GAMER, I, 1 (2012) s. 87-99
EVRENOS BEY’İN BABASI PRANKO LAZARAT’IN
(PRANKO İSA) VAKFI VE TÜRBESİ
∗Ayşegül Kılıç∗ Özet
Evrenos Bey’in Yenice-i Vardar’da (Giannitsa) bulunan türbe kitabesinden İsa Bey olarak bildiğimiz baba adı hakkında bugüne kadar farklı yorumlar yapılmış ve bu yorumların hemen hepsi ise lakabı olarak düşünülen Prankı kelimesi üzerinden yürütülmüştür. Ancak İsa Bey ile aynı adı taşıyan torununa ait H. 861 (1457) tarihli Selanik vakfiyesinde adı “Pranko Lazarat” olarak şimdiye kadar karşılaşmadığımız bir şekilde geçmekte ve Slav kökenli bir aile olabileceği ihtimalini uyandırmaktadır. Pranko Lazarat’ın (İsa Bey’in) faaliyetleri ya da hayatına dair herhangi bir bilgi günümüze kadar ulaşmamıştır. Hakkında sadece oğlu Evrenos Bey tarafından vefat ettiği yerde bir türbe inşa ettirilerek adına vakıf kurulduğu bilinmektedir. Evrenos Bey tarafından vefat ettiği topraklara gömülen İsa Bey’in mezarı bugün Makedonya Cumhuriyeti’nde Radovişte (Radoviš) şehrinin güneybatısında, Kriva Lakavica Nehri (Lakoviçe Deresi) kıyısındadır.
Bu makalede öncelikle Pranko Lazarat olarak tespit ettiğimiz İsa Bey’in adı hakkında kısa bir giriş yapıldıktan sonra Evrenos Bey tarafından babası adına kurulan vakıf hakkında bilgi verilecektir. Barkan tarafından ilk defa Kanuni devri Paşa İli defterinde tespit edilen İsa Bey vakfı hakkında 1530 tarihli Rumeli Defteri’nde de bilgi bulunmaktadır. Evrenos Bey’in 1603 tarihli mülknâmesinde de karşımıza çıkan bu vakfın, XVII.
∗ Bu makale Gazi Evrenos Bey isimli doktora tezim esas alınarak kısmi
değişiklikler ve eklerle hazırlanmıştır. Bkz. Ayşegül Çalı, Gazi Evrenos Bey, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2011.
∗ Dr., Harran Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü,
88
GAMER
, I, 1 (
2012)
yüzyıla ait gelir ve giderlerinin kaydedildiği yani vakfın özellikleri hakkında daha ayrıntılı ve yeni bilgilere sahip olmamızı sağlayan iki ayrı belge de bu makalede değerlendirilecektir. Ayrıca Evrenos Bey’in babası için inşa ettirdiği türbenin bugüne kadar bilinmeyen özellikleri, adı geçen vakfın masraflarının karşılandığı tadilat nedeniyle hazırlanan belge ile ortaya çıkmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Evrenos Bey’in babası, vakıf, Pranko Lazarat, Pranko İsa’nın türbesi
Abstract
The Wakf and The Tomb of Pranko Lazarat (Pranko İsa), The Father of Evrenos Beg
So far different comments have been made on the name of Evrenos Beg’s father known as İsa Beg from the Evrenos’s epitaph in Giannitsa, and almost all of these interpretations are related with the word Prankı which is considered to be his nickname. However, his name appeared as “Pranko Lazarat” for the first time at his grandchild İsa’s charter of the Thessaloniki wakf dated 1457. Therefore this name makes us to think the possibility of a Slavic origin. No information about İsa Beg’s (Pranko Lazarat) activities or his life has reached until the present day. That his son Evrenos Beg built a tomb where he passed away and established a foundation on behalf of him is the only information about him. His tomb is in the southwest of the city of Radoviš and on the shore of the River of Kriva Lakavica in the Republic of Macedonia.
In the present article, after a brief introduction about the name of Pranko Lazarat who is known as İsa Beg, will be given information about the wakf which Evrenos Beg established on behalf of his father. The Rumeli Defteri which is dated 1530 contains information about the İsa Beg’s wakf which identified by Barkan for the first time at the Paşa İli Defter. Also the Evrenos Beg’s mülknâme which is dated 1603 mentions the same wakf. In addition to these documents two XVIIth century
documents in which income and expenditure were recorded, in other words, which provide more detailed and new information about the foundation’s properties will be evaluated in this article for the first time. In addition, the unknown features of the tomb of Pranko İsa will be appeared for the first time with the documents prepared due to the renovation of the tomb.
Key Words: The father of Evrenos Beg, wakf, Pranko Lazarat, the tomb of Pranko Isa.
89
GAMER
, I, 1 (
2012)
Giriş
Osmanlı Devleti’nin Balkan fatihi Evrenos Bey, kazandığı başarılar neticesinde adını tarihe yazdırmakla kalmamış, daha XIV. yüzyıldan bu yana bilenen önemli bir ailenin bugüne kadar varlığını ve adını korumasına vesile olmuştur. Özellikle Osmanlı kaynaklarında Evrenos Bey’in başarıları ve faaliyetleri uzun uzun anlatılmakta ve kendisine verilen önem vurgulanmaktadır. Ancak İsa Bey olarak bilinen Evrenos Bey’in babasının faaliyetlerine dair günümüze ulaşan herhangi bir bilgi yoktur. Her ne kadar bazı eserlerde kendisinin Bozoklu Han’ın oğlu olduğu veya Süleyman Paşa ile birlikte Rumeli fetihlerine katıldığı ya da Akkoyunlu Türklerinden olduğu belirtilse de bu konuyu destekleyen kaynak bulunmadığı gibi
Türk kökenine dayandırma çabasından ileri gelmektedir1.
Evrenos Bey’in oğullarından İsa Bey’e ait H. 861 (1456-57) tarihli Selanik vakfiyesinde Evrenos Bey’in baba adının “Pranko
Lazarat (
ترازﻻ
ﻮﻘﻧاﺮﭘ
)” olarak kaydedildiğini tespit etmiş ve kökeninedair yeni bir değerlendirme yapmıştık2.
(İsa Beğ ibn el-emîrü’l-kebîr el-merhûmü’ş-şehîd Evraniz/
Avraniz Beğ ibn Pranko Lazarat3)
1 Hamid Vehbi, “Gazi Evrenos Bey”, Meşâhir-i İslâm, c. II, cüz 26, İstanbul 1301,
s. 834-835; K. Kâni, “Evrenos Bey”, Kaynak, Balıkesir Halkevi, 3. yıl, S. 36, Balıkesir 1936, s. 923; Fahamettin Başar, “Evrenosoğulları”, DİA, c. XI, İstanbul 1995, s. 539. Örneğin İstanbul Başbakanlık Arşivi’nde bulunan 19. yüzyıla ait Evrenosoğulları aile şeceresi, İsa Bey’i Bozoklu Han’ın oğullarından biri olarak H. Lowry ve İ. Erünsal’ın da belirttikleri gibi “aile için yaratılmış mitolojik bir silsile” ile başlamaktadır. Yazarların da kaydettikleri üzere, Osmanoğulları gibi kökenlerini Orta Asya Türklerine dayandırma ihtiyacından kaynaklanmış olabilir. Bkz. Heath W. Lowry-İsmail E. Erünsal, Yenice-i Vardar’lı Evrenos Hanedanı: Notlar ve Belgeler, Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010, s. 132.
2 Evrenos Bey’in kökeni hakkında yapılan çalışmalara yeni bir tartışma boyutu
açtığımızı düşündüğümüz çalışma hakkında daha fazla bilgi için bkz. A. Çalı (Kılıç), a.g.t., s. 59-63; ayrıca bkz. A. Kılıç, “Evrenos Bey’in Kökeni Hakkında Tartışmalar ve Yeni Bir Değerlendirme”, Belleten, c. LXXV, S. 274, 2011, s. 745-768.
3 BOA, EV. VKF. No: 861-10/1. (Belleten’de yayımlanan makalemizde vakfiyenin
numarası “No: 861” şeklinde sehven eksik çıkmıştır. Ancak arşiv kataloğunda belirtildiği üzere ‘genel sıra no’, ‘kronolojik sıra’ ve özellikle de ‘vakıf adlarına göre’
90
GAMER
, I, 1 (
2012)
Günümüze kadar tartışma konusu olan “Prankı” kelimesinin İsa Bey’in lakabı değil, adı olduğunu ve farklı telaffuzlarla belgelerde karşımıza çıkan bu kelimenin aslının “Pranko” olduğunu düşünmekteyiz. Bu ismin bize Balkan Slavları arasında yaygın olan Lazar Brankoviç veya modern Sırp isimlerinde de görülen Branko Lazar’ı hatırlattığını belirtmeliyiz. Aynı belgede Evrenos Bey’in adının ise Evraniz/Avraniz Bey şeklinde farklı bir telaffuzda karşımıza çıkması ise yine bugüne kadar adının nereden geldiği tespit edilemeyen Evrenos ismine açıklık getirmektedir. Türkçe okuma kolaylığı sağlayan ilk sesli harfi çıkardığımız zaman Bizans kaynaklarındakine ve mezar kitabesindekine benzer şekilde karşımıza çıkan Vraniz adı, bu gün hala Slav kökenli halklar arasında yaygın olarak kullanılan Vranis/Vranes ismini karşımıza çıkarmaktadır. Her ne kadar bu bilgiler doğrultusunda kesin bir yargıya varmak güç olsa da bu bağlamda vakfiyede geçen şekliyle Pranko Lazarat ve oğlu Evraniz/Avraniz’in Slav kökenli olabileceği
kanaatindeyiz4.
Pranko Lazarat’ın (İsa Bey’in) Vakfı
İsa Bey olarak bilinen Pranko Lazarat’ın hayatına dair elimizde bilgi olmasa da Evrenos Bey’in babasının vefat ettiği yer olan Üsküp yakınlarındaki Radovişte kasabasında adına bir türbe inşa ettirerek
vakıf kurduğu bilinmektedir5. Evrenos Bey tarafından babası adına
kurulan bu vakfın kayıtları ilk defa Barkan tarafından
yayımlanmıştır6. Vakfa dair ulaşabildiğimiz en erken tarihli kayıt, H.
Lowry- İ. Erünsal tarafından da değerlendirilen 1530 tarihli
Muhâsebe-i Vilâyet-i Rum-İli Defteri’ne aittir7. 1530 tarihinde İsa Bey’in vakıf köyü, Köstendil livasında İvraniye kazasına bağlı olarak geçmektedir:
olmak üzere üç ayrı şekilde ve tek cilt olarak hazırlandığından Gazi İsa Bey’in Selanik Vakfiyesi’ne ulaşmada herhangi bir zorluk yaşanmadığı ümidindeyiz.)
4 A. Kılıç, a.g.m., s. 763.
5 H. Vehbi, a.g.m., s. 834; K. Kâni, a.g.m., s. 923; İ. Hakkı Uzunçarşılı, “Evrenos”,
İA, c. IV, İstanbul 1997, s. 414-415; İsmet Parmaksızoğlu, “Evrenos Oğulları”, Türk Ansiklopedisi, c. XVI, Ankara 1968, s. 44; F. Başar, a.g.m., s. 539.
6 Ömer Lütfi Barkan, “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon
Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I, İstilâ Devrinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi, c. II, Ankara 1942, s. 342.
7 167 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rumili Defteri (937/1530) I, Dizin ve
91
GAMER
, I, 1 (
2012)
“Vakf-ı sa’îdü’l-hayât ve şehîdü’l-memât merhûm Gâzi Evrenos Beğ mezkûrun atası Prankı İsa Beğ mahall-i mezkûrda şehîd olub türbesi karye-i mezbûrededir. Karye-i mezkûru atası ruhıçün vakf edüb mahsûlü âyendeye ve revendeye, me’kûlâtına sarf olunur. Tevliyeti ve zabtı ve ‘azli ve nasbı Yenice-i Vardar ve sâyir ‘amâyirine mütevellî olanlara meşrûtdur.”
Karye-i Kırçova8 nâm-ı diğer Prankı
Hâne: 40 Mücerred: 11 Hâsıl: 3389
Kayıttan da anlaşılacağı üzere, Evrenos Bey, babasının vefat ettiği köyde (Karye-i Kırçova nâm-ı diğer Prankı) adına türbe yaptırmış ve yine babası adına/babasının ruhu için vakfetmiştir. Prankı karyesinin mahsulât gelirleri vakfa aittir ve gelirler İsa Bey’in türbesi ve gelip geçenlerin yani ziyaretçilerin yiyecek masrafları için diğer bir deyişle bir zaviye için harcanmıştır.
Barkan tarafından yayımlanan kayıt ise Kanunî Sultan Süleyman
dönemine ait olan 282 Numaralı Paşa İli Defteri’nde bulunmaktadır9.
1530 tarihli defterdeki kaydın benzerinin yanı sıra gelirlerin tamamına sahip olan bir zaviyenin varlığından da açıkça söz
edilmektedir10:
“Vakf-ı Sa’îdü’l-hayrât ve şehîdü’l-memât merhûm Gâzi Evrenos Beğ
8 Prankı isimli vakıf karyesinin diğer adına dair bazı farklılıklar göze
çarpmaktadır. Lowry-Erünsal, bu karyenin adını 1530 tarihli deftere göre “Hayırcık” olarak okumuşlarsa da aynı kayda iki ayrı belgede çok açık bir şekilde “Kırçova” şeklinde rastladık. Aynı karye H. 1058 (1648) tarihinde, “Köstendil Sancağı’nda Radovişte kazâsında Kırçova nâm-ı diğer Brankı tâbi’-i Koniçe karyesi” olarak geçer. Bkz. BOA, EV.d.. No: 11796 (3/5); H. 1069 (1659) tarihli başka bir kayıtta ise: “Köstendil Sancağı’nda Radovişte’de Kırçova nâm-ı diğer Koniçe karyesi” şeklinde geçmektedir. Bkz. BOA, EV.d.. No: 15003 (3/6). Bu kayıtlardaki açıkça yazılmış karye isminden sonra 1530 tarihli defterdeki kaydın da Kırçova olarak okunabildiğini görüyoruz.
9 Bu kayıttaki bilgiler Barkan’ın makalesinden naklen alınmıştır. Bkz. Ö. L.
Barkan, a.g.m., s. 342.
10 Ö. L. Barkan, “Kolonizatör Türk Dervişleri”, s. 342. Ayrıca aynı kayıt Ayverdi
tarafından da kullanılmıştır. Bkz. Ekrem Hakkı Ayverdi, Osmanlı Mi’marisinin İlk Devri, Ertuğrul, Osman, Orhan Gazîler Hüdavendigâr ve Yıldırım Bayezid 630-805 (1230-1402)I, İstanbul 1989, s. 506; H. Lowry-İ. Erünsal, a.g.e., s. 123.
92
GAMER
, I, 1 (
2012)
Mezkûrun atası Pirangı ‘İsa Beğ mahall-i mezkûrda
şehîd olub türbesi11 karye-i mezbûrededir. “Karye-i
mezkûrı atası ruhiyçün vakf idüb mahsûlü âyende ve revendeye, me’külâtına sarf olunur.” Tevliyeti ve zabıt ve ‘azli ve nasbı Yenice Vardar ve sâyir ‘amâyirine mütevellî olanlara meşrûddur.
Karye-i Sırcık12 nâm-ı diğer Pırangi.
Mezkûr zâviyenin zikrolunan bağçelerinden ve bağlarından ve çayırlarından ve tarlalarından rüsûm-ı örfiyeden ve hukuk-ı şer’iyeden erbâb-ı timardan ve gayrıdan kimesne taleb eylemeye ve bir habbelerin almayalar deyü Sultan Bayezid Hân “zâviye-i mezbûrede sâkin olub âyende ve revendeye hidmet iden dervişler elinde mu’âfiyetnâmelerin olub” (defter-i atîk)de zâviye-i mezbûrenin bağından ve bağçesinden ve çayırlarından ve tarlalarından ve koyun hakkından kimesneye hâsıl kaydolunmamışlardır. (İvraniye Kazası)”
Yukarıdaki XVI. yüzyıl kayıtlarına göre Evrenos Bey, babasının şehit düştüğü yerde adına bir türbe yaptırmış, ziyaretçilerinin gelirlerini sağlamak amacıyla adı geçen karyeyi vakfetmiştir. Yani karyeden sağlanan gelirler türbe ve zaviyenin masrafları için kullanılmıştır. Daha Sultan Bayezid Han zamanından itibaren varlığı anlaşılan bu zaviyenin, gelen misafirlere hizmet ettiği ve tüm gelirlerin ise sultanın izniyle bu zaviyeye ait olduğu yani vakfa muafiyet sağlandığı anlaşılmaktadır. Vakfın idaresi ise Yenice-i
Vardar’daki Gazi Evrenos Bey vakfına bağlanmıştır13. 11 Eylül 1887
(22 Z 1304) tarihli Meclis-i Vükelâ mazbata kayıtları arasındaki bir belgede de Evrenos Bey’in müstesna vakıfları sıralanırken, “Radovişte
karyesinde medfûn pederi İsa Beğ” vakfının da müstesna vakıflardan
olduğu belirtilmiştir14.
11 Metinde yapılan harf hatası nedeniyle ‘türbe’ yerine ‘rütbe’ yazılmış, bu
yanlışlık Lowry-Erünsal tarafından da fark edilerek düzeltilmiştir. Bkz. Ö. L. Barkan, a.g.m., s. 342; H. Lowry-İ. Erünsal, a.g.e., s. 123, dn. 246.
12 Vakıf karyesinin adı Barkan tarafından da, “Karye-i Sırcık nâm-ı diğer Prangı”
olarak kaydedilmiştir. Biz de H. Lowry-İ. Erünsal’ın belirttikleri gibi yeniden kataloglanan defterin yerini tespit edemediğimizden, naklen kaydettik.
13 H. Lowry-İ. Erünsal, a.g.e., s. 124. 14 BOA, MV. 24/9.
93
GAMER
, I, 1 (
2012)
XVI. yüzyılda İvraniye kazasına bağlı olan bu vakıf köyü, XVII. yüzyıldan itibaren Köstendil Sancağı, Radovişte kazasına bağlı olarak kaydedilmiştir. İsa Bey’in şehit düştüğü köyün ismi 1603 tarihli
Evrenos Bey Mülknâmesi’nde de “Köstendil15 sancağında Koniçe nevâhîsinde Branko nâm vakıf köyü” olarak bağlı bulunduğu sancak
ismiyle birlikte Evrenos Bey mülkleri arasında geçmektedir16. Vakfın
gelir kalemleri ve masrafları ise 1648 ve 1659-60 tarihli Hacı Evrenos Bey vakfının vâridât ve mesârifât kayıtları içerisinde yer
almaktadır. 1648 tarihli kayıt aşağıdaki bilgileri içermektedir17:
“Vâkıf-ı müşârün ileyhin Köstendil Sancağı’nda Radovişte Kazâsı’nda Kırçova nâm-ı diğer Prankı tâbi’-i
Koniçe Karyesi’nde atası İsa Beğ18 merhûmun ruhuçün
şart ü vâkıf etdikleri karye ve mezra’a a’şârından işbu elli sekiz senesi Martı ibtidâsından bir sene-i kâmile zarfında vukû’ bulan hâsılât ve mesârifâtının defteridir ki zikr olunur.”
1659-60 tarihli kayıtta daha önce “Kırçova nâm-ı diğer Prankı” olarak karşımıza çıkan vakıf karyesinin adı bu defa “Kırçova nâm-ı
diğer Koniçe” olarak geçmektedir19. XVII. yüzyılın ilk yıllarında Evrenos Bey mülknâmesinde Koniçe yakınlarında adı geçen Branko karyesi aynı yüzyılın ikinci yarısından itibaren “Kırçova nâm-ı diğer Koniçe” olarak kaydedilmiştir. H. 1252 (1836-37) tarihli başka bir kayıtta ise bu vakfın adı “Radovişte kazâsında Prankı İsa Bey Vakfı”
olarak geçmektedir20. Türbe kalıntıları aşağıda da belirteceğimiz gibi
bugün de Koniçe yakınlarında bulunmaktadır.
15 Köstendil, XVI. yüzyılda Rumeli bölgesinde bir sancak adıdır. Bkz. Tahir
Sezen, Osmanlı Yer Adları, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay., Ankara 2006, s. 326.
16 TKGM, No:195 (Eski No: 2272/2273). 17 BOA, EV.d.. No: 11796 (3/5).
18 1659 tarihli kayıtta “atası Gâzi İsa Beğ” şeklinde geçmektedir. Bkz. BOA,
EV.d.. No: 15003 (3/6).
19 BOA, EV.d.. No: 15003 (3/6). 20 BOA, HAT 552-27283.
94
GAMER
, I, 1 (
2012)
Tablo 1: İsa Bey Vakfı’nın 1648 ve 1659-60 Tarihlerindeki
Gelirleri
Hâsılât-ı Vakf-ı Gazi İsa Bey
1648 Yılı (akça) 1659-60 Yılı (akça)
Hınta 1128 1560 Şa'ir 265,5 252 Çavdar 583 595 Alef 43,5 187 Mısır 380 288 TOPLAM HASIL 2400 2882
Tablo 2: İsa Bey Vakfı’nın 1648 ve 1659-60 Tarihlerindeki
Giderleri
Mesârıfât-ı Vakf-ı Gazi İsa Beğ
1648 Yılı (akça) 1659 Yılı (akça)
Baha-i hınta vazîfe-i Mü'ezzin-i Câmi'-i Şerîf 20 65
Baha-i hınta vazîfe-i kayyım-ı câmi-i mezkûr 30 65 Baha-i hınta vazîfe-i türbedâr-ı İsa Beğ
merhûm 216 468
Baha-i kisve ve ma'âş-ı türbedâr 120 120
Baha-i şirügân lâzıme-i türbe-i mezkûre 96 120
Baha-i süpürge ve hasır ve desti ve bardak 53 45
Baha-i kisve-i türbe-i şerîfe 40
Mesârıf-i fazla-i zehâ'ir vakf-ı şerîf-i mezkûr 352
Vazîfe-i kâ'im-makâm-ı vakf-ı şerîf 120 460
Nakliyye-i aş'âr-ı mezkûre derûn-ı kazâ-i
mezkûre 363
YEKÛN-I MESARIFÂT 105821 169522
21 Belgede masrafların toplamı 1068 olarak kaydedilmiştir. Bkz. BOA, EV.d.. No:
11796 (3/5).
22 Belgede masrafların toplamı 1495 olarak kaydedilmiştir. Bkz. BOA, EV.d.. No:
95
GAMER
, I, 1 (
2012)
Tablodan da anlaşılacağı üzere, 1648 yılında vakfın toplam gelirlerinden yapılan masraflar çıkartıldığı zaman geriye 1322 akça kalmıştır. 1659-60 yılında vakfa kalan gelir miktarı ise 1187 akça olarak tespit edilmiştir.
Pranko Lazarat’ın (İsa Bey’in) Türbesi
Oğlu Evrenos Bey tarafından vefat ettiği topraklara gömülen İsa Bey’in mezarı bugün Makedonya Cumhuriyeti’nde Radovişte (Radoviš) şehrinin güneybatısında, Kriva Lakavica Nehri (Lakoviçe Deresi) kıyısındadır. Bölgede artık bir köy olmadığı gibi türbe kalıntıları ise Dedino ve Koniçe yerleşimleri arasında yer
almaktadır23. Evrenos Bey’in babası için yaptırdığı türbenin H. 1068
(1658) tarihinde yapılan tadilatı ve çıkan masrafların kaydı gereğince düzenlenen belgede, türbenin ve vakıf arazisinin bugüne kadar
bilinmeyen özellikleri ortaya çıkmaktadır24.
XVII. yüzyıla ait belgede, Radovişte kazasının Koniçe köyü sahrasında defnedilmiş olan Gazi İsa Bey’in türbesinin tam bir ziyaretgâh halinde olup, bu nedenle de harap halde bulunduğu belirtilmiştir. Demek ki İsa Bey’in türbesi yöre halkı tarafından kutsal bir mekân olarak addedilmiş ve sık sık ziyaretçi akınına uğramıştır.
Bu gerekçe ile de “müşrif-i harâb olduğundan esâsından hedm25
olunub” yani türbenin yıkılarak yeniden inşa edildiği kaydedilmiştir.
Görülüyor ki bugün kalıntıları bulunan türbe, 1670 yılının Temmuz ayında inşası tamamlanan yeni türbeden ayakta kalan küçük bir
kısımdır. Kayda göre türbenin boyu on zirâ’26 altı parmak (yaklaşık 8
m.), eni dokuz zirâ’ (yaklaşık 7.5 m.), dört köşeli, doksan iki buçuk
zirâ’ toplamında (yani yaklaşık 74 m²27) ve on iki zirâ’ (yaklaşık 9.6
m.) çapında bir kayanın üzerine taştan/tuğladan inşa edilerek oturtulmuştur. Ve toplam 5600 zirâ’yı (yaklaşık 4.480 m.) içine alan
23 H. Lowry-İ. Erünsal, a.g.e., s. 123. Eserde ayrıca 19. yüzyıl haritalarından
Osmanlı Erkân-ı Harp Haritası’nda sadece türbe olarak Radovişte kasabasının güneybatısında Lakoviçe Deresi kenarında bulunduğu kayıtlıdır. Ayrıca Avusturya-Macaristan Askeri Haritası’nda da “Gazi Evrenos Bey Türbesi” olarak 1910 tarihinde kaydedildiği tespit edilmiştir. Bkz. H. Lowry-İ. Erünsal, a.g.e., s. 123, dn. 248; türbe resmi için bkz. Ek 1.
24 BOA, EV.d.., No: 15003 (5/6); belge için bkz. Ek 2. 25 Yıkma, harap etme.
26 Zirâ’: Dirsekten orta parmak ucuna kadar olan bir uzunluk ölçüsü. 75-90 cm.
arasında değişir. Biz burada bir zirâ’yı 80 cm. olarak aldık.
27 Belgede her ne kadar türbenin alanı 74 m² olarak verilmişse de boyu 8 m. ve
96
GAMER
, I, 1 (
2012)
meydanın dört bir tarafı kârgir duvarla örülmüştür. Yakınına türbedarın ikameti için ve gelen ziyaretçiler için bir kaç odadan oluşan bir bâb menzil ve pek çok odadan oluşan üç bâb mesken inşa olunmuştur. Ayrıca civarında bulunan yerlere de görevliler iskân ettirilmiştir. Türbe dere kenarında bulunduğundan akan sel suyunun türbeye zarar vermemesi için dere boyunca harç ile kârgir rıhtım yaptırıldığı kaydedilen bilgiler arasındadır.
Bu belge ile ilk defa İsa Bey’e (Pranko Lazarat’a) ait türbenin özellikleri ortaya çıkmıştır. Türbenin inşasına 1658 yılında başlandığı belirtilmiş ve yeniden inşası için kullanılan bütün malzemeler ve yapılan bütün masraflar kaydedilmiştir. Türbe-i şerîfin tadilat masrafları ve çalışanların ücretleri toplam 92.594 buçuk akçadır. Türbe için yapılan masrafın çokluğundan da anlaşılacağı üzere, tadilat masrafları Evrenosoğulları vakıflarından sağlanan gelirlerden
karşılanmıştır28.
TÜRBE İÇİN YAPILAN MASRAFLAR TUTAR
Bina-i mezkûr içün alınan kereste baha 17.480
Alınan kireç baha 16.800
Alınan horasan29 622
Alınan mismar bahası ve ham temür ücretleri 4.617,5
Alınan kiremid ve tuğla bahaları 3.090
Alınan üstadî ve alçı bahaları 500
Alınan kurşun 600
Divarlar içün alınan köşe taşları bahaları 4.550
Divarlar içün alınan taş 1.500
Divarciyân ücretleri 15.760
Dülgerân ücretleri 17.875
Toprakların devrilmesi içün ‘amele masrafı” 5.700
Virilan ma’âş-ı me’mûriyye 3.500
Cem’-i Yekûn Mesârif-i vâkı’a-i türbe-i şerîfe-i
mezkûre 92.594,5
28 BOA, EV.d.., No: 15003 (6/6).
29 Horasan: Tuğla tozuyla kireçten oluşan sağlam bir harçtır ve çimentonun
icadından önce onun yerine kullanılmıştır. Bkz. Şemseddin Sami, Kâmus-ı Türkî, İstanbul 1317, s. 576.
97
GAMER
, I, 1 (
2012)
Ek 1: Pranko Lazarat’ın Türbesi
Not: 2010 yılına ait olan bu resim Heath W. Lowry- İsmail E. Erünsal’ın Yenice-i Vardar’lı Evrenos Hanedanı: Notlar ve Belgeler adlı eserinden naklen alınmıştır)
Ek 2: Evrenos Bey evkâfının vâridât ve mesârifât muhasebesi kayıtları arasında yer alan Pranko İsa Bey türbesinin tadilatı hakkında belge
98
GAMER
, I, 1 (
2012)
Kaynakça
167 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rumili Defteri (937/1530) I, Dizin ve Tıpkıbasım, Ankara, 2003.
BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), EV.d.. No: 11796. BOA, EV.d.. No: 15003.
BOA, EV. VKF. No: 861-10/1. (İsa Bey’in Selanik Vakfiyesi) BOA, HAT 552-27283.
BOA, MV. (Meclis-i Vükelâ Kayıtları), No: 24/9.
Ayverdi, E. H., Osmanlı Mi’marisinin İlk Devri, Ertuğrul, Osman, Orhan
Gazîler Hüdavendigâr ve Yıldırım Bayezid 630-805 (1230-1402)I, İstanbul 1989.
Barkan, Ö. L., “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I, İstilâ Devrinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi, c. II, Ankara 1942.
Başar, F., “Evrenosoğulları”, DİA, c. XI, İstanbul 1995.
Çalı (Kılıç), A., Gazi Evrenos Bey, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2011.
Hamid, V., “Gazi Evrenos Bey”, Meşâhir-i İslâm, c. II, cüz 26, İstanbul, 1301.
Kâni, K., “Evrenos Bey”, Kaynak, Balıkesir Halkevi, 3. yıl, S. 36, Balıkesir 1936.
Lowry, H. W. – Erünsal, İsmail E., Yenice-i Vardar’lı Evrenos Hanedanı:
Notlar ve Belgeler, Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları,
İstanbul 2010.
Parmaksızoğlu, İ., “Evrenos Oğulları”, Türk Ansiklopedisi, c. XVI, Ankara 1968.
Sezen, T., Osmanlı Yer Adları, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay., Ankara, 2006.
Şemseddin Sami, Kâmus-ı Türkî, İstanbul 1317.
TKGM, Tapu Arşiv Dairesi Başkanlığı, Kuyûd-ı Kadîme Arşivi, No:195. Uzunçarşılı, İ.H., “Evrenos”, İA, c. IV, İstanbul 1997.
