ç --- ' " \
PESENDÎ ve ORTAKÇI DESTANI
Dr. Kadir GÜLER
s___________________________ ___________________________________
)
Kütahya'nın yetiştirdiği halk şairleriiçinde ayn bir yeri olan Pesendl'nin do ğum tarihi kesin olarak bilinmemekte dir. Kaynaklarda H.1232(M.1813)'den, H.1261*(M.1845) tarihine kadar değişik tarihlere rastlanır. H.12322(M.181S) ta rihinde doğmuş olma ihtimali daha faz ladır.3 Umumî harbin ilk yıllarında4 H,1382(M.1918) tarihinde5 vefat etmiş tir. Halk arasında Pesendl'nin bir asır yaşadığı rivayetleri8, 1818-1913 tarihle rinin doğru kabul edilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır.
Asıl adı Ali'dir. Kütahya'nın Maruf Mahallesi’nde fakir bir aileden, Çakır Hacı Ali Oğullan'ndandır. Mahalle Mek tebinden sonra Doğlarlı Osman Efen- di’nin7 medresesine yazılmış ve birkaç sene okuduktan sonra medreseden ay rılmıştır. Medresede hocası olan Osman Efendi'yi daha sonraları şöyle yadet- mektedir.
Kande dehri varise meydanı var Kü- tahya'nın
Bin cihetle habteder bürhanı var Kütahya'mn
Müşkilinde şek bulan gelsün ki izâh eylesün
Alimi Vanî gibi Osman'ı var Kütah ya'nın
Medrese tahsilini yanm bırakarak, yine kendisi gibi Kütahyalı olan halk Çam Arifî’nin yanında saz çalarak şiir söylemeye başlar. Arift'yi üstâd kabul eden Ali’nin, bu dönemde Pesendl mah lasını kullanmaya başladığı ve destan lar düzdüğü anlaşılmaktadır.8 Saz ve şi ir dışındaki zamanım mutaf9 uatalan- ,
r_________ '
nın yanında değerlendiren Pesendî, genç yaşmda halkın sevdiği ve aradığı, neşe ve zevk kaynağı bir kişi olmuştur.10
Saz çalmak ve şiir söylemenin yanın da sevdiği şeylerden birisi de seyahat et mektir. Kütahya çevresindeki vilayetleri ' çoğu kere yaya olarak birçok defa dolaş* tığı bilinmektedir.11 Kimine göre asker lik vazifesiyle, kimine göre de seyahat maksadıyla Hicaz'a kadar gitmiştir. Bu seyahat esnasında Hac farizasını yerine getiren ve takiben dört veya beş yıl gibi uzun bir aradan sonra Kütahya'ya dö nen Pesendî, halk arasında Hacı Pesendî olarak anılmaya başlamıştır.
Bu seyahati ann Pesendî'ye çok şey kazandırdığı görülür. Tırnakla yazılan kabartma ta'lik hattını bu seyahatlerde öğrenir.
Ortalan çiçekli ta'lik levhalar yaz mada mahirdir.12
Yaşadığı zamana göre oldukça hür fikirli ve ileri görüşlü olan Pesendî, Kundukviran’daki bahçesinde sık sık Bohbetler tertib etmiş, bu sohbetlerinde yârânl arına edep ve terbiye örneği ol muştur.
Yalancılık ve yalan söylememek, sohbetlerinin ana konularmdandır.13 Haksızlık konusuna da sıkça değinen şair, bu sohbetleri esnasında ilgisiz ka- 1 ani ara ve Özellikle esneyenlere çok kı- zarmış.14 Sözlerini fıkra ve hikayelerle zenginleştiren Pesendl'nin sohbetleri sa bahlara kadar sürermiş.19
Bir ara ağaç ve meyve cinslerinin ıs lahına merak salmış, aym ağacı defalar- ça aşılayarak çok lezzetli elma türleri el de etmeyi başarmış.
Pesendî, aym zamanda bir mevlevî
dedesidir. Eskişehir mevlevl derflüU ' ,.***
rek onun müridi oldu,1*
' Yedi sen* Hatan Dede'nin yanında kalan v« hizmet eden Beaendt, Kütah ya'ya aıev
dan
kü Sultanbagjan M ahalW nin bolün* duğuçevre) bah çeab ^h * k ı iıjâd ada-'
1918 baharında ölen Peeendt, vaziye- ti üzerine Sânkayaönü mezarlığına def-
nedihriiştir. ■
İkisi kız, ikied erkçkdört çocuğu olan
di, ilnam olduğu Altıntaş'a bağh Çal- köy'de 1934 yılında vefat etmiştir.17
Koşma ve destan gibi hece vezniyle yazdığı şiirlerinin yanında gazel, kalen* deri, divân, muamma gibi aruzİayazdığı şiirleri de vardır. Bu günümüze düden düe söylenerek ulaşmışta*. Kendi el yazm ile yazdığı söylenen divâm ve
Şİİr hnlnruMTUMynyfjtv . ,
Edebiyat kaynaklannmincetenme* sinden anlaşıldığı kadarıyla Pesendî, la yık okluğu yerde ve şöhrfetfe değildir. Kanaatiniz odur kî; şiirlerinin « ta r a çı karılması ve yayınlanması edehiyatı- mızda gşrçek yerini bufrnannı temift edecektir. ' ■■ ■. : ' _>,fv
* ORTAKÇI DESTANI£ : >' v -p 'V
Pesendl’nin halk aranşıda ^eii ç<i|t an destanıdır. Yaşadığı dönemin en birini samimi- hicvetmektedir. Şe- ada çatışmayı anla- iba^bude**
t İ l M l
leseleleri’hak-landa
yan araşünalarm «ökkatine sunuyoruz.
Dinte te k ir li^ k$yWMAaye&ı ' * ; Vasideyim şişe bUMafarıipi
Sakın dtmd k&ylühün b if hedytsin
Yıprattır kapuyu bekler konağı ^
KUytU derşshrsgeldim bugün efendim P tk severim teni kimim var benim Çarığım a h d i yokta# yemenim v Olalım seninle ekin ortağı
**$. , v-. ./ v • -t . • ;; Şehirli der kös* ben ondan bıktım Kim ile ektimse hep tardr ettö* ; Çok.atlar öldürdüm hayli seyektim FtıydeıgBmjıâim ben geç bu sevdayı
V
Ig& yitiderdğaağm & ikigO tâm
însan diksen biter taban toprağı
**6 .
Şehirli der sise akıl eriniyor Mevlâ verse bük köylü vermiyor Bârdan geçtik tokum ele «frmfetir Her sene harmanda tutup kavgayı
•*8
Hak n a kletm esin haram ı bana S in d im hiç haram yarar m ı bana Helâlinden versin Mevlâ parayı
■ **y■' -v
Şehirli der gerçi bis çrtak olsak Ne derdin varise hepdayakalsak, Ufak hayvah sığır ortaya köysak Yeter artar biseybğufdu yağı '
- 8 . . .
KbyUHfer ağa bende tuş oğtân gani Bende et bir kere hehe sen beni Yeni bulditm senin gibi ağayı , Şehirli derkd * H n d m h o fla n d ım
CümUarpaitk hep Qİ yerde
■ B ü tin gübreledim halktan eeherde
- • ’ &o(durulıpı arfîu üe buğdayı ■
,r .
Şehirli deryann köye^gUmeli Bira* çuval hem araba getm eti
• ’ Arpa bağdayıu istersen gütmeli
B u if seniiıkailanm aU cefayı, .KOyİttdeİ" ydrtnldıta büroda kcdtnft■ i B im basina kesme yemeni a isa k.
i'" V *kM deH^fowwmça*»i Et m * • * $ . , , ...I ... .v 0c6« «Ok&U *&* *!&**»*« fftw^y*çp *«*«*»1» Şen rahatında ol eyle et
'■ 8*İirti J ^ İM'tâlYİİtlÛ» j. a.-. Bahar g it % M rlatangexe^ 1 Sönm em le ekmeyelim nûüyı ';* * ^ Y .U ': ?\X>■;Vv'. . D» fcrtVt Mte j âfatksğfcM 1 ı^^tÂfİ ^mwBewgKgfw .■ Hanımlar* btfötbtv ıtalt ttn i götmem T ^ g e lİ^is^ & e y ^â a h ro y ı
■;.1 *«j|7 "v' . ; . ' ; ’. ■ ■■ T'-y % ■ ..'■ •:
■. Şehirli deraft götür beslensin ■
Kotlar bile gittinterj% yavrulatın
■ Hele tular akeuı çayldr caffattn
• Bülbüllerden dinleyelim tedayı .
,-■i,.'W-' ::v >';■ JC&İ# t £wb> *'■' r » • r lif fflttm V ' W
İM İ ili dtaftr mitoşp tarhtan -.' ■
- fc^yü^ften<# Jna&mar
mecbur f
Kurtardın mı tahmu bulup eyyamı
Jffiyffltjfer fyf hfevlû
v j^ff rtrtf âÜ ■I - /7' "t- — t " tkın d er f e m fc af#frr '4 ^ , ^ r r ¥^ ’ •■ « “ ""t- 1 .-^ı.“ , * »w., ■ ■ | ı çi :«fmtün doayt :v:;V . '.
#eA»rtt der Jkdjye eatoanitk yapeak
[ Anbar eatartnr m köyiüye eareak ■ •:
- Bir ionaA >apttnrsa&ya»x ofctrsaA
fiû* g+Mnnm *v* w w <»> j^Flaf * iHi ~ > >■* aimhİmin in IaZ/vvi•}>.:. 4. :
,•«»7 : : ■;••.. ’ .
.*$yiMw efendiyi fapiei otur
Senîn dediktpinyerirt bulur y ufak Hayvan tıgır gör nece olur r Bine eksekîfurçogileyulafi
Şehirli der her nidereen yapüram
O köyde ben aentağaÇagtrtbram.
. .••' .' v >•/ ■•f■*’.; . i-m: lüjtadanalgötUr olanhtykttu ^*29 ':-. <■'. >\;£. ■ ;■• ■' ■'; ;; : . i Jâ^fagaam fcptı tejonagiâucz
«Öt tof e*m«* yetmez gaÂde birine çaldı bıçağı
Şehirli der geçti yaz günü vadi Crtakçı unuttubtxi dayeti • Kabrinden söylenmedi köykıyedahi Bdyvantna bindi o tu »op/ayı
' ^«dV'^atlaıılımıaennab
Hediyen vared ctkaT stedÜer
titiym ,,.,
«24 ■ :; "' y /tf: ■ :"('
. jCayüLder f e h h ^ k t o i d t r a l f y .:v
Bim* hayvan ngır datandarukm Koğareada gimemdikem aeayt
W 3
::\:çyy;,r'-Efendi ıpandi verdi sedalar '■■■. i
Ben bilir»şm katran mainn yatmalı Mğer.ok^iieyefa urmaiı ; ö^çirmeli ie^çabucak adayı .*.■; -f*99' ;•■ ■■■ •■;".:-. ■... ■•■^
JtMû (Ur hnrnuifk şf*Utİ Arnftnmt
*tV . t*.w- ■
-Ekine tan çalck ben ne tgleetm
Stiytemetem aohra yüx kuralfit /
V
> • .. >r
W«ıİ»>JIH>ın>, ı l .11. IH l |lj II njil lilııH.jHI
Mahmmbbf^fi&yfabaH ■ y-M h:. B^gefco»! ytijtfjftfifıOftnofı i nin ’ M Uı »; * ;. 4 •■ > E Ottti ■ ’K : i > S - ? v ' ifcrtyiMfaOflItf , »VI .: v-;, ;;;.'. • • ‘ •;..*■ flıflfrffrfiir ^fııı<^ (iııjır^ıl • 5°.;h.'.vı tgtigerm doid '■**47 " V ' , ■,‘:.;':=.^':‘. •'•>:/: ' ■"■- ..-■ ' jBhütf ftcpMuUıriM k0wııanjM $O0.fbm kuwfaimoti#çahnm YortdtA
: $atb dO rtttfim bungikaçi
 ldı bunlarla b&tCn ovayı **X ’
jSİAMİ bümm fim d i kurdun * fra yı \!
* # • ' ;• ••■'-, . / ' : 0«Airüd*r<wn'i mdtrtjfrmffla :
-Av^mn <U e^çdUp^jeptapı •*# ^N!^'sv'vy:h'-:W.-:0'. KtfyUibaÂcUJmğâmigbrdM gtridm N ettin bir h&va& homeküâûrikian
öttdıkoş ıtfUraJijytirA M iatet& & ?aktn ocafı
**4Ö' '
f f i M M Mw 6v tvmuanu v İ D ^ <toderitferU nı^Vpşpjmf Bemi«nA<*^*ör;rwfwatyı<«rif ,,'';. Tünedim içm*diM ifb harmatu :’.
• w •;..•• •.;..;•■ ■ & £ ..;.;■; .fyiv-, - ,■
ŞfPf trii dUlİMİt Mfr' -,
Birin* bin tMrtU k ik k r k o tı* » /
\ ıt y fftıiılltf
iVe çekmâdin yu la f
. **41 "’' V> V . .
JOfeftl der bu un* g&i hiçbtim im
Çoktan bot) b ü n u n Q ^ § * h n g itm e k
Üniukirİtı>lu/M
-■*' $«A*rfc toimadı Ao^wuw* (Mp«:« ‘
flflh» ta n » IMf/nf I ® ;• ■ ■i v. t “ r' J “ ■■'“* ... tl&dfğfatİKUMUr rMjSf •:,' ' • ■■ :v-r . . . . , Nişanırü varherderid*h*ryerdâ Damgatubr k ir birinin kutağı'..
ı ytm m^man »ata sat?
\Fukaragtlir$*aççtplakyata
07 :İTV,- -.-v • rV • ' : . r' ^ y T A'*'..
Korktuğundan örter bitli yorganı , i Cb||Kİ4 ^ '«»«İf'.',./ ^ Bdbcum öldürmüş h*lp katil imif Vak tin vatm de pek AdÜ imi*
Duydu macefnyı takdı yutan ■■■■ ■ ■ ‘/ ‘**Ş7 ■■ '^V.
Daşaiık etm iştin benim İPmndim . ■ V
Elim ervtlere bu öt$tm.‘Mt$ihatim yıJ^orta#
1 Muallim Mustafa Hakkı, Kütahya Halk Şa* İrtıirtk K ^ İ y â 1984 li.'İ3 *ÎI.Hafckı, H42o7{A|İ841) tarihinde doğduğunu yaz* maktadır. ' V ' ' \ •’
2 İsmail Hakla Ueunçarfüı, Bi»*nf v» 8elçu- • . kiylerla' Genniyan tfe Oiraan Oguİları Za-'
' mamnd* Kütahya Ş«hri, İstanbul 1932, - '• 1-262 "Uzunçtifiâ; PeaendTnin doğumtari-
0 hini H .12^M JJ4 1 > o U ^, v p m & d ir; 3 Haslı# Güner, K,ütahyah Divân fprl«rt,
Halk Şairiari, tfekfce ve Ş a i i ^ , Aşk v» Ozanlar Kütahya 1987, İ.2İV *1>oğûk& 'taıi*
hL olarak 1818 yılını gösteren Güner, Pesendl'ninşu dûrtlMoai® bu tarih* ulaş mış olduğum* Myfkaekfcedir • •"•
' Zevkti »af* böyle
Elverti-se (ab)ukad*r •- •'v w..: ' Ytfcrie^ ta yaşamal ı '
-Otttpatarihil^lSyıh olduğuaa gör© ytl* sene
. m m ig m varsayarak dofum tarihini 1813.
•'. ol$rak7v $ f i^ ^ ...
^ raili
. Efendi'yi |âha«n tanıması vel
i l&iMvkb»fe, Hakki, JU&n«ı»ıfc«^.». ».Stra ', “ Kütahya'nın m ümtaı M a iy e t
® Mutaf ustası: ViSİVft ,
Türid iit. 1989 s;14Sfe
ıt « to ÖWiaa Efendi^nin kadıliklkrda„ bulyjı- alim v* fieal bir zatmış. --- - *£*
at talnmi vb çuldeku- »meeddih'Sand, Kâmûa-ı
^ H İk ad ri B n İe^ rS â * Küfchyah ; - ^ Peeendt ve Yaymtenın&ıms Bir Destanı, Kütahya 1950, «.2 mevlevl »ikkesi artın* da (me^evtleru d e e t e ^ f ^ t o i » ) koUuz ;. 'fâlyafi, uzuna ya^'ğöro*ai g*tr sesiy-'
İe yer aldı£aıı yasmaktadır, w - /v {İşi, uının nbfttımn loıbakdanya-' . pü.5Jış portatif nargilesini hiç ektik etine-' , dlğini yakmaktadır. Uzuncarçılı, a.g.e. .'•|4W2 i:’.;: . ' : .•
-M.Mustafa Küda, a-f .e. s, 13
12 Muîtafii Hakkı* aşağıdaki Beytin muhtevi ta'li|c hat!* -yşifiiîh: oJdu#ü mûzeyyeıf bir levhanın ^kütüphanetibde bulunduğunu ■ SOykmektedir:t ' •
Zergünâhım Rûh.-i Kafolsa ne gamdır yâ Rahmetin bahrına niabet innehû şey in ftkalîT ■■
13 Bu konu JQe ilgili olarak aöyledigi Yalana Destanı çok. meşhur olmuftur. Otus iki fiprtluk olan Yalana Dttetam'mn şu dört-/ \ lu^û, halk arasında sıkça tekrarlanan
örnektir. v; Yalan firâr etti çavirdi avU, ;
‘ •:. Aeanu seçtiler hocayla haa, '' :•'?' Certded, kitip, h«idm,aaaiçi, ■ • • ■■
DflUâla/vOTÜler pekcanj&aljm!..
Fuad Köprtüü, XÖL Aaw Sa*şairlâri «.664- 6§7'de PesenüTninöç kofmğajda beraber Y ahaa Destanı'nm on iki dörtlüğüne yer verm^ttir. ., • . <
,14 KErdem, «g.e, s^Ste devamla şunlan j
yakmaktadır; Haksızlığa dayanamayan . Pea«sdr, bugün git yarın gşl febales^yie i ş ; . görmeyan lamanın kadısını .şu teyttylf
v hicvetmiştir: ( : ■ '. . *>v .'• ■’£ •;;. Bfar ki kadılar girene cinaıla • •.
' K ^ l J d e k r İ ' o l s u n " • naklet ... ...
' • tılara • ■^Peftöıdli ' i "
. iâsaJitedeiE< ^ t/v
: Vti Gü»*r, ayııj je tin d e , PeB®ndî ile ilgili Şemsettin
fO^Mstedir.
__ _ v. nttr'de su Şekilde kaydecGlmiş-tir. "Evrakın ydladl uşaklar ile* n.g.e,
C2SJ .
