4-5 ya~11 Akkaraman'larda 65.35 kg. 143.10 gun ve
473.96 9 olarak lesbit edilmi~tir. Toplam sOt mlktart
ve gOnl0k sUt miktart daQerleri baklmlndan 2 ve 3
ya$lllar ite 4-5 ya~lllar araslOdaki larklar iSlatlstikl
olarak onemli (P<O.OI) bulunurken, laklasyon sO·
res; baklmmdan gorDlen larkllilk onemli bu-lunmaml~tlr.
Morkaraman koyunlann farkll ya~larda
lak-tasyonun degi~ik dOnemlerindeki sOt verimleri, top
OZIlEY. AKCAN
sut venml deQerJen Tablo.5'de verilmi~lir. Her ~
ya~ grubuda laktasyonun 75. gunu kontrolu en lazla sut verdikleri dOnem olmw,.tur. Toplam sut miklan, laklasyon sureSI ve laktasyon boyunca or-talama gunluk sOl miklan: 2 ya~h
Mor-karaman'larda 82.55 kg, 169.87 gun ve 485.81 g. 3 ya!ill Morll;araman'larda 90.40 kg, 160.73 gun ve 559.26 9 ve 4-5 ya~h Morkaraman'larda 105.12 kg,
164.60 gun ve 637.55 9 olarak lesbil
edil-ml~llr.Toplam SOl miklan baklmlndan 2 ve 3 ya~
lilar ile 4·5 ya~hlar arasmda (p<O.05) , gOnlOk suI
miklan deQerferi baklmlndan Ise her UC ya~ grubu
arasmdaki lark islallsliki olarak Onemli (P<O.OI) bulunurken: laktasyon suresi baklmmdan 6nemli
bir farll;hhk bulunmaml~llr.
ivesi koyunlann far1<11 ya!ilarda laklasyonun
degi~ik d6nemlerindeki sOt verimleri, loplam suI verimi. laktasyon sOresi ve ortalama gOnluk sut ve-nmi degerlen Tablo.6'da verilmi~lir. Her uC ya~
grubuda laktasyonun 75. gOnu konlrolU en fazla
suI verdikleri d6nem olmu!ilur. Toplam sui mik· tan. laklasyon suresi ve laklasyon boyunea or· lalama gOnlOk suI mlklan: 2 ya~h ivest'lerde 77.36 kg, 158.03 gun ve 488.59 g, 3 ya!ih ivesi'lerde 92.49 kg, 160.15g0n ve 578.31 9 ve 4-5 ya~1I
Ivesi'lerde 130.39 kg, 178.37 gOn ve 729.68 9 ola·
rak lesbit edilmi~llr. Toplam SUI miklan baklmmdan her
Oc
ya~ grubu araslnda (P<O.OI), laklasyon su-resl baklmlndan 2va
3 ya~ grubu ile 4-5 ya!i grubu arasmda (P<O.05). gOnlUk sut miktan degerfenba-ktmmdan Ise her Crc ya~ grubu arasmdaki lar1<lar
Istallsliki olarak Onemli (P<O.OI) bulunmu~tur.
Ara!ihrmadaki koyunlarda kuzulama Ii pine
gore laktasyon sureSt. toplam Ost verimi ve or· lalama gOnlOk sOl verimi 6zellikleri ite i1giJj elde edi·
len deQerler Tablo.7'de verilmi~lir.Toplam sUI ve·
rimi, laktasyon sOresi ve gOnlOk sui venmi: tek ve
ikiz doQuran Akkaraman koyunlarda siraslyia
54.60 ve 59.15 kg, 131.90 ve 138.37 gOn. 383.45 ve 412.46 g, tek ve ikiz doQuran Morkaraman
ko-yunlarda siraslyla 91.51 ve 107.49 kg, 161.22 ve 172.78 gun, 566.93 ve 623.48 9 ve lek ve ikiz
do-Quran ivesi koyunlarda ise 103.93 ve 123.21 kg.
162.98 ve 184.23 gun, 631.78 ve 663.72 9 olarak tesbll edilmi~tlr. Her UC genollp grupla sUI verim
Ozellikteri ikiz dOQuran koyunlarm lek dOQuran ko-yunlardan daha yuksek de{j.erler g6slermi~lir. Bu
uslunlOk Akkaraman'laflO loplam sOl miktan
(P<O.OI), laktasyon sOresi ve gOnlOk sOt miktan (P<0.05): Morkaraman1ann toplam sui miklan. lak-tasyon suresi ve gOnluk sut miktan (P<O.OI) ve
ivesi'lenn loplam sut mlktan, Jaktasyon sOresi (P<O.OI) va gOnlOk suI mlklan (P<0.05) de·
118
gerleflnde onemli bulunmu~lur.
Tartl~ma ve Sonuc
Bu call~mada dOlvenml Ozelhklerinden gebelik
oram ve doQum oranl deQerieri her
tIC
Irkta yakmdegerter gOsterml~tlr. Akkaraman, Morkaraman ve
Ivesl koyunlan ~m elde editen degerler (% 93,92 ve
90 ve % 85, 88 ve 83); Morkaraman ve
Kangal-Akkaraman koyunlan (Akcapmar ve ark.1982),
Morkaraman, Akkaraman ve Ivesl koyunlan
(Oda-ba~loglu 1983) ve Akkaraman koyunlan (Yalcm ve
Akta~ 1969) Icin verllen degerlere benzerlik
gos-lenrken; Akkaraman, Ivesi ve Morkaraman ko·
yunlafl (Ba~plOar 1985) ve Ivesl koyunlafl (YaICIn
ve Akla~ 1969) iCin verilen gabellk oram ve dogum
oranl de{j.erlerinden OslOn bulunmu~lur.
iklz dogum oranl ICin bulunan (% 39, 30 ve 35)
degerler; Morkaraman, Akkaraman ve Ivesl
ko-yunlafl (Odaba~loglu 1983) ve Akkaraman, Ivesl ve
Morkaraman koyunlan (Ba~plOar 1985) ICln verilen
de{j.erlerden yuksek: Morkaraman ve
Kangal-Akkaraman koyunlart (Akcaplnar ve ark.1982) ic;:ln
verden degerfere benzer bulunmu~lur.
Kuzulama oranl degerten ('%. 118.52. 115.38 ve
112.50): Morkaraman va Kangal·Akkaraman ko-yuntan (Akcapmar ve ark.1982) ve Morkaraman,
Akkaraman ve ivesl koyunlart (Odaba~iloQlu 1983)
iCIO verilen deOerlere benzerhk gOslerml~llr.
B·r doQuma ortalama kuzu saYls. degerleri (1.39.1.30 ve 1.35): ivesi koyunlan (Yalcm ve
Akla~ 1969). 3 ya~1I Morkaraman koyunlan (MOl·
1000lu 1974) ve Ivesi koyunlan (Odaba!il0~lu 1983)
iCin verilen de~erlerden yuksek: Morkaraman ve
Kangal-Akkaraman koyunlafl (Macil ve Aksoy
1996). Morkaraman ve Akkaraman koyunlan
(Oda-ba:;;loglu 1983) ve Akkaraman koyunlan (Yalcm ve
Akla~ 1969) ICln veri len ortalama kuzu saylsl de· gerleflne benzerlik gOslermi~lir.
SUI veriml degerlerinden toplam sut miklan de-geri baklmmdan Akkaraman iCin bulunan (56.56 kg) degerler. Kangal-Akkaraman koyunlan (Akcapmar
ve ark.1982) iCin venlen degere benzerlik gos·
lenrken, Konya Merinosu (Akmaz 1994), Ivesi ve
Morkaraman (Macil ve Aksoy 1996), Ivesi ve Saklz x Ivesi (Gunay ve ark.1990). Morkaraman. Ak·
karaman ve ivesi koyunlan (Odaba~loQlu 1983) ve
Morkaraman (Akbulut 1986, Ergm 1972. Ozean
1989,Vanll 1976) koyunlan iCin venlen degerterden dO:;;Ok bulunmu~lur.
Morkaraman'lar iCln bulunan (96.37 kg) loplam SUI mlktan degeri: Konya Merinosu (Akmaz 1994),
Akkaraman. Morkaraman H hcsi Ko~unlanllln ...
1966, MOftuo{llu 197 4, Odaba~loglu 1963, Ozean
1969.VanJI 1976) koyunlan iyin bildirilen degerlere
benzerlik gosterirken; Ivesi (GOney ve ark.1962,
Oktar 1962. Vanll ve ark.1964. Yarkm ve Tuneel
1974). ivesi koyunlan (Odaba$loglu 1983) ve
Saktz x ivesl (Guney ve ark. 1990) koyunJan ilfin verllen de{lerlerden dO~Ok ve Morkaraman ve Kan·
gal·Akkaraman (Akyapmar ve
ark.1982).Akkaraman koyunlan (Odaba$loglu
1983) ve Morkaraman (Ergin 1972) koyunlan Iyln
verilen degerlerden yOksek tesbit edjlmi~tir.
Ivesi koyunlan iyin bulunan (109.68 kg) lOP'
lam sOt miktan degeri; Konya Merinosu (Akmaz
1994), Klvlrelk (Demir ve Ba$pmar 1992), Mor·
karaman (Macit ve Aksoy 1996). ivesi (GOney ve
ark.1990) ve Morkaraman ve Akkaraman ko·
yunlan (Odaba~toglu 1963) iyin verilen de·
gerlerden yOksek. Ivesi (Ok'ar 1962, Vanlt ve
ark.1964 ) koyunlart iyin bildirilen degerlere be.nzer
ve Saklz x Ivesi (GOney va ark.1990) ve Ivesi
(GOney ve ark.1962, Maeit ve Aksoy 1996, Oda·
ba~logJu 1963, Yarkln ve Tuneel 1974 ) koyunlan
Iyin bulunan degerlerden dO~Ok bulunmu~tur.
Laktasyon sOresi baklmlndan Akkaramantar
iyin bulunan (134.43 gOn) deger; Morkaraman
(Ak-bulut 1966. Ak,yapmar ve ark.1982. Ergin 1972,
Macit ve Aksoy 1996, Ozean 1969, Vanl, 1976),
Akkaraman koyunlan (Odaba~loglu 1983) ve Kan·
gal·Akkaraman (Akyapmar ve ark.1962) koyunlan
Iyin bulunan degerlere yaklnhk gosterirken, Ivesi
(GOney ve ark.1962, Maci! ve Aksoy 1996, Oktar
1982. Vanll ve ark.1964, Yarkm ve Tuneel
1974),Morkaraman ve Ivesi koyunlan (Oda·
ba~loglu 1963) Iyin bildirilen degerlerden dO$Ok
bulunmu~lur.
Morkaramanlar Iyln bulunan (164.74 gOn)
lak-tasyon si.lresi degeri; Morkaraman (Akbulut 1966,
Akyapmar ve ark.1962, Ergin 1972, Macit ve
Aksoy 1996, Ozean 1989, Vanll 1976), ivesi ve
Saklz x ivesi (GOney ve ark.1990),Akkaraman ko·
yunlan (Odaba$toglu 1983) ve Kangal-Akkaraman
(Akypmar ve ark.1962) koyunlart i¥ln bildirilen
de-gerlerden yuksek; Konya Merinosu (Akmaz 1994),
Morkaraman koyunlan (Odaba$loglu 1963) ve
Ivesi (Macil ve Aksoy 1996) koyunJan iein bulunan
degerlere benzer ve Ivesi (GOney ve ark.I982.
Odaba~loglu 1983, Oktar 1982. Vanll ve ark.1964,
Yarkm ve Tuneel 1974) koyunlan iyin verilen
de-gerlerden dO$Ok bulunmu$tur.
ivesi koyunlan Iyin bulunan (169.44 gOn) lak·
tasyon sOresi degeri; ivesi (Maeit ve Aksoy 1996,
Odaba$loglu 1963, Vanh ve ark.1964) ve Konya
Merinosu (Akmaz 1994) koyunlan·iyin bulunan
de-119
gerlere benzerlik gosterirken, Morkaraman (Akbulut
1966, Akyapmar ve ark.1982, Ergin 1972, Macit ve
Aksoy 1996, Ozean 1989. Van II 1976), Akkaraman
koyunlan (Odaba~toglu 1963) ve Ivesi ve Saklz x ivesi (GOney ve al1<.1990) koyuntafl iyin veriten de·
gerterden yOksek ve Ivesi koyuntan (GOney ve
ark.1982, Oktar 1982, Yarkln ve Tuncel 1974) iyln
veriten de{jerterden du~Ok tesbit edilmi$tir.
Laktasyon boyunca ortalama gOnluk sOt miktan
deOeri baklmtndan Akkaraman koyunlan iyin
bu-lunan (426.35 g) deger; [vesi ve Morkaraman (Maelt
ve Aksoy 1996) koyuntan lein bildirilen de{jerlerden
dO~(jk bulunmu$tur.Morkaraman'lar iein bulunan
(564.14 g) deger; Morkaramanlar (Maeil ve Aksoy.
1996) koyunlar iyin butunan deOerlere benzerlik
gostertrken, ivesi (Maeit ve Aksoy.1996) koyunlan
iyin veri len degerlerden dU$Ok bulunmu~tur. ivesl
koyunlan i¥in bulunan (641.09 g) deger; Mor·
karaman (Maeit ve Aksoy,1996) iyin veri len de·
genere benzer ve Ivesi (Maci! ve AksoY,1996) iyin
bildirilen degerterden dO$Ok tesbit edilmi~tir.
Dogum tipinin sut verim ozenikler; Ozenne etkisi benzer ara$llrmalardaki(Akyaptnar ve ark.1964,
Akmaz 1994, Macit ve Aksoy,1996) gibi; ikiz
do-guran koyunlafln ortalama gunlOk sut verimi ve lak·
tasyon sOt verimi degeneri baklmmdan tek do·
guranlardan, lek doguranlann laktasyon sOrest
baklmtndan ikiz doguranlardan daha yOksek de·
gerler goslerdigi lesbit edilmi$tir.
Ya~tn sOt verim Ozellikleri Ozerine elkisi benzer
ara~tlrmalardaki (Akyaptnar ve ark. 1984, Akyapmar
ve ark.1962, Akmaz 1994) gibi; 4-5 ya$ltlar 2 ve 3
ya~ltlardan. 3 ya$ltlann da 2 ya$ltlardan daha yOk·
sek de{jerler gostermt~hr.
Laktasyon sat verimi ve gOnlOk sut venmi ile il·
gili bulgulann veriten literatUrierden degi~ik olmasl
baklm·besleme. iklim ve bolge ~artJan. kuzulama
mevsimi ite laktasyon sOrelerinin larklt olmasmdan
kaynaktanml~ olabilir.Entansif olarak beslenen ve
aynl milctarda konsantre yem alan Ivesi'ler, Ak·
karaman'lardan 53.12 kg, Morkaraman'lardan ise
13.31 kg; Morkaramanlar ise Akkaraman'lardan 39.61 kg fazla sui verim dOzeyine sahip olduklan
gorOlmekte ve bu farkltltklar istatistikl olarak onemli
(P<O.OOI) tesbil edilmi$tlr.
Sanuy olarak. bOlgede yeti$ttrici elinde bulunan
her uy yerli trktn dOl verimlerinde Onemli farkltltklar
gorOlmezken. sOt verimozellikleri baklmtndan Ak·
karaman'lann Morkaraman ve Ivesi'lerden daha
dO~Ok oldu~unu gOsteren bu ara$ltrma; entansil $artlarda Akkaraman Irklnln verine Ivesi yada Mor·
OZBEY. AKCAN
koymaktadlr. Aynca (fall~manln dol verimi ile ilgili OOlUmundeki deQerler, bu koyunlann dbl veriminin bu ~artlarda olduk<;:a iyi oldu!junu gas-lermekledir.$anlann entansll hale getirilmesi ve ekonomik ozellikler olan dOl ve sOt verimleri yo-nOnden ustUnlOk g6steren Irklann hem Islahl, hemde (foQaltllarak yayglnla~tlrllmasl ite OOlge ko-yunculuQunun (fok daha verimli hale gelebilecegi kanaalme varllml~llr.
Kaynaklar
Ak~apmar, H. (1994). Koyun Yell~liriciligi. Medisan
Ya-ymevi. No:8, Ankara.
Akcapmar, H., Aydm,
I.
ve Kadak. A. (1984). Mor-karaman Koyunlannln Erzurumda Ozel Bir 1~lelmede kuzu ve SuI Verimleri. A.O. Vet. Fak.Oerg., 31, 1,114-127.Ak~apmar, H.ve Kadak, R.(1982). Morkaraman ve
Kan-gal-Akkaraman Kuzularlnm Suyume ve Ya~ma Ka-biliyeh Ozerinde Kar~lla~tIfrTlah Ara~llrmala(. F.O. Ve-leriner FakOllesi Dergisi, 7,1·2,203·212.
Akbulut, C. (1986). Ivesi x Morkaraman Melezlerinin 6nemli Verim azellikleri Ozerinde Ara~tlrmalar
Yuksek Usans Tezi. AlatUrk Universitesi Zif. Fak..Erzurum.
Ak~apmar, H., Kadak. R. ve Odaba~lOglu. F. (1982).
Morkaraman ve Kangal·Akkaraman Koyunlarmm 001
Venmi ve 501 Verimi Uzerinde Karlilla~tlrmall Ara~
IlTmalar.Ankara Universitesi Vel. Fak. Oerg., 29,3·4,379-391.
Akmaz, A. (1994). Konya Merinosu Koyunlarmda Sui Verimi ve Sut Verimine Elki Eden Sazl FaktMer. Hay-vaoclhk Ara~ltrma Oerg. 4,1,5-8.
Sa~pmar, H.(1985).Turkiye'deki Balihca Koyun Irldaflnln Yan Enlanslf Ko~ultardaki 061. SUI ve Yapagl Verim Per-iormanslan Ozerinde Mukayeseli Bir Ara~tarma. Istanbul UnlVersilesi Vet.Fak.oerg., 11,2,43·66.
Ergin, G.(1972). Oogu Anadolu Morkaraman Ko-yunlannln SOt Veriml,SOtierin Bile~imi ve SOt
Yaglaflnm Fiziksel ve Kimyasal Konsantrasyonu uze·
nnde Blf Ara~lIrma. AlatOrk Universitesi Zir. Fak. oerg .. 3,4.
GOney, 0., Ozcan, L. ve Gursoy, O. (1982) Ivesi Ko-yunlaflnln C;ukurova BOlgeslnde Adaptasyonu Ozerinde
Ara~tlrmalar. I. 061 va Sat Varimi lie Ilgili QzeUiklar. C;u·
kurova Unlversitesi. Zir. Fak. YlllIgl, 13,1.3·14.
120
GOney 0 .. Ozcan, L., Pekel. E., 8i~er, O. ve Torun, O. (1990) C;agda'l DOzeydeki Saklz x Ivasi (FI) ve Sallvesi Koyunlafln C;ukurova KO$ultanndaki Perlormanslan. Cu-kurova UnlverSlteSI Zir. Fak. Oerg .. 5. 1, 91-100.
Macil, M. ve Aksoy, A.(1996). AlalOrk Universltasi Tarim I~retm€sinde Yeti'llirilen Ivesi ve Morkaraman Ko-yunlannln Yan Enlansil $artlarda Bazi Verirn Qzellikleri Baklmmdan Ka~lla~llnlrnasl.Tr.J. Vel. Amm. Sci .. 20.465 -470.
MOltOoglu, $. (1974). Merinos x Morkaraman Melezlerinin Onemfl Verim Ozellikleri Ozerinde Ara~tlrmalar. Lalahan Zool. Ara~t. Enst. Yaymlan. No:35.
Odaba'llogfu. F. (1983) Morkaraman. Akkaraman ve Ivesi Koyunlannln SOt Verim Ozaflikferinin
Kar-~lla'lhfllmasl. F.O. Sagllk Bilimleri Ens!. ooktora Tezl, Ela-zig.
Oktar, E. (1982). Ege BOlgesinde Yeti'ltirilen Ivesi, Klvlclk Koyunlan lie Ivesi x Osl Frizland, Klvlclk x Ost Fnzland Genotlplerinde SOt Verimi. SOllenn Kimyasal ve Tek· nOlojik Czelhklen Uzarinde Mukayeseli Bir Ara~llrma. PrOle No:VHAG·404.TUSITAK
Czcan l. (1989). Ku~Okba~ Hayvan Yeli~tirme- II. Koyun ve Yapagl Uretlmi. C;ukurova OnlVersllesi Zir. Fak. Yaymlafl. No: I 08,288·289. Adana.
Unal, N. va Ak~apmar, H.(1996) oOnyada ve TOrkiya'de Koyun Islah C;alilimalan. TCirk Veteriner Heklmligi Der -gisi, 8.2,18·26.
Vanh,Y. (1976). Alaturk Oniversitesl SurusOnde Yapagl ve 501 Veriml Ozelhklerinin Fenotlpik ve Genetik Parametre Tahmillleri.AlatOrk Onlv. Zir. Fak. Oerg. 7, 52. 93· t 17. VanII.Y .. Ozsoy. M.K. ve Emsen, H.(1984). Ivesi K o-yunlannln Erzurum C;evra $artlanna Adaplasyonu ve
C;e~itli Verimleri Uzerine Ara~tlrmalar.Ooga Bihrn Oerg .. 8,3,302·314.
Yal~ln, B.C.ve Akla~, G.(1969). Ergin (vesl ve Ak· karaman Koyunlannm Konya Eregfisi $artlanndaki Parlormanslarl. Lalahan ZooI.Ara~t.Enst.oerg .. 9,
3-4.1-14.
Yarkln.
