^ Tarihi Odalar *-rLrx-rn-,_l- rı-r^ 1 / V V W L W Yazan : Halûk Y. Şehsuvaroğlu
Mithat Paşaya nefyedilme
karannm bildirildiği oda
Mithat Paşaya Sadaretten azli • ve memleket hududlan dışına ç ı karılması hakkındaki irade eski I
Paşa dairesinin alt katındaki bir I
odada tebliğ edilmişti. 1
II. Abdülhamid, imparatorluğun istibdad sistemde idaresini mem leketin bünyesine ve kendi men faatlerine uygun buluyor, iki hü kümdarın hal’ vak’asmı hazırlı- yanlardan ve kendisini Kanunu Esasiyi ilân etmek gartile tahta çıkaranlardan Mithat Paşaya iti— mad edemiyor, onu ilk fırsatta işbaşından uzaklaştırmaya karar vermiş görünüyordu.
1876 yılının hâdiseleri n . A b - dülhamidi bir müddet için Mithat Paşayı Sadarete getirmeye m ec
bur etmiş, fakat hükümdarla,
meşrutiyetçi Sadırazamın mem
leket işlerindeki görüş ayrılıkları ve mücadeleleri bu esnada bütün acılığile belirmişti.
Mithat Paşanın çabuk ilânında ısrar ettiği Kanunu Esası projesi
hakkında hükümdar, muhtelif
mulomçdlermden mütalealar alı yor, vaziyetini tahkim ve icabın da has unlarını bertaraf edici hü kümlerin kanuna girmesini isti yordu. Nihayet meşhur 113. mad deyi ilendi kalemile kanun met nine ilâve etmişti.
„
II. Abdiühamidle, Mithat Paşa arasında Kanunu Esasinin hazır lanmasında ve ilânında başgöste- ren gizli ihtilâflar, nihayet ba n mühim meselelerde ve Babıâlinin istiklâli bahislerinde açığa vurul- mış, Paşa saraya karşı o vakte ka dar görülmemiş sert ve haşin bir 1 cephe almıştı.1 Mithat Paşa, Mabeyne ağır m e- I aide tezkereler yazmış ve bir kaç I gün Babıâliye de gitmemişti. Ken
dişine hükümdardan özür dileme- ^ sini söyliyenlere karşı da (Padi
şah bana ne yapacak, beni öldü- remez, nefyedemez, ancak azlede bilir, bu halde dflhi ahali beni ge ne istiyeceklerinden bunun men’i için bir römorkör vapurile derhal Midilliye giderim) diyordu.
Zaptiye Nazırı Ömer Fevzi Pa şanın Mithat Paşa aleyhinde II. Abdülhamide takdim ettiği ju r- nallar tam bugünlere rastlamıştı. Bu jumallarda (Kemal Beyin e- vinde bazı kimselerin toplandığı ve aralarında Mithat Paşa istik lâlini aldı ,o sayede muradı ber- murad ederiz, diye görüşüldüğü ve bu komiteden başka daha sair yerlerde de saltanat aleyhinde ko
miteler bulunduğu ve bunların cümlesinin başında Kemal Beyin olduğu) bildiriliyordu.
II. Abdülhamid bu jumallar e- linde oldukça .Kanunu Escsiniıı 113. maddesine dayanarak IVfithat Paşayı memleket hududlan dışı na sürdürebilirdi. Padişah 4 şu bat 1877 pazar günü akşamı Ma beyin Feriği Said, Damad
Mah-—
mud Paşalarla Başkâtib Said Be yi (Sadırazam Said Paşa) yanma çağırarak (akşamdan tâ saat beşe kadar) Mithat Paşanın azli ve sü rülmesi meselesini müzakere etti. Paşalar ve Said Beyin, nefyin bir müddet geri bırakılması istir hamlarına karşı Padişah, Mabeyin Feriği Said Paşaya (sabahleyin saat iki buçukta Zaptiye Müşirile beraber Paşanın konağına gidip mührü aldıktan sonra Iradei S e- niye dahi tebliğ olunarak Ahırka- pı açığında hazır bulundurulacak
Izzeddin vapuru hümayununa
gönderilmesi için Zaptiye Müşi rine teslim kılınacak ve fakat ih tiyaten konağın civarında biraz asker ile zaptiye bulundurulacak tır ) emrini verdi.
O gece II. Abdülhamid, Said Paşayı tekrar çağırıp Başmusahib ile Kahvecibaşınm o gün şehrin her tarafında (eğer Mithat Paşa azlolunursa bütün ahalinin ayak
lanıp Mabeyne gelerek cebren
Paşayı gene Sadırazam ettirecek lerini işitmiş olduklarım ağlıyarak anlattıklarım ve aman efendim Mithat Paşayı azledecekmişsiniz, sakın etmeyiniz, hal pek fenadır diye yalvardıklarını) söyledi ve akşamki kararın sabah derhal ic rasını tekrarlıyarak Damad Mah miıd Paşanın da o gece sarayda yatmasını irade etti.
Said Paşa bu haberlerle daire sine döndükten sonra uyuyamadı. Mithat Paşayı konağından alma lım tehlikelerini düşündü ve (ku lağı kirişte olan ahali arasında bir velvele zuhur) etmesi ihti- malile endişeleri arttı ve Mithat Paşayı, Paşa dairesine çağırtıp bir
istimbotla Izzeddin vapuruna
sevketmenin doğru olacağı kana atine vararak, sabah erkenden
Hünkârın huzuruna çıktı. Endişe
lerini ve plânım anlatanca n . Abdülhemid (Ben de bu gece öy le düşündüm. Bu tedbir pek iyi dir) dedi.
O sabah meclis var diye Vükelâ saraya çağırılmış, Mithat Paşa da Seryaver Paşa vasıtasile davet •- dilmiştl. Alman tertibat netice sinde Mithat Paşanın arabası Pa şa dairesine çevrildi.
Mithat Paşa arabadan inip sa
ray bahçesine doğru yürürken
Mabeyn Feriği Said Paşa (Bu ta rafa buyurun) diyerek Sadnaza- mı, Paşa dairesinin alt katanda deniz tarafındaki odaya aldı ve kendisine çubuk, kahve ısmarla dı (1).
Said Paşa, kanape üzerinde
Sadnazamın yanma oturdu ve İlk söz olarak kendisine (Sadaret mührünü bendenize teslim etme
niz iradei seniye iktizasından dır) dedi. Mithat Paşa yarım da kika kadar durduktan sonra (ajı- nız) diyerek mührü verdi.
Said Paşa, mührü cebine koy
duktan sonra, Mithat Paşaya
(saltanat aleyhindeki hareketler den, gizli cemiyetlerden ve alman jumallardan) tafsilâtile bahsetti ve, bugün memleket hududlan dı şına çıkmasının irade edildiğini, Izzeddin vapurunun da bu mak- sad için hazırlanmış olduğunu bildirdi.
(Bu fermanı padişahiyi işitir işitmez Mithat Paşanın rengi ka çıp, telâş gelerek, vallahi, billâhi benim bu cemiyetlerden haberim yok, Allah bu çapkınlann belâsını versin. Bu Rusya parasile ve Ha lim Paşanın hud’asile vücude gel miş bir şeydir. Eğer beni bura dan tard ve teb'id ederseniz alim allah memleket mahvolur, Beşike
körfezindeki donanma üç güne
kadar buraya gelir, buraları iyi
düşünülmelidir, Vükelânın bun dan malûmata var m ı?) dedi.
Said Paşanın bilmiyorum ceva bına karşı da (öyîe İsa rica ede rim. gidiniz, sata şahane efendi mize söyleyiniz ki benim bu iş
lerden haberim yok, mademki
Vükelâ buradadır, bu işi onlar da müzakere etsinler, eğer efendimi zin bana emniyetleri yoksa beni Mabeynda bir odada tevkif et sinler, evime gitmeyim. Sadaret işlerini burada görebilirim, gerek
M
burada, gerek Avrupada mem le- B ketimizin bu müşkül zamanında R işleri ben görürüm, diye bir hüs nü zan hasıl olmuş olduğundan eğer ben buradan gidecek olursam memleket alimallah bi
ter) (2). dedi.
Said Paşa saraya giderek bu sözleri padişaha arzetti, II. Abdül hamid müracaatı k ab u l, etmiyerek Mithat Paşanın derhal uzaklaştı rılmasını tekrarladı.
Mithat Paşa evine dahi haber veremeden Paşa dairesi önünde k i İzzeddin vapuruna binmek U- zere yerinden kalktı. Bir müddet odada gezindi. Pencereden baktı ve böylece iki dakika kadar geç tikten sonra (gitmeli ha) dedi. Said Paşa da (Evet gitmeli, iki yaverle iki ç a v ış sizi istimbotla İzzeddine götürmek için iskelede bekliyorlar) cevabım verdi. Mit hat Paşa (Allah rahmet eylesin bu millete) diyerek odadan çıktı. ■
Süratle İstimbota bindi ve İz
-1
zeddin Ahırkapı istikametine doğ flru hareket etti. »
1 — Bugün Millî Saraylar M ü dürlüğü olan binanın alt katında, sağda deniz üstündeki büyük oda.
2 — Said Paşanın neşredilme miş hâtıralarından.
