Marmaru lletiSim Dergisi, Sayt:6, Nisan 1994
igr,rrwr,ERDn
nirciNiN
KARAR VERiCiLERB
iT,BTiT,TWNSiSORUNUNA
KAVRAMSAL BiR
QERQEVE:
SiSTENI
YAKLA$IMI
Yrd.
Dog.Dr.
Oygur
YAMAK
MARMARA UMVERSiTESI
iktisadi
veldari
Bilimler
Fakiiltesi1.
GrRr$
Ydnetim
Bilgi
Sistemleri, yakln gegmigte ortaya atrlmr olmasmakar-grn i.2erinde
yolun
bigimde tartr$lan kavramlardanbirisi
halin e gelmiqtir.Kimi
uzmana gOre, igletmenin tiimbilgi
sorununu gOzen ve adeta her derde deva olan YdnetimBilgi
Sistemi; kimine gdreisg
iizerinde gok konugulan, ancak gergekte var olmayan ya da gergeklegmesi mucizelerebafh
olanbir
kawamdr.
Heriki
gOrti$te de belirginbir
abartmapay
oldupu kugku gdttir-mez,Bu makalede, YOnetim
Bilgi
Sisteminin ne olup ne olmadrfmr ortaya koymak agsmdan, tincelikle sistem yaklagrm vebilgi
sistemleri kavramlar ele ahnacaktrr. Konuyailigkin
kavramlara agrkhkgetirildiken
sonra,YOne-tim
Bilgi
Sisteminin sistem yaklagrmrile
ele almmasnrn dneminede[inile-cektir.
2.
SiSTEM
KAVRAMI
Bilimsel
geligmenin geqmiginebakldrlrnda, bilim
adamlmnln
so-runlara yaklagrmlannrn onceleri biittinden gok biittin olu$turan pargalaray0-nelik oldu[u
gOriiliir.Bir
bakrma, onlara gdre, Onemli olan"biitiin"
de[il,
"6!eler" dir.
Yakrn gegmigte ise,
biittinleri
6[elere ayrnp incelemek yerine 6$eleri 303biraraya getirip incelemek dtigiincesi daha
alr
basmr$tr. Bunun sonucu ola-rak ta, "y$netim sistemleri","bilgi
sistemleri" gibi kavramlar ortaya alhn$r. Sistem yaklagrmr agrsrndan, gerek yonetim ve gereksebilgisistemle-ri,
igletmenin biitiiniine dontikolmall
igletmenin i9 yaprsrm oldupugibi
alg-lamafu ve bunu aynen yansrtmaltdu. Kugkusuz bu noktada sistem teorisine iliEkin bazr hususlarade[inmek
gerekk.sistemi olu$turan Oleler uasrnda kargrhkh
ba![nhhk
olmasl, sistem-lerin kumagrkbir
yapr gfistermelerinin temel nedenidir.Alt
sistemlerinbir-birlerini
stilekli ve kargrhktr etkilemeleri sonucu,bir
alt sistemin her hangibir
de[igkeninde olugan
de[igim,
o alt sistemdekidifer
deligkenler ilediler
alt sistemlerdeki deliEkenleri etkilemekten gerikalmayacaktr.
Bu etkilegimlerin artmas oranrnda, sistemler
karmayk
bir
g6riiniim
kazanrlar.
Sistemleringittikge
karmagrklaEmas ise giderek artan
oranda enerji kaybrna yol agar. Bunun ana nedeni, sisteminoleteri
arasrnda olugan iletiqim stfni$meleri veya enerji aktanmrdr. Bu nedenle, YonetimBilgi
Sis-temlerinin igletme igindeki itetigimi en az enerji veyabilgi
kaybtile
gergek-leEtirmesi, dzellikle karmagrk orgiit sistemrlerindebiiyiik
onemkazanmqtr.
3.
YONETiMDE
sisrEM
YAKLA$IMr
Sistem yaklagrmr; y0netim stirecindebir diigiince yolu olup, Orgtit fa-aliyetlerinin baganh yonetiminde ig ve dtg gevre faktorlefinin
bir
biitiin
igin-de gOrtilmesi vedelerlendirilmesini
saElar. (1)Bu yaklaqtm, alt sistemlerin
fonksiyonlannln
tanrnmaslntda
igerir. Y6netimde sistem yaklagrmr, yOnetimin kumagrk gewesinin ve sorunlannnt agrkh[a kavugturulmasrnda yOneticiye yardtmct olur.Ydneticinin
en Onemli g0revi, karar verme slireciile
ilgili
olduluna
g6re, yOnetimde sistem yaklagrm karar verme siirecindeki gelene ksel y6n-temlerin yerini
alr.
Ytineticiler Oteden beri yOnetim alanndaki birgok unsur-lannbirbirleriyle
iligkilendirilmesi sorunu ile u$agagelmiglerdir. igte sistem yaklaqrmr, karar siirecinde yer alan bu unsudanniligkilendirilmesi
yolunda yOneticiyebir
gergeve sunar.Tanrnmtq sistemci Churchman, sistem yaklagtmmr agtklarken E0yle der : "sistemlerin
do[al
Ozellikleri; siiregelen algilama, yanilma, gergekyayl
stirelli
gOzlen eme,biitiinleri
ve onu olu$turan pargalafl birarada g(ife-bilmeyi gereKirmektedir. Boylece, sistem yakla$mmm ozii, bir yerdeag*h-!a
kavugmakoldulu
Olgude dekarma$khktr.
Buikisi
insan ya5amnmbir-btuinden
aynlm
zpa4alafldr."
(2) Sistem yaklagrmr, soruna ili$kin tiim oBe-lerin gOzoniine almrp ircelenerelqsorulun
anla$lmasl ve belirlenmesi|ek-lindeki bir bakrg agrsl olarak da tanlmlanabilir. Bu tanmda sorun sistem yak-la$rruyla ele
almrken,
ilgili
sistemin ve gevresinin tiimuyle gozonii neahn'
masl gerektiEi vurgulanmaktadr. Bu baklmdan sistem
yakla$mmln
sorun gozrneye doniik oluguyla uygulamahbiltnlerdeki
Senis kullamm sahasr da kendiliEinden ortayagrkmaktadr.
Sistem yaklaErmmda, her hangi bir
bilepni
tek ba$na ele almak yeri-ne, onuilgili oldulu
sisFm igerisinde incelemek vesi$em
igindekiroliinii
gozden
kagmamak
gereknehedA. Gqgekten de, yonetimde si$em yakla-ymmrn baqanh olma$nm anahBn, 0tgut elemanlan veya alt sistemleri ara-slndakiili$hlerin
gozumlenmesine dayalldu.Bu
yaklaltm
oncelikle amaqlannbelirlenmesini
ongoriir vealdrk
noKasrm " bUtUniin" tasanrnolulturu.
Bununlabidihe,
butiiniin
tasariml btittino olu$turan oEelerin tek rck tasanrnlanndanfarkhdr.
Bu'bileFnl€rin
biraraya gelerek bir sisEmolu'turdutlafl
zamankitoplan
etkinlifin'
herbir
bile$en ayn dtisuniildugtindeki
etkinlikler
toplamndan dahafada
olmastitzelliBidir.
(3)Bu ozellik, sistem yakla$rmmm eD
onenli
ozellik lednden birisi olup'sistem
yaklalm$rn
sinerjik etkisioluak
bilinit.
Buna g0re' ana Sstemin ba-Saflsl alt sisteruerin ba$anlannadayanr.
Sonugta si$emin ortaya koydut4r glkunm altsi$er
erin kendi ballanna onaya koyabilecekleri faydadan (9k-udan) dahabiiyiik
olmasl, sistemlerin vatoluq nedenlerinin ba$nda gelmek-redir. Bunu basitqetoyle
belinebiliriz: "Biitiin
pargalarln toplammdanbii-yiiktiir."
Sistem yakla$ml, herhangi bir orgiit ya da sistem igindeki i$lem ve
fa'
aliyetlerinverimli
ve optimumbir
bigimdeuyurnlafunlmasl
felsefesidir.Buna g6re, sistem
yakla$n
Orgiit iginde bulunan geqtli fonksiyonlar arasndaki gelenekel duvadafly*arak
dim orgiityapl$un
eniyilegtirilmesi (opdmizasyonu) amacrnr Siider.uz-manlalmaya
dosu
bir egilim
gOrUltt. l$letrne igindeki gesitli 0geler daha fadaitzgiirliik
kazanma gabasndadrlar. Her gurup kendi amaqlannl gozedr-ken faaliyet ve hedeflerinin i$letmeninbir
bUtiin olarak faaliyet vehedefle-riyle
olanili$kisini
gozdenkagrmaktaddar.
Boylelilde i$letrnelerin optimalverirnlilige
eri$meleri olanakslz hale gelmektedir.Bu
tiir
olumsuzluklar onleyebilmek iqin, her fonksiyonelboliimiin
so-mnlan
ftgUttin btltUnsel amaglar dotsultusunda goziilmelidir. Sistemyatla-lrrrunm temel amacr, orgtitiin bUdin halinde optimizasyonunu saglamak ve boylece alt optimizasyonu onlemektir.
Ydnetim fonksiyonunun gorevi,
getitli
fonksiyonel boliimlerinfaali-yetlerini
uyurdaltrmak,
iligkilendkmek ve orgUtiin bUtiinsel amaglandog-rul
tusunda opdmize etmelcir. Sistem yaklatlm felsefesi, orgiittin altsistem-leri
arasndakiiligkileri
yonetimin gdrmesine vebirbideriyle
srk srk gatrgan, baElmslz sisternlerin; orgtitsel amaglafl elde etmeye gah$anbk
bUtiinle$ik sistem haline getirilmesine yardrmcr olur.4.
Bir,ci
sisrEDrLERi
TASARTMTNAsisrEM
YAKLASTMI
Bilgi
sistemleri tasanmna sistem yakla$lrrunl uygulamanm temel ne-deni; bir zaman esasma gdre akan ve bunun sonucu olarak ydneticilere etkin kararlar alabilme olanagr verenbir
bilgi
temelini olu$turmaktlr.Her ne kadar sistem
yakla$m;
stratsjik, taktik ve teknikkar
verme dtizeylerini ve klasik planlama, kotrtrol faa.liyetlerini aynen kabullenmekte ise de, drgutU;baglant
arbir
silsileden gokbir
a!
andran
igigegegmil,
uyumlu alt sistemler
dizisinin
oluEnrdupu birbtttin
olarak g6rmel6edir. Sistemyaklallm
bt
yerde yonetimsistemini bilgi
sist€mindenayr-makudr.
Buna gtire,yonetim
sistemi planlama, kontrol ve katar verme faa-liyet ledniyiiriitiirken, bilgi
sisremi deyercrli
nirelik ve niceliktebilgiyi
yO-netim sisteminesaflamaktadr.
Bitgi sister[erinin
tasanmnda sistemyakla$lrmn
gerekliligi aglkga ortayag*ml$tr. Bilgi
sistemi; bdlumlere degil igletmeye yararh olmahdlr. Bir bdlUm igin i).1 olan bh tasanm, diger bir boltim igin o kadaliyi
olmayab!
lir.
Bagkabir deyiglg
onemli olan; i$leune igin eniyinin
bulunmasrdr.kolullanna
ayak uydurabilmesini saglamak bakrmurdan gozden gegirilmesi ve yeniden deBedendirmelere tabi tutulmasl gerekecektir. Usr ydnetiminbu
degerlemeleri yapabilmesi ve gereldi
kradara
varabilmesi, tasanmnda sis-tem yakla$mmm gozoniindefituldugu
bir yonetim bilgi sistemi ileg€rgekle-Fcaktir.
s.
YONETiM
Bilci
sisrEN{i
(YBs)
Sistem
Yaklallm
iizerinde genel olarakdurdukhn sonr4 Ydnetim
Bilgi
Sistemi ya da Ydnerim Biligim Sisteminin en belirgin ozellilderini lssa-ca ammsatmak yararh olur.Y0netim
Bilgi
Sistemi ya da krsaca YBS; karar vermeye doniikbilgi
igerir. Stratejik
karff
alanlarinlilgilsndten bilgiler
busiire
igerisindesiizii-lerek dz bilgi haline
getidlir.
Sistemden istisna raporlan almak veilgili
bilgi-ye istek iizerine klsa siirede eri$mek
miimkilndiir.
(4)YBS, mmamen delilse bile en
a
ndan hsmen bi.lgisayarholmaldr.
E&in
diizenlenmi$ ve.ri tabanlarl merkezi ve merkezi olmayanbilgi
sistem-lerinin
en dnemli ogesi olarak hizmet ed€r.YBS'nin bir
diger tamarnlayrcr dzelliEide,
yonetime karar vermedeyardlmcl
olan yoneylemara$rmasl
tekniklerinin bilgisayar
modelleini
de igermesidir. 6.SONUg
Yonetim
Bilgi
Sistemi; her $eyden 6nce birbilgi
sistemidir. Oncelikle bir igleEneyi biidin olarak optimize eEneli, ardmdan alth$r
an optimize et-me gaba$na yonelmelidir. Sonug olatak YBS ; bir kurulu$un planlanmaslndave denetiminde yoneticiler tarafindan
kullanllmasl
aflulananbilginin
top-lanmasr, diizenlenmesi, iletilmesi ve sunulmasr amacryla olu$tumlmus, ge-neuikle bilgisayara dayalrbir bilgi
sistemidir.6znr
YBS veya her hangi bir
bilgi
sistemi kurulmadan dnce iEleune iginde gerekli tasanm galqmalannm yaptlmas gerekir. Bu ttir gall$malarda sistem yakla$lmnln baz ahnmasr yararh olacaktr. Bu makalede,bilgi
sisternleri ta-sanmna sistem yakla$lmrnlnyaradai
ti7€rinde dutulmu$tur.SUMMARY
A CONCEPTUAL FRAMEWORK
FOR
THE TASK
OF PRO
DUCING INFORMATION TOR
TOP
MANAGEIVIENT:
SYSTEMS
APPROACII
The
organizationswishing to implement
anytype
of
information
systems must be aware of the problems confronting this task. Such problems mightbe avoided by adopting the systerns apgoach in the design phase of the management
information
systems.YARARLANILAN KAYNAKLAR
:(1) JOHNSON,
KAST
ve ROSENZWEIG;Theory
and
Management
of
Systems,
McGraw
Hill,
1973(2) CHLJRCHMAN, W.; Systems
Approach,
Delta
Publistting Co., 1968 (3) BURCH, J, ve STRATERF.;Information
Systens:
Theory andPrac'
tice, John
Wiley
and Sons, 1974(4)