İĞDIR BÖLGESİ
3
ÇEVRESEL RADYOLOJİK z
İZLEME PROGRAMI
*
DEĞERLENDİRME RAPORU 1
TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU
TEKNİK RAPOR
iğ d i r b ö l g e s i ç e v r e s e l RADYOLOJİK İZLEME PROGRAMI
DEĞERLENDİRME RAPORU 2013-2016
TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU
2690 sayılı kanun ile kurulmuş olan Türkiye Atom Enerjisi Kurumunun ana görevi; atom enerjisinin barışçıl amaçlarla ülke yararına kullanılmasında izlenecek ulusal politikanın esaslarını ve bu konudaki plan ve programları belirlemek; ülkenin bilimsel, teknik ve ekonomik kalkınmasında atom enerjisinden yararlanılmasını mümkün kılacak her türlü araştırma, geliştirme, inceleme ve çalışmayı yapmak ve yaptırmak, bu alanda yapılacak çalışmaları koordine ve teşvik etmektir.
Bu çalışma TAEK personeli tarafından gerçekleştirilmiş araştırma, geliştirme ve inceleme sonuçlarının paylaşımı amacıyla Teknik Rapor olarak hazırlanmış ve basılmıştır.
Teknik Rapor 2017/5
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu yayınıdır. İzin almaksızın çoğaltılabilir. Referans verilerek kullanılabilir. TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU Adres : Mustafa Kemal Mah. DumlupınarBulv.
No: 192 Çankaya/ANKARA Tel : +90(312) 295 87 00 Fax : +90(312) 287 87 61 Web : www.taek.gov.tr
ÖNSÖZ
Ermenistan’da yer alan Metsamor nükleer güç santrali doğu sınırımıza yaklaşık 16 km uzaklıkta bulunduğundan, bu santralin İğdır ve çevresi üzerinde neden olabileceği olası radyolojik etkilerin tespit edilmesi amacıyla Kurumumuz 2003 yıllarından buyana İğdır’da çevresel izleme çalışmalarını yürütmüştür. Bu çalışmaların belirli bir program dahilinde yürütülmesi amacıyla, 2013 yılından başlayarak TAEK yıllık çalışma programlarına “Türkiye’nin çevresindeki nükleer santrallerin radyolojik etkilerinin izlenmesi” isimli bir faaliyet eklenmiş ve bu faaliyet kapsamında temel çalışma olarak “İğdır Bölgesi Çevresel Radyolojik İzleme Programı“ hazırlanmış olup bu program dahilinde radyolojik izleme çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmaların asıl amacı Metsamor reaktöründen rutin işletimi sırasında çevreye olan sıvı ve gaz salımların kontrol altında olup olmadığının izlenmesi, olası bir kaza halinde çevrenin ne kadar etkilendiğini ortaya çıkarmak amacı ile bir karşılaştırmayapabilmek için rutin ölçüm sonuçlarının elde edilmesi ve İğdır ve çevresindeki çevresel ortamlardaki olası uzun dönem radyolojik değişimlerin saptanmasıdır.
Çalışmalar NGD koordinasyonu ile SANAEM ve ÇNAEM’in personel ve ekipman altyapısı ile yürütülmüştür.
Bu raporda 2013 - 2016 döneminde yapılan çevresel radyolojik izleme çalışmalarının sonuçları sunulmuştur.
İÇİNDEKİLER
Tablolar Dizini... i
Şekiller Dizini...iii
Resimler D izini...v
Yönetici Ö zeti... vii
Executive Sum m ary...ix
Tanımlarve Kısaltmalar... xi
1. G İR İŞ ...1
2. NUMUNELERİN ALINM ASI... 4
2.1 Bitkisel Gıda Numunelerinin Alınm ası...7
2.2 Et Numunelerinin Alınması...8
2.3 Süt Numunelerinin Alınması...9
2.4 İçme Suyu Numunelerinin Alınm ası... 9
2.5 Hava Numunelerinin Alınması...10
2.6 Toprak Numunelerinin Alınm ası... 11
2.7 Yüzey Suyu Numunelerinin Alınm ası... 12
2.8 Yağmur Suyu Numunelerinin Alınması...13
2.9 Karasal Bitki Numunelerinin Alınm ası...13
2.10 Çimen ve Yem Numunelerinin Alınması...14
2.11 Sucul Bitki Numunelerinin Alınması... 15
2.12 Sediman Numunelerinin Alınm ası... 15
2.13 R E S A ileÇ evreselİzlem e... 16
2.14 TLD ile Çevresel İzlem e... 16
2.15 Doz H ızıÖ lçüm ü... 17
3. NUMUNELERİN ANALİZE HAZIRLANMASI VE ANALİZLER. 19 4. KALİTE YÖNETİM SİSTEMİ... 25
5. ANALİZ SONUÇLARI VE DEĞERLENDİRME... 27
5.1 Radyoaktivite Analiz Sonuçları... 28
5.1.1 Bitkisel Gıda Numunelerinde Radyoaktivite Analiz Sonuçları... 28
5.1.2 Et Numunelerinde Radyoaktivite Analiz Sonuçları... 5.1.3 Süt Numunelerinde Radyoaktivite Analiz Sonuçları... 39
Radyoaktivite Analiz Sonuçları...40
5.1.5 Yüzey Suyu Numunelerinde Radyoaktivite Analiz Sonuçları...42
5.1.6 Yağmur Suyu Radyoaktivite Analiz Sonuçları... 43
5.1.7 Hava Numunelerinde Radyoaktivite Analiz Sonuçları... 44
5.1.8 Toprak Numunelerinde Radyoaktivite Analiz Sonuçları... 48
5.1.9 Karasal Bitki Numunelerinde Radyoaktivite Analiz Sonuçları... 50
5.1.10 Yem Numunelerinde Radyoaktivite Analiz Sonuçları... 52
5.1.11 Sucul Bitki Numunelerinde Radyoaktivite Analiz Sonuçları (Su Yosunu)...53
5.1.12 RESA Sonuçları... 54
5.1.13 TLD İzleme Programı Sonuçları...56
5. 2 Değerlendirme ve Ö neriler... 59
5.2.1 Değerlendirmeler... 59
6. KAYNAKÇA... 63
Tablo 1. Etüt Tarihleri... 5
Tablo 2. Bitkisel Gıda Numune Alma Yerleri... 8
Tablo 3. Et Numune Alma Y e ri... 8
Tablo 4. Süt Numune Alma Y e rle ri...9
Tablo 5. İçme Suyu Numune Alma Yerleri... 9
Tablo 6. Hava Numunesi Alma Yerleri...10
Tablo 7. Toprak Numune Alma Yerleri... 12
Tablo 8. Yüzey Suyu Numune Alma Yerleri... 12
Tablo 9. Karasal Bitki Numune Alma Yerleri... 14
Tablo 10. Çimen ve Yem Numune Alma Yerleri...15
Tablo 11. Sucul Bitki Numunesi (su yosunu) Alma Yerleri... 15
Tablo 12. Sediman Numune Alma Yerleri... 15
Tablo 13. RESAKoordinatları...16
Tablo 14. TLD ile İzleme Yapılan Y e rle r... 17
Tablo 15. Doz Hızı Ölçüm Koordinatları...17
Tablo 16. İğdır Çevresel İzleme Programı; Numune Alma, Analize Hazırlama ve Analiz Prosedürleri... 21
Tablo 17. Ağaver Köyü Bitkisel Gıda Numunelerinde Radyoaktivite Analiz Sonuçları (Bq/kg)... 29
Tablo 18. Kadıkışlak Köyü Bitkisel Gıda Numunelerinde Radyoaktivite Analiz Sonuçları (Bq/kg)... 30
Tablo 19. Yukarıçarıkçı Köyü Bitkisel Gıda Numunelerinde Radyoaktivite Analiz Sonuçları (Bq/kg)... 31
Tablo 20. Hasanhan Köyü Bitkisel Gıda Numunelerinde Radyoaktivite Analiz Sonuçları (Bq/kg)... 32
Tablo 21. Karakoyunlu Bitkisel Gıda Numunelerinde Radyoaktivite Analiz Sonuçları (Bq/kg)... 33
Tablo 22. Alican Köyü Bitkisel Gıda Numunelerinde Radyoaktivite Analiz Sonuçları (Bq/kg)... 34
Tablo 23. Kerimbeyli Köyü Bitkisel Gıda Numunelerinde Radyoaktivite Analiz Sonuçları (Bq/kg)... 35
Tablo 24. DATAE Gıda Numunelerinde Radyoaktivite TABLOLAR DİZİNİ
Tablo 25. Melekli Köyü Bitkisel Gıda Numunelerinde
Radyoaktivite Analiz Sonuçları (Bq/kg)... 37
Tablo 26. İğdır Merkez Bitkisel Gıda Numunelerinde
Radyoaktivite Analiz Sonuçları (Bq/kg)... 38
Tablo 27. Et Numunelerinde Radyoaktivite Analiz
Sonuçları (Bq/kg)... 38
Tablo 28. Süt Numunelerinde Radyoaktivite Analiz
Sonuçları (Bq/kg)... 39
Tablo 29. İçme Suyu Numunelerinde Radyoaktivite
Analiz Sonuçları (Bq/m 3)... 40
Tablo 30. Yüzey Suyu Numunelerinde Radyoaktivite
Analiz Sonuçları (Bq/m 3)... 42
Tablo 31. Yağmur Suyu Numunelerinde Radyoaktivite
Analiz Sonuçları - İĞDIR... 43
Tablo 32. Hava Numuneleri Ölçüm Sonuçları (m Bq/m3)...44 Tablo 33. Toprak Numunelerinde Radyoaktivite Analiz
Sonuçları (Bq/kg)... 48
Tablo 34. Karasal Bitki Numunelerinde Radyoaktivite
Analiz Sonuçları (Bq/kg)...50
Tablo 35. Yem Numunelerinde Radyoaktivite Analiz
Sonuçları (Bq/kg)... 52
Tablo 36. Su Yosunu Numunelerinde Radyoaktivite
Analiz Sonuçları (Bq/kg)...53
Tablo 37. TLD ile Gama Doz Hızı Ölçüm Sonuçları(nSv/saat)... 57 Tablo 38. Numune Alma Dönemlere Göre Numune Sayısı
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 1. Metsamor NGS’ye 30 km Mesafede Önemli
Yerleşim Noktaları...4
Şekil 2. İğdır İzleme Programı Kapsamında Numune Alınan Yerler ve Numune Türleri... 6
Şekil 3. Alican RESA Sonuçları (nSv/saat)... 54
Şekil 4. İğdır RESA Sonuçları (nSv/saat)... 54
Şekil 5. Karakale RESA Sonuçları (nSv/saat)...55
Şekil 6. Karakoyunlu RESA Sonuçları (nSv/saat)... 55
RESİMLER DİZİNİ
Resim 1. Bitkisel Gıda Numunelerinin Alınması... 7
Resim 2. İçme Suyu Numunelerinin Alınm ası... 10
Resim 3. Toprak Numunelerinin Alınması... 11
Resim 4. Yüzey Suyu Numunelerinin Alınması...13
Resim 5. Karasal Bitki Numunelerinin Alınm ası... 14
Resim 6. Su Numunelerinin Analizlere Hazırlanması... 19
Resim 7. Toprak Numunelerinin Analizlere Hazırlanması...20
Resim 8. Trityum Zenginleştirme Cihazı ve Trityum Zenginleştirme Sisteminin... 23
Resim 9. Sıvı Sintilasyon Sayım Sistemleri / ÇNAEM-SANAEM... 23
Resim 10. Gama Sayım Sistemleri / ÇNAEM-SANAEM...24
YÖNETİCİ ÖZETİ
Türkiye’nin çevresindeki nükleer santrallerin radyolojik etkilerinin izlenmesi amacı ile 2013 yılından başlayarak TAEK yıllık çalışma
programlarına “Türkiye’nin çevresindeki nükleer santrallerin
radyolojik etkilerinin izlenmesi isimli bir faaliyet eklenmiştir. Bu faaliyet kapsamında temel çalışma olarak “İğdır Bölgesi Çevresel Radyolojik İzleme Programı” 2015 yılında tamamlanmış ve program dahilinde radyolojik izleme çalışmaları yapılmıştır.
Bu kapsamda hava, yüzey suyu, toprak, içme suyu ve bölgede yetiştirilen ürünlerden gıda numuneleri alınarak laboratuvar ölçümleri yapılmış, çevresel dozimetreler kullanılarak çevre dozu ölçülmüş ve bölgede bulunan ve 24 saat kesintisiz çalışan RESA istasyonlarından alınan sonuçlar değerlendirilmiştir.
Numune alımı ve numunelerin analizinde ÇNAEM ve SANAEM’in analizlere özgü standart yöntemleri ve kalite kontrol sistemleri kullanılmıştır.
İğdır bölgesi çevresel radyolojik izleme programı çerçevesinde alınan örneklerde en yüksek;
• I-131 aktivitesi süt numunelerinde 50,0 Bq/kg’ın altında • Cs-134 aktivitesi şeker pancarı numunesinde 0,7 Bq/kg, • Cs-137 aktivitesi, toprak numunesinde 25,3 Bq/kg, • Sr-90 aktivitesi toprak numunesinde 13,0 Bq/kg, olarak tespit edilmiştir.
İçme sularında tespit edilen radyoaktivite seviyeleri “İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkındaki Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” gereğince izleme gerektiren değerlerin altındadır. İçme sularındaki H-3 aktivitesi 0,82 Bq/m3 olarak ve içme suları nedeni ile sindirim yoluyla alınan toplam doz; ölçülebilen Sr-90 ve Cs-137 değerleri için toplam 87,89 nSv/yıl olarak tespit edilmiştir. Bu
karşılaştırıldığında gösterge dozunu hesaplanmasına esas teşkil eden radyoaktivite açısından veya limiti 100 Bq/I olarak verilen H-3 açısından izlemenin gerekli görülmediği durum ile örtüşmektedir. Sonuç olarak, izleme programı çerçevesinde yapılan analiz ve ölçüm sonuçlarına göre herhangi bir olağandışı bulgu tespit edilmemiştir.
EXECUTIVE SUMMARY
"The monitoring of the radiological effects of nuclear power plants around Turkey” was added to TAEK's annual work program as an ongoing activity for the purpose of monitoring the radiological effects of nuclear power plants around Turkey in 2013. As part of this activity, The İğdır Region Environmental Radiological Monitoring Program was completed in 2015 and radiological monitoring studies were carried out within this program.
Air, surface water, soil, drinking water and local food samples were collected and laboratory measurements were performed for the determination of environmental radioactivity levels. Periodic dosimetric evaluations were done using environmental dosimeters and the continuously operated RESA units stationed in the region.
Standard methods and quality control systems, of ÇNAEM and SANAEM, particular to analysis, were used for sampling and analysis. In the scope of İğdır Region Environmental Monitoring Programme maximum activity detected in
• milk samples as below 50,0 Bq/ kg for I-131 • beet samples as below 0,7 Bq/kg for Cs-134 • soil samples as 25,3 Bq/kg for Cs-137 • soil samples as 13,0 Bq/kg for Sr-90
Detected radioactivity levels in drinking water samples are below the monitoring levels in accordance with "Regulation on Drinking Waters". Maximum H-3 activity was detected as 0,82 Bq/m3 and total indicative dose, for the measured Sr-90 and Cs-137 values, was calculated as 87,89 nSv/year considering the ingestion of drinking waters. These values are rather below the limit value of 100 Bq/l for H-3 and 0.1 mSv/year for total indicative dose, meaning the activity of H-3 and other dose contributing nuclides in the drinking waters are not needed to be monitored. In conclusion, no abnormalities were detected in the evaluations made.
TANIMLAR VE KISALTMALAR DİZİNİ
Art alan radyasyon seviyesi: Bir nükleer tesisin işletme
aşamasından önce saha içi ve saha dışında, çevre, gıda, içme suyu ve biyoindikatör organizmalarda yapılan radyolojik ölçüm, analiz ve değerlendirme sonuçlarına göre belirlenen doğal ve yapay radyoaktivite düzeyi,
İnceleme seviyesi: Halk için belirlenen yıllık doz kısıtına maruz
kalınmasına neden olabilecek, çevresel örneklerdeki yapay radyonüklitlerin aktivite konsantrasyonlarını veya ortalama art alan düzey dâhil edilmeksizin belirlenecek dış ortam doz hızı değeri,
ÇNAEM DATAE GTHM KYS Merkezler
Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi Doğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Kalite Yönetim Sistemi
Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi (ÇNAEM), Sarayköy NükleerAraştırma ve Eğitim Merkezi (SANAEM)
NGD NGS RESA SANAEM TAEK TLD TÜRKAK UAEA
Nükleer Güvenlik Dairesi Nükleer Güç Santrali
Radyasyon Erken Uyarı Sistemi Ağı
Sarayköy NükleerAraştırma ve Eğitim Merkezi Türkiye Atom Enerjisi Kurumu
Termo Luminesans Dozimetre Türk Akreditasyon Kurumu Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı
1. GİRİŞ
Nükleer enerjinin kullanımına bağlı olası kaza durumları nedeni ile çevre ve insan sağlığı üzerinde olumsuz etkiler oluşturma
potansiyeli dikkate alınarak çevresel radyolojik izleme
programlarının yürütülmesi büyük önem taşımaktadır. Çevresel radyolojik izleme programları; nükleer tesislerin normal işletme koşullarında çevreye verilen salınımların limitlerin altında kaldığının kontrolü, kaza durumlarına karşı etkilenmenin boyutu ve erken bilgi alınması amaçlarıyla da yürütülür.
Genel olarak çevresel radyolojik izleme çevredeki İyonlaştırıcı radyasyon kaynaklarından alınabilecek dış doz hızının veya çevre ortamlarındaki radyonüklit konsantrasyonunun ölçümüdür. Çevresel izleme aktivitelerini “nükleer tesisler için çevresel radyolojik izleme” ve “ülke genelinde çevresel radyolojik izleme” olarak ikiye ayırmak mümkündür.
Nükleer tesisler için çevresel radyolojik izleme programları lisans
koşulu olarak, tesisin yer değerlendirmesinden işletmeden
çıkarılmasına kadar çevre ve halk üzerinde olası radyolojik etkilerini değerlendirmek için radyasyondan korunma uygulamalarının bir parçası olarak oluşturulmakta ve uygulanmaktadır. İşletme öncesi tesis ve çevresinin belirlenen art alan radyasyon seviyesi, işletme süresince yürütülen çevresel izleme aktivitelerinin sonuçları ile karşılaştırılarak tesisin çevre üzerindeki etkileri değerlendirilir. İşletme sonrası çevresel izleme aktiviteleri de aynı şekilde önceden belirlenmiş ortam ve noktalarda tesis düzenleyici kontrolden çıkana kadar yürütülür, sadece numune alma sıklığı ve numune sayısı işletme sürecine göre daha azdır. Reaktörlerin gücüne ve ünite sayısına da bağlı olmak üzere, saha dışı çevresel izleme programları reaktör merkezli olmak üzere 20-30 km’lik alana kadar genişletilebilir [1], [7], [10].
Doğu sınırımıza yaklaşık 16 km uzaklıkta olan Ermenistan Metsamor nükleer güç santralı başkent Erivan’a 28 km uzaklıktadır. VVER1 440 V-230 tipinde iki üniteden oluşmaktadır. İlk ünite 1976’da, ikinci ünite 1980 yılında işletmeye alınmıştır. 1988 depreminden sonra 1989 yılında Sovyetler Birliği’nin çıkardığı bir tüzükle tesisin kapatılmasına karar verilmiştir. 1993’te Ermenistan hükümeti ünite 2’yi yeniden işletme kararı almış, tesis güvenliğine ilişkin çalışmaları başlatmış ve 1995’te tesisi yeniden işletmeye başlamıştır. Ünite 1 ise uzun dönemli kapatılma sürecinde olup tesisin işletmeden çıkarma kararı alınmamıştır. Tesis sahasında ayrıca kullanılmış yakıt kuru depolama tesisi de bulunmakta olup ünite 1 ’in kullanılmış yakıtları bu tesiste bekletilmektedir [2],
Metsamor nükleer güç santralinin normal işletme sırasında İğdır ve çevresi üzerinde neden olabileceği olası radyolojik etkileri tespit etmek üzere, “Nükleer Tesisler İçin Çevresel Radyolojik İzleme Yönergesi” gereğince çevresel izleme programının yürütülmesi planlanmıştır [3].
Bu program ile aşağıda belirtilen hususların gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir:
• Metsamor reaktöründen çevreye olan sıvı ve gaz salımların
kontrol altında olup olmadığının izlenmesi,
• Olası bir kaza halinde çevrenin ne kadar etkilendiğini ortaya
çıkarmak amacı ile bir karşılaştırma yapabilmek için rutin ölçüm sonuçlarının elde edilmesi,
• İğdır ve çevresindeki çevresel ortamlardaki olası uzun dönem
radyolojik değişimlerin saptanması,
• İçme suyu tüketimi nedeni ile alınan dozun hesaplanarak,
Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanarak 17.02.2005 tarih ve 25730 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren
“İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkındaki Yönetmelik”
kapsamında değerlendirilmesi [12]
• Program sonuçlarının kontrol edilerek inceleme ve uyarı
seviyeleri bakımından değerlendirilmesidir [8], [9].
Çalışmalar, NGD koordinasyonunda yürütülmüş olup, numune alma ve laboratuvar analizleri ÇNAEM ve SANAEM tarafından gerçekleştirilmiştir.
Çeşitli ülkelerdeki farklı santrallerin izleme programları ile UAEA’nın dokümanları örneklemelerin mesafe ve sıklık olarak çok farklı olarak uygulandığını göstermektedir. İğdır için örneklemelerin yapılacağı tesis merkezli uzaklıklar belirlenirken, benzer izleme aktivitelerinin yapıldığı en uzun mesafeler esas alınmıştır. Mevcut programlar incelendiğinde en geniş uzaklıkların genellikle et ve süt örneklemeleri için verildiği, su ortamı için tesisin yakın çevresinde izlemenin yapılmasının öngörüldüğü ve uzaklıkların verilmediği tespit edilmiştir. Nükleer güç santrallerinde yeraltı suyu izlemeleri nispeten yakın mesafelerde (8 km, 13 km gibi) yapılmaktadır. Ayrıca, Metsamor nükleer güç santrali atık ve kullanılmış yakıtları yeraltında depolanmadığı için yeraltı suyu izlenmesi gerekli görülmemiştir.
2. NUMUNELERİN ALINMASI
Metsamor nükleer santrali esas alınarakyapılan çevresel radyolojik izleme programı kapsamında santral merkezli 30 km yarıçaplı alan içerisinde ülkemiz sınırları içerisinde yer alan bölge içinde uygun görülen yerlerden numune alınması planlanmıştır (Şekil 1) [4],
Şekil 1. Metsamor NGS’ye 30 km mesafede önemli yerleşim noktaları
İğdır bölgesi çevresel radyolojik izleme programı kapsamındaki numunelerin alınmasında TAEK NGD ve Merkezler tarafından hazırlanan “İğdır Bölgesi Çevresel Radyolojik İzleme Programı” esas alınmıştır [5]. Numune alma noktaları; yerleşim birimleri, sınır karakolları ve İl Merkezini içeren 11 merkezden oluşmaktadır. Numune alma işlemleri, İğdır Çevresel İzleme Programı; Numune Alma, Analize Hazırlama ve Analiz Prosedürleri’ne uygun olarak yapılmıştır (Tablo 16).
İzleme programı çerçevesinde numunelerin alındığı noktalar Şekil 2’de yer almaktadır. Bu noktaların ve numune türlerinin belirlenerek
sonuçlandırılması programın hazırlığı, yürütülmesi, yörenin
tanınması ve programın uygulanması sırasındaki imkânlar ile birlikte şekillendiğinden farklı dönemlerde alınan numuneler arasında farklılıklar meydana gelmiştir. Numune noktaları hakkında detaylı bilgiler raporda koordinatları ile birlikte verilmektedir.
İzleme programının fiilen başladığı Haziran 2013’den itibaren Aralık 2016 sonuna kadar geçen dönemde aşağıda belirtilen tarihlerde saha etütleri yapılarak numuneler toplanmıştır (Tablo 1).
Tablo 1. Etüt Tarihleri
Etüt No Dönemi 1 24-28 Haziran 2013 2 20-26 Ekim 2013 3 23-27 Aralık 2013 4 22 Şubat-02 Mart 2014 5 26 Nisan-4 Mayıs 2014 6 15-28 Haziran 2014 7 25 Ağustos-5 Eylül 2014 8 24 Ekim-3 Kasım 2014 9 18-29 Aralık 2014 10 05-15.03.2015 11 23-31.05.2015 12 20-30.06.2015 13 22-24.06.2015 14 19.01.2015 15 27.03.2015 16 01.06.2015
1-T L H A N S TO G I S E Ç Y S Ü D H 2 -R E 3 -T L ,H A ,N S ,T O ,G I, S E ,Ç Y ,K B ,S Ü ,D H 4 -T L )H A )N S )T O )G I)SE )Ç Y )R E )K B )SÜ ,D H . Şe k il 2 . İğdı r İz le m e P ro gr am ı K a p s a m ın d a Nu m u ne A lı n a n Y e rl e rv e N u m u ne Tü rler i (T L: TL D, H A : S e y y a r H ava, İS : İç me Suyu, D S : Du rg un S u , N S : N e h ir Suyu, TO : T o pr ak , G I: Gıda, S E S ed im an , Ç Y : Ç im en ve Y e m , R E : RESA, K B : K ar asa l Bitk i, S Ü : S ü t, E T : E t, D H : D o z H ızı)
2.1. Bitkisel Gıda Numunelerinin Alınması
Bitkisel gıda numunelerinin alınması, radyoaktivite analizlerine hazırlanması ve analizleri SANAEM tarafından gerçekleştirilmiştir. Bitkisel gıda numunelerinin alındığı koordinatlar Tablo 2’de ve örnek resim, Resim 1’deverilmektedir.
Tablo 2. Bitkisel Gıda Numune Alma Yerleri
KONUM NUMUNETÜRLERİ KOORDİNAT
Ağaver Köyü
Arpa, Buğday, Buğday (Kuru), Elma, Biber, Domates, Kabak, Lahana, Mısır, Patlıcan, Semizotu
N40°01,040' E44°01,316' Alican Köyü Arpa, Elma, Karışık Biber, Domates,
Kabak, Mısır, Patlıcan, Semizotu
N40°01,684' E44°10,725'
DATAE Elma, Semizotu N 39°56,151'
E 44°00,738' Hasanhan Köyü Arpa, Arpa (Kuru), Elma, İğde, Biber,
Kabak, Mısır, Patlıcan, Semizotu
N 39°57,133' E 44°20,603'
İğdır Merkez Elma N 39°58,171'
E 44°00,755' Kadıkışlak Köyü
Taze Fasulye, Elma, Karpuz, Kavun, Kuşburnu, Şeftali, Biber, Domates, Mısır, Semizotu
N40°01,731' E44°04,148'
Karakoyunlu
Buğday, Fasulye (Kuru), Mısır (Kuru), Elma, Karışık Sivribiber, Kabak, Lahana, Patlıcan, Semizotu, Şeker pancarı
N 39°58,382' E 44°09,822'
Kerimbeyli Köyü Buğday, Mısır (Kuru), Elma, Biber, Mısır, Patlıcan, Semizotu
N 39°59,453' E44°01,161' Melekli Köyü
Buğday, Fasulye (Kuru), Fasulye, Elma, Kavun, Kırmızı Biber, Domates, Mısır, Patlıcan, Salatalık, Semizotu
N 39°56,653' E 44°05,590' Yukarıçarıkçı
Köyü
Buğday, Elma, Kırmızı Biber, Domates, Kabak, Mısır, Semizotu
N 39°57,750' E 43°56,286'
2.2. Et Numunelerinin Alınması
Et numunelerinin alınması, analizlere hazırlanması ve analizleri SANAEM tarafından gerçekleştirilmiştir. Et numunelerinin alındığı yerlerin koordinatları Tablo 3’de verilmektedir.
Tablo 3. Et Numune Alma Yeri
KONUM KOORDİNAT
2.3. Süt Numunelerinin Alınması:
Süt numunelerinin alınması, analizlere hazırlanması ve analizleri SANAEM tarafından gerçekleştirilmiştir. Süt numunelerinin alındığı yerlerin koordinatları Tablo 4’de verilmektedir.
Tablo 4. Süt Numune Alma Yerleri
KONUM KOORDİNAT
Ağaver Köyü N40°01,040' E44°01,316' Alican Köyü N40°01,684' E44°12,732' Hasanhan Köyü N 39°57,245' E 44°20,638' Kadıkışlak Köyü N 40°01,491' E44°04,188' Karakoyunlu N 39°58,184' E 4 4o10,494' Kerimbeyli Köyü N 39°59,638' E 44°20,024' Melekli Köyü N 39°56,653' E 44°05,590' Yukarıçarıkçı Köyü N 39°57,750' E 43°56,286'
2.4. İçme Suyu Numunelerinin Alınması
İçme suyu numunelerinin alınması, radyoaktivite analizlerine hazırlanması ve analizlerin gerçekleştirilmesi ÇNAEM tarafından gerçekleştirilmiştir. İçme suyu numune alma yerleri Tablo 5’de ve örnek resim Resim 2’de verilmektedir. İçme suyu numunelerinin doğrudan suyun temin edildiği ve belirli bir nüfusu temsil etme özelliğine sahip, depo ve yeraltı suyu kaynaklarından alınmasına özen gösterilmiştir.
Tablo 5. İçme Suyu Numune Alma Yerleri
KONUM KOORDİNAT
GTHM N39°55,511' E 44°02,698'
Hasanhan Köyü (İçme suyu kaynağı, 1961
yılından beri kullanılmaktadır) N 39°57,077' E 44°20,843' Kerimbeyli Köyü Jan. Er Yusuf Doğan
İlköğretim Okulu Bahçesi (İçme suyu deposu)
N39°59,453' E44°21,161' Yukarıçarıkçı Köyü Muh. N39°57,750' E 43°56,286'
Resim 2. İçme Suyu Numunelerinin Alınması
2.5. Hava Numunelerinin Alınması
Hava numunelerinin alınması, radyoaktivite analizlerine
hazırlanması ve analizleri SANAEM tarafından gerçekleştirilmiştir. Taşınabilir hava pompasının yerleştirildiği noktalar Tablo 6’da verilmektedir.
Tablo 6. Hava Numunesi Alma Yerleri
KONUM KOORDİNAT
Ağaver Köyü N40°01,040' E44°01,313'
Alicanlar3. Hudut Bölüğü Sınır Karakolu
N40°01,684' E44°10,725'
DATAE N 39°56,151' E44°00,738'
Hava örneklemesinde Dijital Air Monitoring System F&J marka DF-604E model ve 18~22 m3/saat çekiş yapabilen taşınabilir hava pompası kullanılmıştır.
2.6. Toprak Numunelerinin Alınması
Toprak numunelerinin alınması, radyoaktivite analizlerine
hazırlanması ve analizleri SANAEM tarafından gerçekleştirilmiştir. Toprak numunelerinin alındığı noktalarTablo 7’de ve örnek resim, Resim 3’te verilmektedir.
Tablo 7. Toprak Numune Alma Yerleri
KONUM KOORDİNAT
Ağaver Köyü N40°01,040', E44°01,316'
Aktaş Köyü N 39°543,775, E44°16,583' Alican Köyü N40°01,684', E 44°10,725' Hasanhan Köyü N 39°57,133', E44°20,603' İğdır Merkez N 39°58,171', E44°00,755' Kadıkışlak Köyü N40°01,731', E44°04,148' Karakoyunlu Merkez N 39°58,382', E 44°09,822' Kerimbeyli Köyü N 39°59,453', E44°01,161' Melekli Köyü N 39°56,653', E44°05,590' Yukarıçarıkçı Köyü N 39°57,750', E43°56,286' 2.7. Yüzey Suyu Numunelerinin Alınması
Yüzey suyu (nehir suyu ve durgun su - göl suyu) numunelerinin alınması, radyoaktivite analizlerine hazırlanması ve analizlerin gerçekleştirilmesi ÇNAEM tarafından gerçekleştirilmiştir. Yüzey suyu numunelerinin alındığı noktalar Tablo 8’de ve örnek resim, Resim 4’te verilmektedir.
Tablo 8. Yüzey Suyu Numune Alma Yerleri
KONUM KOORDİNAT
Ağaver Köyü, Araş Nehri (Detayları daha sonra belirlenecektir.) Aktaş Köyü (göl) N 39°54,775'E44°16,583'
Alican Köyü, Araş Nehri (Detayları daha sonra belirlenecektir.) Kadıkışlak Köyü, Araş Nehri (Detayları daha sonra belirlenecektir.)
Resim 4. Yüzey Suyu Numunelerinin Alınması
2.8. Yağmur suyu Numunelerinin Alınması
19.01.2015, 27.03.2015, 01.06.2015 tarihlerinde İğdır’da 3 adet yağmur suyu numunesi alınmış olup, SANAEM tarafından analiz edilmiştir.
2.9. Karasal Bitki Numunelerinin Alınması:
Karasal bitkilerin toplanması, analizlere hazırlanması ve analizleri SANAEM tarafından gerçekleştirilmiştir. Bölgenin vejetasyon yapısı mevsimsel olarak değiştiği için farklı dönemlerde alınan türler farklılık göstermiştir. Numune alma noktaları Tablo 9’da ve örnek resim, Resim 5’te verilmektedir.
Tablo 9. Karasal Bitki Numune Alma Yerleri
KONUM NUMUNETÜRLERİ KOORDİNAT
Ağaver köyü Çimen + Ot N40°01,040' E44°01,316' Alican Köyü Çimen + Ot, Söğüt Yaprağı N 39°57,750' E43°56,286'
DATAE Çimen + Ot N 39°56,151' E44°00,738'
GTHM Çimen + Ot, Çınar Yaprağı N 39°55,511' E44°02,698' Hasanhan köyü Çimen + Ot N 39°57,133' E44°20,603' Kadıkışlak Köyü Çimen + Ot, Kavak Yaprağı N40°01,497' E44°04,631' Karakoyunlu Çimen + Ot, Söğüt Yaprağı N40°01,497' E44°04,631' Kerimbeyli Köyü Çimen + Ot; Mazı N 39°59,453' E44°01,161' Yukarı çarıkçı Köyü Söğüt Yaprağı N 39°57,750' E43°56,286'
Resim 5. Karasal Bitki Numunelerinin Alınması
2.10. Çimen ve Yem Numunelerinin Alınması
Otlaklardan alınan çimen ve yem numunelerinin alınması, analizlere hazırlanması ve analizleri SANAEM tarafından gerçekleştirilmiştir.
Numunelerin alındığı yerlerin koordinatları Tablo 10’da
Tablo 10. Çimen ve Yem Numune Alma Yerleri
KONUM KOORDİNAT
Ağaver Köyü N40°01,040' E44°01,316'
Alican Köyü N40°01,684' E44°10,725'
DATAE N 39°58,171' E 44°00,755'
Hasanhan Köyü N 39°57,245' E 44°20,638' Kadıkışlak Köyü N40°01,491' E 44°03,832' Karakoyunlu N 39°58,184' E44°10,494' Kerimbeyli Köyü N 39°59,638' E44°21,167' Melekli Köyü N 39°59,831' E44°02,135' Yukarıçarıkçı Köyü N 39°57,750' E 43°56,286'
2.11. Sucul Bitki Numunelerinin Alınması
Sucul bitki numunesi alınması (mevcut ortamda sadece su yosunu),
analize hazırlanması ve analizi SANAEM tarafından
gerçekleştirilmiştir. Sucul bitki numunesinin alındığı yer
koordinatları Tablo 11’de verilmektedir.
Tablo 11. Sucul Bitki Numunesi (su yosunu) Alma Yerleri
KONUM KOORDİNAT
Aktaş Köyü N39°54,775' E44°16,583' Yazlık Köyü N39°54,640' E44°16,913'
2.12. Sediman Numunelerinin Alınması
Sediman numunelerinin alınması, analizlere hazırlanması ve analizleri ÇNAEM tarafından yapılması planlanmıştır. Ancak fiziksel şartlar ve güvenlik nedeniyle bu dönem için sediman numunesi alınamamış olup, planlanan örnek alma noktaları Tablo 12’de verilmektedir.
Tablo 12. Sediman Numune Alma Yerleri
KONUM KOORDİNAT
Ağaver Köyü, Araş Nehri (Detayları daha sonra belirlenecektir.)
Ülkemizin potansiyel nükleer tehlikelere karşı önceden hazırlıklı olması amacıyla, Kurumumuz tarafından 1986 yılından itibaren Radyasyon Erken Uyarı Sistemi (RESA) adı verilen bir sistem kurulması çalışmalarına başlanmıştır. Ülkemizi etkileyebilecek düzeyde radyasyon sızıntısı olması durumunda uyarı verecek olan sistem; havadaki gama radyasyon düzeyindeki artışın algılanması esasına dayanmaktadır.
Bu kapsamda, meteorolojik şartlar da göz önüne alınarak, özellikle
sınırlarımız çevresinde ölçüm istasyonları kurulması
kararlaştırılmıştır. İstasyonlarda, gama radyasyon doz hızı ölçümleri yapılması amacıyla, Geiger-Müller detektörü kullanan portatif radyasyon ölçüm cihazları yerleştirilmiştir. Günün teknolojik imkânları ile başlatılan bu çalışma, zaman içerisinde geliştirilmiştir. Gelişme sürecinde ölçüm cihazının daha kararlı çalışması, tüm parametrelerinin merkezden kontrol edilebilmesi, sürekli veri aktarımın temin edilmesi ve bilgisayar kontrollü erişimin sağlanması hedeflenmiştir. [6]
Program dâhilinde RESA ile çevresel izleme yapılan yerlerin koordinatları Tablo 13’te verilmektedir.
Tablo 13. RESA Koordinatları
2.13. RESA ile Çevresel İzleme
KONUM KOORDİNAT
Alican Sınır Karakolu N40°01,722' E44°10,464'
İğdır N 39°55,386' E 44°02,760'
Karakale Sınır Karakolu N40°01,044' E 44°04,009' Karakoyunlu İlçe Jandarma Karakolu N 39°58,158' E44°10,464' 2.14. TLD ile Çevresel İzleme
TLD’lerin yerleştirilmesi, toplanması ve değerlendirilmesi SANAEM tarafından gerçekleştirilmiştir. İzleme istasyonlarında yerden 1 metre yüksekliğe (gonadlar seviyesinde) yerleştirilen toplam TLD’ler ile izleme yapılmıştır. TLD’lerin yerleştirildiği noktalar Tablo 14’te verilmektedir.
Tablo 14. TLD ile İzleme Yapılan Yerler
TLD YERLEŞTİRME NOKTASI KOORDİNAT
Ağaver Köyü Muhtarının evi N40°01,040' E44°01,316'
Aktaş Köyü N 39°54,775' E44°16,583'
Alicanlar 3. Hudut Bölüğü N40°01,683' E44°10,725'
DATAE N 39°56,151' E44°00,738'
GTHM N 39°55,511' E 44°02,698'
Hasanhan Köyü Muhtarı N 39°57,133' E44°20,507' Kadıkışlak Köyü, Kadıkışlak Karakolu N40°01,731' E44°04,148' Karakoyunlu Sağlık Ocağı N 39°58,323' E44°10,688' Kerimbeyli Köyü Muhtarı N 39°59,614' E44°20,075' Yukarıçarıkçı Köyü Muhtarlığı N 39°57,750' E43°56,286'
2.15. Doz Hızı Ölçümü
Numune alınan konumlarda yapılması planlanan doz hızı ölçüm koordinatları Tablo 15’de verilmektedir. Doz hızı bu koordinatlarda bir sonraki dönemde yapılacaktır.
Tablo 15. Doz Hızı Ölçüm Koordinatları
KONUM KOORDİNAT
ALINAN (PLANLANAN) NUMUNE/ÖLÇÜM
Ağaver Köyü N40°01,040' E44°01,313' HA, TO, Gl, ÇY, SÜ Ağaver Köyü
Muhtarının evi N40°01,040' E44°01,316' TLD Ağaver Köyü, Araş Nehri Güvenlik engeli nedeni ile
numune alınmamıştır. NS, SE
Aktaş Köyü N 39°54,775' E44°16,583' TLD, DS, TO, SE Aktaş Köyü N 38°54,753' E 44°16,746' KB
Alican Köyü N40°01,684' E44°10,725' TO, Gl, ÇY Alican Köyü N 39°57,750' E43°56,286' KB
Alican Köyü N40°01,684' E44°12,732' SÜ Alican Köyü, Araş Nehri Güvenlik engeli nedeni ile
numune alınmamıştır. NS, SE Alican Sınır Karakolu N40°01,722' E 44°10,464' RE
GTHM N 39°55,511' E44°02,698' TLD, İS, KB Hasanhan Köyü N 39°57,133' E44°20,603' TO, GI, Hasanhan Köyü N 39°57,245' E 44°20,638' ÇY, SÜ Hasanhan Köyü Muhtarı N 39°57,133' E44°20,507' TLD Hasanhan Köyü,
İçme suyu kaynağı, N 39°57,077' E 44°20,843' İS İğdır N 39°55,386' E 44°02,760' RE Kadıkışlak Köyü N40°01,491' E44°03,832° ÇY, SÜ Kadıkışlak Köyü N40°01,497' E44°04,631° KB Kadıkışlak Köyü N40°01,491' E44°04,188° SÜ Kadıkışlak Köyü N40°01,731' E44°04,148° TO, GI Kadıkışlak Köyü,
Aras Nehri
Güvenlik engeli nedeni ile numune alınmamıştır. SE, NS Kadıkışlak Köyü,
Kadıkışlak Karakolu N40°01,731' E44°04,148° TLD Karakale Sınır Karakolu N40°01,044' E44°04,009° RE Karakoyunlu N 39°58,382' E 44°09,822° GI Karakoyunlu N 39°58,184' E 44°10,494° ÇY, SÜ Karakoyunlu N40°01,497' E44°04,631° KB Karakoyunlu N 39°58,290' E 44°10,384° ET Karakoyunlu N 39°58,382' E 44°09,822° TO Karakoyunlu İlçe Jandarma Karakolu N 39°58,158' E 44°10,464° RE Karakoyunlu Sağlık Ocağı N 39°58,323' E 44°10,688° TLD Kerimbeyli Köyü N 39°59,453' E44°01,161° TO, GI Kerimbeyli Köyü N 39°59,638' E44°21,167° ÇY Kerimbeyli Köyü N 39°59,638 E 44°20,024° SÜ Kerimbeyli Köyü Muhtarı N 39°59,614' E44°20,075° TLD Kerimbeyli Köyü,
içme suyu kaynağı deposu N 39°59,453' E44°21,161° İS
Melekli Köyü N 39°56,653' E 44°05,590° TO, GI, SÜ Melekli Köyü N 39°59,831' E44°02,135° ÇY
Necefli-Kadıkışlak
Karakolu N40°01,483' E 44°10,725° HA
3. NUMUNELERİN ANALİZE HAZIRLANMASI VE ANALİZLER Numunelerin alınması, analizlere hazırlanması ve analizlerin yapılması Merkezler tarafından geliştirilen talimatlara [5] uygun olarak gerçekleştirilmiştir. Su numunelerinin analizlere hazırlanması örnek resim, Resim 6’da ve toprak numunelerinin analizlere hazırlanması örnek resim, Resim 7’de verilmektedir.
Resim 7. Toprak Numunelerinin Analizlere Hazırlanması
Merkezlerde İğdır çevresel izleme programı kapsamında uygulanan analiz ve ölçüm türleri ile analizler için kullanılan cihazlar, referans metotlar ve talimatlar hakkında özet bilgi Tabo 16’da verilmektedir. Analizler toplam alfa/beta sayım sistemi, gama sayım sistemi, sıvı sintilasyon spektrometresi ve TLD ölçüm sistemi ile gerçekleş tirilmiştir. Analiz sistemleri için örnek resimler Resim 8, Resim 9, Resim 10 ve Resim 11’de verilmektedir.
0 "O0 0 O L_ û_ N 0 C < 0 > 0 E 0 L_ N 0 1 0 c < 0~ E < 0 E E 0 L_ O) o L_ û_ 0 E _0 N 0 cn 0 L_ > 0 O ■0 >0) <£> K u ll a n ıl a n C ih a z O R T E C -G E M 1 5 0 P 4 H P G e D e d e k tö rl ü G a m a S a y ım S is te m i W a ll a c -Q u a n tu lu s 1 2 20 P e rk in -E lm e r Sıv ı S in ti la s y o n Sa y ıc ı W a ll a c -Q u a n tu lu s 1 2 20 P e rk in -E lm e r Sıv ı S in ti la s y o n Sa y ıc ı B e rt h o ld L B -7 7 0 A lf a /B e ta S ay ım C iha zı W a ll a c -Q u a n tu lu s 1 2 20 P e rk in -E lm e r Sıv ı S in ti la s y o n Sa y ıc ı O R T E C -G E M 1 5 0 P 4 H P G e D e d e k tö rl ü H P G e ( % 1 0 -1 5 0 ) Ba ğı l V e ri m li D e d e k tö rl e r D ü ş ü k z e m in S a y ım lı Sıv ı S in ti la s y o n S p e k tr o m e tr e s i K u ll a n ıl a n M e to t G a m a S p e k tr o m e tr ik A n a li z Ç e re n k o v M e to d u ile İş le tm e İ çi G e liş ti ri lm iş M e to t Sıv ı S in ti la s y o n S p e k ro m e tr ik y ö n te m ile İş le tm e İ çi G e liş ti ri lm iş M e to t T o p la m A lf a B et a S ay ım ı Sıv ı S in ti la s y o n S p e k ro m e tr ik y ö n te m ile İş le tm e İ çi G e liş ti ri lm iş M e to t G a m a S p e k tr o m e tr ik A n a li z A S T M -E 1 8 1 Ç e re n k o v M e to d u ile İş le tm e İ çi G e liş ti ri lm iş M e to t* A n a li z T a li m a tı Adı Ç e v re s e l S u Ö rn e k le ri n d e R a d y o s e z y u m A n a liz i Ç e v re s e l S u Ö rn e k le ri n d e S r-9 0 A n a liz i Ç e v re s e l S u la rd a E le k tr o liti k Z e n g in le ş ti rm e ile H -3 A n a li z i S u la rd a T o p la m A lf a T o p la m B e ta A k ti v ite s i T a y in i Ç a lış m a Ta lim at ı G ıd a v e ç e v re s e l ö rn e k le rd e S r-9 0 A n a liz i İthal v e İh ra ç Ö rn e k le ri n in A n a li z e H a z ır la n m a s ı Ç a lış m a T a lim a tı G am a S p e k tr o m e tr ik Y ö n te m le R a d y o a k ti v ite A n a li z i D e n e y T a lim a tı Su, Sü t, G ıd a v e Ç ev re s e l N u m u n e le rd e S tr o n s iy u m - 90 A n a liz i A n a li z e H a z ır la m a T a li m a t A d ı/ Y ö n te m Ç e v re s e l S u la rd a A M P (a m m o n iu m m o ly b d o p h o s p h a te ) ile R a d y o s e z y u m Ç ö k tü rm e Ç e v re s e l S u la rd a O k s a la t ile R a d y o s tr o n s iy u m Ç ö k tü rm e E le k tr o liti k Z e n g in le ş ti rm e Ö E B -R A D -A B L -Ç T -0 1 E P A 9 0 0 /S M 7 1 10 R a d y o k im y a s a l A y ır m a Y ö n te m i ile G ıd a v e ç e v re s e l ö rn e k le rd e S r-9 0 A n a li z Y ö n te m i (C e re n k o v C o u n ti n g ) Ö E B -R A D -G S L -Ç T - 0 1 N u m u n e y e U y g u la n a c a k İş le m le r T a lim a tı T L M -0 5 -G M L -0 8 -0 1 N u m u n e y e U y g u la n a c a k İş le m le r T a lim a tı N u m u n e A lm a T a li m a t A d ı/ Y ö n te m Su Ö rn e k le m e T a lim a tı, S F B -R K B -Ç T -0 1 ,2 0 1 4 Su Ö rn e k le m e T a lim a tı, S F B -R K B -Ç T -0 1 ,2 0 1 4 Su Ö rn e k le m e T a lim a tı, S F B -R K B -Ç T -0 1 ,2 0 1 4 Su Ö rn e k le m e T a lim a tı, S F B -R K B -Ç T -0 1 ,2 0 1 4 Su Ö rn e k le m e T a lim a tı, S F B -R K B -Ç T -0 1 ,2 0 1 4 S e d im a n Ö rn e k le m e Ta lim a tı , S F B -R K B -Ç T - 02 , 2 0 1 4 T ü rk iy e A to m En er jis i K u ru m u A k k u y u N ü k le e r G üç S a n tr a lı iş le tm e Ö n c e s i Ç e v re s e l İz le m e P ro g ra m ı Ö rn e k A lm a S a n tr a l P ro s e d ü rl e ri , 2 0 0 8 A n k a ra T ü rk iy e A to m En er jis i K ur u m u A k k u y u N ü k le e r G ü ç S a n tr a lı iş le tm e Ö nc e s i Ç e v re s e l İz le m e P ro g ra m ı Ö rn e k A lm a Sa nt ra l P ro s e d ü rl e ri , 2 0 0 8 A n k a ra A n a li z L a b o ra tu v a rı LU < Z O LU < Z O SA N A E M S A N A E M A n a li z Tü rü C s -1 3 7 S r-9 0 A n a liz i H-3 T o p la m a lfa -b e ta S r-9 0 G am a s p e k tr o -m e tr ik G am a s p e k tr o -m e tr ik S r-9 0 i k
T ü rk iy e A to m En er jis i co m Q 2 ! 3 E ; O 'n ! E o O O •Tv. OJ co -I “ o .E 9 ? co D 1: CD CD >> c CD t c cd 'co — CD £ CO ! CO CD © t_ _ © 7 0 2 L. ' z c CL CO CO 3 £ u w © ^ J f co ^ < CO s -g c ^ co co _n < o l l | ^ g o — CD CD — m C T3 O « 2 CL LU < < CO C to ^ N E 0 |1 nn| o â ° “ uy < CD o ■5, "53 - £ E _C0 < ■ o CO CO CÛ . CO g ' 5 < o • CO -I “ o .E 9? CO o t CD CD CD ^ c © 3 C0-> . _ CD o Ç0 CD c CD : 3 t' E >> ^ • ^ -= •£! 5» 3 1 | I , :=s 2 c o ! CD c ,_N < CD — CD CD =3 W c -o 1 J r CD ; O w LU < < CO : o ‘ CD CO I- -Q >>-* 0 ^ 1 c O _co Q_ CO . i l 0* "co c •— CO CD CD N L CD • i "o "O • — CO , O (£ c> E Q-© .c § ’® s cco o £ CO ^ c l cd CO > _cd ~ < CO C 2 I - * CL o 2 t- "H3 • CD o £ c>^ — © : co — : CD O = T CO ; £ -cf î ® s 3 £ : - t | 3 CD — ■> :t3 c o $ 3 > CD Z 3 g 5 O 33 ^ O ^3-i ' l . § 9 o ; co ™ — i s sS 5 o -S 1 IS : ş § s i : A .2 LU LZ ; 3 i ^ 2 ) < I ^ o = 2 i 1: ? = < Ü o =f ] q .9 m ) I— CD ~ CD ■■ • • £ O ^ S * a I 1 111 = ^ I - B % l -= > , co 13j I l l s ^ IJ S * = i § 2 ra O): : I Q_ c. — ) E - CD _CD : " I I : WJ CD >03 C CO H= CO CO r- CM t o c co CO o 5 8 |J LU T3 < CD — T < -O 9 O T3 ■o COcd â: 2 "« LU P U 3 I -CD ■
Resim 8. Trityum Zenginleştirme Cihazı ve Trityum Zenginleştirme
Sisteminin Destilasyon Düzeneği / ÇNAEM
Resim 10. Gama Sayım Sistemleri / ÇNAEM-SANAEM
4. KALİTE YÖNETİM SİSTEMİ
Örnek toplama, izleme, analiz öncesi örnek hazırlama, analizler, cihazların test ve kalibrasyonları, kayıt ve raporlama faaliyetlerinin ilgili merkezlerin önceden belirlemiş olduğu yazılı prosedürler ve ilgili kalite standartları çerçevesinde gerçekleştirilmiştir.
Nükleer güç santrallerine ilişkin çevresel izleme programlarında örnekleme ve analiz organizasyonu, örnekleme ortam ve noktalarının uygun bir şekilde belirlenmesi, planlama ve zamanlama ile kaynak yönetimi, çalışma talimatlarının oluşturulması ve uygulanması, kabul edilebilir örnekleme ve analiz metotlarının kullanılması gibi faaliyetlerde bir kalite yönetim sistemi takip edilmiştir. Ayrıca ölçüm ve analiz cihazlarının kalibrasyonları, analizlerin kalibrasyonu için kullanılan standartlar, dokümantasyon ve kayıt sistemi, personel eğitimi ve analiz sonuçlarındaki belirsizlikler de dikkate alınmıştır.
Numune alma ve analizler Merkezlerdeki, değerlendirme ve koordinasyon ise Başkanlık bünyesindeki eğitimli ve tecrübeli
ekipler tarafından gerçekleştirilmiştir. Çalışma kapsamında
performans değerlendirmesi ve gereksinimler doğrultusunda koordinasyon toplantıları yapılmıştır.
Planlama ve zamanlama ile kaynak yönetimi her iki Merkezin
deneyim, personel ve cihaz altyapısı dikkate alınarak
oluşturulmuştur. SANAEM’de TLD ölçümleri ile toprak, gıda, sucul ve karasal bitki ile hava analizlerine, ÇNAEM’de sucul organizmalar, sediman ve su analizlerine ağırlık verilmiştir.
Örnekleme ortam ve noktaları, Metsamor Güç Santrali merkez alınarak bölgenin tarımsal üretimi, hayvancılık yapılan alanları ve
yerleşim yerleri dikkate alınarak seçilmiştir. Numune kodları
alındığı yeri niteleyecek şekilde oluşturulmuştur. Numunelerin
analizlere hazırlanması ve analizler Merkezler tarafından
oluşturulmuş talimatlar çerçevesinde gerçekleştirilmiştir.
Ayrıca, Merkezler numunelerin radyoaktivitelerinin hesaplanması, doz değerlendirmesi yapılması, sonuçların doğruluğunun yapılması
ve belirsizliklerin saptanmasında, genel kalite sistemleri
çerçevesinde geliştirdikleri Tablo 16’da belirtilen talimatları uygulamışlardır.
Analizlerde kullanılan ve kalibrasyon gerektiren cihazların
kalibrasyonları uluslararası izlenebilirliği olan akredite kalibrasyon kuruluşlarına yaptırılmaktadır.
5. ANALİZ SONUÇLARI VE DEĞERLENDİRME
Bu bölüm radyoaktivite ölçüm ve analiz sonuçlarını ve sonuçların
değerlendirilmesini, izleme programında planlanan ancak
gerçekleştirilemeyen analizler hakkında durum tespitini ve
programla ilgili ileriye yönelik önerileri kapsamaktadır.
Tablolarda verilen ölçüm ve analiz sonuçlarından da görüleceği üzere pek çok ölçüm sonucu cihazların tespit edebileceği alt limitlerin de altında olduğundan dolayı bu değerler grafik üzerinde gösterilmemiştir.
Analiz sonuçları tablolarında bazı kısımlarda; numunelerin
alınamadığı belirtilmiştir. Numune alınmamasının temel iki nedeni vardır:
• Numune alınan bazı bölgelerin askeri kontrol alanlarında bulunmasından dolayı, numune alımına izin verilmesi hususunda yaşanan kısıtlama ve gecikmelerdir.
• Mevsimsel sebeplerden ve/veya üreticinin üretmemesinden dolayı ürünün bulunmamasıdır.
Analiz sonuçları tablolarında deneylerin gerçekleştirilemediği belirtilmiştir. Bunun da temel iki nedeni vardır: •
• Özellikle gıda ürünlerinde kargoda soğuk zincirin kırılması nedeniyle ürünün bozulmasıdır.
• Diğer bir neden ise analiz tekrarı gerektiren bir durumun oluşması sonrasında analiz için yeterli numunenin kalmamasıdır.
5.1. Radyoaktivite Analiz Sonuçları
5.1.1. Bitkisel Gıda Numunelerinde Radyoaktivite Analiz Sonuçları:
Bu kısımda, Ağaver Köyü, Kadıkışlak Köyü, Yukarıçarıkçı Köyü, Hasanhan Köyü, Karakoyunlu, Alican Köyü, Kerimbeyli Köyü, DATAE, Melekli Köyü ve İğdır Merkez’de yapılan bitkisel gıda numunelerinde radyoaktivite analiz sonuçları Tablo 17-Tablo 26‘da sunulmuştur.
a> "o-Cû 0 o o co N "0 < 0 > 0 o >% ■o 0 o: 0 ■o 0 0 E ■g O "0co I CÛ >% 0 > 0 >0) < 2 2 /0 6 /2 0 1 5 | O CT5 W Num un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı <0 ,8 6 N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı 1, 59 ±0 ,1 5 h-00 </) O Num un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı <2 ,5 N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı <1 5 co </) 0 Num un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı ■ N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı ■ co N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı <2 0 N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı <1 5 0 9 /0 9 /2 0 1 4 | 0 CT5 W 0, 13 ±0 ,0 1 <0 ,5 5 <0 ,1 1 0, 13 ±0 ,0 1 N um un e al ın am ad ı <0 ,6 2 0, 08 ±0 ,0 1 <0 ,0 7 h-CO Ü5 O Num un e al ın am ad ı <4 ,0 N um un e al ın am ad ı V N um un e al ın am ad ı <2 ,6 < 1 6 ,3 N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı <1 ,0 <1 3, 4 <1 3, 9 CO N um un e al ın am ad ı <4 ,0 N um un e al ın am ad ı V N um un e al ın am ad ı <2 ,0 < 1 5 ,1 N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı <1 ,0 <1 3, 4 <1 3, 9 O CM 0 0 0 CT5 W CO 0" V N um un e al ın am ad ı D en ey ge rç ek le ş tir ile m ed i h-co Ü5 O Num un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı <2 ,0 N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı <2 ,0 CO N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı 0 co' V N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı <1 ,0 «0 0 CM O 00 CM 0 CT5 W 1, 00 ±0 ,0 9 N um un e al ın am ad ı 0, 94 ±0 ,0 8 N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı <0 ,7 1 CO0 0' +1 O) co 0' N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı <0 ,6 6 N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı h-CO </) O <1 ,0 N um un e al ın am ad ı <0 ,8 N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı <0 ,8 <1 ,0 N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı <0 ,8 N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı CO </) 0 < 0 ,8 N um un e al ın am ad ı <0 ,7 N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı < 0 ,8 < 0 ,8 N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı <0 ,7 N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı co <0 ,8 N um un e al ın am ad ı <0 ,6 N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı <0 ,6 <0 ,8 N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı <0 ,6 N um un e al ın am ad ı N um un e al ın am ad ı e r ü A R AY AY ) SET A K I NA AN O T U g ^ o; c f o N J CÛ - E ^ >05 O ID CO O T -co ^ v ^ $ co > - * ■7= ^ co ro co co c o -* o >> >- ■o "O •CO ,ç> Tj-CD 'o h- C - 7 iç in k a b a k ta < 1 6 ,3 Bq /kg s e m iz o tu n d a 1,5 9 ± 0 ,1 5 B q /k g o la ra k t e s p it e d ilm iş ti r.
a> cr Cû 0 o 0 c O co N < 0 0 o >% ■o 0 0 ■o _0 0 ■g O "0 co I Cû >% S 0 co* ■0 0 co o .o 0 2 2 /0 6 /2 0 1 5 1 o Oî <o N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı h-C5~ +1 05 co Num u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı 6,3 7± 0 ,5 1 N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı r**. co V) O Nu m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı o co V N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı <7,0 N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı co V) O Nu m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı ■ N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı ■ N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı 1 k E M N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı <14 N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı <17 N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı 0 9 /0 9 /2 0 1 4 1 O 05 <0 o o~ +1 o ' 05 o C5~ +1 o_ o C5~ V o o C5~ +1 o o ' <0, 0 6 N u m u n e a lı n a m a d ı o C5~ +1 m o ' m C5~ +1 co. m o C5~ +1 co o ' <0, 1 2 0 ,2 5 ± 0 ,0 2 h-CO W O < 6 ,1 <6 3, 1 <10 ,9 <4, 5 <14 ,8 N um u ne a lın am ad ı <2, 0 <1, 2 <5, 0 <7, 0 <1, 0 1 k £ H <6,7 <50 ,5 <10 ,4 <4,5 <1 4 ,1 N u m u n e a lın am ad ı <2,0 <1,2 <5,0 <6,6 <1,0 0 1 /0 7 /2 0 1 4 1 O 05 <0 N u m u n e a lı n a m a d ı N u m u n e a lı n a m a d ı <0 ,1 1 N u m u n e a lı n a m a d ı N u m u n e a lı n a m a d ı N u m u n e a lı n a m a d ı N u m u n e a lı n a m a d ı D e n e y g e rç e k le ş ti ri le m e d i. N u m u n e a lı n a m a d ı N u m u n e a lı n a m a d ı r**. co w O Nu m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı <4,0 N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı < 20 ,0 N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı 1 l'E l'-l N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı O CO V N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı <20 ,0 N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı 2 8 /1 0 /2 0 1 3 1 O 05 <o N u m u n e al ın a m a d ı < 0, 5 3 <0, 6 4 N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı 1 ,0 6 ± 0 ,1 0 <0, 6 6 N u m u n e al ın a m a d ı <0, 6 7 N u m u n e al ın a m a d ı r*-co V) O Nu m u n e al ın a m a d ı <1,0 <1,9 N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı <2,3 <0,7 N u m u n e al ın a m a d ı <0,8 N u m u n e al ın a m a d ı co V) O Nu m u n e al ın a m a d ı <0,8 <1,7 N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı < 2, 0 <0,8 N u m u n e al ın a m a d ı <0,8 N u m u n e al ın a m a d ı o N u m u n e a lı n a m a d ı <0,7 <1,5 N u m u n e a lı n a m a d ı N u m u n e a lı n a m a d ı N u m u n e a lı n a m a d ı <1,8 <0,6 N u m u n e a lı n a m a d ı <0,6 N u m u n e a lı n a m a d ı K a d ık ış la k K öy ü B İB E R O M A T E S E L M A K A R P U Z K A V U N K A Y IS I U Ş B U R N U M IS IR E M İZ O T U Ş E F T A L İ T A Z E F A S U L Y E >05 (D iş i ^ :s, 5® . oB ■O > c o 5 co V _Q (D co “"S c S © 3 - CO o & i 1 co - o S 1 ^ m m ıi r —ü o co
a> cr Cû 0 o 0 c O co N 0 o >% ■o 0 0 ■o _0 0 ■g O "0 co I Cû o>% =o L_ 0 c> L_ 0 o> 2 2 /0 6 /2 0 1 5 1 o O) <o Num u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı O +1 C\l O N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı 2 ,7 5 ± 0 ,2 6 r*-co V) O Nu m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı <4,0 N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı <5,0 co V) O Nu m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı ' N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı ' 1 k S H N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı <5, 0 N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı <14 0 9 /0 9 /2 0 1 4 1 O O) 0) 1,9 3±0,01 kO 'O + O k'O <0 ,1 1 < 0 ,0 6 N u m u n e alı n a m a d ı o o" +1 CM o" 2,5 5 ± 0 ,2 2 1 ,0 9 ± 0 ,0 9 r**. co V) O <4,3 <2 2 ,4 <1,0 <2 ,1 N u m u n e alı n am ad ı <10 ,5 <1,0 <6,0 1 k S H <3, 2 < 2 1 ,3 <1, 0 < 2 ,1 N u m u n e al ın a m a d ı o o" V <1, 0 <6, 0 0 1 /0 7 /2 0 1 4 1 O O) <o N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı D e n e y g e rç e k le ş ti ri le m e d i. r**. co V) O Num u ne a lın am ad ı N um u ne a lın am ad ı N um u ne a lın am ad ı N um u ne a lın am ad ı N um u ne a lın am ad ı N um u ne a lın am ad ı N um u ne a lın am ad ı <25 ,0 o N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı <20 ,0 2 8 /1 0 /2 0 1 3 1 o O) <0 N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı < 0 ,7 3 N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı < 0 ,6 2 < 0 ,6 5 r**. co J) O Nu m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı <0,8 N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı <0,8 <3,5 co W O Nu m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı <0,8 N u m u n e al ın a m a d ı N u m u n e al ın a m a d ı <0,8 <3, 3 1 kS k-l N u m u n e a lı n a m a d ı N u m u n e a lı n a m a d ı N u m u n e a lı n a m a d ı <0,6 N u m u n e a lı n a m a d ı N u m u n e a lı n a m a d ı <0,6 <2,6 a rık ç ı D A Y T E S A AK IS I IZ I E R IR OT U E lö . _ -c f CD ’©(Dm 5 E 5 t a ® = o E ® ö o ■ J CD ^o s c s â 's-05 ^ n “ « v R1 !2 CO v CN 1 O © § .bJ CO o £ E E (D O C 0 M 'O § -ü c c cn'o. O O C C/3 ^ :§■£
a b lo 20. Ha sa n h a n Köyü B it kise l Gı da N u m u n e le ri n d e R a d y o a k tiv it e A n a liz S on u çl a rı (B q /k g ) a s a n h a n I 2 8 /1 0 /2 0 1 3 I 0 1 /0 7 /2 0 1 4 I 0 9 /0 9 /2 0 1 4 ^ I 23/06 /201 5~ E c6 E c6 E c6 E c6 I I = E 1 1= E 1 1= E I I = E I I = E 1 1= E 1 1= E I I = E E c6 E c6 E c6 E c6 E c6 E co E c6 E c6 uy ~ CD CD - : Q JU O •! U) I I = E 1 1 1 1= E = E I I = E E c6 E c6 E c6 E c6 E c6 E c6 E c6 E c6 E c6 E c6 E c6 E c6 I I = E S I 1 1 tc UJ ,0Q CÛ = E i E c6 E c6 i l UJ O JC5 * S E c6 E c6 co CD = E co >-ı >-ı £ ço = E Z 2 = E .§
